Рабочая программа по родной литературе 5 класс

1. Орто сүһүөх оскуолаҕа саха литературатын биридимиэтин суолтата.

Уус-уран литература үөрэх предметин быһыытынан икки кэриҥнээхтик өйдөнөрө, чорботон литература историятын , теориятын биллэриини баһылыыр кэриҥнээх хайысханан үөрэтэн кэлбиппит биллэр. Ол биллэн турар, олох, былаас ирдэбиллэриттэн тутулуктааҕа. Уус-уран литература – киһи умсулҕаннаах ис туругун, уйулҕатын тойуга, ырыата, сэһэнэ, өйүн-сүрэҕин мөккүөнэ, ыарыыта. Литератураны үөрэтии, бастатан туран, ити умсулҕаны, өй-сүрэх мөккүөнүн ырытан ылыныыга, дириҥ, улаҕалаах толкуйу арыйыыга туһуланыахтаах. 5-9 кылаастарга саха литературатын начальнай курсун үөрэтиигэ сүрүн литературнай-теоретическай өйдөбүллэри билиһиннэриигэ улахан болҕомто ууруллар. Литературнай-теоретическай өйдөбүллэрин үөрэтии оҕолор литературнай сайдыылара түргэтииригэр, уус-уран айымньыга кэрэни өйдүүр, төрөөбүт тыл ойуулуур-дьүһүннүүр кыаҕын сыаналыыр буолалларыгар көмөлөһөр.

2. Анабыла

Саха оскуолатын 5-9 кылаастарыгар аналлаах «Норуот тылынан айымньыта уонна уус-уран литература» бэһис кылааска үлэлиир бырагыраама

3.Бырагыраама бэдэрээссийэ үөрэххэ судаарыстыбалыы ыстандаардын ирдэбиллэригэр сөп түбэһиитэ

Саха оскуолатын 5-9 кылаастарыгар аналлаах « Норуот тылынан айымньыта уонна уус-уран литература» үлэлиир бырагыраама бэдэрээссийэ үөрэххэ судаарыстыбалыы ыстандаардын ирдэбиллэригэр эппиэттиир. Норуот тылынан айымньыларын уонна суругунан уус-уран литературатын бастыҥ холобурдарынан үөрэнээччилэри киһилии сиэргэ иитии тускутунан оҥоһулунна.

4 . Нормативнай

докумуоннар

«Норуот тылынан айымньыта уонна уус-уран литература» үлэлиир бырагыраама: 5-9 кылаас / Е.М.Поликарпова, Н.И.Филиппова, У.М Флегонтова; Саха Өрөспүүбүлүкэтин министиэристибэтэ). - Дьокуускай: Бичик, 2015/ - (Саха оскуолата)

• «Саха Өрөспүүбүлүкэтин тылларын туһунан» Саха ӨрөспүүбүлүкэтинҮрдүкү Сэбиэтэ 1992 с алтынньы 16 күнүгэр ылыммыт сокуона.

• Федеральный закон от 29 декабря 2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм. и доп. от 02.03.2016 г. № 46-ФЗ);

• Примерная основная образовательная программа для начального общего, основного общего, среднего общего образования, одобренная решением Федерального учебно-методического объединения по общему образованию. Протокол от 08 апреля 2015 г. № 1/15;

• Закон Республики Саха (Якутия) «Об образовании в Республике Саха (Якутия)», принят Государственным Собранием (Ил Тумэн) РС (Я) 15.12.2014 1401-З №359-V;

• Устав муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Тылгынинская средняя общеобразовательная школа им.И.Н.Ханды» с. Тербяс муниципального района «Вилюйский улус (район)» Республики Саха (Якутия)

• Основная образовательная программа основного общего образования МБОУ «Тылгынинская сош» имени И.Н.Ханды»;

5. Орто сүһүөх оскуолаҕа саха литературатын үөрэтии сыала-соруга

Программа сүрүн тирэх методологическай төрүттэрэ:

- барыта киһи туһугар буолуохтаах.(киһилии буолуу, киһититии, ол эбэтэр айымньы уонна киһи ис киэлилэрин алтыһыннарыы)

- уус-уран айымньыны оҕо тус суолталаахтык эстетическэй кэриҥнэринэн ылыныыта.Оҕо суруйааччылыы ойууланар олоҕу, дьон уустук сыһыанын ырытан көрдөҕүнэ иэйии , уйулҕа хамсааһыныгар оҕустардаҕына ситиһиллэр.

- уус-уран литератураны ааҕыы, ырытыы – уустук өй-сүрэх үлэтэ. Бу көрүү уус-уран литератураны үөрэтии психологическай дьайымалга олоҕурарын тоһоҕолуур. Литература уруогар үөрэнээччи өйүн-санаатын, уйулҕатын сырдатар, чэбдигирдэр кыаҕы ситиһиллиэхтээх.

Уус — уран литература оскуолаҕа оҕону ийэ тыл эйгэтигэр киллэрэр, уус- уран тылга уһуйар, иитэр-үөрэтэр сүрүн хайысха. Ааҕар оҕо өйө-санаата сайдыылаах, билиилээх-көрүүлээх, сарсыҥҥытыгар эрэллээх буолар.

Сүрүн сыаллара:

• ааҕыы уопсай култууратын инэрии; ааҕар үөрүйэҕи олохсутуу;

• уус — уран айымньыны ааҕыы нөҥүө уйулҕаны хамсатан иэйиини уһугуннарыы; айар дьоҕуру сайыннарыы;

• ааҕыы нөҥүө сиэр-майгы үтүө өрүттэрин олохсутуу.

Сыалы ситиһэргэ маннык соруктар тураллар:

• ааҕыы араас ньыматын баһылааһын;

• тиэкиһи кытта үлэ сүрүн сатабылларын иҥэрии;

• ааҕыыга интэриэһи үөскэтэн, кинигэҕэ тапталы иҥэрии;

• айан кэпсиир уонна суруйар үөруйэхтэрин сайыннарыы;

• фольклор нөҥүө олох араас көстүүтүгэр сиэрдээх сыһыаны үөскэтии;

• уус — уран айымньы тылыгар болҕомтолоох буолууну ситиһии;

• Төрөөбүт уонна араас омук литературатын араара өйдөөн; ол нөҥүө норуоттар доҕордоһуу сыһыаннарын олохсутуу.

