Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов

Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов

• Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов (шын есімі Мұхаммед Қанафия; 1835, Қостанай облысы Сарыкөл ауданы Құсмұрын жері — 10 сәуір 1865, Көшентоған, Жетісу) — қазақтың ұлы ғалымы, XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі, шығыстанушы, тарихшы, фольклоршы, этнограф, географ, ағартушы. Әжесі бала күнінде «Шоқаным» деп еркелетіп айтуымен, «Шоқан» аталып кеткен.

Чжан Цянь

• Орта Азия мен Қазақстан жеріндегі ру-тайпалық одақтар мен ертедегі мемлекеттердің әлеуметтік-саяси құрылымы, олардың өзара және Орталық Азиядағы көне иеліктермен байланысы жөніндегі алғашқы деректерді бізге Чжан Цянь жеткізді. Чжан Цянь бұл елдерге б.з.б. 138 жылы және б.з.б. 115 жылы екі рет саяхат жасаған. Қытайлықтар ғұндарға қарсы Орта Азия тұрғындары - юэчжилермен және Жетісу үйсіндерімен одақтасу мақсатын көздеген еді. Чжан Цянь , әсіресе,өз саяхаты барысында жатжерліктердің шаруашылығының жай-күйне, әскерлерінің санына, қару-жарақтарына баса назар аударған. Сондай-ақ олардың әдет-ғұрпының, мінез-құлқының, киім-кешегінің ерекшеліктерінің бәрін жазып алып отырған.

Егор Петрович Ковалевский

• Егор Петрович Ковалевский (18.6.1809; кейбір деректерде 1811, Украина, Харьков губерниясы Ярошевка селосы – 2.10.1868, Ресей, Санкт-Петербург қаласы) – орыс саяхатшысы, жазушы, қоғам қайраткері, Санкт-Петербург ғылым академиясының құрметті мүшесі (1857). Ковалевский Орта Азия мен қазақ даласын аралаған сапарын суреттеп, отаршылдыққа ұшыраған елдердің ауыр жағдайын баяндады. Ол Исатай Тайманов бастаған көтеріліс пен Махамбет Өтемісұлының ақындық қайраткерлігі туралы жазды. Ол Ш.Ш.Уәлихановпен де жақсы таныс болып, Орыс географиялық қоғамында бірге қызмет етті. Уәлихановтың Қашқарияға саяхатын Ковалевский де қайталады. Ковалевский туралы Ф.И.Тютчев, М.Е.Салтыков-Щедрин, т.б. шығармалар жазды.

Николай Михайлович Пржевальский

Пржевальский Николай Михайлович (31 наурыз (12 сәуір). 1839, Ресей, Смоленск губ. Кимборово ауылы — 20 қазан(1 қараша). 1888, Қырғызстан, Қарақол қаласы) — Орталық Азияны зерттеуші орыс саяхатшысы. Петербург Ғылым Академиясының құрметті мүшесі (1878), генерал-майор (1886).

Петербург Бас штаб академиясын бітірген (1863). 1864 — 67 ж. Варшава юнкерлер уч-щесінде оқытушылық қызмет атқарды. 1867 — 1869 ж. Уссурий өлкесіне саяхат жасады. 1870 — 1885 ж. Орыс география қоғамының Орталық Азияға ұйымдастырған 4 экспедициясын басқарды. поэтика Орталық Азияға жасаған бесінші саяхаты кезінде Ыстықкөлдің жағасында қайтыс болды. поэтика бұрын ғылымға беймәлім Гоби, Ордос, Алашань, Такла-Макан, Цайдам шөлдеріне сипаттама жазды. Наньшань, Куньлунь, Солтүстік Тибет тау жүйелерінің орнын анықтап картаға түсірді; Гумбольдт, Риттер, Колумб, Алтынтаг, Мәскеу, т.б. жоталарды, бірнеше көлді ашты. Қытайдың ұлы өзендері Янцзы мен Хуанхэнің бастауына жетті. 231 пункттің абауылы биіктіктері мен 63 астрон. пункттің орны анықталды; жануарлар мен жәндіктердің 7,5 мыңнан астам түрлері сипатталып жазылды, 18 мың өсімдіктер және көптеген минералдардың бағалы коллекциялары жиналды.