Рабочая программа по родному языку 5 класс

1. Орто сүһүөх оскуолаҕа саха тылын биридимиэтин суолтата.

Саха тыла 1992 сыллаахха судаарыстыбалыы ыстаатыстанан, суолтата биллэрдик үрдээбитэ. Төрөөбүт тыл – хайа да норуот көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэтэ, киһи аймах култууратын сүдү сыаннастарыттан биирдэстэрэ. Төрөөбүт тыл – оҕо тулалыыр эйгэтин кыраҕытык билэр-көрөр, чугас дьонун-сэргэтин кытта истиҥник бодоруһар, иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата сайдар, өбүгэтин үөрэҕин утумнуур сүрүн сириэстибэтэ. Төрөөбүт тылынан үөрэҕи-билиини кэбэҕэстик ылынар, айар-тутар дьоҕура уһуктар. Идэни талыыга, араас эйгэҕэ, түгэҥҥэ дьону кытта бодоруһууга, аныгы уопсастыбаҕа бэйэ миэстэтин булууга, үтүө сиэргэ-майгыга төрөөбүт тылын үөрэтэн ылбыт билиитэ туһалыыр. Ийэ тыллаах киһи омук дьонун кытта тэҥнээҕин билинэн, дьиҥ интэринэлиистии тыыҥҥа иитиллэр.

Билигин төрөөбүт тыл, бэдэрээссийэ үөрэххэ судаарыстыбалыы ыстандаардын (СБҮөЫ-ФГОС) ирдэбилинэн, уопсай үөрэхтээһин булгуччулаах чааһыгар киирэн, үөрэх төрүт бэдэрээссийэлии былааныгар миэстэтэ, үөрэтиллэр чааһа чопчу ыйыллан, суолтата үрдээтэ.

Оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии биридимиэтэ үөрэнээччи тылын-өһүн, өйүн-санаатын сайыннарар, сүрүн үөрэнэр үөрүйэҕи иҥэрэр кыаҕынан атын биридимиэттэрдээҕэр бас-көс балаһыанньаны ылар. Онон төрөөбүт тылы үөрэтии таһымыттан саха оскуолатыгар үөрэхтээһин уопсай туруга тутулуктаах.

2. Анабыла

Саха оскуолатын 5-9 кылаастарыгар аналлаах «Саха тыла» үлэлиир бырагыраама

3.Бырагыраама бэдэрээссийэ үөрэххэ судаарыстыбалыы ыстандаардын ирдэбиллэригэр сөп түбэһиитэ

Саха оскуолатын 5-9 кылаастарыгар аналлаах «Саха тыла» үлэлиир бырагыраама бэдэрээссийэ үөрэххэ судаарыстыбалыы ыстандаардын ирдэбиллэригэр, Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын, култуураларын үнүстүүтүн үлэһиттэрин чинчийиилэригэр уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт оскуолаларын чинчийэр-научнай үнүстүүт оскуолаҕа саха тылын үөрэтии араас сыллааҕы бырагыраамаларыгар тирэҕирэн оҥоһулунна.

4 . Нормативнай

докумуоннар

• Саха тыла: үлэлиир бырагыраама: 5-9 кылаас / [ааптардар: Г.Г. Филиппов, Г.И. Гурьев];

Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин мин-бэтэ. – Дьокуускай: Бичик, 2015. – с.

Бэдэрээссийэ үөрэххэ судаарыстыбалыы ыстандаардын ирдэбиллэригэр, Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын, култуураларын үнүстүүтүн үлэһиттэрин чинчийиилэригэр уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт оскуолаларын чинчийэр-научнай үнүстүүт оскуолаҕа саха тылын үөрэтии араас сыллааҕы бырагыраамаларыгар тирэҕирэн оҥоһуллубут.

• «Саха Өрөспүүбүлүкэтин тылларын туһунан» Саха ӨрөспүүбүлүкэтинҮрдүкү Сэбиэтэ 1992 с алтынньы 16 күнүгэр ылыммыт сокуона.

• Федеральный закон от 29 декабря 2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм. и доп. от 02.03.2016 г. № 46-ФЗ);

• Примерная основная образовательная программа для начального общего, основного общего, среднего общего образования, одобренная решением Федерального учебно-методического объединения по общему образованию. Протокол от 08 апреля 2015 г. № 1/15;

• Закон Республики Саха (Якутия) «Об образовании в Республике Саха (Якутия)», принят Государственным Собранием (Ил Тумэн) РС (Я) 15.12.2014 1401-З №359-V;

• Устав муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Тылгынинская средняя общеобразовательная школа им. И.Н.Ханды» с. Тербяс муниципального района «Вилюйский улус (район)» Республики Саха (Якутия)

• Основная образовательная программа основного общего образования МБОУ «Тылгынинская сош» имениИ.Н.Ханды»;

• Учебный план МБОУ Тылгынинская СОШ на 2021-22 уч.год.

4. Орто сүһүөх оскуолаҕа саха тылын үөрэтии сыала-соруга

- төрөөбүт тылы ис сүрэҕиттэн ытыктыырга, араас эйгэҕэ, түгэҥҥэ бодоруһуу үөрүйэҕэр, аныгы уопсастыбаҕа сиэри-майгыны тутуһууга иитии; төрөөбүт тыл кэрэтин иҥэрии.

- үөрэххэ, күннээҕи олоххо төрөөбүт тылы олохтоохтук туттарга үөрэтии; бодоруһар үөрүйэҕин сайыннарыы, тылын-өһүн сайыннарар баҕатын үөскэтии, үөрэх дэгиттэр дьайыыларын (туох сыал-сорук туруорунан үөрэнэрэ, былаанныыра, тылын-өһүн хонтуруолланара, көннөрүнэрэ, билиҥҥи араас тылдьыттан, литэрэтиирэттэн БИЭ-ни (биллэрэр-иһитиннэрэр эйгэни), Интэриниэти киллэрэн туран сатаан ылара)

- тылы үөрэтии систиэмэтин, туттуллуутун туһунан билиини, тыл истилиистикэлии уратыларын иҥэрии, тыл көстүгүн өтө көрөр, ырытар, тэҥниир дьоҕуру сайыннарыы, тыл саппааһын байытыы, литэрэтиирэлии нуорманы тутуһарга уһуйуу

5. Үөрэх биридимиэтин сүрүн ис хоһооно

Үөрэх ис хоһоонун сүрүн өйдөбүллэрэ- Төрөөбүт тыл-норуот олорбут олоҕо, тыына –дьылҕата. Төрөөбүт тыл төрдө-төбөтө

Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ - Учуутал кэпсээнигэр эбии туох наадатын быһаарар, эбии информацияны көрдүүр, булар, быһаарар, тэҥнээн көрөр, түмүк оҥорор. Дьону кытта алтыһарга, бииргэ үлэлииргэ эрчиллэр

Билэр-көрөр сатабыл - Төрөөбүт тылын үөрэтэргэ чопчу сыалы-соругу туруорунуу, ону ситиһэргэ көдьүүстээхтик үлэлииргэ дьулуһуу;

өй үлэтин дьайыыларын толоро үөрэнии: тэҥнээһини, ырытыыны. холбооһуну. түмүктээһини, түмүк оҥорууну.

Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл- Төрөөбүт тылга тугу билэри-билбэти,тугу ситэри үөрэтиэхтээҕи арааран өйдөөһүн.

Бодоруһар сатабыл - Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылааһын (пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан о.д.а)

Тус санааны, сыһыаны сайыннарыы сатабыла - төрөөбүт тылы үөрэтии суолтатын өйдөөһүнэ.

Орто сүһүөх оскуолаҕа саха тылын үөрэтии ис хоһооно үөрэх хаамыытыгар сатабылы-үөрүйэҕи олохсутууга (метапредмет) уонна бары биридимиэккэ туох сыал-сорук турарыгар тирэҕирэр. Маныаха бодоруһууга, тыл үөрэҕэр (лингвистика) уонна ытык өйдөбүллэргэ (культуроведческая компетенция) кэмпитиэнсийэлээх сыһыан сайдыахтаах.

Бодоруһуу кэмпитиэнсийэтигэр тылынан уонна суругунан кэпсэтии култуурата, оҕо сааһыгар дьүөрэлээн күннээҕи олоҕор араас эйгэҕэ тылы таба туттуу үөрүйэҕэ киирэр. Оҕо туох соруктаах бодоруһара, кэпсэтии кэмигэр үөскээбит быһыыны-майгыны сөпкө сыаналыыра, кэпсэтэр киһитин тылын-өһүн өйдүүрэ, онуоха сөптөөх сыһыаны булан кэпсэтэрэ көстүөхтээх.

Тыл уонна тыл үөрэҕин кэмпитиэнсийэтигэр үөрэнээччи тыл үөрэҕин туһунан билиитэ, тыл хайдах сайдарын, туттулларын өйдөөн көрүүтэ; сүрүн литэрэтиирэлии нуорманы тутуһуута; тыл баайын хаҥатыыта; араас тылдьыты сатаан туһаныыта киирэр.

Ытык өйдөбүл (культуроведческая) кэмпитиэнсийэтигэр төрөөбүт тыл төрүт култуураны көрдөрүү биир көрүҥэ буолара, тыл норуот устуоруйатын кытта ыкса сибээстээҕэ; саха тылын дьикти уратыта; тыл суолтатын төрүт култуураҕа даҕатан быһаарыы киирэр.

Бырагыраамаҕа үөрэнээччи тугу билиэхтээҕэ эрэ буолбакка, тугу сатыахтааҕа-оҥоруохтааҕа (коммуникативно-деятельностный подход) ыйыллар. Тиэмэ аайы анал бэлиэ баар. I – тыл үөрэҕиттэн туох үөрэтиллэрэ, өйдөбүлэ. II – үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ, тугу сатыахтааҕа-оҥоруохтааҕа. III – ситимнээх саҥа.