6. Үөрэх биридимиэтин сүрүн ис хоһооно

5-9 кылаастарга саха литературатын начальнай курсун үөрэтиигэ сүрүн литературнай-теорөтическай өйдөбүллэри билиһиннэрии улахан болҕомто ууруллар. Литературнай-теоретическай өйдөбүллэрин үөрэтии оҕолор литературнай сайдыылара тургэтииригэр, уус-уран айымньыга кэрэни өйдүүр, төрөөбүт тыл ойуулуур-дьүһүннүүр кыаҕын сыаналыыр буолалларыгар көмөлөһөр.

Саҥа көлүөнэ Үө.С туһунан билиҥҥи уруоктары чинчийэр автор М.М.Поташник “ Как помочь учителю в освоенинн ФГОС “ диэн үлэтигэр маннык ирдэбиллэри киллэрэр:

1. Учуутал үөрэтэр оҕотун киһи личность быһыытынан үчүгэйдик билиэхтээх, ол билбитин туһаныахтаах. Оҕо ситиһиилээх буоларыгар көмөлөһөр сыаллаах эбэтэр кини саҥа таһымҥа тахсарыгар, а.э. кыайбатаҕын кыайарыгар, сатаабатаҕын сатыырыгар, итэҕэстэрин көннөрөрүгэр туһуланыахтаах.

2. Уруок матырыйаала оҕо тус олоҕор наадатын, тус сатабыла сайдыытыгар хайа өттүнэн туох туһалааҕын бэйэтэ арыйарыгар учуутал көмөлөһүөхтээх.

3. Үөрэтиллэр матырыйаал ис хоһоонун ытык өйдөбүллэрин иҥэрэр төрүттэрин сыаннастарын толкуйдааһын, ону уруокка киллэрии.

4. Саҥаны билбити олоххо туттарга туһулаан айар хабааннаах сорудахтары эбэтэр айар үлэни толкуйдааһын. Маннык оҥор диэн халыыпка киллэрбэккэ, билбити туох да уларытыыта суох хаттаан хатылаппакка, дьиҥнээхтик оҕону саҥа быһыыга-майгыга киллэрии.

5. Оҕо бэйэтин иитинэригэр, сайыннарарыгар учуутал бастыҥ холобур буоларга дьулуһуохтаах.

Билигин оҕо бэйэтин бэйэтэ үөрэтинэригэр учуутал усулуобуйа тэрийиэхтээх. Ол үөрэх дьарыга (учебная деятельность) диэн аатырар. Россия үөрэҕин Академиятын академига Н. Ф. Виноградова этэринэн «учебная деятельность не равна учению. Ее структура такова: потребность – задача – мотив – действия – операции – контроль – оценка». Тоҕо үөрэх дьарыга диэн аатырда? Тоҕо диэтэххэ, саҥа тиэмэни, ол аата саҥа өйдөбүлү өйдүүргэ, бэйэҕэ «арыйарга» учуутал оҕолуун тэҥнэ бииртэн биир ыйытыыга эппиэт булан эбэтэр бииртэн биир сорудаҕы толорон түмүк өйдөбүлгэ тиийэн кэлэллэр. Ол суола, а.э. ыйытыыларын, сорудахтарын тиһилигэ үөрэх дьарыга буолар. Ол сүрүн ирдэбилэ:

- оҕону бэйэтин ( самостоятельно) толкуйдатар ис хоһоонноох сорудахтар, ыйытыылар, ыйыылар-кэрдиилэр (инструкция) бэриллиэхтээхтэр

- бэйэ-бэйэтиттэн ситимнээх буолуохтаахтар,

- оҕо иһийэн олорон бэйэтэ үлэлиир гына биир кэлимник бэриллиэхтээх, эбэтэр оҕо тугу толкуйдуурунан сирдэтэн тутатына оҥоһуллан тахсыахтаах,

- түһүмэхтэринэн тус-туһунан буоларын хаачыйыллыахтаах,

-хас биирдии оҕоҕо эбэтэр паараҕа, бөлөххө таһымнара тус–туһунан буолуохтаах.

Литератураҕа үөрэнэр дьарык холобурдарын билигин туттулла сылдьар хрестоматиялар сайыннарыылаах үөрэх сүрун санаатыгар сөп түбэһиннэрэн оҥоһуллубуттарыгар тирэҕириэххэ сөп. Уратылара: сорудахтара кэлимнэр, оҕо биирдиилээн, хардарыта, бөлөҕунэн бэйэлэрэ үлэлииллэригэр анаан оҥоһуллаллар. Учуутал бэйэтин оҕолоругар сөп түбэһэр гына онорон биэриэхтээх.

7.Бырагырааманан төрөөбүт литература уруоктарыгар үөрэтиллэр билии, сатабыл

Программа тутулун сүрүн олуга – 5,6 кылаастар. Улаатан эрэр оҕо ис туруга баһылыыр суолталаах өрүттэнэрин, бэйэтин киһи быһыытынан билинэрин, дьонтон уратытын болҕойорун, олоҕор бэйэтин ис санаалара, иэйиилэрэ улахан быһаарар, кини таска көстөр дьайыыларын араас өрүттээхтик (үтүө, мөкү) салайар кыахтаахтарын билэбит. Онон бу олукка киһи ис туругун, уйулҕатын дьайыыларын сиһилиир, сырдык кэскиллээх өттүгэр тардар айымньыларынан сирдэтэр көдьүүстээх. Ааҕыы педагогикатынан дьарыктанар учуонайдар бу кэрдиис кэми оҕо уус-уран литератураны бэйэтигэр тус суолталаахтык. Айымньы эстетическэй ис номоҕор киирэн дириҥник ылынар кыаҕын сайыннарыыга ураты тоҕоостоох кэминэн билинэллэр. Улаатан эрэр оҕо литератураҕа, уус-уран тылынан айар дьарыкка ордук аһаҕас, ылынымтыа буолара биллэр. Ол түгэни мүччү туппакка, иитэр-үөрэтэр үлэни айымньылаахтык дьаһаныы эрэйиллэр. Онон учуутал ураты болҕомтотун уус-уран айымньыны ылыныыны тэрийии педагогическай, психологическай өрүттэрин таба салайан, ааҕааччыны иитэн таһаарыыга ууруохтаах.

Бэһис кылаас оҕо ааҕар дьоҕура, уус-уран ылынар, олоҕу анаарар кыаҕа сайдарыгар ураты суолталаах кэм. Ааҕыы, саҥа, сурук төрүт үөрүйэхтэрин иҥэриммит буолан, бу кэмҥэ оҕо литератураҕа, уус-уран тылынан айар дьарыкка үөрэнээччини сайыннарыы, иитии сүрүн тускулларынан манныктары бэлиэтиир олохтоох.

