Развитие личностного потенциала с помощью педагогического проектирования

УДК 13.00.01

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖОБАЛАУ АРҚЫЛЫ ЖЕКЕ ТҰЛҒА ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ

РАЗВИТИЕ ЛИЧНОСТНОГО ПОТЕНЦИАЛА С ПОМОЩЬЮ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ПРОЕКТИРОВАНИЯ

PERSONAL DEVELOPMENT THROUGH PEDAGOGICAL DESIGN

Асанова Жибек Султанхановна

ағылшын тілі пәнінің оқытушысы

«Красный Яр ауылы, агротехникалық колледжі» МКҚК

Аннотация

Жаңартылған білім пәнаралық гуманитарлық санат ретінде жобалаудың мазмұнды функционалына сүйенеді. Оның мәні қазіргі тәжірибені жаңартудың ең радикалды тәсілі. Жобалау адам өмірінің барлық салаларында мәселелерді шешу мен қоюдың әмбебап тәсілі болып табылады. Жобалауда іс-әрекеттер нақты құбылыстар мен процестермен емес, олардың ойлы модельдерімен жүргізіледі. Олар тән белгілерін, жеке тұлғаның қалыптасу ерекшеліктерін көрсетеді. Жобалау - адамның мақсатты қызметі және нәтижесі: жоба - мақсат, жоба - жай - күйі, жоба - образ, жоба - модель, жоба-жоспар, жоба-әсер болады. Адамның жеке таңдауы ішкі құндылықты құрылыстың жеке маңызды міндетіне сәйкес келеді. Жаңартылған білім берудің жобалық парадигмасы педагогикалық еркіндік кеңістігін құрады және қабылданатын шешімдер үшін білім беру субъектілерінің жауапкершілік деңгейін арттырады. Жобалау қазіргі педагогикалық тәжірибені жаңарту тәсілі ретінде мұғалім мен оқушының ашық диалогына, тікелей және кері байланысына ықпал етеді.

Түйін сөздер: білім берудегі жобалау, модельдеу, жобалық парадигма, білім беру ортасы.

Обновленное образование опирается на содержательный функционал проектирования как междисциплинарная гуманитарная категория. Его суть заключается в том, что наиболее радикальный подход к обновлению современного опыта. Проектирование является универсальным способом решения и постановки проблем во всех сферах человеческой жизни. Действия в проектировании проводятся не с конкретными явлениями и процессами, а с их мыслительными моделями. Они отражают характерные признаки, особенности формирования личности. Проект-целевая деятельность человека и его результат: проект - цель, проект - состояние, проект - образ, проект - модель, проект-план, проект-эффект. Индивидуальный выбор человека соответствует отдельно важным задачам строительства внутренней ценности. Обновленная проектная парадигма образования создает пространство педагогической свободы и повышает уровень ответственности субъектов образования за принимаемые решения. Проектирование как способ обновления современного педагогического опыта способствует открытому диалогу, прямой и обратной связи учителя и ученика.

Ключевые слова: проектирование в образовании, моделирование, проектная парадигма, образовательная среда.

Annotation

The updated education is based on the content functional design as an interdisciplinary humanitarian category. Its essence lies in the fact that the most radical approach to the renewal of modern experience. Design is a universal way of solving and posing problems in all spheres of human life. Actions in the design are carried out not with specific phenomena and processes, but with their mental models. They reflect the characteristic features, especially the formation of personality. Project-target human activity and its result: project-goal, project-state, project-image, project-model, project-plan, project-effect. Individual choice of a person corresponds to separately important tasks of construction of internal value. The updated project paradigm of education creates a space of pedagogical freedom and increases the level of responsibility of subjects of education for decisions. Design as a way of updating the modern pedagogical experience promotes open dialogue, direct and feedback of the teacher and the student.

Key words: design in education, modeling, project paradigm, educational environment.

Білім беру - бұл, "не туралы aйтсаң дa", әрдaйым "жұмыс", іс жүзінде және мaқсатты түрде жүзеге aсырылатын қалыптастыру бар, және де "мүлде емес, қолайлы алыс немесе жақын болашақта емес, тура мағынада осында және қазір [1]. Жобалаудың инновациялық (түрлендіргіш) мәні қолданыстағы практиканы жаңартудың, білім берудегі жаңалықтарды жүзеге асырудың нәтижелі формаларының ең радикалды тәсілі. Осыған байланысты, жаңартылған білім беру тұлғаның сипатты белгілерін, қалыптасу ерекшеліктерін көрсететін гуманитарлық категорияның пәнаралық ретінде жобалау феномені мазмұндық-мағыналық функционалына басымдық беріледі.

