Рабочая программа по Родной литературе 11 кл

1. үөрэх предметин өйдөбүлэ

Уус – уран литература оскуолаҕа оҕону кыра сааһыттан ийэ тыл эйгэтигэр киллэрэр, уран тылга уьуйар, иитэр – үөрэтэр сүрүн хайысха. Умсугуйан туран төрөөбүт тылын үөрэтэр оҕо өйө – санаата сайдыылаах, билиилээх – көрүүлээх, олох бүгүҥҥүтүн эрэ буолбакка, бэҕэһээҥҥитин ырыҥалыыр, сарсыҥҥытыгар эрэллээх буолар.

Уус – уран литература сүрүнэ – киһи, эргиччи киһи (суруйааччы, учуутал, уус – уран уобарас, үөрэнээччи), кини өйө – санаата, иэйиитэ, уйулҕата, олоҕун мөккүөрэ. Литература уруогун сурун кыһалҕата – киһи, кини олоххо дьулуурдаах, тулуурдаах, ыраас, сырдык, көҥүл өйдөөх – санаалаах буолуутугар күнтэн күн сылайбакка, салгыбакка туруулаһыы.

2. Кылааhа

Рабочай программа уопсай үөрэхтээhин тэрилтэлэригэр 11 кылаас оҕолоругар аналлаах.

3. ФГОС

ФГОС ирдэбилигэр эппиэттиир «Примерный учебный план для общеобразовательных организаций Республики Саха (Якутия) с обучением на языке саха» 2011 г. Саҥа көлүөнэ Үө.С туһунан билиҥҥи уруоктары чинчийэр автор М.М.Поташник “ Как помочь учителю в освоенинн ФГОС “ диэн үлэтигэр маннык ирдэбиллэри киллэрэр:

1. Учуутал үөрэтэр оҕотун киһи личность быһыытынан үчүгэйдик билиэхтээх, ол билбитин туһаныахтаах. Оҕо ситиһиилээх буоларыгар көмөлөһөр сыаллаах эбэтэр кини саҥа таһымҥа тахсарыгар, а.э. кыайбатаҕын кыайарыгар, сатаабатаҕын сатыырыгар, итэҕэстэрин көннөрөрүгэр туһуланыахтаах.

2. Уруок матырыйаала оҕо тус олоҕор наадатын, тус сатабыла сайдыытыгар хайа өттүнэн туох туһалааҕын бэйэтэ арыйарыгар учуутал көмөлөһүөхтээх.

3. Үөрэтиллэр матырыйаал ис хоһоонун ытык өйдөбүллэрин иҥэрэр төрүттэрин сыаннастарын толкуйдааһын, ону уруокка киллэрии.

4. Саҥаны билбити олоххо туттарга туһулаан айар хабааннаах сорудахтары эбэтэр айар үлэни толкуйдаһын. Маннык оҥор диэн халыыпка киллэрбэккэ, билбити туох да уларытыыта суох хаттаан хатылаппакка, дьиҥнээхтик оҕону саҥа быһыыга-майгыга киллэрии.

5. Оҕо бэйэтин иитинэригэр, сайыннарарыгар учуутал бастыҥ холобур буоларга дьулуһуохтаах.

4. Норм. докумуоннар

Саха тылыгар үөрэтэр Рабочай программа маннык сүрүн нормативнай докумуоннарга олоҕурда:

• Федеральный закон от 29 декабря 2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм. и доп. от 02.03.2016 г. № 46-ФЗ);

• Закон Республики Саха (Якутия) «Об образовании в Республике Саха (Якутия)», принят Государственным Собранием (Ил Тумэн) РС (Я) 15.12.2014 1401-З №359-V;

• Федеральный государственный образовательный стандарт

• школе «Примерный учебный план для общеобразовательных организаций Республики Саха (Якутия) с обучением на языке саха» 2011 г.

• Примерная основная образовательная программа общего образования (одобрена решением федерального учебно - методического объединения по общему образованию протокол от 08. 04. 2015 года №1/15).

• Устав муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Тылгынинская средняя общеобразовательная школа им.И.Н.Ханды» с . Тербяс муниципального района «Вилюйский улус (район)» Республики Саха (Якутия)

• Программа основного общего образования Тылгынинской СОШ;

• Учебный план МБОУ Тылгынинской СОШ на 2022 -2023 уч.год.

5.Сыала-соруга

«Саха литературатын» предметин 11 кылааска үөрэтии сүрүн сыалынан-соругунан буолар:

Уопсай үорэхтээһин үөрэнээччи оскуолаттан сиэр – майгы бастыҥ хаачыстыбаларын – киһи аймах ытык өйдөбүллэрин (духуобунай сыаннастарын) иҥэриммит Россия гражданинын иитэн – үөрэтэн таһаарыыга туһуланар.

Киһи уопсастыбатын сайдан кэлбит историятыгар үтүө уонна мөкү, чиэс уонна сиэрэ суох быһыы, суобас уонна чиэһинэйэ суох буолуу, о.д.а. сиэр – майгы нуормалара тэҥҥэ олохсуйан кэллилэр. Ол, эрэн хайа ба5арар норуокка киһилии сиэрдээх быһыы ытык өйдөбүллэрэ биһирэнэр, кэрэхсэнэр.

2009 с. ылыныллыбыт «Россия гражданинын личноьын сиэрин – майгытын сайыннарыы уонна иитии концепцията» федеральнай государственнай үөрэх стандартарын методологическай төрүтүнэн буолла.

Концепция Россия гражданинын личноһын иитиигэ, сайыннарыыга 10 сүрүн национальнай ытык өйдөбүлү ыйар.

Онно киирэллэр:

• Ийэ дойдуга таптал, бэриниилээх буолуу.

• Биир санааланыы, кырдьыктаах быһыы, аһыныгас, амарах сурэхтэнии.

• Ийэ дойдуга сулууспалааһын, сокуону тутуһуу, бэрээдэктээх буолуу.

• Дьиэ кэргэццэ бэриниилээх буолуу. Доруобуйа уйгулаах олох.

• үлэ, дьарык. Тулуур, дьаныар.

• Билиини сыаналааһын.

• Итэҕэл, духуобунас өйдөбүллэрэ.

• Төрөөбүт литература – барҕа баай.

• Айылҕаҕа харыстабыл.

• Сир үрдүгэр эйэ.

Онон бу ытык ойдобуллэри «Саха литературатын» предметин ис хоһоонугар уус – уран айымньыга сөҥөн сылдьар норуот историятын, култууратын, олоҕун төрүт үгэһин, сиэрин – майгытын нөҥүө киллэрии көрүллэр.

• Оҕо санаатын толору уус – уран тылынан саҥарар.

• Тургэнник толкуйдуур дьоҕура сайдар.

• Айар дьоҕура сайдар, литератураны өйдүү, сэҥээрэ улаатар.

• Бэйэтин омугунан киэн туттар. Ийэ дойдутун таптыыр тыыҥҥа уhуйуллар.

• Олоххо көхтөнөр, бэйэтигэр эппиэтинэстээх буоларга иитиллэр.

• Ийэ өйө олохсуйар, толкуйа сайдар.

Сиэрдээх майгыга, кэрэ сигилигэ олохсуйар.

6. Бырагыраамма үөрэтэр сүрүн ураты суолтата.

• Литература уруогар үөрэтиллэр айымньылар нөҥүө сиэр – майгы олуктарын үөрэтэр, онно олоҕуран буола турар быьыыны – майгыны уонна бэйэ дьайыытын тэҥнээн көрөр.

• Литература олуктарыттан дьоҥҥо, сиэргэ, майгыга – сигилигэ сыһыаннаах сыанабылы оцорору сатыыр.

• Литература уруогар олоҕуран, төрөөбүт алаһа дьиэ, дьиэ кэргэн, уруу – аймах, төрөөбүт дойду, төрөөбүт тыл, киһи аймах, аан дойду өйдөбүллэрин чопчулуур.

• Сиэр – майгы олуктарыгар олоҕуран, оҕолору (ол иьигэр атын омук) кытта сатаан алтыһар, ханнык баҕарар тугэҥҥэ сөптөөх суолу – ииһи көрдүүр.

• Литератураны үөрэтэргэ сыалы туруорар, ааҕары былаанныыр.

Ис хоһоонун сабаҕалыыр.

• Аахпытын, уорэппитин сыаналыыр.

• Аахпыты ырытар, толкуйдуур.

• Литература уруогуттан улахан айымньылартан быһа тардыыны ааҕар, кыаҕын, дьулуурун түмэр.

7. Үөрэх предметин сүрүн ис хоhооно

10 -11 кылаастар үөрэнээччилэрэ үөрэх сүрүн оскуолатын түмүктүүр дьоһун кирбиигэ киирэллэр. Бу сылларга кинилэр кэнэҕэски олохторугар тирэх буолар өй-санаа, сиэр-майгы күүһүн ылыныахтара. Ол курдук саха дьоно буоларбыт быһыытынан омукпут үйэлэргэ өрө туппут, туохха да тэҥнэммэт улуу кылаатын. тылынан уус-уран айыы чыпчаалынан буолбут айымньылары ааҕыахтара, ырытыахтара. Ону тэҥэ үөрэх кинигэтигэр саха норуотун дьылҕатын кэрэһиттэринэн буолбут , саха тыллаах баарын тухары кэскилин салайсар үтүмэн үрдүк өй, уостубат таптал тыынынан айыллыбыт айымньылары ааҕыахтара үтүө көлүөнэ буола үүнүөхтэрэ.