1. Ааҕар дьоҕур сайдыытын тускула – уус-уран айымньыны тус суолталаахтык ылынар дьоҕуру сайыннарыыга дьулуур. Манна уус-уран тыл ис номоҕун, уйулҕатын оҕо билгэлии,быһаара, ырыта үөрэнэригэр үөрүйэх олохтуурга дьулуур баһылыыр суолталаах буолара көдьүүстээх, оччоҕуна эрэ кини литературнай айымньыны тус суолталаахтык ылынарыгар тирэх үөскүүр. Онон бэһис кылааска оҕо:

• ааҕыы сүрүн көрүҥнэрин (хоһоонноохтук, айымньылаахтык ааҕыы) баһылыыр кыахха киириэхтээх;

• кыра кэриҥнээх айымньыны өйтөн, хоһоонноохтук ааҕыы ньымаларын баһылыыр, ааҕарын сөбүлүүр

• уус-уран айымньыны ааҕыыга тардыстар, дуоһуйууну ылар кэриҥнэрин иҥэрии ситиһиллиэхтээх

2. Саҥарар саҥа сайдыытын тускула – оҕо тылынан ситимнээх саҥатын тиһиктээхтик сайыннарыы. Бэһис ылааска оҕо аахпыт айымньытын ис хоһоонун кэпсээһин икки арааһын (кылгатан, талан) табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылыыр. Айымньы ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын таба туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылыыр. Айымньы ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын таба туһанан, айымньы ис хоһоонунан кэпсиир дьоҕурга сыстар, ыйытыыларга, сэһэргэһиигэ бэйэтин санатын этэ үөрэнэр. Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар.

3.Суруйар дьоҕур сайдыытын тускула - айар, айымньылаах ньымаларынан сурук тылын сайыннарыы төрүтүн ууруу, литературнай диктант, аахпыттан суруйуу, кыра кэриҥнээх айар уонна өйтөн суруйар дьоҕурга сыһыарыы ситиһиллэр. Психологтар бэлиэтииллэринэн уонна нуучча улуу суруйааччыта Л.Н.Толстой Яснай Полянаҕа оҕолору ааҕарга, суруйарга, тылынан ааҕарга үөрэппит үлэтэ көрдөрөрүнэн бу кэм оҕо суруйар дьоҕурун сайыннарыыга ураты тоҕоостоох. Кини тус интэриэһин, олоҕун эйгэтин таба тайанан, тылынан айыы суолугар киллэрии кэскиллээх. Онон бу олук үөрэнээччи суруйар айар, уус-уран айымньыны чинчийэр үлэҕэ киирэр суолун төрдүн уурар.

4. Литературнай билии, дьоҕур сайдыытын тускула. Норуот тылынан уус-уран айымньытын, көрүҥнэрин туһунан өйдөбүлү дириҥэтии. Фольклор айымньытын көрүҥнэринэн тылынан уобараһы айыы ньымаларын билиһиннэрии: аллитерация, ассонанс,хатылааһын, ханарытыы, аллегория, эпитет, тэҥнэбил, метафора. Уус-уран тыл уратытын, күүһүн туһунан бастааҥҥы тирэх өйдөбүллэри иҥэрии.

Норуот тылынан ус-уран айымньыта уонна уус-уран литература ситимэ.Автор туһунан өйдөбүлү биэрии. Герой, персонаж туһуан бастакы өйдөбүлү иҥэрии.

8. Бырагыраама тутула.

Бырагыраама тутула:

1. «Быһаарыы сурук». Манна сүрүн орто үөрэҕи ыларга биридимиэт суолтата ыйыллар; «Төрөөбүт литература» биридимиэти үөрэтии сыала-соруга, сүрүн түмүгэ хас да таһымҥа – ытык өйдөбүллэри, үөрэх сатабылларын иҥэриигэ, тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэр – чопчуланар. Саха литературатын үөрэтии үөрэх төрүт бэдэрээссийэлии былааныгар миэстэтэ ыйыллар.

2. «Сүрүн ис хоһооно». Төрөөбүт литератураны үөрэтии ис хоһооно салааларынан бэриллэр.

3. «Тиэмэнэн былаан торума». Төрөөбүт литератураны үөрэтиигэ тиэмэнэн үллэрии, ону хас чаас үөрэтиллэрэ, тиэмэлэр сүрүн ис хоһоонноро уонна үөрэнээччи туох үлэни оҥоруохтааҕа, сатыахтааҕа киирэр.

9. Орто сүһүөх оскуолаҕа «Төрөөбүт литература» биридимиэти үөрэтии түмүгэ

Үөрэх стандарда үс бөлөх түмүгү ситиһиэхтээхпитин ыйарын учуоттуурга : тустаах үөрэх биридимиэтин атын биридимиэттэри кытта алтыһыыга үөскүүр сатабыллар сайдыыларын, оҕо сиэр-майгы быһыытынан сайдыытын уонна ытык өйдөбүллэр тиһиктэрин баһылааһын (личностные, метапредметные, предметные резульататы). Түөрт сүрүн сатабылы иҥэрэн сайыннаран үс түмүгү ситиһиэххэ сөп:

1.Тус санааны, сыһыаны сайыннарар үөрүйэх (личностные УУД) │ тустаах үөрэх биридимиэтин,

2. Бэйэни салайынар-дьаһанар үөрүйэх (регулятивные УУД) │ атын биридимиэттэри кытта алтыһыыга үөскүүр сатабыллар,

3. Билэр-көрөр үөрүйэх (познавательные УУД) оҕо сиэр-майгы быһыытынан сайдыытын уонна ытык өйдөбүллэр

4.Бодоруһар үөрүйэх (коммуникативные УУД) │ тиһиктэрин баһылааһын,

Ытык өйдөбүллэри үөрэнээччигэ иҥэрии түмүгэ:

• Киһи сайдыылаах уонна ситиһиилээх буоларыгар төрөөбүт тылынан ааҕыы суолтатын өйдүүр; уус — уран литератураны тылынан искусство ураты көрүҥүн быһыытынан сыаналыыр;

• тулалыыр эйгэ туһунан билии — көрүү, ааҕыы көмөтүнэн кэҥиирин — дириҥиирин өйдүүр;

• норуот айымньыта уонна уус — уран литература саха төрүт олоҕун — дьаһаҕын, историятын, тылын — өһүн, култууратын көстүүтэ буоларын өйдүүр, сыаналыыр;

• Саха сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын ааҕан, атын норуот култууратын, литературатын ытыктыыр;

• Үтүөнү — мөкүнү, сырдыгы — хараны арааран, сиэри тутуһуу, амарах, аһыныгас, дьонно кыһамньылаах майгы үчүгэйгэ тиэрдэрин өйдүүр.