Адамның әрбір жеке таңдауының онтологиясы ішкі құндылық құрылысының жеке маңызды міндетіне сәйкес келеді, деп К.К. Жампейісова негіздейді, бұл өзінің қызметін жобалаудың білім беру, тұлғалық-дамытушылық мағынасын [2] өзектендіреді. Жаңартылған білім беруде жобалық өнімнің модельдік басымдықтары болашақ процесс пен шындықты түрлендіру нәтижесін айқындайтын, мінсіз сипаты бар ойлау қызметі ретінде түсініледі, өйткені жобалық іс-әрекеттер нақты құбылыстар мен процестермен емес, олардың ойлы модельдерімен жүзеге асырылады. Сол себепті жобалау адамның мақсатты ұтымды қызметі болып табылады, оның мақсаты жобалау құрылысының болашақ түпкі нәтижесі мен алдағы мүмкін болатын салдары туралы түсініктерді моделдеу болып табылады. Модельдеу - шын мәнінде жоқ объектіні ұсыну және қайта құру құралы, оларға қатысты біз толық білімдерге ие болмайтын объектілермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді, онда жобалаудың педагогикалық екпін санаты білім берудегі жобалаудың гуманистік векторларын өзектендіреді. Білім беру сапасының деңгейін жоғарылатудың маңызды факторы ретінде адамның сапалы білім беру әлеуетін жобаны іске асырудың педагогикалық проблемасының маңызды аспектілерін нақтылауға мүмкіндік беретін білім беру-педагогикалық парадигмадағы тұлғаны дамыту әлеуеті үшін: - жоба, мақсат, жоба-күй, жоба-имидж, жоба - модель, жоба жоспары, жобаның әсері болуы мүмкін. Қазіргі заманғы білім берудің парадигмасы [18 б, 3] Э.Ф.Масликованың айтуынша, бір жағынан педагогикалық «еркіндік пен шығармашылық» «бірегей кеңістік» жасайды, ал екінші жағынан, «тәуелсіз шешімдер қабылдаған» білім беру пәндерінің жауапкершілігін арттырады. Бұл даму бағыттарын мұқият таңдау мүмкіндігіне, яғни, «өсу нүктелерінде ресурстарды жинақтау» байланысты. Заманауи білімнің парадигмасының жобасы интеграцияланған зерттеулер мен жобаларды әзірлеуді ұйымдастыру бойынша ұйымдық жүйе арқылы айқын түрде ашылып, білім сапалы дамуына ықпал етеді. Ол білім беру сапасының жобалық әлеуетімен және жобаның бастапқы сапалық сипаттамасымен және білім сапасын жобалық-экологиялық сипаттамасымен тікелей байланысты. В.С. Лазарев бойынша жобалау [4], пәнаралық ғылыми тұжырымдама ретінде жобалау - адам қызметінің барлық салаларында «проблемаларды шешудің және шешудің әмбебап тәсілі» болып келеді. Бастапқыда білім берудегі мінездеме жеке-дара даму әлеуетінің сапалық сипаттамалары «жоба» санатының мазмұнды контекстінде анықтау мен нақтылаумен толықтырылады. А.Г. Маджуга, И.А. Синицина «мұғалім мен оқушының ашық диалогтың тікелей емес, тура және кері байланысы» жағдайын ашуға үлес қосатындығын жазады, білім берудің өзара әрекеттесуінің сапалы аспектілерімен тікелей байланыстылығын көрсетеді. Осылайша, жобалау өзінің жеке мағынасына ие нақты адамның әрекетін көрсетеді, субъективті шындықты объективті ауысуы және жеке тұлғаға қатысты идеяларды үйлестіруге байланысты адамдар үшін ғана сипаттайтын, мақсатты, түрлендіруші белсенділіктің бастапқы байланысы ретінде әрекет етеді. Д.С. Асакаева, И.А. Маврина [6] қарастырылып отырған тұжырымдаманың, оның ішінде педагогикалық жазықтықта «мағыналардың ықтимал түрлендіру себептері» болып табылатын «жобалау» терминінің анықтамасының «біркелкі емес» сипатын атап өтеді. Педагогикалық жобалаумен қатар зерттеушілер "білім беру сапасын жобалауға, білім беру жүйелері мен институттардың инновациялық өзгерістеріне бағытталған білім беруді жобалауды ерекшелейді. Осыған байланысты, білім беру сапасының санаты сайып келгенде білім беру-педагогикалық жобаларды бағалауда басты және айқындаушы болып табылатынын ескере отырып, бөлінген жобалау қызметінің мазмұндық-мағыналық үйлесімдігі туралы ғана емес, сонымен қатар білім беру жобалауының (білім берудегі жобалау) жалпылама-қорытынды жағдайы туралы да айту керек. Д.А. Данилов бойынша білім беру сапасының жобалау [7] - орта атрибуциясы - бұл процеске қатысушылардың сапалы өздігінен білім алуы, яғни әрбір білім беру субъектісінің өзінің "жеке әлеуетін" іске асыруы. Жеке тұлғаны және оның тұлғалық-дамыту векторлары мен ресурстарын, мүдделері мен мүмкіндіктерін іске асыру жеке тұлғаны шығармашылыққа, белсенділікке, көркемөнерге итермелейтін жобаланатын білім беру ортасын құруға мүмкіндік береді. Білім беру ортасының ерекше қасиеті оның білім беру ресурстарымен қанығуы болып табылады. К.К. Құламбаева, С.С. Досанова, А.К. Құламбаев бөлінетін ресурсты қалыптастыру, байыту және бөлу процесі білім беру үдерісін дараландырудың болжамды перспективаларын іске асырудың басқарушылық міндетімен, білім алушылардың субъектілік тәжірибесін қалыптастырумен байланыстырды [8]. Ұйымдастыру-әдістемелік жоспарда білім беру менеджментінің басты міндеті деңгейіне: белгіленген мақсаттарға жету үшін ұйымның ресурстық әлеуетін тиімді пайдалану және қайта құруды қамтамасыз етуді шығарамыз.