Билигин оҕо бэйэтин бэйэтэ үөрэтинэригэр учуутал усулуобуйа тэрийиэхтээх. Ол үөрэх дьарыга (учебная деятельность) диэн аатырар. Россия үөрэҕин Академиятын академига Н. Ф. Виноградова этэринэн «учебная деятельность не равна учению. Ее структура такова: потребность – задача – мотив – действия – операции – контроль – оценка». Тоҕо үөрэх дьарыга диэн аатырда? Тоҕо диэтэххэ, саҥа тиэмэни, ол аата саҥа өйдөбүлү өйдүүргэ, бэйэҕэ «арыйарга» учуутал оҕолуун тэҥнэ бииртэн биир ыйытыыга эппиэт булан эбэтэр бииртэн биир сорудаҕы толорон түмүк өйдөбүлгэ тиийэн кэлэллэр. Ол суола, а.э. ыйытыыларын, сорудахтарын тиһилигэ үөрэх дьарыга буолар. Ол сүрүн ирдэбилэ:

- оҕону бэйэтин ( самостоятельно) толкуйдатар ис хоһоонноох сорудахтар, ыйытыылар, ыйыылар-кэрдиилэр (инструкция) бэриллиэхтээхтэр

- бэйэ-бэйэтиттэн ситимнээх буолуохтаахтар,

- оҕо иһийэн олорон бэйэтэ үлэлиир гына биир кэлимник бэриллиэхтээх, эбэтэр оҕо тугу толкуйдуурунан сирдэтэн тутатына оҥоһуллан тахсыахтаах,

- түһүмэхтэринэн тус-туһунан буоларын хаачыйыллыахтаах,

-хас биирдии оҕоҕо эбэтэр паараҕа, бөлөххө таһымнара тус–туһунан буолуохтаах.

Литератураҕа үөрэнэр дьарык холобурдарын билигин туттулла сылдьар хрестоматиялар сайыннарыылаах үөрэх сүрун санаатыгар сөп түбэһиннэрэн оҥоһуллубуттарыгар тирэҕириэххэ сөп. Уратылара: сорудахтара кэлимнэр, оҕо биирдиилээн, хардарыта, бөлөҕунэн бэйэлэрэ үлэлииллэригэр анаан оҥоһуллаллар. Учуутал бэйэтин оҕолоругар сөп түбэһэр гына онорон биэриэхтээх.

11 кылааска саха литературатын үөрэтии маннык ис хоһоонноох буолар:

Санарыы уонна ааҕыы улэтин көрүҥнэрэ туора саҥаны истэргэ, ылынарга; истибит айымньы туhунан ыйытыыга сатаан хоруйдуурга, буолбуту сааhылаан быhаарарга; истибит үөрэх, научнай-биллэрэр, уус-уран айымньы туhунан ыйытыы биэрэргэ үөрэтэр. Таска сүhүөхтээн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан ааҕыыга көhөрүгэр, ааҕыы тэтимин түргэтэтэригэр, орфоэпияны, интонацияны, сурук бэлиэтин тутуhа, тиэкистэр ис номохторун өйдүү, ааҕыы көрүҥүн быhаара үөрэнэригэр билиини биэрэр. 

Араас тиэкиhи кытта үлэ тиэкис өйдөбүлүн, уус-уран тиэкис тиэмэтин, сүрүн санаатын, тутулун, кэрчиктэргэ арааран кыра тиэмэлэри быhаарарга, аат биэрэргэ; үөрэх, научнай-популярнай тиэкис диэн араарарга үөрэтэр; уопсай ырытыыга кыттан, ыйытыыга хоруйдуурга, тыл этэргэ, атын оҕо этэрин сатаан истэ үөрэнэргэ олук уурар; уус-уран ньыманы туhанан айымньы геройун ойуулуурга, кэпсээhин араас көрүҥүн (сиhилии, талан, кылгатан) баhылыырга төрүт уурар. 

Библиографическай култуура кинигэ искусство биир көрүҥэ, билии төрдө буоларын, көрүҥүн, тутулун, тииптэрин (ыйынньык-кинигэ, үөрэх кинигэтэ, уус-уран кинигэ) туhунан биллэрэр. 

Саҥарыы диалог, монолог диэн сан,а араас көрүҥэ буоларын биллэрэр, былааннаан сан,арар, уус-уран ньыманы туттар, айымньыны салҕаан, өйтөн этэр дьоҕуру, кэпсэтии этикетин тутуhар култуураны олохсутар. 

Сурук суругунан сан,а литературнай нуорматын, ис хоhоон уонна тиэкис аата сөп тубэсиhиилэригэр (тиэмэ, кэпсэнэр сир, герой быhыыта-майгыта), тэттик өйтөн суруйууга (ойуулааhын, сэhэргээhин, толкуйдааhын)

уус-уран ньыманы (синоним, антоним, тэн,нээhин) туhанарга, бэриллэр тиэмэҕэ кэпсээн, сыанабыл он,орорго үөрэтэр.

Оҕо ааҕар эйгэтэ норуот тылынан айымньытын, Саха сирин, Россия уонна тас дойдулар оҕо литературатыгар классическай айымньыларын, оҕо ааҕар тиэмэлэрин быhаарар. 

Литературнай өйдөбүллэринэн үлэ тиэкистэн уус-уран ньыма көрүҥнэрин булууга; литература өйдөбүллэринэн (уус-уран айымньы, уус-уран уобарас, тылынан искусство, кэпсээччи, сюжет, тиэмэ) сирдэтинэргэ; айымньы геройын (мэтириэтэ, тыла-оhо, дьайыыта, ойо-санаата) быhаарарга үөрэтэр; ааптар геройга сыhыанын; кэпсээн уонна хоhоон тылын уратытын, айымньы көрүҥүн (жанр) туhунан биллэрэр. 

Үөрэнээччи айар үлэтэ оруолунан ааҕарга, тылынан ойуулуурга, бэриллибит тиэмэҕэ өйтөн суруйарга, тиэкиhи инсценировкалыырга, айар үлэтинэн араас тэрээhиҥҥэ кыттарга, тыл этэргэ олук уурар. 

Yөрэтии түмүгэр салгыы үөрэнэргэ бэлэм буолууну кэрэhэлиир сайдыы таhыма:

–         тулалыыр эйгэни билиигэ уус-уран литератураны ааҕыы суолтатын өйдүүр;

–         уус-уран литература киhи-аймах ытык өйдөбүллэрин билиhиннэрэр суолтатын инэринэр;

–         айымньы көрүҥун быhаарыыга, геройу ойуулааhынҥҥа ырытыыны, тэн,нээhини туттары сатыыр;

–         араас тиэкистэн туhааннаах информацияны ылар;

–         ыйынньыгынан, энциклопедиянан о.д.а. матырыйаалларынан сатаан үлэлиир.
Саха литературатын орто оскуолаҕа үөрэтэр программаны онорорго маннык сүрүн туhаайыылары тутустум: 

1. Норуот тылынан уус – уран айымньыта сахалыы уус- уран литература силиhэ, төрдө буоларын аахсан, уус- уран литератураны, фольклору кытта ситимнээн үөрэтии. 

2. 
   Айымньыны идейнэй тосхолунан эрэ буолбакка, уус- уран ситиhиитин, үөрэнээччигэ сайдыыны, литературнай үөрэҕириини төhө биэрэр кыахтааҕын сыаналаан талыы уонна таҥыы. 

3. 
   Уус- уран айымньыны айар ньыма арааhын, литература теориятын өйдөбүллэрин түмэн, бөлөхтөөн биэрии. Ону үөрэнээччи болҕойоро, бэйэтэ туттарга эрчиллэрэ. 

4. 
   Талан үөрэтии уонна талан ааҕыы хайысхатын тутуhуу. Оҕону баҕаран туран үөрэнэргэ, бэйэни сайыннарарга, бэйэ санаатын, сатабылын, дьоҕурун сыаналыырга уhуйуу. 

5. 
   Үөрэнээччигэ айарга үөрэнэр, холонор кыаҕы биэрии, тэрийии, сөптөөх үөруйэҕи, сатабылы инэрии, дьо5ура сайдарыгар ирдэбил туруоруу. 

Суругунан үлэлэрэ өйтөн суруйуу көрүҥүнэн ыытыллар. Экзамеҥҥа бэлэмнэнии тест көмөтүнэн ыытыллар.

8. Программа тутула

Уус-уран литература айымньылара:

Саха литературата Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр . Ытык иэс (1941-1945 сс)

Сергей Степанович Васильев : Борогонскай. “Улуу Ильмень” ,” Бырастыылаһыы”

Тимофей Егорович Сметанин. “Саллаат сүрэҕэ. Саллаат. Хааннаах хара баттах”.

Гавриил Иванович Макаров – Дьуон Дьаҥылы. “Ийэбэр.Саллаат доҕорбор.Тууйас. Биһик ырыата”.

Макар Иванович Кузьмин – Макар Хара. “Доҕорбор. Суруккун күүтэбин.Хара харах. Быраһаай,Элиэнэ эбэккэм”.