Сайыннарыы түмүгэ:

• ааҕыы улэтин араас көрүҥэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, түмүгүн сабаҕалыыр;үлэтин хонтуруолланар,сыаналана үөрэнэр;

• уруокка, уруок таһынан үлэҕэ бэриллибит сорудаҕынан араас информационнай эйгэ кыаҕын талар, туһанар;

• уус—уран айымньыга мөккүөр төрүөтүн, сайдыытын быһаарар, үөскээбит көстүүлэри, дьон сыһыанын ырытан дакаастыыр;

• уус—уран айымньы сүрүн ис хоһоонун, дьоруойдар араас сыһыаннарын, сүрүн сюжет сайдыытын ырытан, анал бэлиэнэн быһаара үөрэнэр;

• аахпытыгар олоҕуран, тэҥниир уонна ойуулуур, учебнигынан үлэлиир;

• бэриллибит темаҕа санаатын сааһылаан айан кэпсиир, суруйар.

Үөрэтии түмүгэ

• ааҕыы сүрүн үөруйэхтэрин баһылыыр;

• айымньы араас көрүҥүн болҕойон истэр;

• сааһыгар сөптөөх араас көрүҥнээх тиэкиһи үчүгэйдик өйдүүр, ырытар, туһанар;

• сөбүлээн аахпыт айымньытын туһунан уһуктубут иэйиитин үллэстэн санаатын суруйар;

• айымньы тылын араас дэгэт суолтатын өйдүүр, эпитети, өс хоһоонун, уус — уран ньыма арааһын кэпсииригэр туһанар;

• айымньы ис хоһоонун толору кэпсиир, ырытар дьоҕурун баһылыыр;

• чопчу тиэмэҕэ араас көрүҥнээх суругунан айар үлэни толорор.

10. Төрөөбүт литератураны үөрэтии тэрээһинин көрүҥнэрэ.

Үөрэх дьарыга литератураҕа айымньыны ааҕыы, ис хоһоону өйдөөбүтү билгэлэнии, ырытыы, бэйэ санаатын атын оҕолор гиэнин, ол иһигэр учуутал, атын ааҕааччы эбэтэр литературовед санаатын кытта харсыһыннаран, тэҥнээн бэйэ түмүгүн оҥоруу буолар. Биллэн турар, бэйэни сыаналаныы, айар үлэ эмиэ киирэллэр. Ону туспа түһүмэҕинэн эбэтэр бииргэ кэлимник онорүохха эмиэ сөп. Урукку курдук быһыта тыытан кылааһынан (фронтальнайдык) ырытыы сатабылы инэрэр, сайыннарар кыаҕа кыра. Билиҥҥи уруоктар онон саҥалыы үлэни эрэйэллэр. Оҕо таһымын, тэтимин, интэриэһин учуоттаныллыахтаах. Ол барыта үгэс буолбут үөрэҕинэн кыайан ситиһиллибэт. Онон үөрэтии технологиятын уларытан, олору баһылыырга учууталга 3 суол баар: а) сөп түбэһэр технологияны толору үөрэтэн үтүктүү б) тупсаран, чочуйан туттуу, в) онно олоҕуран бэйэ технологиятын айыы.

Уруокка оҕо үлэтин сыаналааһын эмиэ уларыйар. Учуутал соҕотох бэйэтэ эрэ сыаналаабат. Оҕо бэйэтин ис уонна тас сыаната билигин быһаарар оруоллаах. Үлэтин түмүгүн дуу, эбэтэр үлэ кэмигэр оҥорор эбэтэр оҥорбут дьайыытын атын оҕо дуу, оҕолор дуу киэннэрин кытта тэҥнээн көрөн, тугу сатаабытын эбэтэр ситэ сатаабатаҕын ырытынар, сыаналанар уонна хайдах гынан ону көннөрөрүн толкуйдуур оҕо сайдыбыт аатырыан сөп. Үлэ хардарыта, бөлөххө, куолаан сыаналаныан сөп. Общественность кыттыылаах эмиэ буолуон сөп. Аны үөһэ этиллибит 4 сатабылбытыттан үһэ эрэ сыаналанар кыахтаах. Тус санааны, сыһыаны сайыннарар үөрүйэх (личностные УУД) баалынан да, рейтинг да таһаарыытынан сыаналаммат диэн кыайан учуонайдар этэллэр. Онон психолог көмөтүнэн оҕо майгытын – сигилитин уларыйыытын кэтээн көрөн характеристикалыахха эрэ сөп. Аны сыаналыырга кэриҥи оҕону кытта сүбэлэһэн бииргэ быһаарыллыахтаах. Аны сыаналааһын кэлим (комплекснай) буолара ордук.

Оттон уруогу сыаналааһын уонна сыаналаныы эмиэ сатабыллары тула барар. Ханнык сатабыллар сайдыылара сыал-сорук быһыытынан турбутай, ону ситиһэргэ төһө сөптөөх үөрэх дьайыыта оҥоһулунна, туох түмүк ситиһилиннэ диэн ыйытыыларынан сиэттэрэн ырытыы уонна сыаналааһын оҥоһуллар. Онон, билигин үөрэх дьайыытын сатаан сааһылаан оҥоруу, эрдэ бэлэмнээн кэбиһии кыайтарымыан сөп. Аны эрдэ бэлэмнэммитин кэннэ, уруокка оҕо өйүн үлэтэ атын хайысханан барыан сөп. Онно эмиэ эрдэттэн сабаҕалаан бэлэмнээх буолуохха наада.

Айар, айымньылаах үлэнэн, дьарыктанар.Араас тылдьытынан туһанар. Бырайыактыыр үлэни толорор. Биирдиилээн үөрэтии. Бэйэни хонтуруолланыы, бэрэбиэркэлэнии.

Төрөөбүт литератураны үөрэтии уруоктарын сэргэ үөрэнээччилэр кылаас тас өттүгэр дьарыктаналлар.

11. Орто сүһүөх оскуолаҕа «Төрөөбүт литература» биридимиэти үөрэтиини түмүктүүр хонтуруоллааһын.

