Лубсанова Цыбигма Владимировна,
Буряад Уласай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат
Мастер- класс
«Буряад хэлэ болон литературын хэшээлнүүдтэ клоуз-тест арга хэрэглэлгэ»
Багша хадаа өөрынгөө хэжэ байһан ажалаа харуулдаг, хубаалдадаг, өөртөөшье ашаагаа нэмэн, саашаа алхалдаг гүбди даа. Эгээл түрүүн би танда иимэ юумэ дурадханаб.
Хүндэтэ нүхэд! Ажалаа ямар бэ даа ондоогоор, юрэ бэшээр үнгэргэе. Гараа дээшэнь үргэе, лонхо баринхайбди гэжэ һаная. Тэрэмнай дүүрэн жаргалаар, баяраар, һайхан, гое сэдьхэлэй байдалаар дүүрэн, мүнөө тэрэнээ дээрээ адхая. Мүнөөдэрэй үдэр баяр жаргалаар элбэг, үрэ дүнтэй, хэжэ байһан ажалнай урагшатай байха гэжэ бэеэ зэһэбэ гээшэбди. Бултанда амжалта хүсэнэб.
Зай, ажалаа эхилэе.
Шэнэ ухаае олоо һаа,
Инагуудтаяа хөөрэлдэ,
Тэрэ хадаа хэзээшье мартагдангүй,
Сэдьхэлдээ бэшэһэн мэтэ болохо.
Эрдэни-Хайбзун Галшиев
Марк Максимович Поташник мастер-класс хадаа шадамгай бэрхэ хүнэй ударидалга доро һуралга, тэрээнһээ эрдэм мэдэсэ ямар бэ даа аргаар абалга гэжэ хэлэдэг.
Мүнөөдэр би иимэ юумэ хэжэ туршаһуу.
Мүнөө танда Пришвинэй бэшэлгыень үргэлжэлүүлхыетнай дурадханаб.
Би байнаб, би урганаб – би… (ургабалби). ,
Би байнаб, би урганаб, би ябанаб – би …(амитанби) .
Би байнаб, би урганаб, би ябанаб, би бодомжолноб – би …(хүнби) .
(М.М.Пришвин. 1951 оной октябриин 8)
- М.М.Пришвинэй дневник соо ямар үгэнүүд орхигдонхойб? Юундэ?
- Хүн амитанһаа ямар илгаатайб? (бодомжолдог, ухаалдидаг, бодохо аргатай)
- Харин ухаалдилха гэжэ юуб? (ямар бэ даа юумэндэ , тобшололдо ерэхэ, мэдэгдээгүй, ойлгогдоогүй юумэн сооһоо юумэ олохо, мэдэхэ)
– Дэлхэй дээрэ эгээл гайхалтай, ойлгошогүй юумэн хадаа хүнэй һанал бодол бодол болоно. Энэ мастер-класстаа бодомжолое, хөөрэлдэе, һанал бодолоороо хубаалдая.
Мастер-классайнгаа сэдэб гаргахын тула гаргалга, үлдэлгын (исключение) арга хэрэглэе.
«Гаргалга» гэһэн арга. -нэгэ мүртэ үгтэһэн үгэнүүд соо үлүү үгэ ологты:
Анализ, синтез, клоуз
Тест, кластер, схема
Арга, бэшэнэ, уншана
Жэмэс, долоогоно, хэшээл
Бэшэхэ, бэлдэхэ, хэрэглэлгэ
- Үлүү болоһон үгэнүүдһээ мастер-классай сэдэб гараба.
Клоуз-тест арга хэшээлдээ хэрэглэлгэ.
Хэшээл бүхэнэй урда иимэрхүү түхэлэй даабари үгэдэгби.
Энэнь юумэн сооһоо илгажа, оложо гаргалгада туһална.
Карточка дээрэ үзэгүүд үгтэнхэй. һурагшад анхаралтайгаар хаража, үгтэһэн үзэгүүд сооһоо үгэнүүдые олоно, доогуурнь зурана.