Саха литературатыгар киһи дьылҕата, өйүн ууһун күүһэ. (1950-1970 сс)

Николай Гаврилович Золотарев-Якутскай. “Төлкө.Илин уонна арҕаа”

Гаврил Григорьевич Вешников-Баал Хабырыыс. “Күһүн. Түннүгүм аһаҕас этэ.Таарый, таарый хомускун.Сүрэҕим тэптэҕиэн”

Семен Петрович Данилов. “Өксөкүлээх туһунан баллада. Кэс тыл..Итэҕэл.Ойуунускайдыын кэпсэтии”

Софрон Петрович Данилов. “Сүрэх тэбэрин тухары”. “Киһи биирдэ олорор”.

Николай Алексеевич Габышев. “Таптыыр харахпынан”. “Анфиса”.

Леонид Андреевич Попов. “Саныыбын төрөөбүт алааспын”. “Хоптолор”. “Илиибэр эн илииҥ баар курдук”. “Киниэхэ”

ИВан Михайлович Гоголев. “Хара кыталык”.

Петр Николаевич Тобуруокап . «Икки саха кэпсэтэллэр». “Уу уонна уот”

Моисей Дмитриевич Ефимов. «Мин күһүҥҥүм»…Хотой үҥкүүтэ.

Варвара Николаевна Потапова. Үчүгэйиэн бу сиргэ. «Ураты киһи буолуохпун». «Хахыйах ырыата»

Саха литературатыгар олох эргиирэ, кини анала (1980- 1990)

Василий Семенович Яковлев “Дьикти саас”.”Тыгын Дархан”

Николай Алексеевич Лугинов “Үрдүк арыылар”

Наталья ИвановнаХарлампьева. «Сахаҥ тылыгар итэҕэйээр», “Кытаанах буол”.”Дьэҥкир сулус”

Саргылана Васильевна Гольдерова – Саргы Куо «Кэрэҕэ айан»,”Эр киһи үйэтэ үүнүөҕэ”

Наталья Владимировна Михалева-Сайа «Күүтэбин эйигин эр …».”Кэтэһимэ кэрэни”

А. Гаврилович Старостин Сиэн Кынат. «Аал уоппар итэҕэлим», “Уматар чуумпу”. “Былыттар”

ХХI үйэ литературата

Павел Николаевич Харитонов –Ойуку. “Олох”

С. Н. Ермолаев –Сиэн Өкөр. «Алаас ортотугар соҕотох бэс»

Дмитрий Федосеевич Наумов. «Дьөгүөр куоска»

И. В. Мигалкин. «Киэн тутун, эн саха буоларгынан»…

Хотугу норуоттар литературалара

В.Д.Лебедев. “Дьонум дойдутугар”

Николай Романович Калитин «Билгэ хаара»

9. Түмүгү ситиhэргэ ирдэбиллэр

Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ; тыыннаах тыл, айар, чинчийэр дьоҕур:

Айымньыны ааҕыыга,ырытыыга үөрэнээччи үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрин,дьайыыларын ылынар,иҥэринэр толору кыахтаах. Уус-уран айымньыны ааҕыы,ырытыы усталаах-туоратыгар үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрин оҕо тиэкиhи ааҕыыттан саҕалаан сыыйа ицэринэр. .Бу соругу ситэргэ ордук суолталаах үөрэнээччилэр санааларын сааhылаан суруйар,чинчийэр,айымньылаахтык үлэлиир эйгэлэрин анаан үөскэтэр сорук турар. Оччоҕуна эрэ уус — уран айымньы муҥура суох дириҥин,санааттан санааны саҕар,толкуйу тобулар,өйү үрдэтэр,киhини айымньылаах үлэҕэ,чинчийэр таhымҥа таhаарар кыахтааҕын оҕо итэҕэйэр. Санаа тиийимтиэ буолуутун ситиhэр инниттэн үлэлэр көрүҥнэринэн наардаан,ньымалары сырдатыы суолун тутустубут. Суругунан үлэлэр,чинчийэр үлэлэр,айымньылаах айар үлэлэр,хоhоонноохтук ааҕыы,өйтөн айар суруйуулар,айымньыттан айымньы.

10. үөрэх предметин үөрэтии формата

Үөрэнээччилэри уруокка интэриэстэрин көбүтэн араас технологиялары туhанан уруогу ыытыахха сөп.: интегрированнай уруоктары ыытыы,,айымньылаах ааҕыы, уус-уран айымньыны ырытыы, анаан дьүүллэhии, оҕо бэйэтин бэрэбиэркэлэнэрин ситиhии.

11. Түмүк

11 кылааска саха литературатыгар үөрэтии түмүк ситиһиитэ. Үөрэх стандарда үс бөлөх түмүгү ситиһиэхтээхпитин ыйарын учуоттуурга : тустаах үөрэх биридимиэтин атын биридимиэттэри кытта алтыһыыга үөскүүр сатабыллар сайдыыларын, оҕо сиэр-майгы быһыытынан сайдыытын уонна ытык өйдөбүллэр тиһиктэрин баһылааһын (личностные, метапредметные, предметные резульататы). Түөрт сүрүн сатабылы иҥэрэн сайыннаран үс түмүгү ситиһиэххэ сөп:

1.Тус санааны, сыһыаны сайыннарар үөрүйэх (личностные УУД) │ тустаах үөрэх биридимиэтин,

2. Бэйэни салайынар-дьаһанар үөрүйэх (регулятивные УУД) │ атын биридимиэттэри кытта алтыһыыга үөскүүр сатабыллар,

3. Билэр-көрөр үөрүйэх (познавательные УУД) оҕо сиэр-майгы быһыытынан сайдыытын уонна ытык өйдөбүллэр;

4.Бодоруһар үөрүйэх (коммуникативные УУД) │ тиһиктэрин баһылааһын,

Ытык өйдөбүллэри үөрэнээччигэ иҥэрии түмүгэ:

• Киһи сайдыылаах уонна ситиһиилээх буоларыгар төрөөбүт тылынан ааҕыы суолтатын өйдүүр; уус — уран литератураны тылынан искусство ураты көрүҥүн быһыытынан сыаналыыр;

• тулалыыр эйгэ туһунан билии — көрүү, ааҕыы көмөтүнэн кэҥиирин — дириҥиирин өйдүүр;

• норуот айымньыта уонна уус — уран литература саха төрүт олоҕун — дьаһаҕын, историятын, тылын — өһүн, култууратын көстүүтэ буоларын өйдүүр, сыаналыыр;

• Саха сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын ааҕан, атын норуот култууратын, литературатын ытыктыыр;

• Үтүөнү — мөкүнү, сырдыгы — хараны арааран, сиэри тутуһуу, амарах, аһыныгас, дьонно кыһамньылаах майгы үчүгэйгэ тиэрдэрин өйдүүр.

• Сайыннарыы түмүгэ: ааҕыы улэтин араас көрүҥэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, түмүгүн сабаҕалыыр; үлэтин хонтуруолланар, сыаналана үөрэнэр;

• уруокка, уруок таһынан үлэҕэ бэриллибит сорудаҕынан араас информационнай эйгэ кыаҕын талар, туһанар;

• уус—уран айымньыга мөккүөр төрүөтүн, сайдыытын быһаарар, үөскээбит көстүүлэри, дьон сыһыанын ырытан дакаастыыр;

• уус—уран айымньы сүрүн ис хоһоонун, дьоруойдар араас сыһыаннарын, сүрүн сюжет сайдыытын ырытан, анал бэлиэнэн быһаара үөрэнэр;

• аахпытыгар олоҕуран, тэҥниир уонна ойуулуур, учебнигынан үлэлиир;

• бэриллибит темаҕа санаатын сааһылаан айан кэпсиир, суруйар.

Үөрэтии түмүгэ:

• ааҕыы сүрүн үөруйэхтэрин баһылыыр;

• айымньы араас көрүҥүн болҕойон истэр;

• сааһыгар сөптөөх араас көрүҥнээх тиэкиһи үчүгэйдик өйдүүр, ырытар, туһанар;

• сөбүлээн аахпыт айымньытын туһунан уһуктубут иэйиитин үллэстэн санаатын суруйар;

• айымньы тылын араас дэгэт суолтатын өйдүүр, эпитети, өс хоһоонун, уус — уран ньыма арааһын кэпсииригэр туһанар;

• айымньы ис хоһоонун толору кэпсиир, ырытар дьоҕурун баһылыыр; чопчу тиэмэҕэ араас көрүҥнээх суругунан айар үлэни толорор.

12.үөрэх предметин үөрэтии торума

Үөрэх былаанынан орто сүһүөх оскуолаҕа саха литературатын уруогун үөрэтиигэ барыта 340 чаас коруллэр. Ол иһигэр:

11 кылааска - 99 чаас. Нэдиэлэҕэ 3 чаас.

№

Үөрэх бырагырааматынан

бэриллибит тиэмэлэр

Күнэ-дьыла

Үөрэнээччи дэгиттэр сатабыла, үөрүйэхтэрэ.

Дь/с

Хос быьаарыы

Уруок тиэмэлэрэ

Буо

лара

Буол

бута

Билиини-көрүүнү ылар үөрэнэр үөрүйэх.

Бэйэни салайынар-дьаһанар

Киһитийии сиэрин иҥэрэр үөрүйэхтэр

Саха литературата А5а дойду Улуу сэриитин кэмигэр. Ытык тыл.

1

Саха литературата А5а дойду Улуу сэриитин кэмигэр. Ытык иэс.