Үөрэх дьарыга литератураҕа айымньыны ааҕыы, ис хоһоону өйдөөбүтү билгэлэнии, ырытыы, бэйэ санаатын атын оҕолор гиэнин, ол иһигэр учуутал, атын ааҕааччы эбэтэр литературовед санаатын кытта харсыһыннаран, тэҥнээн бэйэ түмугун оноруу буолар. Биллэн турар, бэйэни сыаналаныы, айар үлэ киирэллэр.

Үөрэх дьылын хас биирдии чиэппэрэ түмүктэниитэ үөрэнээччи төрөөбүт литератураҕа билиитэ-сатабыла хонтуруолланар. Ситимнээх саҥаны сайыннарар суругунан үлэ тэриллэр. Оҕо айымньыттан дьон майгыта-сигилитэ хайдаҕын туһунан билиини, общество тыҥааһыннаах кэмигэр киһиттэн туох ирдэниллэрин, оҕо бэйэтин олоҕор туох-туох улахан суолталаах быһаарыныылары ылыныахтааҕын о.д.а олох уустук боппуруостарыгар сөптөөх эппиэти ылар. Маннык үлэлэр түмүктэригэр, айымньыны ааҕан баран оҕо суруйааччы айар үлэтигэр дакылаат, реферат суруйан үлэни түмүктүүр. Онон үлэ айымньылаах таһымҥа тахсарыгар үөрэнээччини кытта тус үлэ ыытыллара наадалаах. Бу үлэ чиэппэринэн ырытыллар.Уус-уран ааҕар, саҥарар, суруйар, литературнай билии дьоҕурдарын сайдыылара бэрэбиэркэлэнэр. Үөрэх дьыла бүтүүтэ түмүктүүр бэрэбиэркэлиир сорудахтаах эксээмэн ыытыллар.

12. Саха литературатын үөрэтии кээмэйэ.

Үөрэх бэдэрээссийэлии төрүт (базиснай) былаанын бэһис барыйааныгар олоҕуран, саха оскуолатын иккис сүһүөҕэр (5-9 кыл) төрөөбүт литератураны үөрэтиигэ нэдиэлэҕэ 5-с кылааска – 1 чаас.

Бырагырааманан нэдиэлэҕэ көрүллэр чаас 1

Үөрэх былаанынан нэдиэлэҕэ көрүллэр чаас 1

Бырагырааманан сылга көрүллэр чаас 34

№

Материальнай-техническэй тэриллэр.

Ахсаана

Хос быһаарыы

1.

Саха оскуолатын 5-9 кылаастарыгар аналлаах «Төрөөбүт литература» үөрэх предметигэр үөрэтэр методическэй кэмпилиэк:

- «Төрөөбүт литература» 5-9 кылаастарга үөрэтиини сүрүннүүр бырагыраама.

- «Төрөөбүт литература» 5-9 кылаастарга үөрэтэр кинигэлэр.

- «Төрөөбүт литература»предмеккэ «Айымньы түһүлгэтэ 5-9 кылаастар» бэйэ ааҕыытыгар кинигэлэр.

Д.

К

К. П

Кылаас бибилэтиэкэтин пуондатыгар РФ уонна СР үөрэҕин үөрэҕин министиэристибэлэрэ көҥүллээбит үөрэнэр учебниктарын испииһэгэ, ыйар-кэрдэр, нуормалыыр докумуоннар киирэллэр. Эбии матырыйаал быһыытынан үөрэх босуобуйатын бэчээттииргэ бырааптаах издательство таһаарбыт босуобуйалара туһаныллаллар. Бэйэ ааҕыытыгар талыллыбыт айымньылар киирэллэр.

2

- Уус-уран кинигэлэр

- «Олоҥхо эйгэтэ» серия кинигэлэрэ.

-«Саха боотурдара» серия кинигэлэрэ

Тылдьыттар:

1. Саха тылын быһаарыылаах тылдьыта. (1994)

2. Г.Ф.Сивцев «Сахалыы кылгас тылдьыт» (1979)

3. Н.А.Аллааҕыскай, Х.Х.Луковцев «Саха тылын синонимнарын кылгас тылдьыта»

4. Н.А.Аллааҕыскай «Саха тылын антонимнарын тылдьыта»(1976)

5. Н.А.Аллааҕыскай «Саха тылын омонимнарын тылдьыта»(1979)

К

К

К,Ф

П

П

Бу көмө литература үөрэнээччи чинчийэр-бырайыактыыр дьарыгар туһанарыгар ананар. Учуутал бэйэтин көрүүтүнэн эбии киллэрэрэ сөптөөх.

Учуутал уруогун былаанныырыгар туһанар.

1. Н.И.Филиппова уо.д.а «Олоҥхо уран тыла» (2010)

2. Н.С.Григорьев, А.Г.Нелунов Сомоҕо домоххо тылдьыттара

Билиини-көрүүнү кэҥэтэр (научнай-биллэрэр кинигэлэр)

- С.П.Ойунская «Саха таабырыннара» (1975)

-Г.Васильев «Нууччалыы-сахалыы поэтическай тылдьыт» (1976)

- Н.И.Филиппова, М.Т.Гоголева «Аман өс» (1998)

- В.Н.Протодьяконов «Саха суруйааччылара.»

- И.К.Попов «Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыт»(2004)

- Н.И.Филиппова «Олоҥхоҕо кэпсэтии сиэрэ» (2007)

- «Сүүрбэһит үйэ хоһоонньуттара», «Сүүрбэһис үйэ кэпсээнньиттэрэ» П.Д.Аввакумов , .А.Попов-Сэмэн Тумат (2000)

- У.М.Флегонтова «Суруйааччы тыла» (2005)

- «Литература кэрэһиттэрэ» У.М.Флегонтова (2006)

- Н.И.Филиппова уо.д.а «Олоҥхо уран тыла. Ойуулаах тылдьыт.» (2010)

- «Саха хомуһа» (2011)

- «Саха сирэ уонна Россия»

-«Энциклопедия Якутии» (2000)

- «Саха театрын антологията»

- Сахалыы уус-уран киинэлэр.

- «Татта-Родина Ойунского» (2013)

- «Литература Якутии. ХХ век» (2005)

Н.И.Филиппова, У.М.Флегонтова «Айыы бухатыыра 2 чаас» (2011)

- «Страницы истории Земли Олонхо»(2013)

- С.И.Петрова, З.М.Заболоцкая

«Народный костюм якутов» (2013)

- В.Н.Павлова

«Якутский героический эпос олонхо: библиографический указатель» (2015)

- «Саха литературата» үөрэх предметин 5-9 кылааска үөрэтии туһунан учууталга аналлаах методическай босуобуйалар.

