«Сібір жарасы »

Көкжөтел ауруы

Көкжөтел – циклді ағыммен және ұстама тәрізді спазматикалық жөтелмен сипатталатын жедел инфекциялық ауру.

Этиологиясы. Көкжөтелдің қоздырғышы Bordetella pertussis – грам теріс таяқша. Вирулентті В. Pertussis термолабильді цитотоксин бөледі. Көкжөтелдің қоздырғыштары сыртқа ортаға онша төзімді емес.

Эпидемиологиясы. Көкжөтелдің инфекция көзі – ауру адам немесе тасымалдаушы. Көкжөтелмен ауыратын науқас инкубациялық кезеңнің соңынан бастап эпидемиологиялық қауіпті болып саналады, бірақ спазмды жөтелдің 1-аптасында максималды контагиозды болады. Осы кезеңде науқастардың 90-100%-ы қоздырғыш бөледі. Спазматикалық жөтелдің 2-аптасында науқастардың 60-70%-ы қоздырғыш бөледі, 3-аптада – 30-35 %, ары қарай науқастардың 10% — дан азы қоздырғыш бөледі. Көкжөтелмен ауыратын науқастардың көп бөлігі контагиоздылығын ауру басталғаннан 5-6 аптада жоғалтады. Берілу механизмі — аэрозольды, берілу жолы – ауа-тамшылы. Ең жиі 7 жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Бала жасында екпе қабылдамаған балаларда контагиозды индекс 70 – 80-ға дейін жетеді.

Ауырғаннан кейін өмірлік иммунитет қалыптасады.

Клиникалық көрінісі. Типті көкжөтелдің ағымында төрт кезеңді бөліп қарастырады: инкубациялық, катаральды, спазматикалық жөтел және шешілу кезеңі.

Көкжөтел кезінде инкубациялық кезең 3-20 күнге дейін созылады, орташа ұзақтығы 5-8 тәулік.

Көкжөтелдің жіктелуі:

Типі бойынша :

1.Типті.

2. Атипті:

абортивті;

жасырын;

симптомсыз;

ранзиторлы бактерия тасымалдаушылық.

Ауырлағы бойынша:

Жеңіл формасы.

Орташа ауырлықтағы формасы.

Ауыр формасы.

Ауырлық критерилері:

Оттегі жетіспеушілік симптомының айқындылығы;

Тырыспалы жөтел ұстамаларының жиілігі мен сипаты;

Тырыспалы жөтелден кейін құсу ;

Ұстама аралық кездегі баланың жағдайы;

Айқын ісіну синдромы;

Спецификалық және бейспеификалық асқынудың болуы;

Айқын гемотолгиялық өзгерістер.

Ағымы бойынша (сипаты бойынша):

Тегіс.

Тегіс емес:

Асқынумен;

Екіншілік инфекцияның қосылуымен;

Созылмалы аурудың өршуімен.

Ауырлық критериі:

Жеңіл форма:

Жалғаспайтын ұстамалы жөтел (3-5 жөтелдік тетік), күніне 10-15 реттен көп емес;

Баланың жалпы жағдайы өзгермеген, құсуы сирек болады;

Жалпы қан анализінде лейкоциттер саны 10-15,0*109/л жоғары емес, лимфоциттер 70%-ға дейін.

Орташа ауырлық формасы:

Жөтелдік тетік саны 10-ға жетеді, ұстама саны-20-25;

Спазмдық жөтелдің ұстамасы құсумен аяқаталады;

Жалпы қан анализінде лейкоциттер саны 20-25,0*109/л-ға дейін жоғарлаған, лимфоциттер — 80%-ға дейін.

Ауыр формасы:

Жөтелдік тетік саны және реприз 10-нан жоғары, ал ұстамалар саны – 40-50 немесе одан жоғары;

Жөтелдік ұстама жалпы цианозбен, тыныс алудың бұзылуымен апноэға дейін;

Жалпы жағдайы жедел төмендеген;

Жалпы қан анализінде лейкоциттер саны 30-40,0*109/л дейін жоғарлаған, лимфоциттер саны — 85% дейін.

Көкжөтелдің тырысу алды периодындағы тіректік-диагностикалық белгілері:

Көкжөтелмен ауыратын науқаспен немесе ұзақ жөтелетін науқаспен контактыда болу (баламен, ересекпен);

Аурудың біртіндеп басталуы;

Дене температурасы қалыпты;

Жалпы жағдайы және баланың өзін-өзі сезінуі қанағаттанарлық;

Құрғақ, жабысқақ, біртіндеп күшейетін жөтел;

Симптоматикалық емнің жүргізілуіне қарамастан, жөтелдің күшеюі;

Басқа да катаральды белгіліердің болмауы;

Өкпеде аускультативті және перкуторлы зерттеу кезінде патологиялық өзгерістердің болмауы.