Саха тылын үөрэтиигэ үөрэнээччи тугу сатыахтааҕар-оҥоруохтааҕар (коммуникативно-деятельностный подход) ордук болҕойуу, үөрэх сатабылларын иҥэрэр (метапредметные результаты) хайысханы тутуһуу, тылы-өһү күннээҕи олоххо дьүөрэлээн туттуу тылы таба туттарга (функциональная грамотность) сүҥкэн суолталаах.

Саҥаны-иҥэни толору баһылааһын бэлиэтэ: бодоруһууга үөрэх дэгиттэр дьайыылара (саҥарар саҥа араас көрүҥүн сатаан туттуу, табаарыстарын, аҕа саастаах дьону кытта бодоруһуу; тылынан уонна суругунан саҥаны сөпкө өйдөөһµн; саныыр санааны сааһылаан кэпсээһин; тылга-өскө сөптөөх нуорманы, сиэри тутуһуу); билэр-көрөр сатабыл (сүрүнү булуу, холобурдааһын, ситимнээх толкуй, дакаастааһын, араас источниктан наадалаах матырыйаалы булуу, наардааһын); тэринэр-дьаһанар сатабыл (сыалы-соругу сөпкө туруоруу, сатаан былаанныыра; сатаан хонтуруолланара, көннөрүнэрэ).

Үөрэнээччи саҥаны-иҥэни толору баһылааһына, саҥарар саҥатын тупсарыыта саха тылын тутулун уонна араас түгэҥҥэ хайдах туттулларын билиигэ тирэҕирэр. Үөрэх хаамыытыгар оҕо тылы ырытыы үөрүйэҕэр эрэ буолбакка, тыл култууратыгар үөрэниэхтээх. Ааҕыы араас көрүҥүн сатыахтаах, тиэкиһи литэрэтиирэлии нуорманы уонна тыл-өс сиэрин тутуһан сатаан сыымайдыахтаах, көннөрүөхтээх. Онон саха тылын сүрүн оскуолаҕа үөрэтии үөрэнээччи уопсай култууратын таһыма үрдүүрүгэр олук ууруохтаах. Итиниэхэ тирэҕирэн толору орто оскуола үрдүкү кылааһыгар, орто анал үөрэх кыһатыгар, о.д.а. үөрэххэ салгыы үөрэниэн сөп.

Төрөөбүт тылы орто сүһүөх оскуолаҕа үөрэтии ис хоһоонун сүрүн хайысхалара:

- бодоруһуу култуурата;

- тыл үөрэҕин тутаах салааларын туһунан уопсай өйдөбүл: саҥа дорҕооно, лиэксикэ, морполуогуйа, сиинтэксис;

- сурук култуурата: таба суруйуу уонна сурук бэлиэтэ;

- ситимнээх саҥаны сайыннарыы (тиэкис туһунан сүрүн өйдөбүл).

6.Бырагырааманан саха тылын уруоктарыгар үөрэтиллэр билии, сатабыл

Төрөөбүт тылбыт – саха тыла. Саха омук үөскээбит, сайдыбыт устуоруйата. Саха тыла – түүр тыла. Саха тылыгар уруулуу тыллар. Төрөөбүт тыл киһи олоҕор суолтата.

Дорҕоон уонна таба саҥарыы. Саҥа дорҕоонун өйдөбүлүн, сахалыы дорҕоон арааһын билии. Төрөөбүт тыл дорҕооннорун, ордук чуолаан, сахалыы ураты дорҕооннору (уһун-кылгас, илин-кэлин, уос-айах аһаҕас уонна хоһуласпыт, сэргэстэһэр, пааралаһар бүтэй дорҕооннору, дьуптуоннары, ҕ, һ, дь нь, мурун ҥ, j дорҕооннору), арааран истии, чуолкайдык, таба саҥарыы нуорматын тутуһан саҥарыы. Саха тылыгар киирии тыллары сахатытан, аһаҕас дорҕооннор дьүөрэлэһиилэрин сокуонун тутуһан саҥарыы. Тылы дорҕоонунан ырытыы.

Лиэксикэ. Норуот тылын туһунан уопсай өйдөбүлү, төрүт уонна киирии тыл уратыларын билии. Литэрэтиирэлии тыл суолтатын билии, нуорматын тутуһуу. Тыл лиэксикэлии суолтатын быһаарыы. Түөлбэ тыл, биир уонна элбэх суолталаах, хомуур тыллар, көспүт суолталаах тыллар, омуоньум, онтуоньум, синиэньим (харыс тыллар, сомоҕо тыллар, мэтээпэрэлэр) өйдөбүллэрин билии, тиэкистэн булуу, саҥарар саҥаҕа сөпкө туттуу. Тылдьыт арааһын сатаан туһаныы, тыл суолтатын тылдьыттан булан быһаарыы.

Кыраапыка. Сурук сайдыытын бэлиэ түгэннэрин билии, киһи олоҕор суолтатын өйдөөһүн. Сахалыы сурук-бичик устуоруйатын билии. Дорҕоон буукубаларын билии, таба ааттааһын. Буукубалары суруллар ньымаларынан холбоон, ыраастык, тэтимнээхтик илиинэн суруйуу. Сурукка туттуллар атын бэлиэлэри, өйдөбүллэри (апсаас, тылы көһөрүү бэлиэтэ, тыл икки арда (пробел)) сөпкө туттуу. Сахалыы алпаабыт бэрээдэгин билии. Араас тылдьытынан, ыйынньыгынан, хатаалагынан үлэлииргэ алпаабыты сөпкө туһаныы. Көмпүүтэргэ сахалыы сириибинэн тиэкиһи ылбаҕайдык бэчээттээн суруйуу.

Морполуогуйа. Тыл састааба диэн өйдөбүлү, тыл уларыйар уонна үөскүүр ньыматын билии. Саҥа чааһын туһунан уопсай өйдөбүлү билии. Саҥа чаастарын бөлөҕө: ааттар (аат тыл, даҕааһын аат, ахсаан аат, солбуйар аат), туохтуур туттулук халыыптара (аат туохтуур, сыһыат туохтуур, тус туохтуур, үлүбүөй), сыһыат, саҥа аллайыы, көмө саҥа чаастара. Тылы састаабынан ырытыы (тыл олоҕо, сыһыарыыта). Тыллары сүрүн бэлиэлэринэн (кырамаатыкалыы халыыптарынан) бөлөхтөөһүн, ырытыы. Саҥарар саҥаҕа тыл литэрэтиирэлии нуорматын тутуһуу.

Сиинтэксис. Этии уонна тыл ситимэ уратыларын, этии арааһын (сэһэн, ыйытыы, күүһүрдүү) билии. Этии чилиэннэрин, биир уустаах чилиэннэри, тэнийбит чилиэннэри, даҕаамыры, кыбытык кэрчиктэри өйдөөһүн Тэнийбит уонна тэнийбэтэх этии, толору уонна толорута суох судургу (биир састааптаах, икки састааптаах этии) уонна холбуу (баһылатыылаах, тэҥҥэ холбоммут) этии, сирэй саҥа, ойоҕос саҥа, диалог, туһулуу өйдөбүллэрин билии, этиигэ, тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин толкуйдааһын. Этиини таба интэнээссийэлээн ааҕыы, сурукка саҥа дэгэтин сурук бэлиэтинэн араарыы. Этиини чилиэнинэн ырытыы.

Сурук-бичик култуурата

Таба суруйуу. Таба суруйуу сурук-бичик култуурата буоларын өйдөөһүн. Уһун аһаҕас дорҕооннору, дьуптуону, хоһуласпыт, сэргэстэспит, ханыылаһар бүтэй дорҕооннору, саха тылыгар киирии тыл дорҕооннорун таба суруйуу. Сахалыы араастык этиллэр тыллар таба суруллуулара тыл төрүт сокуоннарыттан тахсалларын, норуокка үөрүйэх, үгэс буолбут нуормаларга олоҕуралларын өйдөөһүн, харыстабыллаах сыһыан. Киэҥник, элбэхтик туттуллар эбэтэр сахалыы этэргэ табыгастаах киирии тыллары сахатытан суруйуу; тылбаастанар эбэтэр саха тылынан бэриллэр кыахтаах нуучча тылларын сахалыы солбугунан биэрии; сахалыы кыайан суруллубат киирии тыллар сыһыарыыларын таба суруйуу.

Сурук бэлиэтэ. Сурук бэлиэтэ – тыл култууратын сорҕото буоларын, киһи этэр санаатын чуолкайдыырга, иэйиини сурукка биэрэргэ, суругу-бичиги тупсарарга биллэр-көстөр туһалааҕын, тиэкис арҕам-тарҕам барбатын, ыһыллыбатын, биир сомоҕо, сибээстээх буоларын, хааччыйарын өйдөөһүн. Тыл ордук тупсаҕай тутуллаах, этигэн, бэргэн буоларыгар сахалыы этии, сурук бэлиэтин арааһын (араарар, тоһоҕолоон бэлиэтиир) сатабыллаахтык туттуу.

Тыл салаалара. Саҥа дорҕоонун туһунан билиигэ олоҕуран тыл дорҕооннорун тылыгар-өһүгэр таба интэнээссийэлээн, охсуулаан туттар; лиэксикэҕэ ылбыт сатабылларыгар, үөрүйэхтэригэр уонна билиитигэр тирэҕирэн, тылы ситимнээх саҥаҕа уонна туттулук истииллэргэ табыгастаахтык туттар; морполуогуйаны үөрэтэн иҥэриммит үөрүйэхтэрин, сатабылларын туһанан, саҥа чаастарын суолталарын уонна тылы үөскэтэр, уларытар халыыптарын литэрэтиирэлии нуормаларынан уонна төрөөбүт тыл үйэлээх үгэһин үөрүйэхтэринэн салайтаран араас истиилгэ сөпкө туһанар; сиинтэксискэ үөрэнэн билбит, сатаабыт үөрүйэхтэригэр олоҕуран, ситимнээх саҥатыгар тыл ситимин, этиини таба оҥорор, араас истиилгэ сөп түбэһиннэрэн сыысхала суох туттар.