- Н.И.Филиппова «Олоҥхону оскуолаҕа үөрэтии» (1982)

- Е.М.Поликарпова, М.Т.Гоголева. «Олоҥхону -ыччакка» (1998)

- И.К.Иевлев «Литература уруоктарын этическэй тосхоллоро» (1990)

- Е.М.Поликарпова «Литература уруоктарын үөрэтии методиката»(2006)

- Е.М.Поликарпова «Литература уруога - айар үлэ »(2097)

- Е.М.Поликарпова «Хоһоонноохтук ааҕыы »(2092)

- Н.И.Бугаев «Хоһоон, хомуһун, лирика»(2005)

- Е.М.Поликарпова уо.д.а «Күннээх поэт»(2006)

- - Е.М.Поликарпова уо.д.а «Суруйааччы уонна кэм: ини-бии Даниловтар олохторо уонна айар үлэлэрэ »

- Е.М.Поликарпова , НьГ.Никитина «Олоҥхонон оонньуу дьарыктар, уруоктар» (2009)

Көрдөрөр-иһитиннэрэр босуобуйалар

Д

Д

П

П

Д

П

П

Д

Д.

П.

К.

Ф

Ф

Д

Д

Д

1.

Суруйааччылар мэтириэттэрэ, хаартыскалара, Истиэнэҕэ ыйанар табылыыссалар. Үөрэнээччигэ тус сорудахтаах карточкалар.

Үөрэх электроннай босуобуйалара:

- Н.И.Филиппова, Е.П.Чехордуна «Өбүгэҥ үгэһин умнума.»

- Е . М. Поликарпова, А.А.Замятина «Алампа»

- У.М.Флегонтова «Төлкө»

Д

Д

К,Ф

Д

П

Аудио-суруйуулар

1. Сахалыы уус-уран киинэлэр.

2. Слайдалар (диапозитивтар): суруйааччы олоҕо, айар үлэтэ.

Ф,Д

Д

Д

3

Оонньуулар уонна оонньуурдар

1. остуол оонньуулара

К,Ф

4

Кабинет техническэй тэриллэрэ.

Кылаас дуоската.(табылыыссаны, постеры, хартыынаны сыһыарар тэриллэрдээх)

Көмпүүтэр. Проектор

Сибээс көрүҥэ, ( Оскуола иһинээҕи ситим. Интэриниэт)

Учуутал остуола., туумбалаах.

Үөрэнээччи остуола, олоппоһо.

Кинигэ ыскааба

Д

Д

Д

Д

Д

Д

Үөрэх кууруһун материальнай-техническэй хааччыйыыта кылаас туолуутун орто суоттаныытын учуоттуур (25-30) Ыйыыларга ахсаан 6рд6р88т8гэр ахсаан анал бэлиэлэр туттуллаллар.

Д – көрдөрөн үөрэтэр экземпляр.

К – толору кэмпилиэк

Ф – уопсай үлэ кэмпилиэгэ

П – бөлөҕүнэн практическай үлэҕэ анаммыт кэмпилиэк.

№

Үөрэх бырагырааматынан

бэриллибит тиэмэлэр

Күнэ-дьыла

Үөрэнээччи дэгиттэр сатабыла, үөрүйэхтэрэ.

Дь/с

Хос быьаарыы

Уруок тиэмэлэрэ

Буо

лара

Буол

бута

Билиини-көрүүнү ылар үөрэнэр үөрүйэх.

Бэйэни салайынар-дьаһанар

Киһитийии сиэрин иҥэрэр үөрүйэхтэр

1 чиэппэр

Норуот өркөн өйө, ытык тыл

1.

Норуот өркөн өйө, ытык тыла.

06.09

Хас биирдии анал сорудаҕы тус бэйэ иэйиитинэн дириҥ-ник ылынарга бэлэм-нэнэр, Саҥа дор-ҕооннорун истэн араарар, өйдүүр

Билэр-көрөр, толкуйдуур кыаҕын сайыннарар, олоҕу толкуйдаахтык, ырытан олоро үөрэнэр

Киһи өйө-санаата, тыла - өһө сайдыытыгар төрөөбүт тыл

омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.

ааҕыы

стр 3,4

2

Киһи майгытын-сигилитин, тулалыыр эйгэ, айылҕа, үөрэх, олох туһунан

өс хоһоонноро.

13.09

Төрөөбүт литерату-ратыгар дириҥ өй, норуот сиэрдээх муудараһа, киһилии сиэр-майгы, сырдык баһылыырын билэр

Ийэ литератураҕа норуот сырдык, сылаас, киһилиини олоҕурдар улуу тыына баарын өйдүүр.

Уус — уран литератураны тылынан искусство ураты көрүҥүн быһыытынан сыаналыыр;

тэтэрээккэбэлиэтэн

3

Таабырын

20.09

Ханнык эмэ көстүүнү тугунан эмэнэн сыһыаннаан таайтаран этэр норуот тылынан уус-уран айымньытын -таабырыны билэр.

Умнуллубат чаҕылхай уобарастарынан тэгилитэн биэрэр, өй ууһун, айар дьоҕуру уһугуннарар – таабырын уус-уран уратытын таба быһаарар

Тулалыыр эйгэ туһунан билии — көрүү, ааҕыы көмөтүнэн кэҥиирин — дириҥиирин өйдүүр;

таабырын өйдөбүлүн үөрэтии

4

Тулалыыр эйгэ, дьон сыһыанын, кыыл-сүөл, айылҕа туһунан таабырыннар.

27.09

Уус-уран тыл уратытын, күүһүн туһунан бастааҥҥы тирэх өйдөбүллэри иҥэрии.

Сөбүлээн аахпыт айымньытын туһунан уһуктубут иэйиитин үллэстэн санаатын суруйар, айар;

Норуот айым-ньыта саха төрүт олоҕун- дьаһаҕын, историятын, тылын -өһүн, култууратын көстүүтэ буоларын өйдүүр.

таабырыннары бөлөхтөргө араарыы

5

Сылгыны хоһуйуу. Ахсаан чабырҕаҕа. С.А. Зверев-Кыыл Уола

04.10

Норуот тылынан уус-уран хоһуйар, ойуулуур дьоҕурун үтүө көстүүтүнэн буолбут “Сылгыны хоһуйуу” чабырҕаҕы, ааптары билии.

Тылын сайыннарар, сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, түмүгүн сылыктыыр.