ФПХАБАРКЯСҺУРАЛСАЛОХКСЭГНЭЛТЭИМУВ (хабар, һуралсал, сэгнэлтэ), мэдүүлэл хэрэглэжэ болохо.
Һэргээлгэ-реставрация, точконуудай орондо таараха үгэ табигты.
Түрэл .... (буряад) хэлэмни.
Тоонто ....(талынгаа) энгэрһээ
Түүһэн ....(баглаа) сэсэгтэмнил,
Түмэн .....(үнгөөр) һолонготонол
Түрэл .... (буряад) хэлэмни.
Клоуз-тест үшөө ондоогоор тест-нэмэлгэ (дополнение), тест-һэргээн бодхолго (восстановление) гэжэ нэрлэдэг. В. Тейлор гэжэ эрдэмтэн энэ арга дурадхаһан байна. Клоуз-тест харилсаанай ухаалдилга бүрилдүүлдэг (коммуникативное мышление).
Клоуз-тест соо үгэнүүдые орхиһон текст үгтэнэ. (ганса үгэнүүд бэшэ, мэдүүлэлнүүдш байжа, магад). Клоуз-тест дүүргэжэ байһан хүнэй зорилго – тааруулан табиха.
Клоуз-тестын гол зорилго үхибүүн зохеолой удха дүүрэнээр, һайнаар ойлголго болоно.
Клоуз-тест хаана хэрэглэхээр бэ?
- найруулга, зохеолго, хөөрөө, эссе бэшэлгэдэ гү, али бэлэдхэлдэ,
- элдэб түхэлэй үгүүлэл уншалгада,
- ЕГЭ, ОГЭ –дэ бэлдэлгэдэ,
-мүншье шэнэ сэдэб гаралга, дабталга, бэхижүүлгэдэ;
- Пейзаж, интерьер, портрет гэһэн сэдэб үзэлгэдэ, түрүүн үхибүүд үгүүлэл бүрин бүтэн болгоно, удхыень ойлгоно, шүүлбэрилнэ.
- уран аргануудтай танилсахадаа,
- хэһэг, уран зохеол шүүлбэрилхэдээ,
- уран зохеолшын зохеохы замтай танилсахадаа, бэхижүүлхэдээ,
- хэшээл-зачетш болоходонь хэрэглэхээр;
Клоуз-тест дээрэ хүдэлэлгын шатанууд.
Орхигдоһон үгэнүүдтэй үгүүлэл уншалга, удхыень ойлголго.
Асуудалнуудые табилга
Клоуз-тест дүүргэлгэ
Таблица соо бэшэлгэ. (авторай, минии, нүхэдэй).
Шүүмжэлэлгэ, бодомжолго.
Сэгнэлтэ табилга.
Бүхэли үгүүлэл уншалга.
Һануулга:
1. Бүхы текст унша. Нэрлэ. Юундэ иигэжэ нэрлээ?.
2. Гол шухалынь илга (үгэнүүд, мэдүүлэлнүүд).
II. Орхигдоһон үгэ дээрэ хүдэлхэдөө:
3. Мэдүүлэлэй ямар гэшүүн болоноб, ямар хэлэлгын хубяар гаранаб, байжа болохоб?
4. Хэдэн үгэнүүдэй жэшээ болгон оло, таби.
5. Үшөө дахин эхинһээнь шалга.
Жэшээнүүд
6 анги
Ганга
Ганга хадаа (ямар?) сэсэгтэй ургамал юм. Тэрэниие (яажа?) хадалаад, (юунэй?) орондо хэрэглэдэг. (Юу?) абаад ханяахадаа, хүн хатаһан (юу?) бусалгажа, шүүһыень (яадаг?). Хатаһан (юу?) бутаргажа, халуун (юун?) дээрэ ууюулаад, гэр соохиёо утажа арюудхадаг. Тэрэ элдэб (юу?) һалгадаг юм гэлсэдэг.