03.09

2

С.С.Васильев-Борогонскай оло5о, айар улэтэ

05.09

1941-1945сс Аҕа дойду сэриитин унньуктаах 4 сыла саха норуотугар алдьархайынан ааҥнаабытын билэр.

Ааҕааччы уйулҕа-тын ордук хамсатар кэрчиктэри булар, бэйиэт ханнык турукка киирэн айбытын сэрэйэр, санаатын суруйар.

Сэһ/түһ:ССВ “Ол ааспыт кырг-а охт-т дьонун аат-р “Кэ-риэс тылы эт-н эп-пэккэ сылдь-р ”кур-к сан-н уоску-тар сурукта сур-ҥ.”

3

С.С.Васильев-Борогонскай, «Улуу Ильмень»

06.

09

стр 3- 16

4

«Бырастыылаһыы», «Андаҕар»

10.09

Саха сирин 20-чэ суруй-а саа-саадах тутан сэр-н,1943 с Ильмень күөлгэ кырг-т саха чулуу ыччаттарын ытык ааттарын үйэтитэр балладаны билэр.

Ааҕыы сүрүн үөрү-йэхтэрин баһы-лыыр; Сэрии алдьархайа ордук туохха суоһуурун, тугу алдьатарын хоһоонтон булар, т-ө. булан быһаарар.

Сэһ/түһ:Сэрии кэм-и лит-ҕа нор.айымнь көрүҥ-нэрэ: алгыс, анда-ҕар, кырыыс хото туттуллубут тө-рүөт-н кэпсэтиһиҥ.

Стр 17- 28

5

Т.Е.Сметанин оло5о, айар улэтэ

12.09

ТЕС 1942 с уоттаах кыргыһыыга ыҥыр-ыллан өстөөҕү сууһарсыбытын, сэ-рии толоонуттан буо-рах сытынан аҥы-лыйар хоһооннорун билэр.

Бэйиэт хоһ-р саллаат сэрии кэмигэр күнн-ҕи олоҕо, баҕа санаата уустук дьылҕата хайдах арылларын быһаарар.

Сэһ/түһ: Бэйиэт хоһоон-р сэрии алдь-н көрд-р уус-уран ньыма-н. чаҕылхай уобара-старын кэпсэтиһҥ.

6

Т.Е.Сметанин «Саллаат сүрэҕэ», «Саллаат»

13.09

стр 29-31

7

ТЕ Сметанин.

Хааннаах хара баттах

17.09

Т.Сметанин кинигэ-лэриттэн фроннааҕы хоһооннорун наар-даан хомуурунньук оҥорор. Өйтөн ааҕа үөрэтэр.

Ааҕыы сүрүн кө-рүҥнэрин (хоһоон-ноохтук, айымньы-лаахтык ааҕыы) баһылыахтааҕын өйдүүр;

Сэһ/түһ:С.Васильев уо Т.Сметанин хоһ-н тэҥнээн ырытыҥ, майгын-р уо урат-р түгэннэ-рин быһаарыҥ.

стр 31-35

8

Г.И.Макаров-Дьуон Дьаҥылы оло5о айар улэтэ

19.09

Хааннаах хапсыһыы-га пулемет-н сылд-т,Москваҕа М.Г аат-н лит инст үөрэм-мит.”Евгений Онеги-ны тылб-т, буойун сур-ы.Дь.Дь билэр”

Сөбүлээн, кэрэх-сээн аахпыт хоһооннорун ту-һунан уһуктубут иэйиитин үллэстэн санаатын суруйар, айар;

Сэһ/түһ:Ийэҕэ а-наммыт сэрии кэ-мигэр уо сэрии кэнниттэн сур-т хоһ-р сүрүн санаа-а тугу кэрэһилиил-лэрин кэпсэтиһиҥ

9

Г.И.Махаров-Дьуон Дьаҥылы. «Ийэбэр». «Саллаат доҕорбор»

20.09

стр 35-37

10

«Тууйас», «Биһик ырыата»

24.09

Уус-уран тыл ура-тытын, күүһүн туһу-нан бастааҥҥы тирэх өйдөбүллэри иҥэри-нэр, туспа кистэлэҥ-нэрин, поэзия ааҕааччыга дьайар күүһүн билэр.

Дь.Дь хоһооннорун тутулун. уобараһы айар ньымаларын билэр, дорҕоон дьүөрэлэһиитин: аллитерация,ассонанс, рифма.

Сэһ/түһ: Туос туу-йаска бэйиэт хан-нык ураты өйд-н, кутун-сүрүн кистэ-лэҥин, түгэх санаа-тын уобарастаан, дэгэттээн биэрэрин кэпсэтиһиҥ.

стр 37-43

11

Макар Иванович Кузьмин –Макар Хара оло5о, айар улэтэ

26.09

Буойун бэйиэт Макар Хара буорах сыттаах хоһ-о тута ырыа буолан тарҕаммыыттарын, араас тиэмэни арыйбытын билэр,

Хоһооннору ааҕан тылын сайыннарар, сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, түмү-гүн сылыктыыр.

Сэһ/түһ:Фронтовик бэйиэттэр Макар Хара, Дь.Дь, Т.Сметанин хо-муурун-н Элиэнэ эбэ уобараһын тэҥнээн көрүҥ.

12

Макар Иванович Кузьмин –Макар Хара

«Доҕорбор», «Суруккун күүтэбин»,

27.09

наиз талан

13

«Хара харах», «Быраһаай,.

01.10

Уус-уран тыл ураты-тын, күүһүн туһунан бастааҥҥы тирэх өй-дөбүллэри иҥэринэр, хоһоон-р сүрүн этэр санааларын, тиэмэлэ-рин билэр.

Ааптар хоһ-н силл-тонич. ньыманан суруй-н, инверсия-ны туһанарын, рифманан дьүөр-рин, эпитет-н киэр-гэтэрин баһаарар.

Сэһ/ түһ:Сэрии уо таптал. Бэйиэт сэрии уотугар да сырыт-р тапталы туой-н уураппат. Олоххо тард-н туох күүс күүһүрдэрин кэпсэтиһиҥ.

стр 47-

50

14

Хатылыыр, чиҥэтэр тургутуктар, ситимнээх саҥаны сайыннарыы

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

03.10

Сэрии кэмигэр хото гражд. лиирикэ, эпич-й хоһоон жанра күүскэ сайдыбытын билэр,

Сэрии кэминээҕи литература тиэмэ-тин уратытын, жанровай арааһын туһунан ырытыы оҥорор.

Сэһ/түһүл- Бу хоһоон-го Макар Хара уо А. Егорова тапталларын, олох-н, айар үлэ-н туһу-нан иһитиннэриитэ бэлэм-н кэпс-ии.

стр 15, 20, 32,

38, 48

15

Түмүктүүр суругунан үлэ

04.10

Аҕа дойду Улуу сэриитэ эйэлээх, саҥа олоҕу тутууну туора түспүт моһол курдук көстүбүтэ. Бу кэм айымньылара ханнык сүрүн уратылаахта-рын билэр.

Буойун суру-р айбыт айымньы-ларыгар анаан ырытар толкуйдуур суруйар, айар, дьоҕурун,сатабылын сайыннарар, баһылыыр.

Сэһ/түһ:Саха си-рин буойун суру-йааччылара саха дьонугар сырдык, үйэлээх өйдө-бүллээхтэрин ту-һунан сэһэргэһии.

Су

Ру

Гу

нан үлэ

16

Саха литературатыгар киһи дьылҕата, өйүн ууһун күүһэ

08.09

Саха литературатыгар киһи дьылҕата, өйүн ууһун күүһэ (1950-1970)

17

Николай Гаврилович Золотарев – Николай Якутскай

оло5о, айар улэтэ

1010

Сэрии кэннинээҕи кэмҥэ НГЗ-НЯ

айымньылара дьон-сэргэ биһирэбилин ылбыттарын, биһиэ-хэ ытык өйдөбүл буолалларын билэр.

“Төлкө”-ҕө Маайа тапталын, быһы-лаан-х, эриирдээх дьылҕатын, үтүө санаа, уодаһын бүппэт мөккүөрүн ырытарга холонор.

Сэһ/түһ: Төлкө, дьылҕа өйдөбүл-лэри Маайа уоба-раһыгар сыһыаран кэпсэтиһиҥ.

стр 51

62

18

«Төлкө»

11.10

Николай Якутскай – баай фантазиялаах суруйааччы. Кини арамааннара, сэһэн-нэрэ атын суруйаач-чылар айымньыла-рыттан уратытын билэр.

Н.Я.романыгар ханнык дьоруой уобараһа ордук табыл-н, уобараһы арыйыыга ханнык ньымалары хото туттарын чинчийэн быһаарар.

Сэһ/түһ: Дьикти-к аттарыл-т сюжет, үгүс уустук дьоруой-р, киэҥ соц. проблема-ы хабар тиэмэ-х айымньы буол-н дакаастааҥ.

стр 62-

88

19

«Төлкө»

15.10

20

«Төлкө»

17.10

Суруйааччы Николай Якутсай айар үлэтигэр норуот тылынан уус-уран айымньытын сабы-дыала күүстээҕин билэр.

Ромаҥҥа олоххо дьулуур, дьолго тардыһыы күүһүн арыйар өйтөн суруйууну,иһитиннэриини толкуйдуур, суруйар.