Масликова Э.Ф. [7] "жиынтық-ресурстық", білім беру сапасының әлеуеті мен мүмкіндіктерін жобалық (жобалық-педагогикалық) іске асыруға қатысты, білім алушылардың (адамның) тұлғалық дамуында жобалардың түрлік cан алуандылығының мазмұндық-мағыналық функционалына жүгінуді ұсынады. Оның пікірінше, жоба-мақсат идеяны, ойды, жеке тұлғаның дамуын негіздейді. Жобаның мақсаты сыртқы қозғаушы күштерге емес, сонымен қатар адамның іс-әрекеттерінің сипаты ретінде ерекше қозғалыстың үрдісі бағытталатын арнайы құрылым ретінде сипатталады. Жоба-мақсат-мұғалім тұлғасының идеалды моделі, өйткені бұл жағдайда ол "прагматикалық модель" деңгейіне "педагогтың" тәжірибелік іс-әрекеттерін ұйымдастыру құралы және "болашақ болжалды жобалауға" базалық адами қабілетін іске асыратын педагогикалық іс-әрекеттің "нәтижелерін" ұсыну тәсілі "ретінде шығады. Ол жоба-күй субъектілердің (жобалаушылардың) мақсатты өзін-өзі өзгерту мен сапалы дамуға пәрменді дайындығын көрсетеді деп санайды. Жеке тұлға бір жағдайды қолайлы екінші жағдайға айналдыру тәсілдерін әзірлегенде, барынша жобалайды. Бұл тұрғыда педагогикалық жағдай "құрамдас бөлігі" және "орта жағдайынан, оқушының жай-күйінен және мұғалімнің жай-күйінен қалыптасатын педагогикалық үдерістің "жай-күйі" ретінде, сыртқы және ішкі шарттардың жеке-дамытушылық жиынтығынан тұратын "жеке тұлғаны қалыптастыруда қол жеткізілген ниет пен нақтылық" арасында белгілі "алшақтық" фактісі бар болып түсіндіріледі. Э.Ф. Масликова зерттеуде жазғандай [3], жоба-бейнесі білім беру жобалауының қалыптастырушы механизмдерін өзектендіреді,яғни ересек адамға оның жеке дамуы үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету, бұл білім берудің маңызды атрибуты болып табылады. Осыған орай, жағдайдың өзгеруіне шақыру - білім беруді шынайы дамытудың қозғаушы механизмі, жобалау қазірдің өзінде бар нысандарды жаңа нысанға айналдыру деп түсініледі, өйткені жобалау әлі де жоқ нәрсені бейнелейді және білдіреді.