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы. Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын, суруйарын өйдөөн (тиэмэ, сүрүн санаа), дьоҥҥо тиийимтиэ гына санаатын сааһылаан, араас истииллээх тиэкиһи туһанар үөрүйэҕи баһылааһын (истэн суруйуу, өйтөн суруйуу, о.д.а).Тиэкис сүрүн санаатыгар олоҕуран, тиэкиһи таба ааттыыр. Тиэкис сиһилиир тиибин таба туһанан (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун), тиэкис тутулун тутуһар (киириитэ, сүрүн чааһа, түмүгэ), табыгастаах былаанын оҥорор (кылгас, тэнийбит), кэрчик тиэмэлэргэ бытарытар. Тыл туттуллар аналын, дэгэтин учуоттаан, онно тоҕоостоох тутуллаах этиилэри (логичность речи), ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, сөптөөх тыл баайын (богатство речи), түгэнигэр сөптөөх тылы туттар (уместность речи)

7. Бырагыраама тутула.

Бырагыраама түөрт салаалаах:

1. «Быһаарыы сурук». Манна сүрүн орто үөрэҕи ыларга биридимиэт суолтата ыйыллар; «Саха тыла» биридимиэти үөрэтии сыала-соруга, сүрүн түмүгэ хас да таһымҥа – ытык өйдөбүллэри, үөрэх сатабылларын иҥэриигэ, тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэр – чопчуланар. Саха тылын үөрэтии үөрэх төрүт бэдэрээссийэлии былааныгар миэстэтэ ыйыллар.

2. «Сүрүн ис хоһооно». Төрөөбүт тылы үөрэтии ис хоһооно салааларынан бэриллэр.

3. «Тиэмэнэн былаан торума». Төрөөбүт тылы үөрэтиигэ тиэмэнэн үллэрии, ону хас чаас үөрэтиллэрэ, тиэмэлэр сүрүн ис хоһоонноро уонна үөрэнээччи туох үлэни оҥоруохтааҕа, сатыахтааҕа киирэр.

4. «Үөрэх хаамыытыгар тэрилинэн-тиэхиньикэнэн хааччыйыы». Аныгы оскуолаҕа саха тылын үтүө түмүктээх гына үөрэтиигэ туох тэрил наадата ыйыллар.

8. Орто сүһүөх оскуолаҕа «Саха тыла» биридимиэти үөрэтии түмүгэ

Саха тылын оскуолаҕа үөрэтии кэмигэр ытык өйдөбүллэри (личностные результаты) иҥэрии түмүгэ:

1) тыл баайа, кыаҕа, күүһэ – бу омук баайа, кыаҕа, инники кэскилэ буоларын өйдүүр; ийэ тыл киһи иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата, айар-тутар дьоҕура сайдар эйгэтэ буолар диэн итэҕэйэр;

2) төрөөбүт тыл үйэлээх үгэһин, этигэн кэрэтин ытыктыыр, киэн туттар, харыстыыр, тылын-өһүн сайыннарарга дьулуһар;

3) ылбыт билиитигэр, тылын баайыгар тирэҕирэн саныыр санаатын холкутук тиэрдэр; саҥарар саҥатын кэтээн көрөн сөптөөх түмүк оҥостор.

Үөрэх сатабылларын (метапредметные результаты) иҥэрии түмүгэ:

Үөрэх сатабылларын (метапредметные результаты) иҥэрии түмүгэ:

1) саҥарар саҥа бары көрүҥүн баһылааһын:

Истии (аудирование) уонна ааҕыы:

- тылынан уонна суругунан иһитиннэриини сөпкө өйдөөһүн (бодоруһууну, тиэкис тиэмэтин, сүрүн санаатын; сүрүн уонна эбии иһитиннэриини);

- араас көрүҥнээх, истииллээх тиэкиһи сатаан ааҕыы;

- араас көрүҥнээх, истииллээх тиэкиһи сатаан истии;

- араас иһитиннэриини сатаан булуу, биллэрэр-иһитиннэрэр эйгэни, Интэриниэти киллэрэн туран;

- чопчу тиэмэҕэ матырыйаалы наардааһын; иһитиннэриини бэйэ көрдөөн булуута, ону сатаан тиэрдии;

- дьон саҥарар саҥатын ис хоһоонунан, истилиистикэлии уратытынан тэҥнии тутан быһаарыы.

Саҥарыы уонна сурук:

- үөрэх хаамыытыгар туох сыал-сорук турарын сатаан быһаарар (биирдиилээн уонна кэлэктиибинэн), үлэни бэрээдэгинэн аттарар, түмүгүн сатаан сыаналыыр, ону тылынан уонна суругунан сөпкө тириэрдэр сатабыл;

- истибит эбэтэр аахпыт тиэкиһин кылгатан быһаарар (былаан, кэпсээн, кэниспиэк, аннатаассыйа);

- тиэкис араас көрүҥүн, истиилин тутуһан тылынан уонна суругунан сатаан оҥорор;

- тиэкискэ ирдэнэр нуорманы тутуһан саныыр санаатын тылынан уонна суругунан сатаан биэрэр; аахпыт, истибит, көрбүт чахчытыгар тус санаатын сатаан этэр;

- монолог (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун) уонна диалог (кэпсэтии сиэрэ, ыйыталаһыы, көҕүлээһин, санаа атастаһыыта уо.д.а.) араас көрүҥүн сатаан туттар;

- күннээҕи олоххо саха тылынан сөпкө саҥарыы, лиэксикэлии, кырамаатыкалыы, истилиистикэлии нуормаларын, сүнньүнэн, тутуһар; таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр быраабыла сүрүн ирдэбиллэринэн сирдэтэр;

- дьону кытта кэпсэтэригэр кэпсэтии сиэрин тутуһар; сөпкө туттан-хаптан алтыһар;

- үөрэх хаамыытыгар, күннээҕи олоххо тылын-өһүн хонтуруолланар; сыыһатын-халтытын булан көннөрүнэр; суруйбут тиэкиһин көннөрөр, тупсарар;

- табаарыстарын иннигэр туран кылгас иһитиннэрии, дакылаат, эрэпэрээт оҥорор; араас тиэмэни дьүүллэһиигэ көхтөөхтүк кыттар.

2) ылбыт билиитин, сатабылын, үөрүйэҕин күннээҕи олоххо туһанар; төрөөбүт тылын көмөтүнэн атын биридимиэттэри үөрэтэн билии ылар; нуучча, омук тылларын, литэрэтиирэни үөрэтэригэр саха тылыгар үөрэммитин алтыһыннарар.

3) дьону-сэргэни кытта бодоруһарыгар, кыттыгас үлэҕэ, тыын суолталаах тиэмэни дьүүллэһиигэ кэпсэтии сиэрин, төрүт култуураны кытта дьүөрэлээн туттар.

Тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ:

1) тыл сүрүн аналын, саха тыла нуучча тылын кытта судаарыстыбалыы тэҥ ыстаатыстааҕын, тыл норуот култууратын кытта ыкса ситимнээҕин, төрөөбүт тыл киһиэхэ уонна уопсастыбаҕа сүҥкэн оруоллааҕын өйдүүр;

2) төрөөбүт тыл гуманитарнай наукаларга ылар миэстэтин уонна үөрэхтээһиҥҥэ туох суолталааҕын өйдүүр;

3) төрөөбүт тыл туһунан билим сүрүн төрүттэрин удумаҕалыыр;

4) тыл үөрэҕин (лингвистика) сүрүн өйдөбүллэрин: тыл үөрэҕин салааларын; саҥарар саҥа тылынан уонна суругунан бэриллиитин; монолог, диалог көрүҥнэрин; кэпсэтии, бодоруһуу сиэрин; кэпсэтии, билим, пубулуустука, дьыала-куолу истиилин, уус-уран литэрэтиирэ тылын-өһүн; саҥа тииптэрин (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун); тиэкиһи билэр;

5) тыл баайын араас дэгэтин өйдүүр, тылынан уонна суругунан алтыһыыга сиэри, литэрэтиирэлии нуорманы тутуһар;

6) тыл сүрүн көстүгүн, кырамаатыкалыы халыыптарын тута билэр, ырытар, тылыгар-өһүгэр сатаан туттар;

7) тылы сатаан ырытар (саҥа дорҕоонунан, састаабынан, лиэксикэлии, морполуогуйалыы), сиинтэксистии (ситиминэн, этии чилиэнинэн), иэйиини көрдөрөр сыһыан тыллары сатаан туттар;

8) бодоруһууга синиэньими (лиэксикэлии, кырамаатыкалыы) сатаан туттуу кэрэтин өйдүүр, тылыгар-өһүгэр туттар;

9) төрөөбүт тыла кэрэтин өйүүр, уус-уран литэрэтиирэ тиэкиһигэр булан сыаналыыр.

9. Саха тылын үөрэтии тэрээһинин көрүҥнэрэ.

Үөрэх бырагырааматынан саха тылын уруоктарыгар тыл үөрэҕин үөрэтии сүрүн чааһы ылар. Ааспыты хатылааһыҥҥа чаас көрүллэр. Сыл устата былаан быһыытынан ылбыт билии-көрүү түмүллэн бэрэбиэркэлэнэр. Оҕо үөрэппит матырыйаалын билиэхтээх, сатыахтаах.

