Этиштин сөз түркүмү катары мүнөздөмөсү

«Кыргызда саламдашпай сөз баштабайт,Айтылган саламды жоопсуз калтырбайт,»-деген жакшы сөз бар.

Андыктан

саламатсыңарбы балдар?

Тема:

Этиштин жакталышы

Этиш

Жөнөкөй жана татаал этиштер.

Этиштин жасалышы

Этиштин чактары

-Морфологиялык белгиси: Жак жана чак боюнча өзгөрөт.

-Лексикалык белгиси: заттын кыймыл-аракетин, ал-абалын билдирет.

-Синтаксистик кызматы: Этиштер сүйлөмдө баяндоочтук, бышыктоочтук милдет аткарат. Ээ менен жак жана сан боюнча ээрчишет.

Этиш заттын кыймыл-аракетин,ал-абалын билдирип,эмне кылды? эмне кылып жатат? эмне кылат? деген суроолорго жооп берет.

Этиш түзүлүшүнө карата

Жөнөкөй этиш

Татаал этиш

Жөнөкөй этиш бир гана сөздөн турат. Мисалы: күлдү, ыйла, жаз, жыйна.

Татаал этиш эки же андан ашык сөздөн турат. Мисалы: бара жатат, жазып жатты, ыраазы болду.

Этиш эки жол менен жасалат.

Морфологиялык

Синтаксистик

Морфологиялык жол менен жасалышы:

Синтаксистик жол менен жасалышында эки же андан көп сөз өз ара тизмектешип, кыймыл-аракет жөнүндөгү бир гана маанини берет: сүйлөй баштады, көрүп бер, жардам кыл, ала келди, ойноп-күлүп, алшып-беришип ж.б.

-ла: балтала, кайчыла, кооздо.

-лан: намыстан, капалан.

-а: сана, чене, көзө.

-кар: башкар, өткөр, аткар.

-сыра: алсыра, уйкусура, кансыра.

-лаш: достош, сүйлөш.

Этиштин жакталышы.

Этиштик жак, сан боюнча өзгөрүшү жакталыш деп аталат.

Жекелик сан

Жак

Көптүк сан

Толук түрү

1- жак

Толук түрү

2-жак

-мың: бар-а-мын

3-жак

-быз: бар-а-быз

-сың: бар-а-сың

-сыңар: бар-а-сыңар

-т: бар-а-т

-сыз: бар-а-сыз

-т: бар-ыш-а-т

-сыздар: бар-а-сыздар

Этиштин чактары.

Чак-этишке гана мүнөздүү котегория.

Өткөн чак.

Келер чак.

Өткөн чак сүйлөп жаткан мезгилден алдын болгон кыймыл-аракетти билдирет.Мисалы: Эжем дайыма комуз чертчү.

Келер чак сүйлөп жаткан мезгилден кийин болуучу кыймыл-аракетти билдирет. Мисалы: Жакында биз көлгө барабыз.

Учур чак.

Учур чак сүйлөп жаткан учурда болуп жаткан кыймыл-аракетти билдирет.Мисалы: Бизде кыргыз тили сабагы болуп жатат.

Дал келтиргиле.

Этиштин чактары.

А.

Келер чак.

Сүйлөмдөр.

1.

Б.

Алинур чаң атасыныкына кетиптир.

Учур чак.

2.

В.

Биз окуу жайын аяктап жатабыз.

3.

Өткөн чак.

Жакында биз көлгө барабыз.

4.

Ал менин каттарымды алган.

5.

Тоонун эки жагы чытырман токой болот.

6.

Апам экөөбүз кино көрүп жатабыз.

А-? Б-? В-?

Даярдаган:Т.Кулатов орто мектебинин кыргыз тили жана адабияты мугалими Жороева Жазгүл.

Ден соолукта болгула!