Ол ұсынылған субъектілік (объективті) шындықты позитивті қайта құрудың педагогикалық нақтылығы (логикасы) ретінде жоба-модельді негіздейді. Педагогикалық модельдің практикалық құндылығы көбінесе оның негізгі принциптерін: көрнекілік, айқындылық, объективтілік ескере отырып анықталады. Модель - "шындықтың қандай да бір жаңа фрагменті ретінде қарастырылуға" арналған жобалық деректер, "таным процесінде пайда болатын және әр түрлі формаларды қабылдайтын" алғашқы "пән ретінде" модельдеудің "жасампаздық" функциясын "трансформациялау және жаңа шындықты тудыру процесі" ретінде іске асырылады.

Жоба-жоспар векторлық өлшемдердің болжамдық бірлігінде прогрессивті дамудың (өзін-өзі алмастыру) жобалық мақсаттарына қол жеткізуді жүзеге асырады. Жоба бастапқыда болашаққа бағытталған (жоба-ой, жоба-жоспар), бұл белгілі бір құралдарда алдын ала белгіленген мақсатқа жету үшін адам қызметінің болашағына проекция ретінде түсінілетін жоспарлау процесінің директивті факторларымен расталады. Жоспар жобаның жеке түрі ретінде қаралуы мүмкін. В.М. Розина бойынша айырмашылығы [3, 40 б.], жоба құрылысы мен жұмыс істеуі бар тұтас объект болып табылады. Жоспар, өз кезегінде, уақыт бойынша жоспарланған объектінің жағдайын анықтайды. Жобаның болжалды орталықтанған базалық этимологиясы - бұл векторға бағдарланған, навигациялық тұжырымдамалар мен категориялардың жиынтығын іске асыру әлеуетіне негізделген алға басу. Жоба-нәтиже-жобалаудың субъективті (функционалдық) объектілері және білім беру қызметінің функционалдық (тұтынушылық) сапасы.

Педагогикалық жағынан біз жоғарыда айтылған анықтаманың екі ерекшелігіне назар аударамыз, олар тікелей өзара байланысты:

• мақсатты санат «эффект»;

- "білім беру қызметтерінің тұтыну сапасы" категориясымен тікелей сәйкес қазіргі заманғы тауар-нарықтық болмыстағы қорытынды сипаттамасы.

Осыған байланысты педагогикалық жобалау білім беру процесінде жүзеге асырылатын және педагогтың оның тиімді қызмет етуі мен дамуын алдын ала болжауын іске асыруға бағытталған педагогикалық қызметтің компоненті ретінде түсініледі. Әмбебап оқу іс-әрекеттерін жобалаудың мәдени-білім беру әсері, деп жазады Новикова Г.П., Елисеева И.А., Афанасьева Т.П., "оқу шеберлігі" сияқты негізгі құзыреттілікті дамытуға бағытталған. Мұғалім-оқушы қалыптасатын педагогикалық өзара әрекеттестіктің функционалдық әсері білім беру сапасының оң өзгеруінің пәрменді шарты болып табылады [9]. "Жылдам және сапалы оқыту" міндеттерін шешуге көмектесетін және оқушының өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жетілдіруге жалпыланған қабілетін қамтамасыз ететін әмбебап оқу іс-қимылдарын жобалау нәтижесі педагогикалық басқарылатын процестің шынайы субъектісі ретінде білім алушының өзінің белсенді іс-әрекеттері болып табылады.