Саҥа ирдэбиллэр киирбиттэринэн, билиҥҥи уруоктар тииптэрэ уларыйар. Сүрүннээн маннык араарыыны туһаныахха сөп:

1. Саҥаны « арыйар» уруок (уроки «открытия» нового) 2. Бэйэни ырытынар, сыаналанар, бэйэ итэҕэһин көннөрүнэр суолу тобулар уруок (уроки рефлексии) 3.Иҥэриммит өйдөбүллэри, сатабыллары түмэр, сааһылыыр уруок (уроки общеметодологической направленности) 4. Бэйэни бэрэбиэркэлэнии, тургутунуу уруога (уроки развивающего контроля)

Айар, айымньылаах үлэнэн, дьарыктанар.Араас тылдьытынан туһанар. Бырайыактыыр үлэни толорор.. Биирдиилээн үөрэтии ньыматынан туһанар. Бэйэни хонтуруолланыы, бэрэбиэркэлэнии.

Саха тылын үөрэтии уруоктарын сэргэ үөрэнээччилэр кылаас тас өттүгэр дьарыктанар.

10. Орто сүһүөх оскуолаҕа «Саха тыла» биридимиэти үөрэтиини түмүктүүр хонтуруоллааһын.

Үөрэх дьылын хас биирдии чиэппэрэ түмүктэниитэ үөрэнээччи саха тылыгар билиитэ, сатабыла хонтуруолланар. Ситимнээх саҥаны сайыннарыы, тылы таба суруйууну бэрэбиэркэлиир дьыктааны суруйуу ыытыллар. Бу үлэ чиэппэринэн ырытыллар.

Тыл үөрэҕин сүрүн өйдөбүллэрин, тылы сатаан ырытар (саҥа дорҕоонунан, састаабынан, лиэксикэлии, морфолуогуйалыы) дьоҕура, бодоруһууга тылы сатаан туттар таһыма болҕомтоҕо ылыллар. Тылы таба суруйууга үөрэппит быраабылаларыгар олоҕуран сыыһаны булар, көннөрөр, быһаарар сатабыла хонтуруолланар.

Сурук бэлиэтигэр үөрэппит быраабылаларыгар олоҕуран сурук бэлиэтин сөпкө туруорар, быһаарар үөрүйэҕэ суругунан үлэтигэр хонтуруолланар.

Үөрэх дьыла бүтүүтэ түмүктүүр бэрэбиэркэлиир сорудахтаах эксээмэн ыытыллар.

11. Саха тылын 5 кылаас оҕолоругар үөрэтии кээмэйэ.

Үөрэх бэдэрээссийэлии төрүт (базиснай) былаанын бэһис барыйааныгар олоҕуран, саха оскуолатын иккис сүһүөҕэр (5-9 кыл) төрөөбүт тылы үөрэтиигэ – 3 чаас.

Бырагырааманан нэдиэлэҕэ көрүллэр чаас 3

Үөрэх былаанынан нэдиэлэҕэ көрүллэр чаас 3

Бырагырааманан сылга көрүллэр чаас 99

¹

Тэрил-тиэхиньикэ

Ахсаана

Хос быһаарыы

Бибилэтиэкэ пуондата

1.

5-9 кылааска аналлаах «Төрөөбүт тыл» үөрэх биридимиэтигэр үөрэтэр-мэтэдьииичэскэй кэмпилиэк:

Саха тылын 5-9 кылааска үөрэтиини сүрүннүүр бырагыраама;

«Саха тыла» биридимиэти 5-9 кылааска үөрэтэр учуобунньуктар;

«Саха тыла» биридимиэти 5-9 кылааска үөрэтиигэ эбии үөрэх босуобуйалара;

«Саха тыла» биридимиэти 5-9 кылааска үөрэтии туһунан учууталга аналлаах мэтэдьиичэскэй босуобуйа;

«Төрөөбүт тыл уонна литэрэтиирэ», «Бастакы үктэл» билим-мэтиэдьикэ сурунааллара;

тылдьыттар (быһаарыылаах, таба суруйуу, синиэньим, онтуоньум, омуоньум, сомоҕо домох, о.д.а.);

кырамаатыка ыйынньыктара;

оҕоҕо аналлаах энциклопедиялар;

уус-уран кинигэлэр.

Билиини-көрүүнү кэҥэтэр матырыйаал:

«Айылҕа доҕотторо (о животном мире Якутии)»

«Ытык дьоммут»;

«Саха сирин улуустара»;

Д

К

К

Д

Д

К

К

К

К

К

К

К

«Төрөөбүт тыл» биридимиэт учуобунньуктара бэдэрээлинэй, эрэгийиэннээҕи үөрэх кинигэлэрин (учуобунньуктарын) испииһэгэр киирбит буолуохтаахтар.

«Төрөөбүт тыл» биридимиэтигэр үөрэх эбии босуобуйалара, муодуллаах куурус босуобуйалара үөрэх босуобуйатын таһаарарга көҥүллээх кинигэ кыһатыгар бэчээттэммит буолуохтаахтар.

Оҕо ааҕар кинигэлэрэ 5-9 кылаас үөрэнээччитин сааһыгар, билиитигэр-көрүүтүгэр сөп түбэһиэхтээхтэр.

Кинигэ СанПиН ирдэбилигэр сөп түбэһиэхтээх.

Үөрэх цифровой ресурсалара

2.

«Төрөөбүт тыл» биридимиэт ҮөМК-н мультимедиа, элэктэриэн сыһыарыылара (үөрэх босуобуйалара).

Элэктэриэн иһитиннэрэр-биллэрэр ыйынньык.

Сахалыы таба суруйууга көмпүүтэр бырагыраамата

К, УоК

УоК, Д

К

СанПиН ирдэбилигэр сөп түбэһиэхтээх.

Бэчээтинэй босуобуйалар

3.

Саха алпаабыта (эркиҥҥэ ыйанар)

Кырамаатыка табылыыссалара

Д

К, УоК

СанПиН ирдэбилигэр сөп түбэһиэхтээх.

Көрдөрөр-иһитиннэрэр босуобуйалар

4.

«Төрөөбүт тыл» биридимиэт ҮӨМК-гэр сыһыаннаах аудио-диискэлэр.

Саха тылын үөрэтии тиэмэтигэр сыһыаннаах сылаайдалар.

Д

Д

Оонньуулар уонна оонньуурдар

5.

Тылы сайыннарар остуол оонньуулара.

Бодоруһууга үөрэтэр оруолунан оонньуу кэмпилиэгэ

УоК

УоК

Үөрэх биридимиэтигэр эбии тиэхиньикэ тэриллэрэ

6.

-

№

Бырагырааманан

бэриллибит тиэмэлэр

Чаас

Күнэ-дьыла

Үөрэнээччи дэгиттэр сатабыла, үөрүйэхтэрэ.

Дь/с

Хос быыьаарыы

Уруок тиэмэлэрэ

Буо

лара

Буол

бута

Билэр – көрөр дьайыы

(Познавательные)

Бэйэни сыаналанар дьайыы

(Регулятивные)

Киһитийии сиэрин иҥэрэр бодоруһар дьайыы

(Коммуникативные)

1 чиэппэр

Үөрэнэргэ үөрэн

1.

Киирии уруок. Тыл уонна бодоруһуу.

1

01.09

Төрөөбүт тыл суол-татын туһунан, бодоруһуу диэн тыл өйдөбүлүн билэр.

Билэр-көрөр, толкуйдуур кыаҕын сайыннарар; тылы-нан, суругунан бодоруһуу тугун быһаарар.

Киһи өйө-санаата, тыла - өһө сай-дыытыгар төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.

№4 өйтөн суруйуу

2

3

Кинигэни сатаан туһаныах

2

03.09

05.09

Кинигэни билсэр, үөрэнэр ааҕыы ньымаларын, бэлиэлэринэн сирдэтинэри билэр.

Кинигэҕэ баар анал болдьох бэлиэлэринэн сатаан сирдэтинэр, сатаан истиһэр

Киһи үтүө хаачыс-тыбаларын билэр; атын киһиэхэ бол-ҕомтолоох, убаас-табыллаах сыһыаны олохсутар;

стр 6, толоруу

4

5

Саҥа дорҕооно уонна буукуба.

Алпаабыт

1

1

08.09

10.09

Алын кылааска үөрэппити билэр, билиитин чиҥэтэр, дириҥэтэр, саҥаны билэр.

Хас биирдии анал сорудаҕы тус бэйэ иэйиитинэн дириҥ-ник ылынарга бэлэмнэнэр,

Төрөөбүт тыл – ис-тиҥ, чугас дьонун-сэргэтин кытта олоҕун устата иэйии ситимнээҕин (эмоциоальный контакт) өйдүүр.

стр 11. эрч 19

Сахалыы алпаабыты, тастан киирэр тылы төрүт дорҕоомму-тугар дьүөрэлээн туттары билэр.

Таба суруйуу тылдьытын туһанан тылы таба суруйар дьоҕура сайдар.

Омук тылын сабыдыалыгар оҕустарбакка ийэ тылбытын харыстыыры өйдүүр

, алпаабыты үөрэтии

6

Уһун аһаҕас, хоһуласпыт, сэрг б.д

1

12.09

Уһун аһаҕас, хоһу-ласпыт, сэргэстэспит б.д тыллар таба суруллууларын билэр.

Дорҕоон дьүөрэ-лэһиитин өйдөөн көрөр, сорудаҕы таба толорор.

Үтүө санаалаах, чиэһинэй, төрөөбүт дойдуга бэринии-лээх буолууга, ки-һиэхэ, дьиэ кэргэннэ тапталга иитиллэр

стр 12эрч 24

7

Этии чилиэннэрэ. Стр 13

Туһулуу. Сирэй саҥа.

1

15.09

Үлэ сыалын-соругун таба туруорар, төрөө-бүт тылын үөрэтэригэр сыал-сорук туруору-нан көдьүүстээхтик үлэлиир.

Тыллары сааһылаан этии оҥорор, этии тутаах чилиэннэрин таба булар.

Төрөөбүт тыл оҕо кэнэҕэски сайдыы-тын түстүүрүн, өйүн уонна толкуйун тобуларын өйдүүр

Туһулуу, сирэй саҥа өйдөбүлүн билэр, таба туттан саҥатыгар туттар.

