Оҕону психологическай өйөөһүн

“Оҕону психологическай өйөөһүн”

Дьиэ-кэргэн дьоло, туллар тутааҕа – оҕо буоларын киһи барыта билэрэ, итинник да саныыра саарбаҕа суох суол. Дьиэ-кэргэн сыала-соруга, киэн туттуута, инникигэ эрэлэ барыта – кини оҕотун, оҕолорун кытта сибээстээх.

Оҕо хайдах киһи буолан тахсара, олоҕо хайдах салаллара кини оҕо сааһыттан улахан тутулуктаах.

Бүгүҥҥү кэпсэтиибитигэр “Оҕону психологическай өйөөһүн” диэн темаҕа тохтуохпут.

Өйөөһүн (поддержка) оҕо уонна төрөппүт икки ардыгар сыһыаны тутар улахан күүс буолар. Өскөтүн оҕо төрөппүт өттүттэн өйөөһүнү төрүт ылбат, эбэтэр ситэтэ суох ылар буоллаҕына оҕо сыыһа-халты туттунууну, араас куһаҕаны оҥоруон сөп. Оҕо тугу эрэ сатаабатыттан, кыайбатыттан санаата түһэр, туох эрэ куһаҕан (неудача) буолуо диэн кэтэһэ сылдьар, бэйэтигэр, бэйэтин кыаҕар эрэммэт буолар.

Ол иһин төрөппүт мин кыайбаппын, сатаабаппын, оҥорбоппун, сатаныа суоҕа диэн санаа оҕо өйүгэр-санаатыгар киирбэтин туһугар үлэлэһиэхтээх. Оҕотун поддержкалыахтаах, сөптөөх түгэннэргэ хайгыахтаах (поощрение).

Төрөппүт өйөбүлэ диэн бу сыһыан тиһигэ (процесс). Бу сыһыаҥҥа төрөппүт улахан болҕомтотун оҕотун бэйэтин сыаналаныытын (самооценкатын) үрдэтиигэ ууруохтаах:

• Бастатан туран, төрөппүт оҕотун итэҕэстэригэр, мөлтөх өттүгэр сүрүн болҕомтотун ууруо суохтаах;

• Төрөппүт бэйэтин тылынан-өһүнэн, истиҥ көрүүтүнэн, мичээринэн оҕотугар эрэлин, киннэн астынарын, таптыырын биллэриэхтээх.

Холобур, оҕо волейболга хамаанда састаабыгар киирэн күрэхтэһэр уонна хамаандаҕа биир да очкону киллэрбэт. Төрөппүт күрэхтэһиини көрөр. Күрэхтэһии кэнниттэн оҕо этэр: “Мин биир да очкону киллэрбэтим, үчүгэйдик оонньооботум”. Онуоха төрөппүт: “Ол гынан баран эн подачан үчүгэй, мээчиги үчүгэйдик ыллын. Элбэхтик оонньоотоххуна техникаҥ өссө тупсуо”- диэн оҕотун уоскутар, хайгыыр.

Бу түгэҥҥэ төрөппүт оонньуу хаамыытын барытын ылбакка оҕото ситиһиилээхтик оонньообут түгэннэрин эрэ ылбыта саамай сөптөөх. Дьиҥинэн, оҕо итинник саҥаран төрөппүтүм мин салгыы дьарыктанарбын сөбүлүүр дуу, суох дуу диэн проверкалыыр эбит.

Төрөппүт бэйэтэ да билбэтинэн оҕотун хомотор түгэннэрдээх эбит. Холобур:

• “Таҥаскын киртиппэккэ эрэ үлэлиэх эбиккин”;

• “Көр эрэ, убайын хайдах курдук үчүгэйдик туттарый”;

• “Эн маннааҕар үчүгэйдик оҥоруоххун сөп этэ”.

Бу курдук ис хоһоонноох замечаниелар оҕоҕо маннык өйдөбүлү биэрэллэр: “Кыһаллан да диэн. Син биир сатаабаппын, син биир төрөппүттэрим ирдэбиллэригэр эппиэттээбэппин, оҥорон да диэн”. Ол эбэтэр оҕо санаата түһүүтүгэр, бэйэтин кыаҕар эрэммэт буолуутугар тириэрдэллэр.

Оҕо дьиэҕэ үлэтин, бэриллибит заданиеларын кыайан толорбот, сатаабат буоллаҕына төрөппүт төһө кыалларынан бу хайдах буолуохтааҕын, өссө хайдах оҥорон көрүөххэ сөбүн оҕоҕо тиийэр гына быһааран, көрдөрөн биэриэхтээх. Төһө да кыраны кыайбатах буоллаҕына, ону ыйбакка, маны билбэккин дуо диэн сирэй-харах аспакка, убаастабыллаахтык, ис-сүрэхтэн кыһаллан туран өйдөтөр, көмөлөһөр ордук.

Оҕону өйүүр (поддержкалыыр) инниттэн төрөппүт манныктарга болҕомто ууруохтаах:

• Оҕо сатыырын, кыайан таба туһаныы;

• Оҕо сыыһатын хатылаан хос-хос этэртэн тутунуу;

• Оҕоҕунан астынаргын, кини баарыттан үөрэргин сөптөөхтүк биллэрии;

• Оҕону таптыырга сатаан биллэрии, тириэрдии;

• Оҕону кытта элбэхтик кэпсэтии, бииргэ сынньаныыны, үлэлэһиини тэрийии;

• Оҕоҕо бэйэтигэр үөскээбит проблематын быһаарарыгар кыах биэрии (өскөтүн ол сатанар буоллаҕына);

• Оҕону кытта кэпсэтэргэ кыаллыбаты эрэ эппэккэ инникигэ эрэли үөскэтэргэ (оптимизм);

• Сорох түгэннэргэ оҕону кытта сыһыаҥҥа юмор көмө буолуон сөп.

Өйөөһүн (поддержка), хайҕал (похвала), награда- биир өйдөбүллэр буолбатахтар.

• Оҕону хайгыыр оруннаах буолуохтаах: наһаа элбэхтик хайҕаатахха оҕо итэҕэйимиэн эбэтэр онно үөрэнэн хаалыан сөп; арыт оҕону поддержкалыыр инниттэн эмиэ хайгыахха сөп.

• Награда оҕоҕо биирдиилээн ханнык эрэ кэмҥэ биллэр ситиһиитин иһин оҥоһуллар;

• Өйөөһүн оҕо инники сайдыытыгар, кыра ситиһиилэригэр, обществоҕа сыһыаныгар оҥоһуллар.

Түмүктээн эттэххэ, оҕону өйөөһүн – оҕоҕо кини туһалаах киһи буоларын өйдөтүү.