МБОУ «Тумульская средняя общеобразовательная школа
имени Героя Социалистического Труда Т.Г. Десяткина»
| «Рассмотрено» На заседании методического объединения учителей начальных классов От «__»___________________2021г.
| «Согласовано» Заместитель директора по УВР Лукина С.М._______________ «__»______________2021г. | «Утверждено» Директор школы Десяткин С.Н.________________ От «__»________________2021г. |
РАБОЧАЯ ПРОГРАММА
по родному языку для 4 класса
учителя начальных классов Васильевой К.Е.
на 2021-22 учебный год.
УПД-высокая
Иһинээӄитэ
Быһаарыы сурук
Үөрэх предметин өйдөбүлэ
Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ.
Ытык өйдөбүллэри үөрэх предметин ис хоһоонугар киллэрии.
Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ
Үөрэх предметин ис хоһооно
Календарнай тематическай былаан
Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы.
Туһаныллыбыт литература
I.Быһаарыы сурук
«Литературнай аа5ыы» предмети уерэтэргэ оноьуллубут улэлиир бырагыраамма «Саха тыла: 1-4 кылаас: саха оскуолатын программата», Захарова Л. В. Литература аа5ыыта: улэлиир бырагыраамма: 1-4 кылаас» – Дьокуускай: Бичик, 2016уонна уөрэтэр кинигэ Л.В.Захарова, У.М. Флегонтова. Литература аа5ыыта. 4 кылаас. Дьокуускай, «Бичик», 2016с. тирэ5ирэн оноьулунна.
Үөрэх бырагыраамата Федеральнай государственнай үөрэх стандардыгар, "Россия гражданинын лиичинэһин сиэрин- майгытын сайыннарыыга уонна иитиигэ кэнсиэпсийэтигэр", үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэригэр оло5уран сурулунна.
II. Үөрэх предметин өйдөбүлэ
Бастакы сүһүөх оскуолаҕа литература ааҕыыта - уус-уран айымньыны үөрэтии уонна тылы сайыннарыы курдук икки хайысханы тутуһар сүрүн биридимиэттэртэн биирдэстэрэ. Биридимиэт оҕо ааҕар үөрүйэҕин, тылынан уонна суругунан саҥатын сайыннарар сүрүн оруоллаах. Оҕоҕо ааҕар уонна тиэкиһи кытта үлэлиир үөрүйэх иҥмит эрэ буоллаҕына, кини атын биридимиэттэргэ ситиһиилээхтик үөрэнэр кыаҕы ылар.
Биридимиэт оҕо сааһыгар сөптөөх өйү-санааны иҥэрэр, айар, толкуйдуур дьоҕурун, майгытын- сигилитин, тылын-өһүн сайыннарар, ааҕыы эйгэтигэр киллэрэр, кинигэҕэ интэриэһи үөскэтэр, ааҕар баҕаны олохсутар, уус-уран айымньы тыл искусствота буоларын өйдөтөр, оҕо бэйэтэ сайдар, дьону кытта бодоруһар кыаҕын олохсутар. Ааҕыы оҕо лиичинэс быһыытынан сайдарыгар, тулалыыр эйгэтин өйүнэн-сүрэҕинэн, дууһатынан ылынарыгар суолтата улахан. Бу этиллэр санаа биридимиэт сүрүн сыалын быһаарар:
- ааҕыы араас көрүҥүн олохсутуу;
- уус-уран айымньы тиэкиһи кытта үлэҕэ оҕо тылын-өһүн сайыннарыы;
- араас көрүҥнээх информациянан үлэлиир үөрүйэхтэри иҥэрии;
-оҕону уус-уран айымньыга сыһыарыы, айымньыны истэргэ, тылга болҕомтолоох буолууга иитии;
- оҕо тус олоҕун айымньы нөҥүө сиэр-майгы сыаннастарынан байытыы;
- оҕо литературатын эйгэтигэр киллэрии; кинигэҕэ интэриэһи, ситимнээхтик, тиһиктээхтик ааҕар баҕаны үөскэтии;
- тиэкиһи уонна кинигэни кытта үлэлиир үөрүйэҕи иҥэрии, үөрэх уонна научнай- биллэрэр тиэкиһинэн үлэ бастакы үөрүйэхтэрин олохсутуу.
Сыалы ситиһэргэ маннык соруктар тураллар:
• ааӄыы араас ньымаларын баһылааһын;
• тиэкиһи кытта үлэ сүрүн сатабылларын иңэрии;
• наадалаах литератураны булан туһаныы;
• аа5ыыга интэриэһи үөскэтэн, кинигэӄэ тапталы иңэрии;
• айан кэпсиир уонна суруйар үөрүйэхтэри сайыннарыы;
• норуот тылынан уонна уус-уран айымньытын духуобунай ис номоӄун нөҥүө иэйиини уһугуннаран, олох араас көстүүтүгэр сиэрдээх сыһыаны үөскэтии;
• уус – уран айымньы тылыгар болӄомтолоох буолууну ситиһии;
төрөөбүт уонна араас омук литературатын араара өйдөөн, ол нөҥүө норуоттар доӄордуу сыһыаннарын олохсутуу.с-уран айымньы тыл искусствота буоларын ааҕыы уруогар ааҕан, тыл уруогар ырытан, айымньыны ырытар үлэҕэ тылы тэҥнээн, ааптар этэр санаатын, иэйиитин өйдүүр. Үөрэнээччи айымньы дьоруойдарыгар бэйэтин сыһыанын быһаарар, суруйааччы уонна айымньы туһунан санаатын этэн, сыһыанын көрдөрөр.
III. Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ
Үөрэх федеральнай базиснай былаанын үһүс барыйааныгар оло5уран, литературнай ааӄыыны үөрэтиигэ 4 кылааска – нэдиэлэ5э 2 чаас, сылга барыта 68 чаас бэриллэр.
IV. Ытык өйдөбүллэри үөрэх предметин ис хоһоонугар киллэрии
2009 с.ылыныллыбыт «Россия гражданинын личноһын сиэрин-майгытынсайыннарыы уонна иитии концепцията» федеральнай государственнай үөрэх стандартарын методологическай төрүтүнэн буолла.
Концепция Россия гражданинын личноһын иитиигэ, сайыннарыыга 10 сүрүн национальнай ытык өйдөбүлү ылар. Онно киирэллэр:
1). Ийэ дойдуга, бэйэ сиригэр-уотугар, норуотугар таптал,бэриниилээх буолуу;
2) Биир санааланыы, крдьыктаах быһыы, аһыныгас амарах сүрэхтээх, чиэстээх, дьоһуннаах буолуу;
3) Ийэ дойдуга сулууспалааһын, сокуону тутуһуу, бэрээдэктээх буолуу;
4) Дьиэ-кэргэңңэ, ыалга тапталлаах, бэриниилээх буолуу. Доруобуйа, уйгулаах олох.
5) Үлэ, төрүт дьарык. Үлэ5э ытыктабыл, дьулуур, дьаныар.
6) Билиини сыаналааһын.
7) Итэ5эл, духуобунас өйдөбүллэрэ.
8) Төрөөбүт литература – бар5а баай.
9) Ийэ айыл5а. Ытык сир, харыстанар сир. Сир – планета. Айыл5а5а харыстабыл.
10) Сир үрдүгэр эйэ, элбэх омук култуурата, киһи аймах сайдыыта.
Онон бу ытык өйдөбүллэри «Литературнай аа5ыы» үөрэх предметин ис хоһоонугар уус-уран айымньыга норуот историятын, култууратын, оло5ун төрүт үгэһин, сиэрин-майгытын нөңүө киирэн сылдьар.
V. Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ
Ытык өйдөбүллэри үөрэнээччигэ иҥэрии түмүгэ:
1. Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутар.
2. Атын омук историятыгар уонна култууратыгар убаастабыллаахтык сыһыаннаһар.
3. Үөрэнэр баҕаны, бэйэни сайыннарар.
4. Бодоруһууга майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар.
5. Эстетическай сыһыаны олохсутар.
6. Сиэрдээх быһыыны, атын дьоҥҥо амарах сыһыаны сайыннарар.
7. Бииргэ үлэлиир сатабылы сайыннарар.
8. Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр.
9. Мөккүөрдээх түгэнтэн сатаан тахсар үөрүйэҕи үөскэтэр.
10. Айымньылаах үлэҕэ баҕаны үөскэтэр, сэрэхтээх, чөл олох туһунан өйдөбүлү, сыһыаны олохсутар.
Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ:
1. Араас тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар, тылынан уонна суругунан тиэкиһи оҥорор.
2. Сорудаҕы толорорго саҥа араас көрүҥнэрин, ньымаларын баһылыыр.
3. Сэһэргэһэр киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр.
4. Тэҥниир, ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөту булар, хайа баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар.
5. Атын биридимиэттэри үөрэтэргэ "Литература ааҕыыта" төрүт буоларын уонна биридимиэттэр алтыһыыларыгар; гуманитарно-эстетическэй хайысхалаах биридимиэттэр икки ардыларынааҕы сибээстэри өйдүүр.
6. Үөрэх дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх ньымалары булан туттар, туһанар.
7. Үөрэх дьарыгын туруоруллубут соруктарга олоҕуран былаанныыр, хонтуруолланар уонна сыаналанар, ситиһиигэ тиэрдэр ордук көдьүүстээх ньымалары быһаарар.
Тустаах үөрэх биридимиэттэрин үөрэтии түмүгэ
1. Уус-уран айымньы омук уонна аан дойду култуурата, сиэр-майгы сыаннастара буоларын уонна баар үгэстэр харыстаныахтаахтарын, кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдиллиэхтээхтэрин өйдүүр.
2. Кинигэ - киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны олохсутар.
3. Уус-уран айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык сыһыаннаһар.
4. Саха сирин уонна Россия элбэх ахсааннаах норуоттарын уус-уран литератураларын духуобунай уонна сиэргэ-майгыга сыаннастарын өйдүүр.
5. Сайдыылаах, үөрэх бары биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы суолтатын өйдүүр; аан дойду, Россия историятын уонна култууратын, үтүө уонна мөкү сыһыан, сиэр-майгы туһунан бастакы өйдөбүллээх.