Туһаайан ыҥырар тыллары, сирэй саҥаны сиэрдээхтик туттар

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

стр 13. эрч 31.

8

9

Сана чаастара. Аат тыл түһүктэниитэ

2

17.09

19.09

Тыллары саҥа чаа-һынан сөпкө наар-дыыр. Аат тыллары түһүгүнэн таба уларытары билэр.

Даҕааһыннарга утары суолталаах тыллары булар, тылга сыһыарыы эбиллэригэр туох уларыйыы тахсарын билэр.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

стр 14. эрч 40.

Саҥа дорҕоонноро уонна таба саҥарыы

10

11

Саҥа дорҕооно уонна таба саҥарыы. Тыл культурата

Саҥа дорҕоонун үөскээһинэ

2

22.09

24.09

Саҥа дорҕоонун фоне-тика үөрэтэр үөрэҕэ буоларын, саҥа уор-ганнарын ааттарын билэр. Дорҕоон (буу-куба), тыл, этии, чи-лиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин са-таан туһанар

Дорҕоон тылы, этиини саҥардахха үөскүүрүн, тыл өйдөбүлүн үөскэтэр аналлааҕын билэр.

Төрөөбүт тыл оҕо кэнэҕэски сайдыы-тын түстүүрүн, өйүн уонна толкуйун тобуларын өйдүүр

стр 17. быраабылаэрч 43

12

13

Аһаҕас дорҕооннору наардааһын

Илин уонна кэлин а/д,

уос, айах а/д.

2

26.09.29.09

Аһаҕас дорҕооннору наардааһыны билэр, тыл суолтатын таба араарар.

Киэҥ, кыараҕас аһаҕас дорҕооннору таба араарар, булар

Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньытыгар сөҥө сылдьарын билэр.

стр 20эрч 49

Билиини-көрүүнү кэ-ҥэтэр араас матыры-йаалы сатаан туһа-нар.Анал бэлиэлэри оҥорор.

Тыл хайдах хам-сыырынан аһаҕас дорҕооннору сатаан наардыыр

Былааннанан сыал-сорук туруорунан бииргэ үлэлииргэ үөрэнэр;

стр 21. эрч 52

14

Дьыктаан

1

01.10

15

Дьуптуоннар

1

03.10

Хас да аһаҕас дорҕоон холбуу этиллибитин курдук иһиллэр уустук дорҕоону – дьуптуону билэр.

Аһаҕас дорҕооннор наарданыыларын саха тылыгар баар түөрт дьуптуону билэр, арааран истэр, таба туттар, суруйар

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр, ийэ тылбыт өрүү чэчирии турарыгар кыһанар

эрч 55.

16

17

А/д дьүөрэлэһэр сокуона

2

06.10

08.10

Аһаҕас дорҕоон са-халыы тылга дьүөрэ-лэһэн, наардаһан туттуллар икки бы-раабылатын билэр.

Аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһиитин тутулун таба туттар, быһаарар.

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

стр 25. таблица

18

19

Уһун а/д эбэтэр дьуптуон кылгааһына

Тиэкис өйдөбүлэ, бэлиэтэ

2

10.10

13.10

Уһун а/д эбэтэр дьуптуон кылгаа-һынын сокуонун билэр, кылгас аһаҕас дорҕоонунан солбуйар

Тыл олоҕун уһатыылаах аһаҕас дорҕоонун кылгас аһаҕас дорҕоонунан солбуйар.

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.

стр 27. эрч 57.

Билиини-көрүүнү кэҥэтэр араас маты-рыйаалы сатаан ту-һанар.Анал бэлиэ-лэринэн тыл, этии.. тиэкис моделын оҥорор.

Этэр санааны толору арыйар, ис хоһоонунан уонна тутулунан сибээс-тээх хас да этии ситимин тиэкис диэн таба быһаарар

Үтүө санаалаах, чиэһинэй, төрөөбүт дойдуга бэринии-лээх буолууга, ки-һиэхэ, дьиэ кэргэннэ тапталга иитиллэр

стр 27. эрч 60.

20

Бүтэй дорҕооннор

1

15.10

Бүтэй дорҕооннору хайдах үөскүүл-лэринэн көрөн, ньирг уо ньирг.с диэн арааран билэр.

Бүтэй дорҕооннорунан саҕаланар, бүтэр тыллары таба суруйар.

Саха чулуу суру-йааччылара А.И.С, А.Е.К, Н.Д.Н, П.А.О, С.О, А.А. айымньы-ларыгар сүгүрүйэ улаатар

стр 29. эрч 63.

21

Б\ дорҕоон а/ дорҕоонунан солбуллуута.

1

17.10

Ньиргиэрэ с. б/д аһаҕас дорҕооннор сабыдыалларынан солбуллууларын билэр

Аһаҕас дорҕоон түспүт, бүтэй дорҕоон ньиргиэрин сүтэрбит тылларын таба суруйар.

Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот уус-уран айымньытыгар сөҥө –сылдьарын билэр.

стр 31. эрч 66.

22

23

Б/д дьуөрэлэһэн туттуллуулара

Тиэкис тутула

2

20.10

22.10

Б/д дьуөрэлэһэн туттуллууларын үс көрүҥүн билэр

Өрө, төттөрү, хардарыта дьүөрэлэһии холобурун таба быһаарар

Төрөөбүт тыл оҕо кэнэҕэски сайдыы-тын түстүүрүн, өйүн уонна толкуйун тобуларын өйдүүр

стр 32. эрч 70.

Тиэкис тутула үс чаастааҕын толору билэр.

Тиэкистэри ааҕан тутулларын таба ырытар, быһаарар.

Киһи үтүө хаачыс-тыбаларын билэр; атын киһиэхэ бол-ҕомтолоох, убаас-табыллаах сыһыаны олохсутар;

стр 34. эрч 74.

24

Б/д хоһулаһыыта.

1

24.10

Саха тылыгар бүтэй дорҕоон хоһулаһыыта икки араастааҕын билэр

Тыл олоҕунааҕы хоһулаһыы тыл сайдыбыт устуо-руйатын уонна аҕыйах тылга бэлиэтэнэрин таба суруйар

Төрөөбүт тыл – ис-тиҥ, чугас дьонун-сэргэтин кытта олоҕун устата иэйии ситимнээҕин (эмоциоальный контакт) өйдүүр.

стр 37. эрч 76.

25

Хонтуруолунай диктант

1

27.10

Аһаҕас, бүтэй дорҕооннор наарданыыларын, дьүөрэлэһиилэрин билэр

Аһаҕас, бүтэй дорҕооннор наарданыыларын, дьүөрэлэһиилэрин таба суруйар

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.

Саха алпаабыта үөрэт

26

Тиэкискэ этии ситимэ

1

29.10

Тиэкискэ этиилэр субуруччу уонна кэккэлэһэр икки араас ситиминэн холбоһоллорун билэр

Этии субуруччу ситиминэн бэриллибитин дакаастыыр, таба быһаарар.

Төрөөбүт тыл нөҥүө көлүөнэттэн көлүө-нэҕэ бэриллэн испит норуот муудараһын ылынар.

стр 39. эрч 80

27

Саха алпаабыта. Саха алпаабытын устуоруйатыттан

1

31.10

Саҥа дорҕооннорун бэлиэтиир анаан саа-һыламмыт буукубалар кэккэлэрин – алпаабыты билэр.

Тыллар дорҕоон-норун уонна буу-кубаларын ахсаанын таба быһаарар.

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

стр 42. эрч 83.

2 чиэппэр

28

Хатылааһын

С/с Тиэкискэ этии ситимэ.

1

10.11

Саха тылыгар этиини ситимниир тыллар баалларын киһи сэрэйэн тута өйдүүрүн билэр.

Субуруччу уо кэк-кэлэһэр ситиминэн холбоммут этиилэри таба быһаарар.

Тыл туттуллар эй-гэтэ, суолтата уларыйыыта, үөс-кээбит төрдө-ууһа -барыта олоҕу кытта сибээстээҕин билэр.

стр 47. эрч 88

29

30

Тыл баайа. Тыл культурата.

Лиэксикэ өйдөбүлэ

2

12.11

14.11

Урут билэр матыры-йаалын саҥа, сонун билиинэн хаҥатынар, сомоҕо домохтор суол-таларын арааран өй-дүүр, билэр.

Тыл баайын лиэк-сикэлиэгийэ диэн тыл үөрэҕин салаата анаан үөрэтэрин билэр, тылдьытынан туттар

Үйэ тухары мун-ньуллан баччаҕа кэлбит тылдьыт-тары сыаналыыр, туһанар, махтанар.

стр 48. стр 92.

31

32

Тыл өйдөбүлэ. Тыл суолтата

Тиэкискэ этии ситимэ.

2

17.11

19.11

Бэриллибит сорудахха тыл лекс. суолтатын таба өйдөөн сөптөөх эппиэти биэрэр, толорор,

Бэриллибит тыллар лиэксикэлии уонна кырамаатыкалыы суолталарын быһаарар.

Үтүө санаалаах, чиэһинэй, төрөөбүт дойдуга бэринии-лээх буолууга, дьиэ кэргэҥҥэ тапталга иитиллэр

стр 51. эрч 95

С/с, тиэкискэ этии ситимниир араас ньыма баарын билэр, туһанар.

Тиэкискэ этиилэр ханнык ситиминэн холбоспуттарын быһаарар, сурук бэлиэтин таба туруорар

Саха чулуу суру-йааччылара А.И.С, А.Е.К, Н.Д.Н,П.А.О, С.О, А.А. о.д.а айымньыларыгар сүгүрүйэ улаатар

ситимнэхх саҥа. Эрч 101

33

Тыл лиэксикэлии суолтата

Биир уонна элбэх суолталах тыллар

1

21.11

Тылдьыкка биир тыл туһунан туох сурул-лара барыта тустаах тыл суолтатын уонна туттуллуутун ыйарын, сырдатарын билэр.

