Просмотр содержимого документа
«Поурочный план по крымскотатарскому языку 10 класс»
Джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери
Джумле эр бир тильнинъ къанунлары эсасында грамматика джеэттен шекилленген ве там фикир ифаделеген нутукъ парчасыдыр. Джумле бир сёз я да сёзлер бирлешмеси нетиджесинде япылыр.
Meселя: Кузь. Сериндже бир ель эсе. Кунеш йылтырай, амма сыджагъы чокъ дуюлмай. (А. О.)
Макъсатнынъ ифаделенмесине коре, джумлелер учь чешитке болюнирлер: икяе, суаль, эмир. Джумлелерде белли бир вакъиа я да предмет акъкъында икяе этилип, хабер берилир, я да динълейиджиге къайсы бир вакъианы кучьлю дуйгъунен эмир, севинч, ачув киби маналар бильдирилир. Икяе, суаль, эмир джумлелери бири-биринден интонацияларнен де фаркъланырлар.
Икяе джумлелеринде белли бир адисе акъкъында хабер, малюмат берилир, олар тасвирленелер.
Meселя: Ава ачыкъ эди. Кокте сийрек-сепелек йылдызлар пейда олдылар. Эр кес даврана. Сонъки сепетлерини толдурмагъа ашыкъалар. (Ч.А.)
Икяе джумлелерининъ сонъунда сес алчалып токъталыр. Эгер де джумле пек кениш олса, джумленинъ биринджи ярысы кучьлюдже сеснен айтылыр, экинджи ярысында исе сес алчалып айтылыр.
Meселя: Къапу янында отургъан невбетчи онъа киреджек одасыны косьтерди.. (Ч.А.)
Суаль джумлелеринде суаль макъсады ифаде олуныр. Сёйлейиджи белли бир меселе акъкъында динълейиджиден соравны ифаделеген хаберге тасдикъ я да инкяр джевап талап этер. Meселя: Сиз бугунь къайда бараджакъсынъыз? Сора, олар бугунь юбилей тантанасына бараджакълармы? Байрамгъа азырлыкъ ишлери яхшы алып барылдымы?