6. Ааҕыы суолтатын, араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр, дьүүллэһиитигэр кыттар, э
7. Таска уонна искэ ааҕыы техникатын баһылааһын, аахпыты араастаан уларытыы, уус-уран, научнай-популярнай уонна үөрэтэр тиэкистэри ырытарга судургу литературоведческай өйдөбүллэри туһаныы салгыы ааҕааччы тылын-өһүн сайдыытыгар суолталааҕын өйдүүр.
8. Бэйэ ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр, тиэмэнэн, алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар, бэйэ ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар, эбии дьарыктанарга, информация хомуйарга ыйар-кэрдэр матырыйаалынан таба туһанар.
Үөрэх дьылын устата үөрэнээччигэ ирдэбил:
-Кэпсэтэригэр тугу истибэтэҕин, өйдөөбөтөҕүн ыйыталаһар
-Иһирэх тылы туттан көрдөһөр
-Сөптөөх тылы туттан алҕаһын билинэр, аккаастыыры сатыыр
- Тиэкис тематын, аатын, сүрүн санаатын тирэх тылларынан сирдэтэн өйдүүр, быһаарар. Тирэх тыллары туттан өйдөөбүтүн кэпсиир.
-Кэпсэтэригэр, ааҕарыгар сөптөөх тонун, интонациятын туһанар
-Текст көрүҥнэрин өйдүүр буолуохтаах.
-Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон, тыын ылар. Куолаһын уларытар, оруолунан үллэстэн ааҕары сатыыр буолуохтаах.
Сыл түмүгэр билиэхтээхтэр уонна сатыахтаахтар:
Ааҕар дьоҕур сайдыытын тускула.
Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн (сыыһа аахпытын бэйэтэ кеннөрөн) таска доргуччу ааҕар. Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон,тыын ылар, куолаһын уларытар. Ыйытыы, соруйуу, күүһүрдүү этии интонациятын тутуһар. Оруолунан үллэстэн ааҕар.
Саҥарар саҥа сайдыытын тускула.
Тиэкистэн билбэт тылын булан ыйытар. Автор уус тылын, бэргэн этиитин өйүгэр хатыыр. Тылы пааралаан туттар.
Тиэкис ис хоһоонунан ыйытыы эппиэтин кинигэттэн булар. Уопсай ыйытыыга бэйэтин тылынан 2-3 этиинэн эппиэттиир. Тиэкискэ ыйытыы туруорар..
Тиэкис ис хоһоонун автор тылынан сыыс тыла суох сиһилии кэпсиир. Айымньыны оруолунан таҥар, истибит тиэкиһин сүрүн ис хоһоонун тиһиктээн кэпсиир.
Суруйар дьоҕур сайдыытын тускула.
Аахпыт тиэкиһин өйтөн салгыы эбэтэр сирэйин уларытан суруйар
Литературнай билии, дьоҕур сайдыытын тускула.
Саха суруйааччыларын ааттарын, айымньыларын билсэр. Тиэкис сүрүн санаатын өйдүүр, ырытар.
Бэйэ ааҕыыта
Учуутал ис хоһоонун бүтүннүүтүн эбэтэр сороҕун кэпсээбит кинигэтин кылаас таһыгар ааҕар. Айымньы авторын аатын өйдүүр. Үчүгэй айымньы, суруйааччы диэн өйдөбүл үөскүүр. Библиотекаҕа сылдьар бэрээдэги тутуһар.
Ааҕыы кээмэйэ
| Кылаас | Аа5ыы тэтимэ | Ейтен аа5ыы | Кылаас таьынан аа5ыы |
| 1 | 25-40 | 9-10 | 5-7 |
| 2 | 40-60 | 8-9 | 10-15 |
| 3 | 60-80 | 7-8 | 15-20 |
| 4 | 80-100 | 6-7 | 20-30 |
Ааҕар, толкуйдуур, айар дьоҕуру сайыннарыы
Ааҕыы, интонацияны тутуһуу
| 1 кылаас | 2 кылаас | 3 кылаас | 4 кылаас |
| Сүһүөҕү үргүлдьү холбоон, бүтүн тылынан (2—3 сүһүөхтээх) сөпкө ааҕар. Этии бүтэр интонациятын тутуһар. Хорунан уонна өйтөн ааҕар. | Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн (сыыһа аахпытын бэйэтэ кеннөрөн) таска доргуччу ааҕар. Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон,тыын ылар, куо- лаһын ларытар.Ыйытыы, соруйуу, күүһүрдүү этии интонациятын тутуһар. Оруолунан үллэстэн ааҕар. | Тиэкиһи сөпкө,өйдөөн, сатаан тыынан, тылын чуолкай этэн тургэнник ааҕар.Биир уустаах чилиэннээх этиигэ субуруччу ааҕыы, туһулуу интонациятын тутуһар. Искэ (бастакы ааҕыы) ааҕан баран ыйытыыга эппиэттиир эбэтэр кэпсиир. Былааны тутуһан ааҕар. | Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн, тургэнник, хоһоонноохтук (наадалаах, сир- гэ тохтоон, куолаһын уларытан, бытааран) ааҕар. Холбуу этии ин- тонациятын тутуһар. Учуутал эппит миэстэтин талан ааҕар. |
VI. Үөрэх предметин ис хоһооно
Биридимиэт сүрүн ис хоһоонун араас оҕо литературата (Саха, Саха сирин хотугу, Россия, тас дойду араас омуктарын суруйааччыларын айымньылара), научно-популярнай айымньылар арыйаллар. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээн көрүү тыл искусствотын дириҥник өйдүүргэ көмөлөһөр. "Литература ааҕыыта" биридимиэти атын биридимиэттэри кытта ситимнээхтик үөрэтии-ырытыы көдьүүстээх, олоххо туох барыта ситимнээх биир кэлим диэн өйдөбүлү үөскэтэр.
Биридимиэт ис хоһооно:
- "Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата";
- "Тиэкиһи кытта үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ";
- "Уус-уран айымньыга кэрэ уонна сиэр-майгы иитиллиитигэр үлэ";
- "Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы култуурата".
Бастакы салаа - "Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата". Манна оҕо ааҕар уонна суруйар, ситэр уонна саҥарар дьоҕурун, араас түгэҥҥэ үлэтин саҥа көрүҥүн сайыннарыыта көрүллэр. Бырагыраама таска сүһүөхтээн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан, онтон интонацияҕа, ааҕыы тэтимигэр, ис хоһоонноохтук ааҕыыга, сыыйа искэ ааҕыыга болҕомто уурар, бастакы сүһүөх саха оскуолатын үөрэнээччитэ мүнүүтэҕэ ааҕар нуорматын быһа холоон биэрэр. Начаалынай оскуоланы бүтэрэр үөрэнээччи быһа холоон мүнүүтэҕэ 80-100 тылы ааҕар. Маннык нуорма оҕо бэйэтигэр эрэллээх буолуутун, аахпыт тиэкиһи ис хоһоонун өйдүүрүн үөрэх тиэкистэрин кытта үлэҕэ көҕүлүүр.
Биридимиэт ис хоһоонугар истии диэн салаа оҕо тылга, дьон саҥатыгар болҕомтолоох буоларын, этиллибит кэрчик сүрүн санаатын араарарын, өйдүүрүн, ырытарын, өйдөммөт түгэҥҥэ туоһулаһар ыйытыылары биэрэрин ирдиир.
Саҥаны сайыннарыы (бэйэ санаатын этии, ыйытыы биэрии, ыйытыыга эппиэт, кэпсэтиһии, кэпсээһин) саҥа этикетин кытта тугу этиэн баҕарарын толкуйдаан, ырытан, хонтуруоллаан, атын киһини болҕойон истэн, кэпсэтэр киһитигэр убаастабыллаахтык сыһыаннаһан иитиллэрэ эрэйиллэр.
Улахан болҕомто сурук үлэтигэр ууруллар. Ааҕыы уруогар үөрэнээччи аахпыт тиэкиһигэр олоҕуран бэриллэр тиэмэҕэ бэйэ санаатын, аахпыттан, өйтөн (ойуулаан, ырытан, кэпсээн) суруйа үөрэнэр. Бастакы сүһүөх оскуола5а о5о истэр, саҥарар, аа5ар уонна суруйар дьоҕурун сайыннарар.
Иккис салаа - "Тиэкиһи кытта үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ".
Уус-уран айымньыны кытта үлэҕэ үөрэнээччи тиэкиһи чаастарга үллэрэ, чаастарга аат биэрэ, былаан оҥоро, аахпыт тиэкиһин кылгатан уонна сиһилии кэпсии, сүрүн санаатын араара уонна ону бэйэ тылынан этэргэ үөрэнэр. Бу салаа тиэкис араас көрүҥүн өйдүү (ойуулуур, ырытар, кэпсиир), тиэкис аатын ис хоһоонун кытта ситимнии, үөрэх, научнай-биллэрэр уонна усс-уран тиэкиһи араара, суолтатын быһаара үөрэтэр. Үөрэнээччи бодоруһуу арааһын, сыалын- соругун өйдүү үөрэнэр, учуутал көмөтүнэн кэтээн көрөр.
Үһүс салаа - "Уус-уран айымньыга кэрэ уонна сиэр-майгы иитиллиитигэр үлэ".
Оҕо уус-уран айымньы нөҥүө сиэр-майгы туһунан өйдөбүлэ кэҥииригэр, эстетическэй уонна айар дьоҕура сайдыытыгар туһуланар. Оҕо уус-уран айымньыга да, биллэрэр да тиэкискэ тулалыыр эйгэ ойууланар ньыматын араара, уратылаһар өрүтүн өйдүү, бэйэ тиэкиһин оҥоро үөрэнэр. Бырагыраама оҕо эрэ уус-уран литературатын кытта буолбакка, искусство атын көрүҥнэрин тиэкистэрин (айымньыларын) кытта билиһиннэрэр.