Хас да тыл лиэксикэлии суолтатын тылдьыи киэнин курдук быһааран суруйар.

Тыл баайын үөрэтии киэҥ ис хоһоонноо-ҕун, тыл бары салаатыттан лексика киһи олоҕор ордук чугаһын өйдүүр.

стр 55.эрч 103

Төрүт эрэ суолта-тынан туттуллар тыл биир суолталааҕын, тыл үксүгэр хас да суолталанарын билэр

Тыл лиэксикэлии суолтатын быһаарар, биир уо элбэх суолталаах тыллары тус-туспа бөлөхтүүр.

Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньы-тыгар сөҥө сылдьарын билэр.

стр 56. эрч 110.

34

35

Тыл көнө уонна көспүт суолтата

Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньымалар

2

24.11

26.11

Тыл бэйэтин анал суолтатыгар туттул-ларын тэҥэ тус, анал суолтатын туохха эмэ тэҥнээн, көһөрөн туттулларын билэр.

Тыл көнө уо көспүт суолтатын быһаарар. Билиитин чиҥэтэр.тылдьытынан сөпкө үлэлиир.

Былааннанан сыал-сорук туруорунан бииргэ үлэлииргэ үөрэнэр;

стр 58. эрч 112.

Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньымалар

тустарынан урут ылбыт билиитигэр тирэнэн билэр.

Этиини ситимниир араас ньыманы туһанан, этиилэри салҕаан суруйар, ньыма арааһын өйдөөн быһаарар.

Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ буоларын өйдүүр.

стр 60. эрч 114.

36

Тыл көспүт суолтатын саҥарар саҥаҕа.

1

28.11

Тыл көспүт суолта-тын кэпсэтии тылыгар киһи барыта өйдүүр, олохсуйбут буоллаҕына тылыгар туттар, билэр.

Көспүт суолталаах тыллары туохтуур уонна даҕааһын аат диэн бөлөхтүүр, тиэкис сорудаҕын таба толорор.

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр, ийэ тылбыт өрүү чэчирии турарыгар кыһанар

стр 61. быраабылалар

37

Омуоньум

1

01.12

Тус-туһунан өйдө-бүллээх эрээри биирдик этиллэр тыллары, омуоньумнары билэр

Омуоньум тылыгар лиэксикэлии суолтатын суруйар, дакаастыыр.

Киһи үтүө хаачыс-тыбаларын билэр; атын киһиэхэ бол-ҕомтолоох, убаас-табыллаах сыһыаны олохсутар;

стр 66, эрч 125.

38

39

Онтуоньум

Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньымалар

2

03.12

05.12

Утарыта суолталаах тыллары, онтуо-ньумнары, онтуоньум кэккэтэ диэни билэр.

Онтуоньум кэккэтин ситэрэр, тыл суолтата кэҥиирин, этигэн буоларын таба быһаарар.

ХХI үйэ сөҕүмэр сайдыытын киһи, норуот дьылҕаты

гар суолтатын дьиннээхтик сыаналыыр

стр 68. эрч 130.

Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньымалары туттан тиэкистэри оҥорор, суруйар

Туохтуурдары сөп-төөх ахсааҥҥа, би-риэмэҕэ туруорар, ханнык ситим буоларын быһаарар.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

стр 70. быраабылалар.

40

Синиэньим

1

08.12

Биир эбэтэр май-гыннаһар суолталаах тыллары синиэ-ньимнэри билэр.

Синиэньимнэр суолталарын билэр, сатаан сааһылыыр, кэккэтин ситэрэр.

Төрөөбүт тыл нөҥүө көлүөнэттэн көлүө-нэҕэ бэриллэн испит норуот муудараһын ылынар.

стр 71эрч 137.

41

Синиэньими саҥарар саҥаҕа туттуу

Истиил синиэньимэ

1

10.12

Синиэньим суолтатынан, этиигэ туттулларынан 4 бөлөххө араарылларын билэр

Табылыысса оҥо-рон, синиэньимнэри 4 бөлөххө араарар, түөлбэ тыллаах уо нууччаттан киирии тыллааҕы бөлөхтүүр

Төрөөбүт тыл – ис-тиҥ, чугас дьонун-сэргэтин кытта оло-ҕун устата иэйии ситимнээҕин (эмоциоальный контакт) өйдүүр.

стр 73, таблица

Дэгэт синиэньим, көннөрү уо кыраас-калаах лиэксикэ, истиил синиэньимэ диэн өйдөбүллэри билэр

Бэриллибит тыллар истииллэрин таба арааран быһаарар, бөлөхтүүр.

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.

стр 75-80

42

Синиэньими тиэкискэ туттуу

Тиэкис синиэньимэ.

1

12.12

Синиэньими тиэкискэ туттууга бэлиэтэммит тыллары тоҕоостоох синиэньиминэн солбуйары билэр.

Синиэньимнэри дорҕоон дьүөрэлэ-һиитигэр сөп тү-бэһиннэрэн, көппүт тыллар оннуларыгар таба туруорар.

Үтүө санаалаах, чиэһинэй, төрөөбүт дойдуга бэринии-лээх буолууга, ки-һиэхэ, дьиэ кэргэҥҥэ тапталга иитиллэр

стр 80 эрч 150.

Тиэкискэ солбуйсар тыллар тиэкис синиэньимэ буолалларын билэр

Хатыламмыт, бэлиэтэммит, көтүтүллүбүт тыллары тоҕоостоох синиэньимнэринэн солбуйар.

Төрөөбүт тыл оҕо кэнэҕэски сайдыы-тын түстүүрүн, өйүн уонна толкуйун тобуларын өйдүүр

стр 81. 151 эрч 4 сорудаҕа

43

Хатылааһын

1

15.12

Сахалыы үөрэх- наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан, энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) ту-һааннаах информация-ны булар.

Тыл лиэксикэлии, кырамаатыкалыы, тыл көнө, көспүт, омуоньум... таба быһаарар.

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

стр 84. эрч 154.

44

Хонтуруолунай диктант

1

17.12

Тыл баайа суолта-тынан этиигэ, тылга-өскө, көхтөөхтүк саҥарар саҥаҕа туттуллуутун билэр

Тылы таба туттар, араастарын арааран өйдүүр, истиил араастарын таба быһаарар.

Былааннанан сыал-сорук туруорунан бииргэ үлэлииргэ үөрэнэр;

эрч 172. Тыл ситимэ.стр 93

45

С/с. Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньыма.

1

19.12

Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньымалары аахпыттан суруйууга таба туһанар.

Тиэкиһи ааҕан, туох итэҕэс баарын таба быһаарарга холонор.

Саха чулуу суру-йааччылара А.И.С, А.Е.К, Н.Д.Н,П.А.О, С.О, А.А. о.д.а айымньыларыгар сүгүрүйэ улаатар

С/ саҥаны сайыннарыы

46

47

Сиинтэксис уонна сурук бэлиэтэ.

Этии. Этии арааһа.Тыл ситимэ.

2

22.12

24.12

Сиинтэксис-тыл үөрэҕин биир дьоһуннаах салаата буоларын, этиини уо тыл ситимин үөрэтэрин билэр

Бэриллибит тыллары ааҕан, чопчу өйдөбүллээх ситэриллибит санааны биэрэллэрин дуу ситэтэ суоҕун дуу таба быһаарар.

Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньы-тыгар сөҥө сылдьарын билэр.

стр 89. - 95

48

Тиэкис тиэмэтэ

1

26.12

Тиэкискэ ким, туох туһунан этиллэрэ тиэмэтэ буоларын билэр.

Тиэкис аатын кытта ис хоһоонун тэҥнээн быһаарар, итэҕэс баарын таба арыйар.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

стр 95. эрч 173

3 чиэппэр

Сиинтэксис уонна сурук бэлиэтэ

49

50

Этии тутаах чилиэнэ

2

12.01

14.01

Туһаан этиигэ ким-туох туһунан этил-лэрин бэлиэтиирин, кэпсиирэ туһаан туһунан туох этил-лэрин көрдөрөрүн билэр.

Этии төрүт олоҕун таба булан, туһааны, кэпсиирэни быһаарар.Этии тэнийбит, тэнийбэтэх буоларын билэр.

Тэннэ алтыһан, тапсан бииргэ олорор, үөрэнэр, үлэлиир кэлимсэ үөрүйэҕи иҥэринэр.

стр 97. эрч 179.

51

52

Этии ойоҕос чилиэнэ.быһаарыы

2

16.01

19.01

Туһаантан, кэпсии-рэттэн ураты этии чилиэнэ ойоҕос чи-лиэн диэн ааттанарын билэр.

Быһаарыыны ыйытыы туруоран таба быһаарар. Этиигэ быһаарыы эбэр.

Былааннанан сыал-сорук туруорунан бииргэ үлэлииргэ үөрэнэр;

стр 99. эрч 185

53

Толоруу.

1

21.01

Төрүт түһүктэн ураты ойоҕос түһүктэр ыйытыыларыгар хоруйдуур уо пред-мети бэлиэтиир этии ойоҕос чилиэнин толорууну билэр.

Тутаах чилиэннэри, быһаарыыны,толорууну булар, тыллары толоруу оҥорон этии толкуйдуур.Тутаах тылтан ыйытыы туруорар.

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр, ийэ тылбыт өрүү чэчирии турарыгар кыһанар

стр 101. эрч 190.

54

Сиһилии

1

23.01

Кэпсиирэлиин сыһыаннаһар, ситимнэһэр этии ойоҕос чилиэнэ сиһилии буоларын билэр

Бэлиэтэммит тылларга таба ыйытыылары туруорар, сиһилиини булан бэлиэтиир.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

стр 103. эрч 197.

55

56

С/с. Тиэкис тиэмэтэ

2

26.01

28.01

Тиэкис тиэмэтэ киэҥин, кыараҕаһын аатыттан билэр, таба быһаарар. Тэттик тиэмэ биир этэр санаалаах буоларын билэр.