Бөлөҕүнэн үлэҕэ бэриллибит сору-дахтарынан үл-лэстэн, чинчийэр үлэлэри тэрийэн кыттыы;

стр 110-111

21

«Төлкө»

18.10

22

«Илин уонна Арҕаа»

22.10

НЯ бу романын сүрүн дьоруойа Сэмэнчик кимнээх оҕолоро буоларын, ханнык кэм-кэрдии көстөрүн, айымньы сүрүн санаатын билэр.

Сэмэнчик ийэтигэр, аҕатыгар хайдах сыһыаннааҕын бу кэрчиктэн ааҕан билэр,Сэмэнчик ор-дук туохтан хомо-йорун,хараастарын быһаарар.

Сэһ/түһүлгэтигэр Айымньыга Шура-лаах Сэмэнчик дьылҕалара хайдах саҕаламмытын сабаҕалаан көрүҥ, кэпсэтиһиҥ.

стр 112-129

23

Илин уонна Арҕаа». Хатылыыр ыйытыктар. Сорудахтар

бырайыак-р үлэ.

24.10

Суругунан уус-уран айымньыны, чуолаан Н.Якутскай суруйуу-ларын ааҕыыга тардыстыы, дуоһу-йууну ылар кэриҥ-нэрин иҥэринии;

НЯ тус олоҕун уонна Сэмэнчик олоҕун кэрдиис кэмнэрин ( үөрэм-мит сыл-а, үлэҕэ ананан тиийбит дойдута, оҕо-н аат--а о.да) тэҥ-н көрөр

Сэһ/түһ: НЯ атын айымнь-н ааҕыҥ. Ааптар олох эндирин, түһүү-н-тахс-н сиэр-майгы сыаннас-н чинчи-йэн бырайыак-р үлэтэ тэрийиҥ.

стр 129-147

24

Чиэппэри түмүктүүр тургутуктар, суругунан үлэлэр.

25.10

Айымньыны ааҕан ситимнээх саҥаны сайыннарарга саҥа-ны, тылы-өһү уруок-тан уруокка тупса-ран, сайын-н иһэр.

уус-уран ньымала-рын булан суруйар,

Сааһыгар сөптөөх араас көрүҥнээх айым-ы үчүгэйдик өйдүүр, ырытар, болҕойон истэр, айар уус-уран хомоҕой тылын чинчийэр

“Төлкө”- ромаҥҥа олоххо дьулуур, дьолго тардыһыы күүһүн арыйар өйтөн суруйууга, иһитиннэриигэ бөлөҕүнэн үлэҕэ дьүүллэ-гэ кыттыҥ.

стр 110,

147

25

Хатылааьын, суругунан үлэлэр.

29.10

26

Г. Г. Вешников – Баал Хабырыыс оло5о, айар үлэтэ

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

31.10

Суруйааччы Баал Хабырыыс олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун кылгатан кэпсээһи-ни табатык туһа-нан кэпсиир, ыйы-тыыларга эппиэт-р.

Сэһ/түһ: БХ саха лит. сэҥээрдэр поэзия кистэлэҥин баһ-т бэйиэт бы-һыытынан кэрэх-н туһ-н санаа үлл-ии.

27

«Куьун», «Туннугум аьа5ас этэ»

01.11

28

«Таарый, таарый хомускун!»

«Сурэ5им тэптэ5иэн»

12.11

Суруйааччы Баал Хабырыыс олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии, ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун кылгатан кэпсээһи-ни табатык туһа-нан кэпсиир, ыйы-тыыларга эппиэт-р.

Сэһ/түһ: БХ саха лит. сэҥээрдэр поэзия кистэлэҥин баһ-т бэйиэт бы-һыытынан кэрэх-н туһ-н санаа үлл-ии.

стр 149 - 157

29

Семен Петрович Данилов оло5о, айар улэтэ

14.11

СД саха лит-н тө-рүттээбит уһулуччу-лаах суруйааччы Ө,Ө төр-т норуотун туһу-гар ис сүрэҕиттэн ыалдьарын туоһу-луур айымнь айбытын билэр.

С,Д,хоһоон-р сим-вол уобараһы табан туттуутун, ырыа-һыт бэйиэт буо-ларын чинчийэн быһаарар, суругу-нан үлэтигэр сырдатар.

Орто дойду олоҕун бөлүһүөктүү анаа-рар айымньылар оҕо толкуйдуур, айан суруйар өй-дүүр дьоҕура сайдарыгар улахан көмөлөөхтөр.

30

Семен Петрович Данилов. «Өксөкүлээх туһунан баллада»,

«Кэс тыл».

15.11

стр 158 - 164

31

« «Итэҕэл», «Ойуунускайдыын кэпсэтии»

19.11

СД олох муудараһа этиллэр норуокка киэҥник биһирэммит уйаҕас тыллаах хо-һооннору, публицист айымньылары суруйбутун билэр.

С.Д. айымньыл-р хоһоонунан этии сатабыллаахтык туттарын, хоһоон-норун тыла муу-сука дэгэттээх-тэрин быһаарар.

Сэһ/түһ: СД айымнь-р үлэ тиэ-мэтэ, үлэ киһитин килбиэнин хоһу-йуу, киһи дьылҕа-тын, норуот кэски-лин өрө тутуута.

стр 164-172

32

Софрон Петрович Данилов оло5о, айар улэтэ

21.11

“Сүрэх тэбэрин тухары” киэҥ кэриҥ-нээх айымньыны хоһоонноохтук ааҕыы ньымаларын баһылыыр, ааҕарын сөбүлүүр.

Роман проблемати-катын уонна сүрүн дьоруойдарын ту-һунан туох сыана-был этиллибитин быһаарар, ыстат-ы булан ааҕар.

Сэһ/түһ: “Аҕа көлүөнэ уонна ыччат ситимин арыйыы” диэн бөлөҕүнэн үлэҕэ ырытыы оҥорон кыттыы.

33

«Сүрэҕим тэбэрин тухары»

22.11

стр 172-187

34

«Сүрэҕим тэбэрин тухары» Хатылыыр ыйытыктар. сорудахтар

26.11

С.Д. суруйааччы быһыы-н ураты ист-ииллээҕин,олоҕу кыр дь-к көрдөрөрүн истиҥник-иһирэхтик сур-р талаан-н билэр

Айымньы ойуу-луур-дьүһүннүүр ньымаларын таба туһанан кэпсиир дьоҕуру баһылыыр-га дьулуһар.

Сэһ/түһ:Ылыммыт санаа, туруорум-мут сорук, үрдүк анал ситимнэрэ көстүүтүн тула санаа атастаһыыта.

стр 172-187

35

Түмүктүүр, чиҥэтэр ситимнээх саҥаны сайыннарыы

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

28.11

С.Д 1960 с сэбиэскэй киһи олоҕун сатарытар,уопсасты-ба олоҕун сайд-н атахтыыр киһи киһиэхэ сыһыанын арыйар көрдөрбүтүн өйдүүр, билэр.

Былаанныыр, үлэ-тин түмүгүн саба-ҕалыыр; үлэтин хонтуруолланар, сэһэргэһиигэ бэйэ-тин санаатын этэ үөрэнэр.

Саха чулуу суру-йааччылара Н.Яку-тскай, Баал Хабы-рыыс, С.Софр.-Даниловтар о.д.а айымньыларыгар сүгүрүйэ улаатар.

чиҥэтии , ыйыт соруд

36

Суругунан үлэ, өйтөн суруйуу

29.11

Саха литературатын бүттүүнүн Россияҕа, омук да дойдуларын таһымыгар билиһин-нэрбит суруйааччы-нан СД буоларынан киэн туттар.

Софрон Данилов төрөөбүт дойдуту-гар таптала муҥура суоҕун, үгүс саха киһитин үөрдэр айым-н санаатын, иэйии-н уһугунн-р.

Сэһ/түһ.”Лэгэнтэй Бөтүрүөп туһунан кэпсэммит үс түбэлтэ” анаан дьүүллэһии-гэ кыттар, сценарий оҥорорго холонор.

Суругунан үлэ

37

«Киһи биирдэ олорор»

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

0312

СД саха лит-р саҥа сүүрээни саҕалаабы-тын, кини олохт-т үгэс-р хасда көлүөнэ дэр прозаиктар үөрэммиттэрин билэр.

Суруйааччы уоба-раһы арыйар ньы-ма-н булар, Аргыылап олоҕор саҥа кэм тыына хайдах дьайбытын быһаарар;

Сэһ/түһ:Аргыылап кыыһын, уолун туһунан этиитит-тэн кинилэр олох-о,дьылҕ-а хайдах салаллыан сөбүн сабаҕалаан көрүҥ.

стр 204

38

«Киһи биирдэ олорор» Хатылыыр ыйытыктар. сорудахтар

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

0512

С. Д.саха лит-н 70-с сылларга историко-рев-й хабааннаах романы суруйан атын таһымҥа та-һаарбытын билэр.

Айымньы ойуу-р-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, айымньы ис хоһ. кэпсиир дьоҕурга сыстар, суолтатын өйдүүр.

Сэһ/түһ: Роман сүрүн дьоруойа Томмот Чыычаа-хап олоҕун суола К уонна В дьылҕала-рын кытта айдах алт-н сэһэргэһиҥ.

стр 216

39

Николай Алексеевич Габышев оло5о, айар улэтэ

06.