Үөрэнээччи уус-уран айымньыны научнай-биллэрэр ис хоһоонноох тиэкистэн араара үөрэнэр. Уус-уран айымньы - ааптар айымньыта, кини баай тыл-өс көмөтүнэн ааҕааччыга тулалыыр эйгэ уонна дьон араас сыһыанын, ытык өйдөбүллэри, майгыны-сигилини иҥэрэр, кэрэҕэ угуйар искусство ураты көрүҥэ диэн өйдүүр. "Литература ааҕыыта" ис хоһоонугар уус-уран айымньыны судургу ырытыы: ол эбэтэр тиэкиһи бастаан сабаҕалаан, истэн, онтон ааҕан, ырытан, хат-хат төннөн, ис хоһоонун, саҕаланыытын, бүтүүтүн ырытан, айымньы аатын, сүрүн санаатын, ис хоһоонун кытта тэҥнээн көрүү ыытыллар. Айымньыны ырытыыга тиэрмин бобуллубат. Айымньы уус-уран тыла ааҕыы бары түһүмэҕэр болҕомтоҕо ылыллар. Тиэкиһи ырытыыга тыл (эпитет, тэҥнэбил) туспа тутан ырытыллыбат, айымньыга сыһыаран, туох суолталаахтык туттуллубутун тоһоҕолоон бэлиэтэнэр, көрүллэр.
Ааҕыы ис хоһоонугар оҕо сааһыгар өйдөнөр тиэмэ уонна уус-уран айымньы проблемата, онно этиллэр майгы-сигили сыаннастара, тыла-өһө көрүллэллэр. Айымньыны ырытыы араас таһымнаах: сюжет таһымыгар (дьоруойдары кытта билсиһии, кэпсэнэр түгэни ырытыы); дьоруой таһымыгар (дьоруой тугу эмэ гынар сүрүн ис хоһооно, киниэхэ ааҕааччы сыһыана); ааптар таһымыгар (ааптар дьоруойугар сыһыана, ааптар этэр санаата уонна айымньы уопсай ис хоһооно). Маннык ырытыы айымньыны кэлимник көрөргө сүрүн хайысха буолар. Айымньыны араастаан ырытыы оҕо айымньы ис хоһоонун өйдүүрүгэр, тылга болҕомто уурарыгар, өйө-санаата байарыгар, майгыта-сигилитэ тупсарыгар көдьүүстээх. Оҕо айар дьоҕура сайдарыгар айымньыны оонньоон көрдөрөрө, онно кыттара улахан оруоллааҕын бырагыраама учуоттуур.
Төрдүс салаа - "Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы култуурата".
Ис хоһоонун уонна ааҕыллыан сөптөөх айымньы аатын ыйар. Манна саха, Саха сирин хотугу омуктарын, Россия араас омуктарын, тас дойду суруйааччыларын уус-уран айымньылара, научнай-биллэрэр, аныгы кэм суруйааччыларын айымньылара, ону таһынан норуот тылынан уус-уран айымньыта (остуоруйа, үһүйээн, ырыа, өс хоһооно, таабырын о.д.а.) киирэллэр. Бырагыраама кыра оҕо интэриэһин учуоттаан, олох араас өттүн хабар айымньыларга болҕомто уурар: бэйэ саастыылааҕын уонна улахан дьону кытта сыһыан, мүччүргэннээх сырыы о.д.а. Оҕо ааҕар үөрүйэҕэ сайдыытын көрөн, тулалыыр эйгэтин туһунан билиитэ дириҥээн истэҕин аайы, ааҕар эйгэтэ кылаастан кылааска кэҥээн, эбиллэн, байытыллан иһэр. Сыыйа оҕо библиографическай култуурата олохсуйар.
Саҥарыы уонна аа5ыы үлэтин көрүҥнэрэ
Истии. Туора саҥаны истэн ылыныы (кэпсэтэр киһи саҥата, араас тиэкиһи ааҕыы). Туора саҥаны хайдах баарынан өйдөөһүн, истибит айымньы туһунан ыйытыыга сатаан хоруйдааһын, буолбуту сааһылаан быһаарыы; саҥа соругун өйдөөһүн; үөрэх, научнай-биллэрэр, уус-уран айымньы тиэкистэрин истэн баран, ыйытыыны сатаан биэрии.
Таска ааҕыы. Тылы, этиини уонна тиэкиһи буукубалаабакка уонна сүһүөхтээбэккэ таба ааҕыы. Сүһүөҕүнэн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан өйдөөн ааҕыы, тыл ситимин интонациянан холбооһун; тиэкис ис хоһоонун өйдүүр туһугар кылаастан кылааска ааҕыы тэтимин түргэтэтии. Саҥарар саҥа (тыл ситимэ уонна этии) суолтатын өйдүүргэ ыйыы биэрии. Дьоҕус тиэкиһи хоһоонноохтук ааҕыы: таба саҥарыы уонна интонация нуорматын тутуһуу; ааҕыы соругун өйдөөһүн, ааҕар айымньыга сыһыаны көрдөрүүгэ интонацияны тутуһуу, саҥарыы уонна бодоруһуу соругар сөп түбэһиннэрэн ааҕыы тэтимин тһргэтэтии эбэтэр бытаардыы. Сурук бэлиэтэ чорботуллар этиилэрин интонациялаахтык ааҕыы. Араас көрүҥнээх уонна тииптээх тиэкистэр уратыларын өйдөөһүн.
Искэ ааҕыы. Кээмэйинэн уонна көрүҥүнэн (жанрынан) сөптөөх айымныьлары таска ааҕыыттан сыыйа искэ ааҕыы көһүү. Аахпыт тиэкиһи өйдүүргэ ис хоһоонун санатыһан уонна ыйытыыларга хоруйдаан хонтуруолланар уонна көннөрүнэр ньымалары туһаныы.
Ааҕыы араас көрүҥүн (үөрэтэр, талар, билсэр) туһанан, үөрэтэр уонна научнай-биллэрэр тиэкистэн информацияны була үөрэнии.
Ааҕыы араас көрүҥүн уратытын өйдөөһүн: факт, ойуулааһын, этиини толоруу уо.д.а.
Араас көрүҥнээх тиэкиһинэн үлэ. Уус-уран, үөрэх, научнай-популярнай тиэкистэр өйдөбүллэрин билии, кинилэри тэҥнээһин. Маннык көрүҥнээх тиэкистэри оҥоруу соруктара. Көннөрү этиилэртэн тиэкиһи араарар үөрүйэҕи баһылааһын.
Тиэкис тиэмэтин уонна сүрүн санаатын бэйэ быһаарыыта; төрүөт уонна түмүк сибээстэрин быһаарыы; тиэкиһи сөптөөх кэрчиктэргэ араарыы. Хас биирдии кэрчик уонна тиэкис сүрүн чаастарын быһаарыы, аат биэрии; тиэкис ис хоһоонунан ааттыыр, ыйытыы этиилэринэн эбэтэр бэйэ толкуйунан былаан оҥоруу. Тирэх тылларынан эбэтэр бэйэ оҥорбут былаанынан тиэкиһи сиһилии, талан, кылгатан кэпсээһин. Кэпсииргэ туох кэнниттэн туох буоларын чопчу ситимнээн тутуһуу. Аахпыт тиэкиһи эбэтэр атын бэриллибит холобуру үтүгүннэрэн, ойуулааһын, сэһэргээһин, толкуйдааһын тиэкиһи оҥоруу. Кэпсэтии кэмигэр кинилэри туох сыаллаах туһанары быһаарыы. Элбэх информация араас көрүҥүн кытта үлэлээһин.
Уопсай ырытыыга кыттыы: ыйытыыга хоруйдааһын, чопчу тиэмэҕэ иһитиннэрии оҥоруу, атын киһи этэрин истии, кэпсэтии кэмигэр хоруйдары толорон, ситэрэн биэрии. Ыйынньыгы уонна көрдөрөр-ойуулуур матырыйаалы туһаныы.
Тиэкис ис хоһоонун ойуулааһын (айылҕа, дьоруой тас көрүҥэ, буолар сирэ) уонна толкуйдааһын (туох туһунан кэпсэнэрэ, сүрүн санаата) ньымаларын туһанан хаттаан оҥоруу. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээһин, кэпсэтиигэ туох сыаллаах туһанары быһаарыы.
Библиографическай култуура. Кинигэ- искусство ураты көрүҥэ. Кинигэ- билии төрдө. Саха сиригэр бастакы кинигэлэр уонна кинигэни бэчээттээһин саҕаланыыта (уопсай өйдөбүл). Үөрэх, уус-уран, ыйынньык кинигэлэрэ. Кинигэ ис хоһооно эбэтэр иһинээҕитэ, таһа, титульнай лииһэ, аннатоцията, ойуулар (иллюстрациялар). Кинигэҕэ информация көрүҥэ: научнай, уус-уран (кинигэ тас көстүүтүгэр олоҕуруу, ыйар-иллюстративнай матырыйаал).
Уус-уран айымньы тиэкиһинэн улэ. Уус-уран айымньы ис хоҥоонун өйдөөһүн, иэйиилээхтик ылыныы. Аймньы аатын кытта ис хоһоонун өйдөөн ситимнээһин.
Уус-уран тиэкис уратытын быһаарыы, айыллыбыт сыалын өйдөөөһүн (ааҕааччыга ойууламмыт хартыына уонна уран тыл ньымата). Тылы хайдах иһиллэринэн уонна суолтатынан ырытыы, көнө уонна көспүт суолта. Суруйааччы айбыт хартыынатын өйгө ойуулуур үөрүйэх.
Тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туһанан, айымньы тиэкиһин эбэтэр быһа тардыыны бэйэ айыыта. Уруһуйдарынан эбэтэр иллюстрацияларынан кэпсээн айыы; уус-уран айымньыттан иллюстрацияҕа сөп түбэһэр кэрчиктэри булуу. Аахпыт тиэкистэн быһа тардыыны тылынан ойуулааһын.
Айымньы дьоруойун характеристикалааһын (мэтириэтэ, майгыта, туттуута-хаптыыта, саҥата), буолбут быһыы төрүөтүн ырытыы. Сүрүн санааны тириэрдэн, сиһилии, талан уонна кылгатан кэпсиир дьоҕуру иҥэрии. Дьоруойдар быһыыларын маарыннатан эбэтэр утары тутан тэҥнээһин; онно сөп түбэһэр тылы эбэтэр тыл ситимин булуу. Тиэкиһи ырытыыга учуутал көмөтүнэн ааптар дьоруойга сыһыанын, айымньы сүрүн санаатын быһаарыы.