Тиэкис тиэмэтин таба быһаарар, киэҥ эбэтэр тэттик буолалларын арааран өйдүүр. Тиэкис итэҕэһин көннөрөр, тиэкис буоларын дакаастыыр.

«Таптыы, ытыктыы улаатыҥ, оҕолоор, бэйэҕит төрөөбүт тылгытын, төрөөбүт литератураҕытын уонна искусствоҕытын!» - С.Данилов

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы

57

Биир уустаах чилиэннээх этии

1

30.01

Этии биир уустаах чилиэннэрэ биир тылга сыһыаннаһалларын, биир ыйытыыга хоруйдуулларын билэр.

Биир уустаах тутаах . ойоҕос чилиэннэри булан таба быһаарар. Сурук бэлиэтин таба туруорар.

Саха чулуу суру-йааччылара Л.А.-Попов, В.М.Нови-ков – Күн. Уурас -п айымньыларыгар сүгүрүйэ улаатар

стр 108. эрч 213

58

Туһулуулаах этии

1

02.02

Кими эмэ, тугу эмэ аатын ааттаан ыҥырар тыл туһулуу диэн ааттанарын билэр

Туһаааны туһулуу оҥорор, туһулууну туһааҥҥа кубулутар.Туһулуу интэнээссийэтин таба саҥарар.

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

стр 111. эрч 219.

59

60

Судургу этии ырытыы

С/с . Тиэкис тиэмэтэ

2

04.02

06.02

Судургу этиини ырытыы бэрээдэгин билэр, таба ырытар.

Судургу этиини тутаах чилиэҥҥэ тирэҕирэн араарар.

Этиини ырытан билиитин чиҥэтэр, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарар. Судургу этиини саҥарар саҥаҕа тиэкискэ туттар.

Киһи үтүө хаачыс-тыбаларын билэр; атын киһиэхэ бол-ҕомтолоох, убаас-табыллаах сыһыаны олохсутар;

стр 114эрч 221

Тиэмэ ис хоһоонун арыйарга элбэх би-лии, сатабыл, толкуй , тулуур наада буола-рын өйдүүр, билэр.

Тиэкис ис хоһоонун толкуйдаан аатын таба быһаарар. Тиэкис суруйарга холонор.

ХХI үйэ сөҕүмэр сайдыытын киһи, норуот дьылҕаты

гар суолтатын сыаналыыр

стр 115. эрч 223

61

62

Судургу уонна холбуу этиилэр

2

09.02

11.02

Икки судургу этии-лээх саҥа кэрчигэ холбуу этии диэн ааттанарын билэр. Сурук бэлиэтин таба туруорар.

Холбуу этии туһааннарын, кэпсиирэлэрин таба быһаарар. Сурук бэлиэтин туруорар.

Саха чулуу суру-йааччылара П.Ту-лааһынап, В.М.Но-виков – Күннүк Уур-рап айымньыларыгар сүгүрүйэ улаатар

эрч 229

63

64

Холбуу этиини ырытыы

2

13.02.

16.02

Холбуу этиини ырытыы бэрээдэгин билэр, таба ырытар.Холбуу этии ситимнэһэр ньыматын билэр.

Этиилэри тылынан уо. суругунан таба ырытар, бэриллибит оҥкулунан холбуу этии толкуйдаан оҥорор

Төрөөбүт тыл нөҥүө көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн испит норуот муудараһын ылынар.

стр 119. 233 эрч.

65

66

Сирэй саҥа.

2

18.02

20.02

Ким эмэ этиитэ уларытыыта суох бэриллибитэ сирэй саҥа диэн ааттанарын билэр.

Сирэй саҥаҕа туттуллар сурук бэлиэлэрин билэн этии оҥкулун оҥорор.

Төрөөбүт тыл кө-лүөнэттэн көлүө-нэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ буоларын өйдүүр.

стр 120. эрч 240

67

Кэпсэтии

1

25.02

Икки эбэтэр хас да киһи кэпсэтиитэ кэп-сэтии диэн буоларын билэр.

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, түмүгүн сылыктыыр.

Былааннанан сыал-сорук туруорунан бииргэ үлэлииргэ үөрэнэр; үөрэххэситиһиилээх буоларга кыһанар.

стр 124 эрч 251

68

Ситимнээх саҥа. кэрчик тиэмэ.

Апсаас, хатылааһын

1

27.02

Кэрчик тиэмэ туспа апсаас буоларын, апсаас саҕалыыр этиилээҕин ол этии апсаастаах этии диэн ааттанарын билэр.

Ситимнээх саҥаны сайыннарыыга у-руок аайы болҕом-тотун уурар. Бэрил-либит матырыйаалы конспектыыр

Табыгастаахтык тылы талан туһанан дьонно тиийим-тиэтик санаатын тиэрдэр.

стр 130. эрч 255.

Саҥа тиэмэни үөрэтэр түгэҥҥэ үөрэнэргэ тө-рүт буолар өй үлэтин сүрүн үөрүйэхтэрин баһылыыр.

Тиэкиһи ис хоһоонуттан көрөн апсаастарга араарар, киирии, түмүк чааһын таба араарар

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

стр 134.эрч 256

69

Аахпыттан суруйуу.

1

02.03

Ситимнээн суруйар үөрүйэҕин сайын-нарар араас истии-линэн, тиибинэн суруллубут аахп с тиэкистэрин билэр.

Оҕо бэйэни сала-йынар, бодоруһар, ырытар, айар дьо-ҕурун сайыннарар;

- бэйэ-бэйэҕэ болҕомтолоох буоларга иитиллэр.

Төрөөбүт тыл – ис-тиҥ, чугас дьонун-сэргэтин кытта оло-ҕун устата иэйии ситимнээҕин (эмоциоальный контакт) өйдүүр.

Ситэрии, хатыл -а бэлэмнэнии

70

Тургутук

1

04.03

Этиини ырытар бары быраабылалары ылбыт билиитигэр тирэҕирэн таба толорор, билэр

Этии тииптэрин, кырамаатыкалыы олоҕун, тутаах, ойоҕос чилиэннэрин , б.ууст этиилэри, туһулууну о.д.а

Искусство,литература, театр духуо-бунай эйгэлэрин билэр. кэрэҕэ дьу-луһар, сайыннар-арга бэйэтин сэмэй кылаатын угар.

Тургутук

71

Чиҥэтэр хатылааһын

1

06.03

Судургу уонна холбуу этиилэр туох атыннаахтарын билэр

Холбуу этиитэ суох саҥара, суруйа сырыттахха, тылбыт-өспүт хайдах буолуоҕун өйдүүр

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.

Чиҥ. Хатыл-р, ааҕыы.

72

Сорудахтаах үлэ.

1

09.03

Интернет нөҥүө саха-лыы ыытыллар араас тэрээһиҥҥэ төрөөбүт тыл литературнай нуорматын тутуһан көхтөөхтүк кыттар.

Туһулуу, сирэй саҥа, биир уустаах чилиэннэргэ туттуллар сурук бэлиэлэрин таба быһаарар.

Төрөөбүт тыл оҕо кэнэҕэски сайдыы-тын түстүүрүн, өйүн уонна толкуйун тобуларын өйдүүр

Хонтуруоллуур үлэ

73

74

Тыл олоҕун уонна сыһ. өйдөбүлэ

Тиэкис былаана.

2

11.03

13.03

Өй үлэтин дьайыы-ларын: тэҥнээһини (сравнение), ырытыыны (анализ), холбооһуну (синтез), түмүктээһини (обобщение) Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этии-ни толкуйдуур, тиэки-һи айар. Этиини, тиэ-киһи көннөрөргө анал корректорскай бэлиэ-лэри сатаан туһанар.толорор.

Тыл састаабын билэн, араара, ырыта үөрэнэр сатабылы иҥэринэр. Кэрчик тиэмэлэр ааттарын кэпсэнэр бэрээдэгинэн саа-һылыыр, былаан оҥорор.

Саха чулуу суру-йааччылара А.И.С, А.Е.К, Н.Д.Н,П.А.О, С.О, А.А. о.д.а айымньыларыгар сүгүрүйэ улаатар. Былааннанан сыал-сорук туруорунан бииргэ үлэлииргэ үөрэнэр; Саха киһи-тин сирин-уотун ааттарын тылдьы-тынан үөрэтэр.

стр 136, п 48.

75

Арпагыраапыйа.

1

16.03

А – тыл үөрэҕин биир интэриэһинэй салаата буоларын, тыл баайын таба суруйуу нуорма-тын быһаарарын билэр

Сахалыы таба суру-йуу быраабылата дорҕоон дьүөрэлэ-һиитинэн салайта-рарын өйдүүр

Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ буоларын өйдүүр.

стр 142, п. 50

76

Арпагыраамма

1

18.03

Арпагыраама – дор-ҕоону бэлиэтииргэ буукубаны талыы буоларын, хас да тылтан табатын суруйууну билэр.

Таба суруйуу тылдьытын туһанан тылы таба суруйар дьоҕура сайдар, алҕаһы булан көннөрөр.

Тэннэ алтыһан, тапсан бииргэ олорор, үөрэнэр, үлэлиир кэлимсэ үөрүйэҕи иҥэринэр.

стр 143 п 51

77

78

Арпагыраапыйа суолтата

Арпагыраапыйа тылдьытынан туһаныы.

2

20.03

23.03

Таба суруйуу кытаа-нах ирдэбилэ үөрэ-нээччи ийэ тылыгар ытыктабыллаах сыһыаны үөскэтэрин билэр.

талан быһаарар, сыыһа суруллубуту булар.

79

Суругунан улэ

1

06.04

4 чиэппэр

80

С\с.Тиэкис сүрүн санаата.Эпиигирэп.