12

Н.А.Габышев оло-ҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билиини кэҥэтэр, аахпытыгар олоҕу-ран, тэҥниир уонна ойуулуур, учебни-гынан үлэлиир;

М,М баҕа санаа-тын, сөбүлүүр дьа-рыгын, урукку уон-на билиҥҥи куо-раты көрүүтүн тиэкистэн булан ырытар, кэпсиир дьоҕу-н сайын-рар.

“...эмискэ кэлбит дьолу эмиэ Максим бэйэтин мөлтөҕүттэн субу мүччү тутта..” -

доҕотторун кытта тэҥҥэ алтыһан ырытар.

40

«Таптыыр харахпынан»

10.12

стр 218-226

41

«Анфиса»

12.12

Уус-уран айымньы олоҕу хоһуйар искус-о көрүңэ, ааспыт, билиңңи кэлэр кэм-нээҕи олох уус-уран кэрэһитэ, туоһута буоларын өйдүүр.

Айымньы тылыгар-өһүгэр тирэҕирэн сүрүн герой майгытын, тас көрүҥүн, дьоҥҥо сыһыанын арыйар.

Сэһ./түһ. Бу кэп-сээҥҥэ көтөҕүллэр проблемалары, айымньы сүрүн санаатын тула санаа атастаһыы-тын тэрийии.

стр 226-238

42

Леонид Андреевич Попов оло5о, айар улэтэ

13.12

43

«Саныыбын төрөөбүт алааспын»

«Хоптолор»,

17.12

Л.А.Попов олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билиини кэҥэтии, ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы

Айымньы ойуу-р-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, ис хоһоонунан кэпсиир дьоҕурга сыстар, ыйыт-га хоруйдуур, ырытар.

Сэһ./түһ. Киһи сайды-х уо ситиһ-лээх буоларыгар төрөө-т тыл-н саха ырыатын-тойугун үөрэтии, ааҕыы суолтатын өйдүүр;

стр 239 - 241

44

«Илиибэр эн илииҥ баар курдук», «Киниэхэ»

19.12

Саха поэзиятын туһунан эбии өйдөбүлү ылар.

Эбии матырыйаалы булан билиини кэҥэтэр, чинчийэр үлэни оҥорор. ис хоһоонун билэр;

«Илиибэр эн илииҥ баар курдук», «Киниэхэ» хоһоон сүрүн санаа-н тэҥ-нээн ырытар, бэй-

иэт дууһатын иэйи-итин ханнык тыл--н тиэрдэ-н быһ-р,

Сэһ./түһ.”Бэйиэт төрөөбүт дойдуга, айылҕаҕа тапталын этэр күүстээх үөрүүлээх тылла-ра”- бөлөҕүнэн бырайыак тиэмэтэ.

стр 241-244

45

Хатылыыр, чиҥэтэр тургутуктар, Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

20.12

Хоһооннору ааҕан ситимнээх саҥаны сайыннарарга саҥа-ны, тылы-өһү уруок-тан уруокка тупса-ран, сайыннаран иһэр.

Лирическэй дьо-руой дууһатын хамсааһынын, ула-рыйыытын чинчи-йэн, тэҥнээн ырытар, тургутук-тарынан чиҥэтэр.

Сэһ/түһүл: “Леонид Попов айымньыларыгар төрөөбүт дойдутун уобараһа” – сэһэр-гэһии; суругунан үлэ толоруу;

тург оҥоруу

46

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы

24.12

47

Литература тылдьыта.

26.12

27.12

48

Иван Михайлович Гоголев – Кындыл оло5о, айар улэтэ

27.12

ИМГ-Кындыл оло-ҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билиини кэҥэтии, ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы

Айымньы ис хоһоо-нун толору кэп-сиир, ырытар тол-куйдуур дьоҕурун сайыннарар, үөрү-йэхтэри баһылыыр.

Өйдөөбөтөх түгэҥ-ҥэ, эбии билэ-көрө сатыыр, атын киһи-ни тургутуон ба-ҕардаҕына, чопчу-тук ыйы-га дьул-р.

49

«Күн хайата»

14.01

50

«Күн хайата»

16.01

51

«Хара кыталык» ааҕыы

17.01

Төрөөбүт дойдутун ааспыт устуоруйатын сырдатар айымньы-ы ааҕыыга тардыс-тар, дуоһуйууну ы-лар кэриҥ-н иҥэр-р;

Бэриллибит ыйы-тыылары, сорудах---ы толорор. Сүрүн геройу харак-н, тэ-ҥ-н, герой-ы тү-мэн ута-а тутан ырыт-р.

Сэһ/түһ: Поэт, драм-г, проз-к ИМГ айымнь-н саамай бастыҥын ааттааҥ, иһитин-ии оҥорон быһаарыҥ

52

Хара кыталык» Хатылыыр ыйытыктар, сорудахтар

21.01

Кындыл олоҕун, айар үлэтин эбии матырыйаалы булан билиини кэҥэтэр, чинчийэр үлэни оҥорор, билэр;

Ромаҥҥа киһи-ай-мах устуоруйатын ханнык суостаах чахчылара ойуула-налларын быһаа-рарга холонор.

Бөлөҕүнэн үлэҕэ бэриллибит сорудахтары үл-лэстэн, бөлүһүөк-тэр мөккүөрдэрин тэрийии.

53

Түмүктүүр суругунан үлэ

23.01

Уус-уран айымньы тиэмэтэ, проблемата. идиэйэтэ, тутула диэн өйдөбүллэри билэр, тургутук-н билии-н чиҥэтэр.

Былаанныыр, үлэ-тин түмүгүн саба-ҕалыыр; үлэтин хонтур-р, сэһэргэ-һиигэ бэйэтин сана-атын этэ үөрэнэр.

Уус-уран литерату-ра нөҥүө олоҕу билгэлээһин, би-лии, сиэрдээх ки-һилии майгыга уһуйуллар, иити-р.

54

Петр Николаевич Тобуруокап оло5о, айар улэтэ

24.01

55

«Икки саха кэпсэтэллэр»

28.01

ПНТ олоҕун, айар үлэтин сүрүн олук-тарын билии, ааптар туһунан өйдөбүлү ылыы.

ПТ лирикатыгар ордук таптаан туһанар уобарас-тарын быһаа-рар,айар үлэтин хайысх-н ааттата-р.

Уус-уран литерату-ра нөҥүө олоҕу билгэлээһин, үтүө олоххо дьулуур-даах буолуу тыынын иҥэринии.

56

«УУ уонна уот»

30.01

ПНТ: “Сэрии киһини Ийэ дойдуга муҥура суох бэриниилээх буолуу, патриотизм саҥа, үрдүк кэрдии-һигэр үктэннэрэр”

Айымньы ойулуур-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, айымньы ис хоһоон-н кэпсиир дьоҕурга сыстар,

Бииргэ үөрэнэр оҕолорун кытта тэҥҥэ үөрэнэр. Атын дьон санаа-тын истэн сөпкө ылынар-ытыкт - р;

57

Моисей Дмитриевич Ефимов оло5о, айар улэтэ

31.01

Моисей Дмитриевич Ефимов олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билиини кэҥэтэр, ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылар.

Айымньыга баар өй-санаа, төрөөбүт дойдуга, айылҕа көстүүлэригэр таптал тус бэйэ өйдүүрүн быһааран суруйар.

Сэһ/ түһ: Ааптар чопчу суолу субу көрөн турар курдук тыыннаан ойуулаабыта киэҥ, дириҥ ис номохт-н кэпсэтиһиҥ

58

«Мин күһүҥҥүм»…

«Кистэлэннээх ситим»

04.02

59

«Хотой үҥкүүтэ»

06.02

МДЕ тыйыс тыын-наах төр-т кы-раайын үтүөтүн таба көрөн, айбыт айым-ньылара, биһигини соргулаах суолга сирдиирин билэр.

Айымньыны быһа тардан өйгө үөрэп-пити литература ханнык көрүңэ буо-ларын өйдөөн, хо-һоонноохтук, уус-ураннык ааҕар.

Киһи сайды-х уо сити-лээх буолары-гар төрөө-т тыл-н саха ырыатын-тойугун үөрэтии, ааҕыы суолтатын өйдүүр;

60

Варвара Николаева Потапова оло5о, айар улэтэ

07.02

61

. «Үчүгэйиэн бу сиргэ»

«Ураты киһи буолуохпун». «Хахыйах ырыата»

11.02

ВНПотапова олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын эбии билэр ааптар туһунан өйдөбүлү сиһилии ылар.

Айымньыны ааҕыы кэнниттэн ыйы-тыыларга, сэһэр-гэһиигэ,ырытыыга бэйэтин санаатын этэ үөрэнэр.

Сэһ/ түһ: хоһоон тылын-өһүн туттан кэпсииргэ дьулу-һар, төр. дойдуга тапталы иитии, ты-лы билии, байыт-ы.

Ааптар айылҕа кэрэ көстүүтүн тыл күүһүнэн биэрбитин курдук төрөөбүт дой-ду айылҕатын туһу-нан айар үлэҕэ хол-р.

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар, суруйууга туһанар.

Сэһ/түһ:.В.Потапова лирикатыгар көстөр “санньыар күлүк”төрүөтэ туох буолуон сөбүй?

Санаа атастаһыы.

62

Хатылыыр, чиҥэтэр тургутуктар,

13.02

Дьоҥҥо дьолу түстүүр, үтө санаа муҥура суох үрдүгүнэн атын киһиэхэ ырааһы ыралыыр поэт ВНП туһунан эбии инф-ны хомуйар.