Тиэкистэн сөптөөх кэрчиктэри булуу: айылҕаны ойуулааһын, буолар сирэ-уота, дьоруой туттуута-хаптыыта. Бэриллибит быһа тардыыны бэйэ талан кэпсээһинэ, тирэх тылы, тыл ситимн кэпсээнтэн булуу. Буолар түгэннэринэн, уйулҕаны ойуулааһынынан, дьоруойдар быһыыланыыларынан маарыннаһар быһа тардыылары араас айымньыттан булан тэҥнээһин; түмүү уонна түмүктээһин
Кыра кээмэйдээх хоһооннору уонна норуот тылынан айымньыларын өйтөн ааҕыыга үөрэтии.
Уус-уран айымньыларга арыллар амарах санаа, чиэһинэй,хорсун быһыы, доҕордоһуу, өстөһүү, аба-сата, кырык, бэйэни билинии, дьоһуннаах, сиэрдээх буолуу курдук сиэр-иайгы, этика өйдөбүллэрин ылыныы, иҥэринии.
Айымньы дьоруойдарын үтүө уонна мөкү быһыыларын өйдөөһүн, учуутал көмөтүнэн санааны олохтоохтук этинии. Бэйэ быһыытын ырытыы, литературнай айымньыттан сөбүлүүр дьоруойу үтүктэ үөрэнии.
Үөрэх, научнай-популярнай уонна уус-уран тиэкиһи кытта үлэ. Айымньы аатын өйдөөһүн, ис хоһоонун кытта ситимнээһин. Үөрэх уонна научнай-популярнай тиэкистэр уратыларын туһунан информациялааһын. Үһүйээн, сэһэн, таҥара кэпсээннэрин биир уопсай уратыларын өйдөөһүн. Төрүөт уонна түмүк сибээһин олохтооһуҥҥа араас көрүҥнээх тиэкиһи ырытыы судургу ньымаларын кытта билсиһии. Тиэкис сүрүн санаатын быһаарыы. Тиэкиһи чаастарга араарыы. Кыра тиэмэлэри быһаарыы. Күлүүс эбэтэр тирэх тыллар. Тиэкиһи хаттаах оҥоруу алгоритмын туттуу. Күлүүс тылга, модельга, схемаҕа тирэҕирэн тиэкиһи хаттаан оҥоруу. Тиэкиһи сиһилии кэпсээһин. Тиэкистэн сүрүнүн арааран кылгатан кэпсээһин.
Кэпсэтэр үөрүйэх. Бодоруһуу сиэрэ. Саҥа биир көрүҥэр, диалокак, кэпсэтээччилэр санаа атастаһалларын өйдөөһүн. Диалог уратытынан кэпсэтии сыалын билии, ыйытыыны уонна хоруйу толкуйдааһын, кэпсэтэр киһини истэр үөрүйэх, кэпсэтиини ыйытыы уонна реплика көмөтүнэн көҕүлээһин. Тиэкис ис хоһоонугар уонна бэйэ уопутугар олоҕуран, бэриллибит тиэмэҕэ эбэтэр айымньы туһунан бэйэ санаатын этии. Бодоруһуу сиэрин тутуһуу. Норуот тылынан айымньытыгар олоҕуран, норуот кэпсэтэр сиэрин уратыларын кытта билсии.
Монолог- саҥа биир ураты көрүҥэ. Тиэкискэ олоҕуран, сүрүн санааны быһааран дьоҕус этиини саҥарар үөрүйэх. Аахпыт эбэтэр истибит научнай-популярнай, үөрэх уонна уус-уран тиэкистэр уратыларын учуоттаан туран тириэрдии.
Тугу этэри элдэ былааннааһын (хайдах саҕалыыры, онтон тугу этэри уонна тугунан түмүктүүрү); этэр санаа сыалыгар сөп түбэһэр тылы-өһү булуу. Ойуунан, аахпыт тиэкиһинэн эбэтэр бэриллибит тиэмэҕэ ситимнээх саҥа, кэпсэтии сиэрин тутуһан тылынан кылгас кэпсээни оҥоруу.
Сурук. Суругунан саҥа сиэрэ. Суругунан саҥа нуорматын тутуһуу: ис хоһоон аатыгар, тиэмэтигэр сөп түбэһиитэ. Суругунан саҥаҕа тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туттуу. Суругунан тиэкиһи бэрэбиэркэлэнии уонна көннөрүү.
Бэриллибит тиэмэҕэ, бэйэ кэтээн көрүүтүнэн эбэтэр аахпыт айымньы туһунан кылгас өйтөн суруйуу, ойуулааһын уонна толкуйдааһын ньымаларын туһанан кинигэ, дьоҕус кэпсээн (бэйэ олоҕор буолбут түгэни) суруйуу.
Оҕо ааҕар эйгэтэ
Норуоттар тылынан уус-уран айымньылара. Кыра кылаас үөрэнээччитин сааһыгар сөптөөх Россия норуоттарын уонна тас дойдулар литератураларын, оҕо литературатын классиктарын, россия норуоттарын уонна тас дойдулар билиҥҥи суруйааччыларын айымньылара. Уус-уран, научнай-популярнай, историческай, мүччүргэннээх кинигэлэр, оҕо хаһыата, сурунаала. Кылааска ааҕыыга уонна истиигэ, бэйэ уонна ыалынан ааҕыыга, атын оҕолору кытта уонна дьиэ кэргэҥҥэ ырытыыга аналлаах айымньы араас көрүҥэ.
Бырагараама сүрүн тиэмэлэрин ис хоһооннорунан уонна кылаас аайы бэриллэр уопсай тиэмэлэргэ ааҕар үөрүйэҕи эрчийиигэ салаалартан.
Литература өйдөбүллэринэн үлэ
Тиэкистэн ойуулурр-дьүһүннүүр ньыманы булан араарыы: синоним, антоним; уус-уран быһаарыы,тэҥнээһин, сирэйдээн этии (учуутал көмөтүнэн).
Литература өйдөбүллэрин быһа холуйан билии: уус-уран айымньы, тыл искусствота, ааптар (кэпсээччи), тиэмэ, дьоруой (мэтириэтэ, туттуута-хаптыыта, майгыта, саҥата); ааптар дьоруойга сыһыана (учуутал көмөтүнэн).
Сэһэн (кэпсээн) тутулун туһунан уопсай өйдөбүл, ойуулааһын (айылҕа, мэтириэт, мал-сал), толкуйдааһын (дьоруой монолога, дьоруойдар кэпсэтиилэрэ).
Кэпсээнинэн уонна хоһоонунан саҥа, хоһоонунан айымньы уратыта (ритм, рифма).
Айымньы жанра. Историческай-литературнай өйдөбүллэр: фольклор уонна ааптар айымньыта (араарыы).
Фольклор кыра жанрын билии, араарыы, сүрүн санаатын быһаарыы.
Остуоруйа көрүҥнэрэ: тыынар тыыннаах, олох-дьаһах, аптаах-алыптаах. Остуоруйа уус-уран уратыта: остуоруйа дьоруойа, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалар, тутула. Литературнай остуоруйа. Олоҥхо өйдөбүлэ, олоҥхо, бухатыыр, дьоруойдара, орто дойду, олоҥхо тыла.
Кэпсээн, хоһоон, үгэ туһунан уопсай өйдөбүл, тутулларын уонна ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын уратыта.
Айар үлэ.
Аахпыт айымньыга маарыннатан ойуулааһыннаах уонна толкуйдааһыннаах остуоруйаны уонна кэпсээни айыы; учуутал көмөтүнэн остуоруйа сюжетын сайыннаран атын варианын толкуйдааһын.
Литературнай айымньы тиэкиһин уларытыы: оруолунан ааҕыы, инсценировкалааһын; хоһоонноохтук ааҕыы, тылынан ойуулааһын, ыһыллыбыт тиэкиһи сааһылааһыҥҥа араас ньыманы туһаныы; өйтөн айыылаах аахпыттан суруйуу, уус-уран айымньыга, худуоһунньук хартыынатыгар, айымньынан ойуулар серияларыгар эбэтэр тус уопукка олоҕуран бэйэ тиэкиһин айыы.
Тылынан уус-уран, музыкальнай, ойуулуур-дьүһүннүүр айымньылары тэҥнээн көрүү; музыканы, хоһоону истиигэ олоҕуран бэйэ этиилэрин оҥоруу, онно бэйэ сыһыанын көрдөрүү уонна ону тыл көмөтүнэн тириэрдии.
4 кылааска Литература аа5ыыта предмет туЬумэхтэрэ:
Айымньы түһүлгэтигэр айан – 1 чаас
Дойдум оло5ун кэпсээнэ – 9 чаас
Кинигэ - киһи аймах билиитэ-көрүүтэ – 5 чаас
Уус-уран литература төрдө - норуот тылынан айымньыта – 10 чаас
Литературнай остуоруйа – 8 чаас
Олоңхо - төрөөбүт тыл кэрэтэ, өбүгэ үгэһэ – 6 чаас
Үтүө майгы - олох сүнньэ – 9 чаас
Олоңхо дойдутун суруйааччылара – 15 чаас
Олохтоох суруйааччы айымньыта – 2 чаас
Элбэ5и аа5ыаң - үгүһү билиэң – 2 чаас
Сыллаа5ы хатылааһын – 1 чаас
Ыалынан аа5ыы
Ус субэ ( саха остуоруйата)
Кахка кетер (таджик остуоруйата)
Ханнык уйэлэр баалларый?
Реас Кулаковскай. Орто дойду олохтоо5о
Ордьоот о5онньор (Олоцхо-осуоруйа)
В.Федорова. КиЬи тыла – ох
М Ефимов. Көмүлүөк иннигэр.
Сиэн Чолбодук. Уоча
Н. Курилов. Кэлиц, туундара5а
У. Бахсылыырап. О5олорбун
Кырыыстаах сэрии!