Малда, илангаяа хониндо гангые бэшэ ногоотнтой холижо үгэхэдэ, ехэ дуратайгаар эдижэ таргалдаг.
Үгүүлэлэй карта.
- Үгүүлэл соо гол удхыень даажа ябаһан мэдүүлэл ологоты.
Орхигдоһон үгэнүүд: ягаахан, хатаажа, эм домой, Һалхи, ганга, уудаг, ганга, сог, вирус
6-дахи ангиин һурагшадта дурадхагдана. Буряад хэлэнэй хэшээлдэ үнгэргэгдэнэ.
7 – 8 анги
(Юун?)
Ой тайга соомнай тон элбэгээр (яадаг?) модон-(юун?). Хуһанай (яаһан?) газарта шиигтэй (яадаг?), тиимэһээ (юуниинь?) хододоо зөөлэн юм. Тэрэ тойроод байһан (юунуудтээ?) хамагаа (яадаг?). Тиимэһээ хажуугаарнь олон янзын (юунууд?), һархяаг, (юунууд?) болон элдэб ургамалнууд (яадаг?).
(Юун?) хүндэ тон туһатай. Ганса (юунэйнь?) шүүһые абаад үзэе. Ямар гоё гээшэб! Хуһанай хальһаар, үйһөөр (юу?), ондоошье гоё (юунуудые?), элдэб бүтээлнүүдые хэдэг. Үшөө хуһанай үйһэнһөө дабирхай (яадаг?).
Үгүүлэлэй карта.
-Автор юун тухай бэшэнэб, юун гэжэ һананабта? Байгаалиин үзэгдэл, хуби тухай гү, али хүн, хүнэй байдал тухай гү?
Орхигдоһон үгэнүүд: Хуһан, ургадаг, хуһан, ургаһан, байдаг, ургамалнуудтаа, үндэһэниинь, үгэдэг, модод, жэмэсүүд, ургадаг, Хуһан, хабарайнь, түйсэ, амһартануудые, абадаг.
7-8 ангиин һурагшадта дурадхагдана.
Хэдэн жэшээ үгэнүүдтэй тест.
Хэдэн жэшээ үгэнүүдтэй тест сүлөө клоуз-тестдэ орходоо һурагшадай мэдэсыень шалгалгада тон туһатай. Тиихэдэ багша юундэнь анхаралаа тогтоохоео мэдэхэ, грамматикада, лексикэдэ гү, али хэлэнэй ямар талада анхаралаа хандуулхаяа ойлгохо.
Даабари иигэжэ үгтэнэ:
- Анхаралтайгаар уншагты. Тоогоор тэмдэглэһэн үгэнүүд үгтэнэ.
- Үгүүлэлдэ эгээ тааруу үгэ шэлэхэ гэһэн даабари үгтэнэ. Доогурнь зура, али өөрөө тааруулан табихада болохо. Тааруулһан үгэеэ жэшээнүүдэй хажууда бэшэ.
Үгэ бүхэндэ 4 жэшээ үгтэнэ. Энэ зэргэдэ юун ороноб гэбэл:
1) авторай үгэ;
2) үгүүлэлдэ удхаараа таарахагүй үгэ, энэнь хэр зэргэ удхыень ойлгоһыень харуулха;
3) авторай үгэдэ тааруу үгэ;
4) грамматикын талаар тааруу, харин удхаараа тад ондоо үгэ.
Жэшээнүүд
Даабари. Анхаралтайгаар унша. Үгүүлэл соо орхигдоһон үгэнүүд бии. Тэдэнь тоогоор тэмдэглэгдэнхэй.
Доро үгтэһэн үгэнүүд сооһоо эгээ тааруу үгыень абагты. Шэлэһэн үгэ доогуураа зура. Өөрынгөө дурадхаһан үгэ бэшэ.
9 анги.
ТЕСТ 1.