В.Н. Потапова хоһоонноругар Алампа лирикатын бэйэтин айар үлэтигэр чугаһатан ылынара. Ол сабыдыала туохха көстөрүн быһаарар.

Сэһ/ түһ:Варвара Николаевна Потапова таптыыр сахатын тылыгар туох эрэллээх эбитий? Дьүүллэһиҥ.

63

Ситимнээх саҥаны сайыннарыы

14.02

64

Түмүктүүр сорудахтаах айар үлэ

18.02

ПНТ,МДЕ,ВНП поэзияларын тэҥнээн бэйэ санаатын суруйарга бэлэмнэ-нэр, эбии матыры-йаалы туһанар.

Айым. ырытыыга бэйэ санаатын, сыа-набылын суруйар, уус-уран ньымала-ры булан наар-дыыр, чинчийэр.

Олох сүрүн сыан-настарын иҥэринэн төрөөбүт литера-та сайдарыгар бэри-ниилээх, эппиэти-нэстээх буолар;

Саха литературатыгар олох эргиирэ, киьи анала (1980-1990)

27.02

65

Василий Семенович Яковлев.

оло5о, айар улэтэ

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

20.02

Далан ПАО аат. Гос-й бириэмийэ лауреата, Доҕордо-һуу орденын кава-лера, саха народнай суруйааччыта, был-ыргы олох чинчи-һитэ, ученай-педагог буол-н билэр.

Сэһэҥҥэ сүрүн герой олоҕу би-лиитэ-көрүүтэ кэҥ-ээн иһиитин табы-гастаахтык ойуу-луур түгэннэри булан ааҕар, бэйэтин санаатын суруйар.

Тирэх бэлиэ : Айта – Кеша. Дьиэ кэрг-э-Кеша, Бииргэ үөрэнэр оҕолоро-Кеша. Дьорҕоотоп – Кеша, Боппуок – Кеша. Учууталлар-– Кеша.

66

«Дьикти саас»

21.02

Далан прозаик быһ-н саха лит-р саҥаны киллэриитэ истор тиэмэни кытта си-бээс-н билэр, эбии матырыйаалы булар

Айымньы геройун (мэтириэтэ, тыла-өhө, дьайыыта, өйө-санаата) быhаарар-га үөрэнэр, ыйы-тыыга хоруйдуур, ырытарга холонор.

Сэһ. түһ: Аҕа уонна ыччат көлүөнэ сыһыанна-рын ааптар хайдах арыйарын быһаарыҥ.

67

«Дьикти саас»

25.02

69

«Дьикти саас» Хатылыыр ыйытыктар. сорудахтар

27.02

69

«Тыгын Дархан»

2802

Далан ист-й тиэмэни саха романистик-р сонуннук, талаанн-аахтык киллэрбитин, саха норуотун түҥ былыргы олоҕун көрдөрбүтүн билэр.

Далан историчес-кай сэһэннэрэ, романнара сурул-лубут сылтахтарын ,төрүөттэрин уонна суолталарын быһа-арарга холонор.

Лит-ра уруогар олоҕуран, төр-т алаһа дьиэ, дь.кэрг, уруу – аймах, төр-т дойду, тыл, киһи аймах, аан дойду өйд-н чопчулуур.

70

«Тыгын Дархан» Хатылыыр ыйытыктар. сорудахтар

04.03

«Т Д.» ист роман төрүт омук быһыы-тынан үйэлэр уҥуо-рд-н утумна-т өбүгэ-лэрбит олох-н-дьа-һах-н ырылыччы кө-рдөрөр суолт-н билэр

Айымньы ойуу-р-дьүһүннүүр ньыма-ларын таба туһа-нан, ис хоһоонунан кэпсиир дьоҕурун сайыннарар.

Олох сүрүн сыан-настарын иҥэринэн төрөөбүт литера-та сайдарыгар бэри-ниилээх, эппиэти-нэстээх буолар;

71

Түмүктүүр сорудахтаах суругунан үлэлэр

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

0603

ВСЯ-Далан олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын эбии билэр ааптар айар үлэтин туһунан өйдөбүлү сиһилии үөрэтэр.

Далан айар улэтин характеристикалаан, олоҕун кылгас кэпсээнин эбэтэр биир тугэнин бэйэ чинчийиитин түмүгүнэн суруйар.

Айымньы уус-уран уратытын, суолта-тын быһаарар бырайыактыыр үлэ-ни толорор, бэйэни хонтуруолланар, бэрэбиэркэлэнэр.

72

Николай Алексеевич Лугинов оло5о, айар улэтэ

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

0703

Прозаик, драматург НАЛ олох араас араҥатын сонуннук, ааҕааччыны толкуй-датар тосхоллоохтук сурул-н билэр, ааҕар.

Өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыллар, өй ууһа айымньылаах, айан кэпсээһин төрүтүн уурар.

Сэһ/түһ.Суруйаачччы айымньытыгар кырдьаҕас дьон ,аҕа көлүөнэ май-гы-сигили ,сиэр-дээх-быһыы хан-нык үтүө өрүтт-н болҕойуҥ.

73

«Үрдүк арыылар»

1103

НАЛ саха киһитин кутун-сүрүн, норуот быһыытынан олоҕу көрүүтүн уус-ураннык арыйарын сэргиир,ааҕар, билэр.

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан кэпсээһини табатык туһанан кэпсиир дьоҕуру сайыннарар.

Сэһ/түһ: Сүрүн герой Охоноон олоҕу дириҥ-к билэрин, тулалыыр быһыыны-майгы-ны ырытан ылы-н туһунан сэһэр-ии.

74

«Үрдүк арыылар»

1303

75

Түмүктүүр сорудахтаах айар үлэ

14.03

76

Наталья ИвановнаХарлампьева оло5о, айар улэтэ

18.03

Киһи өйө-санаата, тыла - өһө сайд-гар төрөөбүт тыл омугу сомоҕ-р тыл буола-рын өйдүүр, -ааҕан,сиһилээн билэр

Суруйааччы олоххо аналын туһунан өйдөбүл поэт айар үлэтигэр хайдах тиэрдиллэрин билэр, быһаарар.

Сэһ/түһ:Наталья Ивановна поэзията саха литератураты-гар туох сонун сүүрээни киллэр-битин быһаарарга холонуҥ

08.04

77

«Сахаҥ тылыгар итэҕэйээр»,

«Кытаанах буол»,

20.03

Киһи өйө-санаата, тыла - өһө сайд-гар төрөөбүт тыл омугу сомоҕ-р тыл буола-рын өйдүүр, -ааҕан,сиһилээн билэр

Суруйааччы олоххо аналын туһунан өйдөбүл поэт айар үлэтигэр хайдах тиэрдиллэрин билэр, быһаарар.

Сэһ/түһ:Наталья Ивановна поэзията саха литератураты-гар туох сонун сүүрээни киллэр-битин быһаарарга холонуҥ

78

«Дьэҥкир сурук»

21.03

НИХ айар үлэтин туһунан монография-ҕа кини хоһооннорун тутулугар, уобараст-р фольклорга тирэҕи-рии баара бэлиэтэм-митин билэр.

Айымньыны ыры-тыыга бэйэ санаа-тын, сыанабылын суруйар, уус-уран ньымалары булан наард-р, чинчийэр.

Литература олукта-рыттан дьоҥҥо, сиэргэ, майгыга – сигилигэ сыһыан-наах сыанабылы оҥорору сатыыр.

79

Саргылана Васильевна Гольдерова – Саргы Куо оло5о, айар улэтэ

04.04

“Саха литературата ХХI үйэҕэ” түһү-мэххэ киирбит айымньылары, суру-йааччылар олохторун эбии информац-нан кэҥэтэр.

Айымньыны ыры-тыыга өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыл-лар, өй ууһа айым-ньылаах, айан кэп-сээн төрүт-н уур-р.

Сэһ/түһ“ Хоһоон тылын-өһүн ыры-тан эһиги элбэххэ үөрэ-хит, төрөөбүт дойдуга таптал туһунан санаалар олоҕуруохтара”

80

Саргылана Васильевна Гольдерова – Саргы Куо «Кэрэҕэ айан»,

08.04

81

«Эр киһи үйэтэ үүнүөҕэ»

10.04

С.В.Гольдерова дуу-һаны сыл-н сайар, арылыйа кустукта-нар тыыннаах хо-һооннорун дириҥ ис номоҕун, тыыннаах тылын ыл-р, иҥэр-р.

Айымньыны ыры-тыыга бэйэ санаа-тын, сыанабылын суруйар, уус-уран ньымалары булан наард-р, чинчийэр.

Сэһ.түһ:Бэйиэт хо-һооннорун тылын-өһүн, ойуул-р-дьүһүннүүр ньыма-ларын ырытарга холонуҥ,кэпс-ҥ.

82

Н. Владимировна Михалева – Сайа оло5о, айар улэтэ

11.04

Сайа поэзиятын абы-лаҥа- тылын күүһү-гэр, санаа-н сырды-гар, уобарас-н кэрэ-тигэр, хоһ-н тэтим-игэр, музыкальн-р буоларын билэр.

Бэйиэт хоһоонно-ругар тылын баайа, сиэдэрэйэ кини баай духуобунай санаатын туоһу-луурун дакааст-р.

Сэһ.түһ: Бэйиэт хоһооннорун ты-лын-өһүн, ойуул-р-дьүһүннүүр ньыма-ларын ырытарга холонуҥ,

кэпсэтиһиҥ.