Сэһэргэһии түһүл-гэтигэр айымньыны ырытыыга кэпсээн тылын-өһүн туттан кэпсииргэ, эппиэт-тииргэ дьулуһуу

Ахсаан чабырҕаҕын өйтөн үөрэт

6

“Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин”. “Ким өйдөөҕө”(эбээн остуоруйата)

11.10

Уус-уран айымньы-ны ааҕыыга тар-дыстыы, дуоһуйууну ылар кэриҥнэрин иҥэринии;

Айымньы тылын араас дэгэт суол-татын өйдүүр, эпитети, өс хо-һоонун, уус- уран ньыма арааһын кэп-сииригэр туһанар;

Атын киһи саҥарар, кэпсиир кэмигэр болҕойон истэр дьоҕуру сайыннарыы;

Норуот остуоруйатын ааҕыы, ис хоһоон. б

7

Үчүгэй Үөдүйээн

18.10

Айымньы ис хоһоонун, бу остуоруйа ханнык бөлөххө киирэрин билэр.

Тылынан уобараһы айыы ньымаларын билиһиннэрии: аллитерация, ассонанс...

Дьон истэрин курдук улаханнык, чуолкайдык, сөпкө саҥарыы;

Ааҕыы, ис хоһоонун билии

8

Олоҥхо.

25.10

Ааҕыы сүрүн көрүҥнэрин (хоһоонноохтук, айымньылаахтык ааҕыы) баһылыыр кыахха киириэхтээх;

Олоҥхо норуот тыла, култуурата тыыннааҕын уонна кэскиллээҕин туоһулуур сүдү айымньы буоларын билинэр.

Олоҥхо баай тылын-өһүн ааҕан, саҥарар саҥатын, этиитин тутулун састаабын мэлдьи байытар;

Олоҥхо өйдөбүлэ

9

С.С. Васильев. “ Айыы Дьураҕастай.” “ Ньуҥурмэк” (эбэҥки олоҥхото)

01.11

Фольклор айымньы-тын көрүҥнэринэн тылынан уобараһы айыы ньымаларын билэр: хатылааһын, ханарытыы,

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун кылгатан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир.

Атын дьон санаатын истэн сөпкө ылынар-ытыктыыр;

С.С.Васильев олоҥхолоро.

2 чиэппэр

10

Тараас туһунан чабырҕах . П.Н.Тобуруокап

15.11

Кыра кэриҥнээх айымньыны өйтөн, хоһоонноохтук ааҕыы ньымаларын баһылыыр, ааҕарын сөбүлүүр.

Чабырҕах эмиэ су-руйааччы тылыгар киирэн, саха лите-ратуратын биир кө-рүҥүн быһыыты-нан сайдарын сэргиир.

Элбэх дьон кэпсэтэр кэмигэр бэйэтин санаатын сөптөөх түгэҥҥэ этэр.

Тобуруокап чабырҕаҕын аах,үөрэт.

11

С.Р.Кулачиков-Эллэй, Чурум Чурумчуку.

22.11

Айымньы ис хоһоонун билии; Уус—уран айым-ньыга мөккүөр тө-рүөтүн, сайдыытын быһаарар,

Айымньы ойуу-луур-дьүһүннүүр ньымаларын таба туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылааһын

Кэпсэтии сиэрин тутуһар (эппиэт-тээбиккэр/кэпсээбиккэр / истибик-китигэр/ көмөлөс-пүккүтүгэр махта-набын)

Эллэй олоҕун кэпс аахстр 87

12

Чурум Чурумчуку.

29.11

Уус-уран тыл уратытын, күүһүн туһунан бастааҥҥы тирэх өйдөбүллэри иҥэринэр.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылыыр.

Кэпсэтии сиэрин тутуһар: (баһаалыста, быһаар/улаханнык саҥарарыҥ буоллар..

Чурумчукуну ааҕыы, ы-йыт хоруй

13

Т.Е.Сметанин “Күөрэгэй”

06.12

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии , ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ойуу-луур-дьүһүннүүр ньымаларын таба туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылыыр-га дьулуһар.

Кэпсэтии сиэрин тутуһар (миэхэ көмөлөһүҥ/ алҕас эппиппин)

Т.Е.Сметанин олоҕкэпсээнин аах

14

“Ыччат сахаларга”.Алампа норуотун дьылҕатын туһунан санаалара

13.12

Фольклор айым-ньытын көрүҥнэ-ринэн тылынан уоба-раһы айыы ньыма-ларын билиһиннэ-рии: аллегория, эпитет, тэҥнэбил, метафора.

Айымньы ис хоһоонун толору кэпсиир, ырытар толкуйдуур,дьоҕурун баһылыыр;

Кэпсэтиигэ санаа-тын этэригэр анал сыһыан тыллары туттар: чуолкайдаан эттэххэ, уруокка үөрэппиккэ тирэҕирдэххэ...

Алампа норуот дьылҕат.туһ.санаата

15

Н.Д.Неустроев олоҕун кэпсээнэ “Сэмэнчик.”

20.

12

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ойулуур-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, айымньы ис хоһ. кэпсиир дьоҕурга сыстар,

Кэпсэтиигэ санаа-тын этэригэр анал сыһыан тыллары туттар: мин билэрбинэн, биллэрин курдук...

Н.Д.Н олоҕун кэпсээнин бэлиэтэн

16

Н.Е.Мординов-Амма Аччыгыйа, “ Ийэ.”

27.12

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылааһын

Кэпсэтиигэ бэйэ-тин санаатын этэ-ригэр анал сыһыан тыллары туттар: ол эрээри, өйдөөн көрдөххө...

АА туһунааҕыы, эбии мат.туһан.

3 четверть

17

Семен Петрович Данилов “Мин аҕам”

17.01

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ойулуур-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, айымньы ис хоһоонунан кэп-сиир дьоҕурга сыстар,

Кэпсэтии кэмигэр бэйэтин санаатын этэригэр анал сыһыан тыллары туттар: сэрэйэн эттэххэ, түмүктээн эттэххэ...

С.Данилов туһунан аах. бэлиэтэн.

18

Софрон Петрович Данилов. “Икки суол”

24.01

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылааһын

Кэпсэтии кэмигэр бэйэтин санаатын этэригэр анал сыһыан тыллары туттар. Холобур, бастакытынан, иккиһинэн...

Икки суол кэпсээни ааҕыы.