Һайхан хара ....(1)!.. Хэн тиимэ нюдэтэй агша бэлэй?.. Хэнэй тиимэ нюдэндэ залуухан ....(2) түрүүшынхеэ дурлаа һэм?.. Талын бүргэдэй һэн гү? Бэшэ! Буряадай уужам талын хүбүүн Баяртын нюдэндэ һэн, Баяртын нюдэндэ һэн!.. Энэ Нина Петровнагай урдань байгааша хүн түхэл дүрсөөрөө яагаа Талын бүргэдтэ адлишье һаа, һайхан хара нюдөөрөө инаг хайрата Баяртадань яагаа ...(3) … Алиниинь гээшэб? Нина Петровнада хэн ...(4) үгэхэб… Хэншье хэлэжэ үгэхэгүй, өөрөө таниха. Нюдөөрөө таняагүй һаа, ...(5) таниха. Нина Петровна, һайса харыш!
Шэлэхэ үгэнүүд
1) нюдэн, гэрэл, хараса, ерэлгэ;
2) басаган, хүбүүн, хүүхэн, хараса;
3) адлиб, ондооб, түһөөтэйб, бэшэлгэтэйб;
4) хэлэжэ, бэшэжэ, үгүүлжэ, хаража;
5) сэдьхэлээрээ, харасаараа, һанаагаараа, ухаагаараа.
9-дэхи анги.
Һургалгын клоуз-тест.
- Үгтэһэн үгүүлэл дабтан нэмэгты. В.Черниковагай «Шубуудай аша туһа» гэжэ үгүүлэл хүсэлдүүлэгты.
Шубуудай аша туհа
Шубууд хүндэ ехэ туհа (яадаг?). Шубууд (юу?) эдидэг, ногоон ургамалнуудые хамгаалдаг. Нютаг (юунэймнай?) шубууд гэхэдэ: гулабхаа, борбилоо, хүхэ буха, элеэ, тоодог, хараасгай, бүргэд, турлааг, тоншуул, шаазгай г.м. болоно. Шаазгай, тоншуулнуудые (юунэй?) ариг сэбэрые сахигшад гэжэ (яадаг). Хээрэ талаар, (юун?) соогуур амидардаг хүхэ буха, улаан залаата, улаан үбсүүтэ, шагшага, шаазгай, борбилоо, турлааг, харсага, элеэ, хараасгай, бүбөөлжэн, итаг шаазгай, тоншуул, бэгсэргэ, хатюул, хюрөөсгэй, һойр гэхэ мэтэ жэргэмэл шубууд тала газар, ой соогуур олоор (яаһан?) хорхой шумуул, (ямар?) мэрээшэ амитадые үгы хэдэг байна.
Улаан үбсүүтэ, хүхы, хүхэ буха, хатюул, хюрөөсгэй, бэгсэргэ, шара шубуун зэргэ шубууд (ямар?) ургамал, hөөг модоной набша намаа, гэшүүһэ мүшэрыень (яажа?) хибэжэрхидэг шиигануур сохо, төөлүүр хорхой, шэрхэ хулпаа, хорото абаахай, эдэнэй үтэ абгалдайнуудые (яажа?) hалгаадаг байха юм.
Виктория Черникова
-Авторай үгүүлэлтэй зэргэсүүлэгты.
Шубуудай аша туհа
Шубууд хүндэ ехэ туհа хүргэдэг. Шубууд хорхой шумууд эдидэг, ногоон ургамалнуудые хамгаалдаг. Нютаг ороноймнай шубууд гэхэдэ: гулабхаа, борбилоо, хүхэ буха, элеэ, тоодог, хараасгай, бүргэд, турлааг, тоншуул, шаазгай г.м. болоно. Шаазгай, тоншуулнуудые ойн ариг сэбэрые сахигшад гэжэ тоолодог. Хээрэ талаар, ой согуур амидардаг хүхэ буха, улаан залаата, улаан үбсүүтэ, шагшага, шаазгай, борбилоо, турлааг, харсага, элеэ, хараасгай, бүбөөлжэн, итаг шаазгай, тоншуул, бэгсэргэ, хатюул, хюрөөсгэй, һойр гэхэ мэтэ жэргэмэл шубууд тала газар, ой соогуур олоор үдэһэн хорхой шумуул, жэжэхэн мэрээшэ амитадые үгы хэдэг байна.