83

Н. Владимировна Михалева – Сайа. «Күүтэбин эйигин эр …»

15.04

84

«Кэтэһимэ кэрэни»

17.04

Кындыл Уйбаан,

В.Н.Протодьяконов,Н.Н.Тобуруокап Санаайа Сайа айар үлэтин туһунан үрдүк сыанабыл-ларын ааҕан билэр.

Ай-ы ырытыыга бэйэ санаатын, сыанабылын суру-йар, ыйыт-га эпп-иэттиир, уус-уран ньымалары булан наард-р, чинчийэр.

Сэһ. Түһ:Айымньы лиэксикэтигэр, уобарастарыгар, болҕомтоҕутун ууруҥ, иһийэн олорон ааҕан баран ырытыҥ.

85

А. Гаврилович Старостин Сиэн Кынат оло5о, айар улэтэ

18.04

СК М..Горькай ааты-нан Литературнай институту бүтэр-битин, киһи санаа-тын, ис туругун иэйиитин аһаҕастык арыйан этэрин билэр

Үөрэппит хоһоон-норун сиһилии ааҕар, ис хоһоонун сиһилээн өйдөбүлү иҥэринэн ырытыы-га бэлэмнэнэр

Олох сүрүн сыан-настарын иҥэринэн төрөөбүт литера-та сайдарыгар бэри-ниилээх, эппиэти-нэстээх буолар;

86

«Аал уоппар итэҕэлим», «Уматар чуумпу»,

22.04

87

«Былыттар»

24.04

Саҥа эбии билиини арыйарга оҕо тус бэйэтин билиитигэр тирэҕирэригэр үөрэнэр, ааҕан эбии билиини ылар,билэр.

Бэйиэт айылҕаны ойуу-р хоһоонун сүрүн уратытын ааҕан өйгө оҥорон көрөр кыаҕа аһыл-лар, өй ууһа айым-х, айан кэпсээһин төрүтүн уурар.

Сэһ/түһ: Бэйиэт хо-һооннорун тылын-өһүн, ойуул-р-дьүһүннүүр ньыма-ларын ырытарга холонуҥ,кэпс-ҥ.

быһаарсыҥ, сэһэргэһиҥ.

88

Хатылыыр, чиҥэтэр тургутуктар, ситимнээх саҥаны сайыннарыы

25.04

Айымньыга “норуот үтүө үгэһэ, бэйэ-бэйэни өйөһүү, өйдө-һүү с-батах ытык өйдөбүлэ”диэн тиэ-э сыһ-х матыр булар

Айымньыны үөрэ- тэргэ сыалы – сору-гу туруорар. Айым-ньыны ырытыыга бэйэ санаатын, сыана-н суруйар.

Лит-ра уруогар олоҕуран, төр-т алаһа дьиэ, дь.кэрг, уруу – аймах, төр-т дойду, тыл, киһи аймах, аан дойду өйд-н чопчулуур.

89

Түмүктүүр сорудахтаах суругунан үлэлэр

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

29.04

“Саха литературата ХХI үйэҕэ” түһүмэххэ киирбит айымньы-ы, суруй-р олохторун эбии инфор-нан кэҥэтэр

Тугу сатаабытын, ситэ сатаабатаҕын ырытынар, сыана-ланар хайдах гы-нан ону көннөрө-рүн толкуйдуур

Сэһ/түһ: Норуот түҥ былырг-н си-лис-н кэлбит оло-ҕун мындыр-н, кэс-килгэ, дьолго тард--н туһ-н сэһэрг-ии

21 уйэ литературата

0605

90

Павел Николаевич Харитонов-Ойуку оло5о, айар улэтэ

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

02.05

П.А.О аат-н суда-й бириэм-э лауреата, Арассыыйа Улахан лит-й бириэмийэ-н лауреата П.Н.Х- Ойуку туһунан ааҕан билэр.

Айымньыны үөрэ- тэргэ сыалы – сору-гу туруорар. Айым-ньыны ырытыыга бэйэ санаатын, сыанабылын суру-йар.

Сиэр – майгы олук-тарыгар олоҕуран, оҕолору кытта са-таан алтыһар, хан-нык баҕарар тугэҥ-ҥэ сөптөөх суолу – ииһи көрдүүр.

91

«Олох модьо5ото»

06.05

92

С. Н. Ермолаев –Сиэн Өкөр оло5о, айар улэтэ

0805

93

С. Н. Ермолаев –Сиэн Өкөр. «Алаас ортотугар соҕотох бэс»

13.05

С.Н.Ермолаев –Сиэн Өкөр – драматург, киносценарист, сур-чы, суруналыыс буоларын билэр.

Айымньытын ааҕан ыччат, норуот олоҕун билэр.

1920 сыллар саҕаланыыларыгар Ылдьаа уо Силип бассаб-н куотан Япония сиригэр эмиг-т саха үөрэх-н туһунан кэпс-н билэр, ырытар.

Сэһ/ түһ: 40-с төгүлүн ыытыллар Моск-ы нор-р икки ард-ы киинэ бэстиб-эр сахалар «Тойон Кыыл» хартыынабыт Кылаан бирииһи ылбыта. Бу туһунан сэһэргэһиҥ.

94

Дмитрий Федосеевич Наумов оло5о, айар улэтэ

15.05

Д,Ф,Наумов про-заик, драматург, С.Ө норуотун хаһаайыс-тыбатын үтүөлээх үлэһитэ, тыа дьонун олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин-хамнаһын көрдөрөрүн билэр.

Айымньылар нө-ҥүө сиэр – майгы олуктарын үөрэтэр, онно олоҕуран буола турар бы-һыыны – майгыны уонна бэйэ дьа-йыы-н тэҥ-н көрөр.

Үлэтин түмүгүн, үлэ кэмигэр оҥо-рор, оҥорбут дьа-йыытын атын оҕо-лор киэннэрин кытта тэҥнээн көрөр.

95

«Дьөгүөр куоска»

16.05

96

И. В. Мигалкин оло5о, айар улэтэ

«Киэн тутун, эн саха буоларгынан»…

20.05

Оҕо суруй-а, тыл-баасчыт, публицист, норуодунай поэт, С.Ө.култ-н үтүөлээх үлэһитэ, С.Ө. суруй-н сойууһун чилиэнэ И В М- билэр.

Хоһоону үөрэтэргэ сыалы туруорар, былаанныыр, уобарастааһыны булар,сүрүн тыына, тиэмэтэ туохха анам-н быһаарар.

Бииргэ үөрэнэр оҕолорун кытта тэҥҥэ үөрэнэр. Атын дьон санаатын истэн сөпкө ылынар-ытыктыыр;

97

Хатылыыр, чиҥэтэр тургутуктар, ситимнээх саҥаны сайыннарыы

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

22.05

Саха народнай су-руйааччыта ИВМ олоҕун, айар үлэтин сүрүн олуктарын билии ааптар туһунан эбии өйдөбүлү ылыы.

Уус-уран тыл ура-тытын, күүһүн туһунан тирэх өй-дөбүллэри иҥэри-нэр. Сорудаҕы тус бэйэ иэйиитинэн ылынар;

Саха сирин чулуу суруйааччылара Далан, ДФНаумов, ИВМигалкин, СН-Ермолаев, Ойуку ВДЛ, НРК аат-р сүгүрүйэ улаатыы

Хотугу норуоттар литературалара

27.05

98

В. Д. Лебедев оло5о, айар улэтэ

Уруок тиэмэтин сырдатар презентация.

23.05

Эбээн биллиилээх, бэйиэтэ,учуонайа В. Д. Л. айар үлэтин ис хоһоону-нан билии-ни сааһы-лыыр, эбии өйдөбүлү ылар.

Суруйааччы айар үлэтин характерис-тикалаан айымньы көтөҕөр проблема-тын, тылын-өһүн ырытар, быһаарар.

Суруг-н уус-уран лит-а бастыҥ хол-а (үтүө-мөкү эргии-рэ) киһилии сиэргэ үөрэтии-иитии тускулара буол-р.

99

В. Д. Лебедев. «Дьонум дойдутугар»… Николай Романович Калитин «Билгэ хаара»

27.05

Эбэҥки суруйааччы-та Н. Р. Калитин но-руотун культ-н, үтүө үгэстэрин, тылын-өһүн үйэлэргэ хаалларар ба-ҕалаах үлэтэ үйэлэргэ сыана-ҕар эрэнэр.

Айымньы уус-уран уратытын, суолта-тын быһаарар быра-йыактыыр үлэни то-лорор, бэйэни хонтуруолланар, бэрэбиэркэлэнэр.

Аахпыт айымн-р судургу, уустук былааны оңорор. Уус-уран айым-ньыга эбэтэр бэйэ билбитигэр олоҕу-ран өйтөн суруйар

Саха литературатын айымньыларыгар түмүк сорудахтаах үлэлэр

№ 1,2 кинигэ айымньы-гар олоҕуран талан үлэни толорор (иһитиннэрии, ре-ферат, бырайыак-р үлэ)

Аахпыт айымньы-тын ис хоһоонун талан быһаарар тургут-ы туһанан сыаналыыр дьоҕуру баһылыыр.

Саха сирин норуо-ттарын чулуу ай-ымньыларын ааҕ-ан, атын норуот култ-н, литер -н ытыктыыр;