М. Федотова _ Нулгынэт. БааЬырбыт хотой
К. Туйаарыскай. Оо5уй уонна сахсыр5а
Бэйэ аа5ыыта
Чомо Дьегуер (Саха былыргы сэЬэнэ)
Г.Х. Андерсен. КуЬа5ан кусчаан
П. Ядрихинскай. Бэдьээлэ
Дьырыбына Дьырылыатта Бухатыыр
Далан. Тыгын Дархан
Алампа. Орус эстиитэ
У. Бахсылыырап. Умнар бырааппыт суох (быЬа тардыы)
И. Николаев. Ча5ылхай олох
П. Тобуруокап. Чацый Ча5аан (Поэматтан быЬа тардыы)
Н. Габышев. Олуемскэ
С. Данилов. Уерэниэн ба5арар
В. Тарабукин. Туртас о5ото
Ɵксөкүлээх Ɵлөксөй. Чыычаах ырыата
Тэки Одулок. Ый дьиэлэммит
М. Федотова-Нулгынэт. Тураах
П.Аввакумов. Туруйалар
В.Лебедев. КыЬыццы кун
Е.Д. Макаров – Yөкүйэ Дьөгүөр. Кырыымпам
Үөрэтии түмүгэр салгыы үөрэнэргэ бэлэм буолууну кэрэһэлиир сайдыы таһымыгар киирэллэр:
- тулалыыр эйгэни билиигэ уус-уран литератураны ааӄыы суолтатын иҥэринэр;
- уус-уран литература киһи аймах ытык өйдөбүллэрин билиһиннэрэр суолтатын иҥэринэр;
- айымньы көрүҥүн быһаарар, дьоруойу ойуулааһыҥҥа ырытыыны, тэҥнээһини туттары сатыыр;
-араас тиэкистэн туһааннаах информацияны ылар;
-ыйынньыгынан, энциклопедиянан, о.д.а. матырыйаалларынан сатаан үлэлиир.
VII. Литературнай ааӄыы уруоктарын халандаарнай – тиэмэтическэй былаана
«Литература аа5ыыта» 4 кылаас. Л.В.Захарова, У.М. Флегонтова
Нэдиэлэ5э 2 чаас, сылга 68 чаас.
|
№ |
Уруок тиэмэтэ |
Чаас ахс | Уруок тиибэ | Үөрэнээччи үлэтин көрүӊнэрэ | Тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ | Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ | Бы лаан кунэ | Факт кунэ |
| Айымньы түһүлгэтигэр айан ( 1 чаас)
|
| 1 | Киирии уруок. Үөрэх кинигэтин ис хоһооно. Ааптардар үөрэнээччигэ суруктара | 1 | СТБ | Литература аа5ыыта» үөрэх кинигэтин билсиЬэр. Болдьох бэлиэлэри өйдүүр.
| Үөрэх кинигэтин ис хоһоонун билсиһэр. Ааптардар үөрэнээччигэ суруктарын аа5ар | Киһи сайдыылаах уонна ситиһиилээх буоларыгар төрөөбүт тылынан аа5ыы суолтатын өйдүүр |
|
|
| Дойдум оло5ун кэпсээнэ (9 чаас)
|
|
|
| 2. | Киирии уруок. Хоһоон тэтимэ, хоһооңңо дьүөрэлээн этии. С Данилов «Сахам сирэ», | 1 | СТБ | Тиэмэ5э туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алаан кэпсиир.. Хоһоон ритмин быһаарар.
| Тиэмэ сүрүн өйдөбүллэрин: норуот оло5о, үтүө дьыала, хорсун быһыы билэр Хоһоон ритмигэр оло5уран хоһоонноохтук аа5ар. | Учуутал, үөрэнээччи,уус-уран тыл маастарын аа5ыыларын, үөрэх тиэкиһин истэр.Истии култууратын тутуһар |
|
|
| 3 | Е Макаров «Ахтыл5ан» |
|
| Чопчу тиэмэӄэ араас көрүңнээх суругунан айар үлэни толорор. Айымньылаахтык кэпсээһин: айымньы дьоруойдарын аатыттан кэпсиир. | Айымньылаах үлэҕэ баҕаны үөскэтэр, сэрэхтээх, чөл олох туһунан өйдөбүлү, сыһыаны олохсутар. | Сэһэргэһэр киһиэхэ бол5омто ууран, бэйэ санаатын этэр. Аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. |
|
|
| 4 | А Кривошапкин «Хотугу дойдубут» Н Габышев «Баай дойдулаахпыт» М Обутова-Эверстова «Дохсун ардах»
| 1 | СТБ | Историческай ырыа уратытын этэр. Иһитиннэрии онорорго научнай-биллэрэр литератураттан наадалаах информацияны булар. | «Төрөөбүт дойду диэн?» тиэмэ5э санаатын этэр, чугас тыллары булар. | Сэһэргээччи ыйытыытын сөпкө өйдөөн, бодоруһуу быраабылатын тутуһан хоруйдуур Аахпыт айымньы туЬунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. |
|
|
| 5 | Далан «Кыракый хорсун кыыс Ньырбачаан туһунан кэпсээн» | 1 | СТБ | Айымньыны дор5оонноохтук аа5ар Ис хоьоонун ырытар. Өс хоһооннор суолталарын өйдөөн быһаарар | Тиэкис уратытын, тутулун, коруннэрин арааран, сопко туьанар. Үтүө дьыала, хорсун быһыы диэн өйдүбүллэри быһаарар. | Үөрэх сыалын, истибит уус-уран айымньы уратытын,айымньы керунун, сюжет сайдыытын быьааран истэр |
|
|
| 6 | И Данилов «Туймаада хочото» | 1 | СТБ | Айымньыны дор5оонноохтук аа5ар. Литература уонна ойуулуур-дьүһүннүүр искусство айымньыларын тэңниир | Тереебут дойдуну билэр. Саха сирэ баай дойду буоларынан киэн туттар | Үөрэх дьарыгын соруда5ы толоруу хаамыытын истэн тэринэр. Бэйэ уонна атын о5о эппиэтин тэннээн истэр.
|
|
|
| 7 | Т Сметанин «Снайпер саата» Винокуров И.- Ча5ыл5ан «Герой Попов туһунан ырыа» | 1 | СТБ | Айымньы араас көрүңүн бол5ойон истэр; Өйтөн аа5ыыга айымньылары талар. | Хоьоону уерэтии араас ньымаларын баьылыыр | Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутар. |
|
|
| 8 | К Добычин «Эдэр сирдьит»
| 1 | СТБ | Хартыына туһунан, онно ойууланар түгэн туһунан кэпсиир уонна айымньыга сыһыаран санаатын этэр. | Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар | Сюжет сайдыытын быьааран истэр Мөккүөрдээх түгэнтэн сатаан тахсар үөрүйэҕи үөскэтэр.
|
|
|
| 9 | Айар үлэ умсул5ана. «Албан ааттаах биир дойдулаа5ым» | 1 | К | Каталог тиэмэтинэн наадалаах кинигэни булар. Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарын быьаарыылаах тылдьыттан булан туьанар. | Тиэмэнэн, алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар | Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар. |
|
|
| 10 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Бэйэ аа5ыыта. Уйбаан Бахсылыырап «Умнар бырааппыт суох (быһа тардыылар) | 1 | ББ | Үөрэх кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлиир. | Араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр. | Үөрэнэр баҕаны, бэйэни сайыннарар |
|
|
| Кинигэ - киһи аймах билиитэ-көрүүтэ (5 чаас)
|
|
|
| 11 |
Киирии уруок. Кинигэ туһунан этиилэр. Б Тобуруокап «Күндүттэн күндү кылаат» | 1 | СТБ | Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр. Тиэмэ сүрүн өйдөбүллэрэ: каталог, аннотация диэни чопчу өйдүүр, быһаарар, туһанар. | «Аа5ыыга умсугуйуу, бибилэтиэкэ - бар5а баай» диэн ейдуур | Аахпытыгар уонна тус уопутугар оло5уран, тэңниир уонна ойуулуур, учебнигынан үлэлиир. |
|
|
| 12 | А Ксенофонтова «Үйэлээх баай» | 1 | СТБ | Киһи аймах сайдыытыгар кинигэ суолтатын туһунан сэһэргэһэр. Кинигэ туһунан этиилэри аа5ар, ырытар. | Тулалыыр эйгэ туьунан билии-керуу аа5ыы кеметунэн кэниирин-дириниирин ейдуур | .Истии култууратын тутуьар.Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарынбилэр.
|
|
|
| 13 | Кириллин Д. «Катехизис» - сахалыы бастакы кинигэ. И Ча5ыл5ан «Саңа кинигэ» | 1 | СТБ | Туһааннаах тиэмэ5э кэпсээн айар, иһитиннэрэр; баар холобурга оло5уран сыаналыыр. Айымньы араас көрүңүн бол5ойон истэр; | Кинигэ - киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны олохсутар.
| Учуутал, уорэнээччи,уус-уран тыл маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр.Истии култууратын тутуьар. |
|
|
| 14 | Бибилэтиэкэ5э дьарык. «Былыргы уонна билиңңи кинигэлэр» быыстапка | 1 | К | Бэриллибит испииһэгинэн каталогынан сирдэтэн кинигэни талар. | Тиэмэнэн, алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар | Аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. |
|
|
| 15 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Айар үлэ «Кинигэ уонна компьютер» иһитиннэрии | 1 | ББ | Хонтуруоллуур сорудахтарга оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлиир. Бөлөх үлэтигэр кыттар: иһитиннэриини бэлэмнээһиңңэ сөптөөх информацияны булар. | Аан бастакы сурук-бичик туЬунан билэр. Бэйэ ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар, | Аа5ыы улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр; улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр |
|
|
| Уус-уран литература төрдө - норуот тылынан айымньыта ( 10 чаас)
|
|
|
| 16 |
Киирии уруок. н. Саха остуоруйата. «Кырынаас кутуругун төбөтө хара буолбута». | 1 | СТБ | Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр. | Норуот тылынан айымньыта - норуот өркөн өйө диэн ейдуур.