Улаан үбсүүтэ, хүхы, хүхэ буха, хатюул, хюрөөсгэй, бэгсэргэ, шара шубуун зэргэ шубууд элдэб ургамал, hөөг модоной набша намаа, гэшүүһэ мүшэрыень нүхэлжэ хибэжэрхидэг шиигануур сохо, төөлүүр хорхой, шэрхэ хулпаа, хорото абаахай, эдэнэй үтэ абгалдайнуудые усадхажа hалгаадаг байха юм.
Виктория Черникова
Ажалаа сэгнэгты.
9 – 10 анги.
«Синтаксис, бэшэгэй дүрим» гэһэн сэдэб үзэлгэдэ клоуз-тест хэрэглэлгэ.
- Үгэ тааруулан табигты. Харюугаа баталагты.
Намар.
Августын һүүлһээ эхилээд, хүйтэржэ (дулааржа, сэлмэжэ) захалдаг. Илангаяа үглөөгүүр (үдэр, үдэшэ) һэрюун тунгалаг байхань элитэ боложо, сентябрь соо бүри хүйтэнэй (халуунай, дулаанай) амисхал заримдаа үзэгдэдэг; үбһэ ногоон дээрэ, хажуудахи гэрэйнгээ оройдо сагаан хюруугай унаад байхыень, үглөөгүүр (үдэр, үдэшэ) бодоходоо, харадаг (баридаг, үзэдэг) байхат. Үшөө нэгэ хэды болоходо (эхилхэдэ, захалхада), һүниндөө уһа шалбаг хайнагтажа эхилдэг. Намарай жэжэхэн бороо зундаа ородог ехэ уһатай аадар бороодо огто адли бэшэ юм: намартаа бороо зогсолтогүй үһөөржэ (сугларжа, задаржа) ородог, газар түргэн хатахаяа болидог, зундаа (үбэлдөө, хабартаа) бороогой һүүлээр газар сагтаа хатадаг.
Модоной набшаһад бүри августын һүүл (эхин, дунда) багаар хаа яа шарлажа эхилдэг; үшөө ногоон зандаа байһан хуһан модондо эндэ тэндэнь шаб шара, алтарһан мүшэрнүүдэй сентябрь соо бии болоһыень ажагланат: намарай үхэлтэ гар ябууд дундаа тэдэниие бажуужа, үнгэжэрхиһэн юм шэнги. Үдэр ерэхэ бүри шара набшаһан улам улам олон болоно. (115 үгэ).
К.Ушинский
Мастер-классай түгэсхэл.
- Хүнэй ухаан, бодомжолго, ухаалдилга гээшэ аргагүй ехэ хүсэн. Энэ хүсэн хизааргүй.
Бодомжолхо, ухаалдилха гээшэ-ажабайдал, хүгжэлтэ.
- Ф. Кривин гэжэ ирагуу найрагшын үгэ тон зүб гэжэ һананаб
Соорудил я цепь простую
Из нескольких известных истин:
Я мыслю - значит, существую.
Я сомневаюсь - значит, мыслю…
Бүхы һурагшаднай хододоо бодожо үзэжэ, ухаалдилжа байг гэжэ хүсэхэ байнаб.
Түгэсхэлдөө танда зохеохы ажал дурадханаб- синквейн зохеожо туршаха. Сэдэб-үгүүлэл.
үгүүлэл
һонин, хэрэгтэй
ойлгохо, нэмэхэ, хүсэлдүүлхэ
хэшээл бүхэндэ хэрэглэжэ байхаар
уншагша
5 231
10 374 