19

Серафим Романович Кулачиков Эллэй. “Таптыаҕыҥ ийэни”

31.01

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ойулуур-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, айымньы ис хоһоонунан кэп-сиир дьоҕурга сыстар,

“Туох солбуйуо буоллаҕай төрөппүт ийэ барахсан истиҥ сыһыанын, эйэҕэс иитиитин!” А.А

Эллэй ырыа буолбут хоһ үөрэт

20

Николай Саввич Тарабукин.

“Ийэм кэпсиирэ.”

07.02

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылааһын

Саха сирин норуоттарын чулуу айымньыларын ааҕан, атын норуот култууратын, литературатын ытыктыыр;

Эбээн суруйН.С.Тарабукин олоҕун кэпс

21

Семен Петрович Данилов “Олоҥхо оҕотобун”

14.02

Айымньыга бэрил-либит кыһалҕаны сөпкө өйдөөн ыры-тыы.

Айымньы ис хоһоонун толору кэпсиир, ырытар толкуйдуур,дьоҕурун баһылыыр;

Тылын-өһүн, этиитин тутулун састаабын мэлдьи байытар;

С.Д ааҕыы, бэлиэтэнии

22

Семен Степанович Яковлев Эрилик Эристиин. “Хачыгыр.”

21.02

Айымньы тиэмэтин, арыйар проблема-тын, санаатын таба өйдөөн ырытыы;

Айымньы геройдарын ырытан кинилэри чопчулааһын.

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар

Эрилик олоҕкэпс.аах бэл-н

23

Уус –уран тыл эйгэтигэр.

28.02

Уус-уран суруйуу эйгэлэрин билии, суруйууга туһаныы.

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар.

Сэһэргэһии түһүл-гэтигэр кэпсээн тылын-өһүн туттан кэпсииргэ эппиэт-тииргэ дьулуһуу

Хачыгыр кэпсээни ааҕыы

24

Николай Гаврилович Золотарев

“Хаҥкы”

07.03

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ойулуур-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, айымньы ис хоһоонунан кэп-сиир дьоҕурга сыстар,

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар

Н.Якутскай кэпсээнин аах

25

Алексей Андреевич Иванов-Күндэ. “Төрөөбүт тыл”

14.03

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ис хоһоонун толору кэпсиир, ырытар толкуйдуур,дьоҕурун баһылыыр;

Төрөөбүт тылга тапталы иитии, тылы билиини байытыы;

Төрөөбүт тыл хоһ.аах өйт.үөрэт

26

С.П.Данилов “Саха саҥата”

21.03

Ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылааһын

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар

Саха саҥата аах, ыйытхоруй

4 чиэппэр

27

Софрон Петрович Данилов “Сахалыы саҥарар иһин.”

04.04

Ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы.

Айымньы ис хоһоонун толору кэпсиир, ырытар толкуйдуур,дьоҕурун баһылыыр;

Олох сүрүн сыан-настарын иҥэринэн оҕо төрөөбүт тыла сайдарыгар бэри-ниилээх, эппиэти-нэстээх буолуута

С.Данилов кэпсээнин аах

28

Владимир Михайлович Новиков “Көлүкэчээн.” Семен Петрович Данилов. Кыһыҥҥы күн

11.04

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы.

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар.

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар

Күннүк ырыа буолбут хоһэ үөрэт

29

Анемподист Иванович Софронов “Дьүһүн кубулуйумтуо”

18.04

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии Ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

Алампа бэйэлэрин эрэ тустарынан толкуйдуур тойот-тору күлүүгэ та-һаарбытын өйдүүр, сыанабыл суруйар

Киһи киһиэхэ сы-һыанын мөкү өт-түлэрин, түктэри кэмэлдьилэрин билии, түмүк оҥоруу.

А кэпс. ааҕыы, кэпсииргэ бэл.

30

Степан Афанасьевич Саввин

“Тураахтаах күүдээх”

25.04

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии;

Фольклор айым-ньытын көрүҥнэ-ринэн тылынан уобараһы айыы ньымаларын били-һиннэрии: аллего-рия, эпитет, тэҥ-нэбил, метафора

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар

Үгэ этэр санаатын тула толкуйдааҥ.

31

Д.К.Сивцев – Суорун Омоллоон, “Чөөчө”

02.05

Саха сиригэр буол-бут гражданскай сэрии туһунан кэпсэтиһии.

Быһаарсыылаах ааҕыыны тэрийии, өйдөөбөтөх тыллары бэлиэтэнии.

Саха чулуу суру-йааччылара Суорун Омоллоон, Өксөкү-лээх Өлөксөй, учуу-тал С.И.Прокопьев о.д.а сүгүрүйэ улаа-тыы

Гражд.сэрии туһ.кэпс. бэл

32

Николай Максимович Заболоцкай Сайылыкка

16.05

Ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы. Герой, персонаж туһунан бастакы өйдөбүлү иҥэрии.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылааһын

Саха чулуу суру-йааччылара Н. М.-Заболоцкай, С.А.Саввин, Алампа аааттарыгар сүгүрүйэ улаатыы

Н.Заболоцкай кэпсээнин ааҕыы.

33

Платон Алексеевич Ойуунускай Оҕо куйуурдуу турара.

23.05

Хас биирдии анал сорудаҕы тус бэйэ иэйиитинэн дириҥник ылынарга бэлэмнэнэр;

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылыыр;

“Толкуйдаах, үлэ-һит киһи олоҕу оҥорор” – П.А.-Ойуунускай кур-дук үөрэххэ дьу-луурдаах буолуу.

Ойуунускай кэпсээнин ааҕыы

34

Тимофей Егорович Сметанин Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ.

30.05

Суруйааччы олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии

Саҥа билиини ары-йарга оҕо тус бэйэ-тин билиитигэр ти-рэҕирэригэр үөрэ-нэр.

Саха чулуу суру-йааччылара И.Чаҕылҕан, П.А.Ойуунускай, Т.Е.Сметанин ааттарыгар сүгүрүйэ улаатыы

Т.Сметанин туһ. бил. аах

Түмүктүүр суругунан айар айымньылаах үлэ.

Бэйэ ырытан суруйарыгар саха тылын этиитин уратыларын көрдөрүү, билии.

Айымньыны ырытыыга бэйэ санаатын, сыанабылын суруйар.

Үлэтин түмүгүн, үлэ кэмигэр оҥо-рор эбэтэр оҥорбут дьайыытын атын оҕолор киэннэрин кытта тэҥнээн көрөр.

Айар айымньылаах үлэ.