| Бэйэтин оло5ор тэннээн керер. Кинигэ суолтатын ейдуур |
|
|
| 17 | Чукча остуоруйата «Кыыс уонна ый»
| 1 | СТБ | Остуоруйаны доргуччу аа5ар, ырытар. Арахсыспат тыллар, сомо5о домохтор суолталарын быьаарар.
| Атын омук историятыгар уонна култууратыгар убаастабыллаахтык сыһыаннаһар. | Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар |
|
|
| 18 | Казах остуоруйата « Ким түүлэ ордуга?» | 1 | СТБ | Худуоһунньук хартыынатын айымньыга сыһыаран кэпсиир. Аахпыт остуоруйатыгар оло5уран атын остуоруйа айар. | Саха сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын норуот култууратын, литературатын ытыктыыр | Кылаас иннигэр кылгас иьитиннэриини онорор; Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааьылаан айан кэпсиир, суруйар.Кэпсэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуьар.
|
|
|
| 19 | «Омо5ой баай, Эллэй Боотур». | 1 | СТБ | Үһүйээни уонна остуоруйаны тэңниир. Кубулуйбат уус-уран быһаарыылары булар. | Тулалыыр эйгэ туьунан билии-керуу аа5ыы кеметунэн кэниирин-дириниирин ейдуур | .Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарын быьаарыылаах тылдьыттан булан туьанар. |
|
|
| 20 | «Майа5атта Бэрт Хара». | 1 | СТБ | Таска уонна искэ куллур5аччы аа5ар. Тылдьытынан улэлиир. | Улахамсыйыы, киӊнэнии, кыана туттуу, тулуурдаах буолуу, эйэ5э дьулуһуу туһунан толкуйдуур. | . Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар |
|
|
| 21 | Манчаары Хаппар уолугар аат биэрбитэ. |
|
| Тиэкиһи сиһилии кэпсиир. Салгыы туох буоларын саба5алыыр. | Бэйэ ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр Кинигэ суолтатын ейдуур | Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарын быьаарыылаах тылдьыттан булан туьанар. |
|
|
| 22 | М Федотова-Нулгынэт «Бөрө махтала» | 1 | СТБ | Таска уонна искэ бол5омтолоохтук, сурук бэлиэтин куллур5аччы аа5ар. Тиэкиһи сиһилии кэпсиир. Салгыы туох буоларын саба5алыыр. | Араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр | . Утуе сыЬыаннаах бодоруЬууну ицэрэр. Пааранан улэ сиэрин тутуьуу. |
|
|
| 23 | Бибилэтиэкэ5э дьарык. «Норуот тылынан айымньыта» быыстапка. Бэйэ аа5ыыта «Чомо Дьөгүөр» (саха былыргы сэһэнэ) | 1 | К | Кинигэлэри тиэмэлэринэн наардыыр. | Уус-уран айымньыга меккуер теруетун, сайдыытын быьаарар, уескээбит кестуулэри, дьон сыьыанын ырытан дакаастыыр; | Сэьэргээччи ыйытыытын сепке ейдеен, бодоруьуу быраабылатын тутуьан хоруйдуур. Остуоруйалары тэннээн майгыннаьар, уратылаьар еруттэрин булар |
|
|
| 24 | Биһиги театрбыт З. Иванова «Уустук үллэрии" | 1 | СТБ | Бөлөххө оруоллары наардыыр, инсценировкалыыр. Сценарий суруйарга матырыйаал булар. | Айымньы дьоруойун араас быһыытын-майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр. | Сыалы-copyry ситиьэр ньымаларын yoннa усулуобуйаларын теье cепке талбытын сыаналыыр. |
|
|
| 25 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы Саха остуоруйата «Үс сүбэ». Таджик остуоруйата «Кахка көтөр». «Ханнык үйэлэр баалларай?» | 1 | ББ | Үөрэх кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлэнэр. | Тиэмэ сүрүн өйдөбүллэрэ - норуот тылынан айымньытын көрүңнэрэ: остуоруйа, былыргы кэпсээн, сэһэн, үһүйээн диэн арааран билэр | Араас норуот тылынан уус-уран айымньытын көрүңнэрин араарар; уратыларын булан быһаарар. |
|
|
| Литературнай остуоруйа (8 чаас)
|
|
|
| 26 | Киирии уруок. П Ойуунускай «Мөккүөр» | 1 | СТБ | Тиэмэ сүрүн өйдөбүллэрэ: кинигэ5э сыанабыл, тылбаас айымньы, бэйэ остуоруйата билэр. Остуоруйаны искэ аа5ан баран, оруолларынан аа5ыы. Остуоруйа ис санаатын тойонноон этии. Остуоруйаны оонньоон кердеруу. | Устар ууну сомо5олуур уус тыл, кэрэ киһи, сиэрдээх быһыы, атын омук культурата диэн ейдуур. | Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр. Сахалыы чуолкайдык санарар, иннибэт-толлубат, кыбыстыбат |
|
|
| 27 | И Федосеев «Чэрэс уонна Чөрөс» | 1 | СТБ | Айымньыны сиьилии (сюжеты барытын); кылгатан (сурун санааны); талан (быьа тардыылары,айымньы дьоруойдарын ойуулааьын) кэпсиир
| Остуоруйа дьоруойдарын характеристикалыыр; дьоруойдар майгыларын туһунан санаатын этэр. | Сюжет сайдыытын быьааран истэр Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар. |
|
|
| 28 | А Пушкин «Салтаан саар, кини уола Кибидиэн Салтаанабыс уонна Куба сарыабына туһунан остуоруйа» (быһа тардыы)
| 1 | СТБ | Тылбаас айымньы буоларын быһаарар. Дор5оонноохтук аа5ар. Тугу ейдеебутун кэпсиирэ Ыйытыыларга хоруйдуур
| Улахамсыйыы, киңнэнии, кыана туттуу тулуурдаах буолуу, эйэ5э дьулуһуу туһунан толкуйдуур. | Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар. |
|
|
| 29 | М Горькай «Барабыай о5ото» | 1 | СТБ | Остуоруйаны уус-уран суруйааччы тылынан кэпсииргэ холонор Араас суруйааччы остуоруйатын тэңниир. Литературнай остуоруйа уратытын булар. Айымньы оруолларынан наардыыр, инсценировка5а кыттар. | Айымньы дьоруойун араас быһыытын-майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр.
| .Истии култууратын тутуьар.Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарын быьаарыылаах тылдьыттан булан туьанар. Мөккүөрдээх түгэнтэн сатаан тахсар үөрүйэҕи үөскэтэр. |
|
|
| 30 | Бибилэтиэкэ5э дьарык. «Суруйааччы остуоруйата» быыстапка. Бэйэ аа5ыыта Г Х Андерсен «Куһа5ан кусчаан» | 1 | К | Кинигэ быыстапкатын тиэмэтин уонна аатын быһаарар. Сөбүлээн аахпыт айымньытын туһунан ааӄааччы дневнигэр санаатын үллэстэн суруйар; | Бэйэ ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр Бииргэ үлэлиир сатабылы сайыннарар. | Сэьэргэьэр киьиэхэ бол5омто ууран, бэйэ санаатын этэр. Аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. |
|
|
| 31 | Айар үлэ умсул5ана. «Суруйааччы остуоруйата» тиэмэ5э каталогу оңоруу. | 1 | К | Суруйааччы остуоруйатыгар маарыннатан бэйэ остуоруйатын айар. Туһааннах тиэмэ5э каталог оңорор, киирбит айымньылар тустарынан уопсай аннотация суруйаргва холонор. | Айымньылаах үлэҕэ баҕаны үөскэтэр, сэрэхтээх, чөл олох туһунан өйдөбүлү, сыһыаны олохсутар. | До5отторун, төрөппүттэрин, кылаас иннигэр кылгас иһитиннэриини оңорор. |
|
|
| 32 | Айымньы дойдутун кистэлэңнэрэ | 1 | К | Бөлө5өр кинигэни билиһиннэрэр, сыаналыыр (тылынан уонна суругунан). | Суобаһың этэринэн, бэйэ туһугар, дьоңңо үтүөнү оңорон олоруу туһунан бөлөххө ырытыһар. | Аахпытыгар уонна тус уопутугар оло5уран, тэңниир уонна ойуулуур, учебнигынан үлэлиир. |
|
|
| 33 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы
| 1 | ББ | Бэйэни бэрэбиэркэлэнэр уонна ситиһиилэри сыаналыыр. | Бэйэ ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар
| Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааһылаан айан кэпсиир, суруйар. |
|
|
| Олоңхо - төрөөбүт тыл кэрэтэ, өбүгэ үгэһэ ( 6 чаас)
|
|
|
| 34 | Киирии уруок. И Ча5ыл5ан «Олоңхоһут» | 1 | СТБ | Олоңхо аа5ыллар уратытын тутуһан таска уонна искэ аа5ар. | Тиэмэ сүрүн өйдөбүллэрэ: олоңхо ис хоһооно, айыы дьоно, олоңхо тыла билэр | Төрөөбүт тылбыт кэрэтэ - олоңхо тыла, олоңхо - киһи аймах уһулуччулаах айымньыта, саха оло5ун сиэрэ диэн билэр |
|
|
| 35, 36 | П Ойуунускай «Дьурулуйар Ньургун Боотур Кытай Бахсылааны ууска барыыта» (быһа тардыы)
| 1 | СТБ | «Дьулуруйар Ньургун Боотур» уонна да атын олоңхо5о өйдөммөт тыллары тылдьыттан булар. Олоңхо тиэкиһиттэн ойуулуур-дьүһүннүүр ньыма арааһын булар. | Олоңхо дьоруойдарын саңалара уратыларын өйдүүр, үтүктэн аа5ар. | Үөрэх сыалын, истибит уус-уран айымньы уратытын,айымньы керунун, сюжет сайдыытын быьааран истэр Тылдьытынан улэлиир. |
|
|
| 37 | Айар улэ умсул5ана «Олоцхо – мультфильм оцоруу» | 1 | К | Олоцхону бол5ойон аа5ар. Ыйытыыларга хоруйдуур. | Олоңхо дьоруойдарын характеристикалыыр: майгыларын хаачыстыбатын ааттыыр. | Олоңхо сүрүн санаатын, норуот тылынан уус-уран айымньытын саамай бөдөң айымньыта буоларын быһаарар. |
|
|
| 38 | Бибилэтиэкэ5э дьарык. «Олоӊхо-норуот тылынан айымньытын чыпчаала» кинигэ быыстапката. Бэйэ аа5ыыта. П Ядрихинскай- Бэдьээлэ. «Дьырыбына Дьырылыатта убайа Тойон Дьөллүүтү быыһааһына» | 1 | СТБ | Истибит уонна аахпыт кэрчиктэргэ сөп түбэһиннэрэн худуоһунньук хартыынатын ырытар. Олоңхо тылдьытыттан олук суолтатын кэпсиир. Быһа тардыыны тылынан ойуулуур. | Утүөнү-мөкүнү, сырдыгы-хараңаны арааран, сиэри тутуһуу, амарах, аһыныгас дьоңңо кыһамньылаах майгы үчүгэйгэ тиэрдэрин өйдүүр; | Уус-уран айымньы сүрүн ис хоһоонун, дьоруойдар араас сыһыаннарын, сүрүн сюжет сайдыытын ырытан анал бэлиэ, графика көмөтүнэн быһаара, ситимнии үөрэнэр. |
|
|
| 39 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы. Р Кулаковскай «Орто дойду олохтоо5о Ордьоот о5онньор» (олоңхо-остуоруйа) | 1 | ББ | Бэйэни бэрэбиэркэлэнэр уонна ситиһиилэри сыаналыыр. | Норуот айымньыта уонна уус-уран литературата саха төрүт оло5ун-дьаһа5ын, историятын култууратын көстүүтэ буоларын өйдүүр, сыаналыыр; | Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааһылаан айан кэпсиир, суруйар. |
|
|
| Үтүө майгы - олох сүнньэ (9 чаас)
|
|
|
| 40 | Киирии уруок. Айымньы ис номо5о, омуннаан суруйуу. П Аввакумов «Тыал уонна икки киһи»(остуоруйа) | 1 | СТБ | Тиэмэ сүрүн өйдөбүллэрэ: үтүө уонна мөкү быһыы билэр Тиэмэнэн кинигэ испииһэгин оңорор. | Кинигэ - киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны олохсутар. | Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алаан санаа үллэстэр.