1

08.04

10.04

Билиитин сатаан саа-һылыыр. Араадьыйаҕа тэлэбиисэргэ тугу сэргии истибитин өйдүүр, билэр

Бэйэтин сааһыгар сөп түбэһэр тиэкискэ үө-рэппит матырыйаа-лын сүньүнэн тыл литературнай нуор-матын билэр, бэйэтэ тутуһарга дьулуһар.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр; Үөрэххэ ситиһиитин мэлдьи билэр.

стр 147.п. 54.

81

Саҥа дорҕоонун ирдэбилэ

1

Тылы этиллиитин курдук суруйуу саҥа дорҕоонун ирдэбилэ буоларын билэр.

Судургу, уустук суруллуулаах тыллары тус-туспа наардыыр, хайата сөбүн талан суруйар.

Төрөөбүт тыл — омугу сомоҕолуу-рун өйдүүр, ийэ тылбыт өрүү чэчирии турарыгар кыһанар

стр 152. п. 55.э 280

82

Дьыктаан

1

13.04

Таба суруйуу быраабылаларыгар, арпагыраамаҕа тирэҕирэр, таба суруйар

Таба суруйуу кы-таанах ирдэбилин тутуһан ийэ тылыгар ытыктабыллаахтык сыһыаннаһар.

Табыгастаахтык тылы таба суруйан, талан туһанан дьоҥҥо тиийим-тиэтик санаатын тиэрдэр.

п. 49-55

83

84

Морполуогуйа ирдэбилэ.

Болдьох ирдэбил

2

15.04

17.04

Таба суруйууга тыл уопсай тутулун, тыл олоҕо ордук суолта-ланарын билэр.

Бэриллибит тыл-лартан хайата сөбүн таба быһаарар, састаабынан ырытар

Үйэ тухары мун-ньуллан баччаҕа кэлбит тылдьыт-тары сыаналыыр, туһанар, махтанар.

стр 154, п 56

Сахалыы үөрэх- наука литературатыттан би-лиини дөбөҥнүк бу-лар, бэлиэтэнэр, түмэр, ситимниир, араас ньы-маны табыгастаахтык туһанар.

Хас биирдии анал сорудаҕы тус бэйэ иэйиитинэн дириҥник ылынарга бэлэмнэнэр,тылдьыты туһанан сөпкө суруйар.

«Таптыы, ытыктыы улаатыҥ, оҕолоор, бэйэҕит төрөөбүт тылгытын, төрөөбүт литератураҕытын уонна искусствоҕытын!» - С.Данилов

стр 155 П. 57

85

Ситимнээх саҥа. Саҥа тиибэ. Сэһэргээһин

1

20.04

Наадалаах информа-цияны булар, тиэкиһи сахалыы шрибинэн бэйэтэ тэтимнээхтик бэчээттиир.

Сэһэргээһин тиэкис тутулун болҕойор, тиэкис суруйарыгар туһанар.

ХХI үйэ сөҕүмэр сайдыытын киһи, норуот дьылҕаты

гар суолтатын дьиннээхтик сыаналыыр

стр 156, э 286

86

87

Тыл олоҕун таба суруйуу

Тыл олоҕун бүтэй дорҕоон суруллуута

2

22.04

24.04

Тылы таба суруйуу быраабылаларын би-лэр. Саҥа билии ылар-га баар билиитигэр тирэҕирэр.

Тыл олоҕо о-а, ө-э, и-э, а-ы туспатыйар тылларын булан көннөрөр

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

с158, п 59 э 288

Тыл олоҕун бүтэй дорҕооннор суруллууларыгар ханнык дорҕоон таба туттулларын билэр

Алҕаһы булан көннөрөр, бүтэй аһаҕас дорҕооннор таба суруллууларын быһаарар.

Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ буоларын өйдүүр.

стр 159. п.59. э293

88

89

90

Сыһыарыылаах тыллары таба суруйуу

Нууччалыы тылы таба суруйуу

Сымн. бэлиэ түһэр уо түспэт түбэлтэлэрэ

3

29.04

04.05

06.05

Саҥа тиэмэни үөрэтэр түгэҥҥэ үөрэнэргэ төрүт буолар өй үлэтин сүрүн үөрүйэхтэрин баһылыыр.

Аһаҕас дорҕоонунан бүтэр аат олоҕо туттуу түһүк сы-һыарыыта соҕотох –н сурулларын таба быһаарар.

Киһи үтүө хаачыс-тыбаларын билэр; атын киһиэхэ бол-ҕомтолоох, убаас-табыллаах сыһыаны олохсутар;

с. 160. п 60.

Тобулук өйү сайыннарар түгэҥҥэ кыһаллан туран үлэлиир;

Бэриллибит тыллары сахалыы көрүҥүнэн уларытан суруйар;

Төрөөбүт тыл нөҥүө көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн испит норуот муудараһын ылынар.

с161, п 61

Ль – дорҕоонунан бү-тэр аат тыл –л –тан ураты уонна а/д ураты саҕаланар сыһыарыы-ларга сымнатар бэлиэ-тин сүтэрбэтин билэр.

Тыл бүтүүтүнээҕи сымнатар бэлиэ сыһыарыы холбо-норугар түһэрин таба быһаарар.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

с 164. п. 62

91

92

Ситимнээх саҥа. Ойуулааһын

2

08.05

11.05

Араадьыйанан, теле-визорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-көрөр, үөрэҕэр чинчийэр, айар үлэтигэр туһанар.

Ойуулааһын тиэкис тутулун болҕойон, тиэкис суруйарга туһанар. Ойуулаа-һыны сэһэргээ-һинтэн таба булар.

Табыгастаахтык тылы талан туһанан дьонно тиийимтиэтик санаатын тиэрдэр.

с. 165. 63.

93

94

Холбуу тыллар

Тылы көһөрүү

2

13.05

15.05

Саха тылыгар икки тылтан үөскээбит олохтоох тыллар баал-ларын билэр. Оҕолору кытта тэҥҥэ үлэлээн ылбыт билиитигэр сөптөөх түмүгү оҥорор.

Суруйарга устуруо-каҕа баппатах тыл сорҕотун атын усту-руокаҕа быраабылаҕа олоҕуран көһөрөрү билэр.

Саҥа тиэмэни үөрэтэр түгэҥҥэ үөрэнэргэ төрүт буолар өй үлэ-тин сүрүн үөрүйэх-тэрин баһылыыр.

Үөрэнээччилэри кытта уруок тиэмэтин, сыалын быһаарарга бэйэтин санаатын этэр.

Быраабылаҕа бэриллибит көһөрүү холобурдарын болҕойон көрөр, быһаарар.

Тыллары көһөрөр курдук арааран таба саҥарар.

Төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньытыгар сылдьарын билэр.

Тэннэ алтыһан, тапсан бииргэ олорор, үөрэнэр, үлэлиир кэлимсэ үөрүйэҕи иҥэринэр.

Төрөөбүт тыл – ис-тиҥ, чугас дьонун-сэргэтин кытта оло-ҕун устата иэйии ситимнээҕин (эмоциоальный контакт) өйдүүр.

стр 168.быраабыла

п. 65

стр 170

95

Тойоннооһун.

1

18.05

Тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык туһа-нан дьону итэҕэтэр, ылыннарар курдук санаатын сааһылаан этэр үөрүйэҕэ сайдар.

Тойоннооһун тиэкис тутулун болҕойон «Мин сөбүлүүр уруогум» тиэкис суруйарыгар туһанар.

Билиҥҥи кэмҥэ турар тыл кыһалҕа-тын өйдүүр, оҕону кыра сааһыттан төрөөбүт тылынан сайа саҥарда үөрэтэр «Сайдыс» киини өйүүр.

с 171, п 66

96

Тыл баайа

1

20.05

Лексикэ өйдөбүлүн, тыл лиэкс. суолтатын билэр, таба саҥарар. Сахалыы үөрэҕи са-йыннарар интернет –сайтартан туһалаах наадалаах информа-цияны булар.

Тугу билэрин-бил-бэтин арааран өй-дүүр. Сылга бииртэн итэҕэһэ суох төрөө-бүт тылга аналлаах бырайыактарга кыттан үлэлиир.

Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыа-налыыр, тыл кэрэ-тигэр умсугуйар.

Үөрэххэ туох ситиһиилэнним диэн өрүү сыал-сорук туруорунар.

с 175.ыйытыылар

97

Сиинтэксис

1

22.05

Этиигэ сыһыаннаах ылбыт билиитин чөкөтөн билэр, сурук бэлиэтин арааһын таба туттар.

Этии тутаах, ойоҕос чилиэннэрин таба ырытар, быһаарар.

Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ буоларын өйдүүр.

с 177. э 322

98

Тыл састааба. Таба суруйуу

1

25.05

Тыл састаабыгар, арпагыраапыйаҕа сыһыаннаах билиини барытын чиҥэтэр, билэр.

Саҥа дорҕоонун, морполуогуйа, болдьох ирдэбиллэри таба быһаарар.

Сайдам майгылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ сайаҕас сыһыан-наах, дьону кытта табан кэпсэтэр;

стр 178, э 325

98

Сурук бэлиэтин быраабыллалара

1

27.05

Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар. Этиини, тиэкиһи көннөрөргө анал корректорскай бэлиэлэри сатаан туһанар.

Тыл литературнай нуорматын саҥарар эбэтэр суруйар киһи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыһа туттулларын тута сэрэйэн билэр, итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр.

Киһи үтүө хаачыс-тыбаларын билэр; атын киһиэхэ бол-ҕомтолоох, убаас-табыллаах сыһыа-ны олохсутар;

с 182, быраабыла

99

Хонтуруолунай диктант

1

29.05

Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор

Бэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр, алҕаһа суох саҥарар-га, санаатын ыпса-ран, хомоҕойдук этэргэ кыһаллар.

Тэннэ алтыһан, тапсан бииргэ олорор, үөрэнэр, үлэлиир кэлимсэ үөрүйэҕи иҥэринэр.

Быраабылалары аах үөрэт