Білім беру сапасының тиімді трансформациясының базалық (субъектілік, субъективтік) негізі түсінілетін білім берудегі жобалаудың тұлғалық-дамытушылық әлеуетінің сипаттамасын қарастырғаннан кейін, қорытындылайық:

- зерттелетін педагогикалық проблематиканың кейбір аспектілері мен векторлары терминнің негізгі мәніне сүйене отырып, мәселе, күрделі мәселе, яғни біздің алдымызда шешу, одан әрі зерттеуді талап ететін міндет тұр;

- Білім беру сапасының нақты (жеке) шындыққа дейін білім сапасының қазіргі білім беру мүмкіндігінен білім алу үрдістерін, нысандарын және әдістерін табу зерттеудің педагогикалық перспективасының мәні болып табылады деп санаймыз.

А.К. Садыкова "мектеп мұғалімі тұлғасының өзін-өзі жүзеге асыруының заманауи педагогикалық эффектілері" атты мақаласында, өз өмірінде адам өзін болашақта-идеал, арман, модель ретінде жобалайды, білім беру болжамының мағыналық векторларын болашақ рефлексия ретінде анықтап, олардың арасындағы нәтижелі кері байланыс, үздіксіз байланыста жаңасын ұғынуға ықпал етеді деген [10].

Осылайша, білім беруде жобалаудың тұлғалық-дамытушылық әлеуетін жүзеге асыру-жаңартылған білім берудің негізі. Ол педагогикалық іс-әрекеттің жобалық-инновациялық векторларын өзектендіруге және қазіргі үлгіден болжамдық үлгіге көшу қажеттілігін ұғынуға ықпал етеді. Дәл осы жерде жобалау шығармашылық қағидатына бағдарлаудың басым шарты ретінде, білім беру құрамдас бөлігі прогрессивті қозғалыстың тұлғалық векторларын жалпылайтын негізгі сапалы ресурс ретінде әрекет етуі тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1 Жампеисова К.К. Актуальные проблемы педагогического образования Республики Казахстан // ВЕСТНИК Серия «Педагогические науки». – Алматы: Изд-во «Ұлағат» КазНПУ им. Абая - №2(50), 2016. – С.7-14.

2 Маджуга А.Г. Векторно-контекстуальный подход: вызов постнеклассического этапа научной рациональности / А.Г.Маджуга, И.А.Синицина // Сибирский педагогический журнал. – Новосибирск: ФГБОУ ВО «Новосибирский государственный педагогический университет», 2014. – №1. – С.31-36.

3 Асакаева Д.С., Маврина И.А. Проектная культура субъектов образования как необходимая составляющая педагогического проектирования // Электронный научный журнал «Современные исследования социальных проблем». – Красноярск: научное издательство «ООО научно-инновационный центр», 2014. - №9(41).

4 Турбовский Я.С. Творческая личность: от метафоры к термину, или Каким быть профессиональному образованию? Ч.1 // Профессиональное образование в современном мире. – Новосибирск: ФГУП Изд-во Сибирского отделения РАН, 2016. – Т.6. - №2. – С.365-373.

5 Масликова Э.Ф. Проектирование и реализация региональной модели управления качеством общего образования: дис. ... канд. пед. наук: 13.00.01. – Оренбург, 2017. – 244 с. – С.18-20; 23-28; 40.

6 Лазарев В.С. Проектная деятельность в школе: неиспользуемые возможности // Ежеквартальный научно-образовательный журнал «Вопросы образования». – М.: Издательский дом Высшей школы экономики, 2015. - №3. – С.292-307.

7 Данилов Д.А. Проектирование и реализация образовательной среды в инновационном учебном заведении // журнал «Фундаментальные исследования». – Пенза: Издательский дом «Академия естествознания», 2012. – №3-3. – С.3-8.

8 Куламбаева К.К, Досанова С.С., Куламбаев А.К. Информационно-коммуникационные технологии в образовании: инфографика // Россия и Европа: связь культуры и экономики. Мат. XVI международной научно-практической конференции (18 ноября 2016 года). – Прага: Изд-во WORLD PRESS s.r.o., 2016 – С.161-165.

9 Новикова Г.П., Афанасьева Т.П., Елисеева И.А. Готовность учителя к инновационной деятельности: понятия и средства оценки // ВЕСТНИК Серия «Педагогические науки». – Алматы: Изд-во «Ұлағат» Каз НПУ им. Абая. - №3(51), 2016. – С.3-8.

10 Садыкова А.К. Современные педагогические эффекты самореализации личности школьного учителя // Республиканский информационно-методический журнал «Тренер-Education». – Костанай: АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Костанайской области», 2015. - №4 – С.44-47.