|
|
|
| 41 | А Кондратьев «Хомолто» | 1 | СТБ | Тиэкис ис хоһоонун кытта өс хоһоонун тэңнээн көрөр сана үллэстэр. | Утуону-мокуну, сырдыгы-харананы арааран, сиэри тутуьуу, амарах, аьыныгас, дьонно кыьамньылаах майгы учугэйгэ тиэрдэрин ойдуур | Уус-уран айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар;
|
|
|
| 42 | Т Сметанин «Куһу ура5аһынан да бултуурбут»
| 1 | СТБ | Көрдөөх-күлүүлээх тиэкистэр уратыларын булар. Аахпыт уус-уран айымньытын суруйааччытын аатын уонна көрүңүн бол5ойор үөрүйэхтээх; | Торообут тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус-уран литератураны тылынан искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр | Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туьанар. |
|
|
| 43 | Б Тобуруокап «Чаңый Ча5аан» | 1 | СТБ | Айымньы көрүңүн быһаарар: хоһоон, кэпсээн, остуоруйа. Кэпсээһин араас көрүңүн билэр; | Уус-уран айымньыга меккуер теруетун, сайдыытын быьаарар, уескээбит кестуулэри, дьон сыьыанын ырытан дакаастыыр; | Сиэрдээх быһыыны, атын дьоҥҥо амарах сыһыаны сайыннарар. Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарын быьаарыылаах тылдьыттан булан туьанар. |
|
|
| 44 | Данилов « Үтүө үгэс»И
| 1 | Ч | Биир тиэмэ5э суруллубут хоһоонунан уонна кэпсээнинэн тиэкистэри тэңниир. Сөбүлээн аахпыт айымньытын туһунан ааӄааччы дневнигэр санаатын үллэстэн суруйар; |
Эбии дьарыктанарга, информация хомуйарга ыйар-кэрдэр матырыйаалынан таба туһанар. | Библиотека5а бэриллибит испииьэгинэн, каталогунан сирдэтэн талар. Аахпыт кинигэ туьунан кылгас сыанабылы суруйарга кыьаллар. |
|
|
| 45 | С Гольдерова «Аал Кудук мастыы чэлгий» |
|
| Маарынныыр тиэкиһи айар. | Уус-уран литератураны искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр; | Аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. |
|
|
| 46 | Бибилэтиэкэ5э дьарык. Суруйааччылар - о5олорго. Бэйэ аа5ыыта. Н Габышев Өлүөскэ. Е Макаров - Үөкүйэ Бүөтүр. Кырыымпа маастара. | 1 | СТБ | Аа5ыы нуорматын тутуһан таска уонна искэ аа5ар. Сааһыгар сөптөөх араас көрүңнээх тиэкиһи үчүгэйдик ырытар, өйдүүр, туһанар; | Айымньы дьоруойун араас быһыытын-майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр.
| Уруокка, уруок таһынан үлэ5э бэриллибит соруда5ынан араас информационнай эйгэ кыа5ын талар, туһанар; |
|
|
| 47 | Айар үлэ умсул5ана. «Суобас киһи сиэркилэтэ» (иһитиннэрии, сценка о.д.а) | 1 | К | Чопчу тиэмэӄэ араас көрүңнээх суругунан айар үлэни толорор. Айымньыны оруолларынан наардыыр, инсценировкалыыр | Үтүө уонна мөкү быһыы, эппиэтинэстээх буолуу, суобас диэн өйдөбүллэри дьоруойдар майгыларын ырытыыга оло5уран, дьоңңо ханнык хаачыстыба сыаналанарын быһаарар. | Беле5унэн остуоруйаны оонньоон кердерерге сепке тэринии, дьаьаныы, санарыы |
|
|
| 48 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы. М Ефимов. Көмүлүөк иннигэр. Сиэн Чолбодук. Уоча | 1 | ББ | Үөрэх кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлэнэр. | Торообут тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур; уус-уран литератураны тылынан искусство ураты корунун быьыытынан сыаналыыр;
| Кылаас иннигэр кылгас иьитиннэриини онорор; Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааьылаан айан кэпсиир, суруйар. |
|
|
| Олоңхо дойдутун суруйааччылара (15 чаас)
|
|
|
| 49 | Киирии уруок. Саха литературата. Өксөкүлээх Өлөксөй. «Үрэх эстиитэ» | 1 | СТБ | Норуот айымньыта уонна уус уран литература, төрөөбүт уонна атын омук литературата диэн араарар; Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр | Ийэ литература - бар5а баай, кэрэ - киһи духуобунай эйгэтэ диэн ейдуур. | Уус-уран айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруһуу сиэрин тутуһан, бииргэ үлэлиир кыахтанар; |
|
|
| 50 | А Софронов-Алампа. «Күһүн кэлиитэ» П Ойуунускай «Тураах тууһута» | 1 | СТБ | Аа5ыы ньыматын баһылыыр. Айымньыны доргуччу аа5ар. Ырытар. Нойосуус уерэтэр. . Строфа, строка ейдебулу билэр, хоьооннорго булар. | Таска уонна искэ ааҕыы техникатын баһылыыр. Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутар.
| Аахпытыгар оло5уран, тэнниир уонна ойуулуур, учебнигынан улэлиир
|
|
|
| 51 | Дьүкээгир литературата Т Одулок «Ойуун тыалы түһэрэр» | 1 | СТБ | Уус-уран ньымалары: тэңнээһин, тыыннаа5ымсытыы билэр Тиэкис сүнньүнэн ыйытыы биэрэр Араас коруннээх уус-уран айымньы уратытын быьаарар. Айымньы араас корунун бол5ойон истэр | Утүөнү-мөкүнү, сырдыгы-хараңаны арааран, сиэри тутуһуу, амарах, аһыныгас дьоңңо кыһамньылаах майгы үчүгэйгэ тиэрдэрин өйдүүр; | .Истии култууратын тутуьар.Ойуулуур-дьуьуннуур тыллар суолталарынбилэр.
|
|
|
| 52 | Эбээн литературата Н Тарабукин «О5о эрдэхтээ5им» | 1 | СТБ | Ойуулуур-дьүһүннүүр уус-уран ньымалар - сирэйдээн (ханалытан) көрдөрүү, уус-уран быһаарыы, тэңнээһин өйдөбүллэрин быһаарар, бэйэ тылыгар-өһүгэр туттар. | Саха сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын ноурот култууратын, литературатын ытыктыыр; | Учуутал, уорэнээччи,уус-уран тыл маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр.Истии култууратын тутуьар. |
|
|
| 53 | С Омоллоон «Хараңа5а тыкпыт сырдык» | 1 | СТБ | Кэпсээни, былааны тутуьан, чааьынан дор5оонноохтук аа5ар. Паараласпыт тыллардаах этиилэри булан аа5ар, суолталарын быьаарар | Билинни, былыргы оло5у тэннээн керер. Омук мындыр ейун сыаналыыр. | Аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэр, паара5а улэлиир. Үөрэх дьарыгын соруда5ы толоруу хаамытын истэн тэринэр. |
|
|
| 54 | А Аччыгыйа «Куйуур» | 1 | СТБ | Айымньы көрүңүн быһаарар: хоһоон, кэпсээн, остуоруйа. Аа5ыы сүрүн үөрүйэхтэрин баһылыыр; | Тулалыыр эйгэ туһунан били-көрүү аа5ыы көмөтүнэн кэңииирин-дириңиирин өйдүүр | Аа5ыы улэтин араас корунэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр, тумугун саба5алыыр; улэтин хонтуруолланар, сыаналана уорэнэр;
|
|
|
| 55 | К Уурастыырап «Кыьын кэлиитэ» С Данилов «Кыһыннаах кыраайбар» | 1 | СТБ | Сөбүлээбит айымньытын өйтөн доргуччу талан аа5ар. Кэпсээһин араас көрүңүн билэр; | Сиэрдээх быһыыны, атын дьоҥҥо амарах сыһыаны сайыннарар. | Уус-уран айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар;
|
|
|
| 56 | Эллэй «Таптыа5ын ийэни» И Гоголев «Ньургуһун» | 1 | СТБ | Аахпыт уус-уран айымньытын суруйааччытын аатын уонна көрүңүн бол5ойор үөрүйэхтээх; Ойуулуур-дьүһүннуур уонна литература айымньыларын тэңниир | Бодоруһууга майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар. | Саха сирин, Россия уонна аан дойду норуоттарын чулуу айымньыларын аа5ан, атын ноурот култууратын, литературатын ытыктыыр;
|
|
|
| 57 | И. Сосин. Тайах уонна куобах.
| 1 | СТБ | Аахпыт айымньытынан үтүгүннэрии ньыматынан дьо5ус кэпсээни эбэтэр остуоруйаны айан кэпсиир. | Тулалыыр эйгэ туһунан билии-көрүү аа5ыы көмөтүнэн кэңииирин-дириңиирин өйдүүр; | Уус-уран айымньыга мөккүөр төрүөтүн. сайдыытын быһаарар, дьон сыһыанын ырытан дакаастыыр |
|
|
| 58 | А. Криовшапкин. Туосапачаан. | 1 | СТБ | Аа5ыы сүрүн үөрүйэхтэрин баһылыыр; Хартыынанан кэпсээн оңорор; бөлөххө кэпсиир | Таска уонна искэ ааҕыы техникатын баһылыыр. Норуокка туьалаах киьи буолар ба5а санаатыгар эрэнэр | Сыалы-copyry ситиьэр ньымаларын yoннa усулуобуйаларын теье cепке талбытын сыаналыыр. |
|
|
| 59 | В Лебедев «Табалары талсааччы»
| 1 | СТБ | Бөлө5үнэн үлэ5э көхтөөхтүк кыттар. Оруоллары наардыыр. Айымньыны инсценировкалыыр. | Сомо5о домохтору, ос хоhооннорун ис хоhооннорун сопко ойдоон бэйэ тылыгар-оhугэр тутта уорэнии | Уус-уран айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруьуу сиэрин тутуьан, бииргэ улэлиир кыахтанар; |
|
|
| 60 | Н Курилов «Үөрүүлээх күн» | 1 | СТБ | Сөбүлээбит айымньытын өйтөн доргуччу талан аа5ар. Норуот айымньыта уонна уус уран литература, төрөөбүт уонна атын омук литературата диэн араарар; | Бэйэ ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр | Уус-уран айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруһуу сиэрин тутуһан, бииргэ үлэлиир кыахтанар; |
|
|
| 61 | Бибилэтиэкэ5э дьарык. Хаартыскалар кэпсииллэр (Саха сирин суруйааччылара) Бэйэ аа5ыыта. Өксөкүлээх Өлөксөй Чыычаах ырыата. А Софронов Өрүс эстиитэ.
| 1 | К | Аа5ыы эйгэтин кэңэтэр: уус-уран, научнай-популярнай, ыйынньык кинигэлэр, о5о хаһыата, сурунаала, о.д.а. Сааһыгар сөптөөх араас көрүңнээх тиэкиһи үчүгэйдик ырытар, өйдүүр, туһанар; | Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр. | Аа5ыы үлэтин араас көрүңэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр; |
|
|
| 62 | Айар үлэ умсул5ана. «Аа5ар кинигэ» электроннай кинигэ. Бэйэ аа5ыыта. Т Одулок Ый дьиэлэммит. В Тарабукин Туртас о5ото. | 1 | К | Салаа матырыйаалларыгар оло5уран электроннай кинигэ, экскурсия былаанын бэлэмниир. | Үөрэнэр баҕаны, бэйэни сайыннарар. | До5отторун, төрөппүттэрин, кылаас иннигэр кылгас иһитиннэриини оңорор. |
|
|
| 63 | Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. Ыалынан аа5ыы. С Данилов «Үөрэниэн ба5арар» П Аввакумов «Туруйалар» М Федотова-Нулгынэт Тураах |
| ББ | Ыйытыыларга хоруйдуур. Салаа5а уерэтиллибит айымньылар ааптардарын, ааттарын билэр. | Бэйэ омугун тылынан уус уран айымньытын чыпчаала олоцхо буоларын билэр | Кылаас иннигэр кылгас иьитиннэриини онорор; Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааьылаан айан кэпсиир, суруйар. |
|
|
| Олохтоох суруйааччы айымньыта ( 2 чаас)
|
| 64 | Олохтоох суруйааччы айымньыта.
|
|
|
| Киһи сайдыылаах уонна ситиһиилээх буоларыгар төрөөбүт аа5ыы суолтатын өйдүүр; | Сайдыылаах, үөрэх бары биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы суолтатын өйдүүр |
|
|
| 65 | Олохтоох суруйааччы айымньыта. | 1 | СТБ | Саха сирин норуоттарын литератураларын төрүттээччилэри билсэр, айымньыларын ааттыыр | Норуот айымньыта уонна уус-уран литературата саха төрүт оло5ун-дьаһа5ын, историятын култууратын көстүүтэ буоларын өйдүүр, сыаналыыр; | Уруокка, уруок таһынан үлэ5э бэриллибит соруда5ынан араас информационнай эйгэ кыа5ын талар, туһанар; |
|
|
| Элбэ5и аа5ыаң - үгүһү билиэң (2 чаас)
|
|
|
|
|
|
| 66 | Г Васильев. Тэки Одулок - дьүкээгир литературатын төрүттээччи. | 1 | СТБ | Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин саба5алыыр. | Билии, дьиң чахчыга дьулуһуу диэн ейдуур.
| Аа5ыы үлэтин араас көрүңэр сыал-сорук туруорунар, былаанныыр; хонтуруолланар, сыаналана үөрэнэр; |
|
|
| 67 | Н Дмитриева. Пейзаж. Мэтириэт Умсуура Сааскы ыйдар. Күһүңңү ыйдар | 1 | СТБ | Аа5ыы нуорматын тутуЬан доргуччу аа5ар Айымньыны искэ аа5ан баран оруолларынан аа5ар. Айымньы ис хоьоонун кэпсиир. | «Айыы, айар үлэ, айымньы» диэн өйдөбүллэр суолталарын быһаарар. Бэйэтэ араас историяны айар. | Уус-уран айымньы сүрүн ис хоһоонун, дьоруойдар араас сыһыаннарын, сүрүн сюжет сайдыытын ырытан анал бэлиэ, графика көмөтүнэн быһаара, ситимнии үөрэнэр. |
|
|
| Сыллаа5ы хатылааһын – 1 чаас
|
| 68 | Сыллаа5ы хатылааһын. | 1 | Ч | Бэриллибит тиэмэ5э иһитиннэрии оңорорго сөптөөх информацияны ыстатыйаттан талар. | Уус-уран литератураны тылынан искусство ураты көрүңүн быһыытынан сыаналыыр; | Бэриллибит тиэмэ5э санаатын сааһылаан айан кэпсиир, суруйар. |
|
|
Кылгатыллыбыт бэлиэтээһиннэр: СТБ – саҥа теманы билиһиннэрии, Ч – чиҥэтии, К – комбинированнай, ББ – билиини бэрэбиэркэлээһин
VIII. Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы
Библиотека пуондата:
Литературнай ааӄыы 1 -4 кылааска үөрэтиини сүрүннүүр бырагыраама.
«Литература аа5ыыта» предмети 4 кылааска үөрэтэр учебник.
«Төрөөбүт тыл уонна литература», «Бастакы үктэл» научнай-методическай сурунааллар.
Тылдьыттар (быһаарыылаах, таба суруйуу, синоним, антоним, омоним, сомоӄо домох)
Грамматическай ыйынньыктар
Оӄоӄо аналлаах энциклопедиялар.
Уус-уран кинигэлэр.
Олоҥхо эйгэтэ
Үөрэх цифровой ресурсалара:
«Саха тыла» предмет УМК-н мультимедийнэй, электроннай сыһыарыылара
Электроннай информационнай ыйынньык
Сахалыы таба суруйуу компьютернай бырагыраамата.
Көрдөрөр-иһитиннэрэр босуобуйалар:
«Литературнай ааӄыы» предмет УМК-гар сыһыаннаах аудиодиискэлэр.
Литературнай ааӄыы үөрэтии тиэмэлэригэр сыһыаннаах видеокиинэлэр.
Презентациялар.
Суруйааччылар мэтириэттэрэ, хаартыскалара.
Тус сорудахтаах карточкалар
Айымньы ис хоһоонунан сюжеттаах хартыыналар.
Сахалыы уус уран киинэлэр, мультфильмнар.
Оонньуулар уонна оонньуурдар:
Тылы сайыннарар остуол оонньуулара.
Бодоруһууга үөрэтэр ситуационнай оруолунан оонньуу кэмпилиэгэ.
1Х. Туһаныллыбыт литература
Федеральнай государственнай үөрэх стандарта саха оскуолатыгар : (начаалынай уопсай үөрэхтээһин) – Н.Н.Ситникова, С.С.Семенова, Н.Н.Васильева; Саха Респ. Үөрэӄин м-бэтэ, Саха Респ. Нац. Оскуолаларын чинчийэр науч. Ин-т; - Дьокуускай : Бичик, 2011.
Захарова Л. В. Литература аа5ыыта: улэлиир бырагыраамма: 1-4 кылаас» – Дьокуускай: Бичик, 2013
Захарова Л.В., Флегонтова У.М.. Литература аа5ыыта: 4 кылааска уерэх кинигэтэ. Дьокуускай, «Бичик», 2014с. («Саха оскуолата» систиэмэ)
Захарова Л.В., Флегонтова У.М.. Бэйэ аа5ыыта. 4 кылааска аа5ар кинигэ. Дьокуускай, «Бичик», 2014с. . («Саха оскуолата» систиэмэ)
Захарова Л.В., Флегонтова У.М.. Ыалынан аа5ыы: 4 кылааска аа5ар кинигэ. Дьокуускай, «Бичик», 2014с. . («Саха оскуолата» систиэмэ)
1 905
32 991 