Көкжөтелдің тырысу периоды кезіндегі тіректік-диагностикалық белгілері:

Эпиданамнез сипаты;

спазмдық жөтел периоды аурудың соңғы 2-ші аптасында басталады, орташа ұзақтығы 3-4 апта;

Ұстама тәрізді тырысулық жөтел (патогномоникалық симптом);

Басқа да катаральды өзгерістердің болмауы;

Дене температурасы қалыпты;

Науқастың жалпа жағдайы қанағаттанарлық (ұстама аралық периодта);

Науқастың сырт келбетінің сипаты (қабақтардың пастозы, беттің ісінуі);

Ұстама кезінде баланың беті қызарады, көзі қанталайды, жас ағады, тілі сыртқа шығады, тілінің ұшы жоғары бағытталады.

Оттегі жетіспеушілік көрінісінің болуы;

Тіл үзеңгісінің жыртылуы немесе жарасы (патогномды симптом);

Өкпеде аускультативті және перкуторлы патологиялық өзгерістердің айқын болуы.

1 жастағы баланың көкжөтел.

инкубационды және катаральды периодтың қысқарған(инкубационды — 4 — 5 күнге дейін, катаральды — 1 аптаға дейін),

спазмды жөтел ұзарған (2 — 3 айға дейін).

Жөтел кезінде реприздің болмауы.

Жөтел апноэмен аяқталады, сирек емес тырысулар.

Тырысудың себебі гипоксемия және гипоксия, олар апноэ кезіндегі газ алмасудың бұзылу салдарынан болады.

1 жастағы балалардың көк жөтелі бронхит және пневмониямен асқынады.

Асқынулары.

Спецификалық:

Өкпе эмфиземасы, тері асты клетчаткасының және средостенияның эмфиземасы, ателектаз, көк жөтелдік пневмония, тыныс алу ырғағының бұзылуы (тыныстың кідірілуі — апноэ 30 секундқа дейін және тоқтауы- апноэ 30 секундтан жоғары);

Ми қан айналымының бұзылуы;

Қан кету (мұрыннан, жұтқыншақтың артқы қабырғасынан, бронхтардан, сыртқы есту жолдарынан), қан құюлу (теріге және шырышты қабыққа, склера және көз сетчаткасына, миға және жұлынға);

жарықтар (кіндік, шаптық);

тік ішекктің шырышты қабатының түсуі ;

дабыл жарғағының және диафрагманың жыртылуы.

Бейспецификалық: асқыну екіншілік бастерияның қосылу салдарынан (пневмония, бронхит, ангина, лимфаденит, отит және т.б.).

Резидуальды көріністер:

Созылмалы бронхоөкпелік ауру (созылмалы бронхит, созылмалы пневмония, бронхоэктатикалық ауру);

Психомоторлы дамудың тежелуі;

невроздар, тырысу синдромы;

әр түрлі сөлеудің бұзылыстары ;

энурез;

сирек — соқырлық, кереңдік, парездер, параличтер.

Лабораторлы диагностика:

Жалпы қан анализі;

Жалпы зәр анализі;

Мұрын-жұтқыншақтан Борде-Жангу және Bordetella parapertussis №2 таяқшасына жағынды алу;

Жоғарғы тыныс жолдары бөліністерінен себінді алу (ұстамалы жөтел кезінде) «жөтелдік пластинка» әдісі;

Қанды серологиялық зерттеу (РПГА) көк жөтелдік және паракоклюштік антигенмен – аурудың басталуы кезінде және динамикада 7-10 күннен кейін.

Бір реттік тексеріс кезінде диагностикалық титр — 1: 80; ең көп мәлімет жұп сарысуындағы спецификалық антитела титрінің төрт реттік өсуі береді.

Салыстырмалы диагностика. Көкжөтел ЖРВИ-мен, респираторлы микоплазмамен, бронхитпен, трахеобронхитпен дифференцирленеді. Көк жөтелдің басты ерекшелігі – тұрақты жөтел, катаральды өзгерістердің жоқ болуы немесе әлсіз айқын болуы, скудные физикальды симптом.

Көкжөтелдің спазмдық жөтел периоды сонымен қатар ЖРА, обструктивті синдроммен өтетін, туберкулезді бронхоаденитпен, бронхтарда бөгде заттың түсуімен, спазмофилия кезіндегі ларингоспазммен, сирек- бронхиальды астмамен, средостениядағы ісіктермен дифференцирленеді.

Көкжөтел емі

Госптализацияға көрсеткіштер:

Баладағы ауыр және асқынған формаларымен.

2 жастағы балалар;

Көкжөтелге қарсы екпе алмаған балалар;

Жабық балалар колективіндегі балалар

Этиотропты ем;

Антибактериальды емге көрсеткіш:

катарльды период кезінде және ағымы 3-4 аптадағы спазмдық жөтел периодында тағайындалады;

бастериальды асқыну кезінде антибактериальды ем соңғы кезеңінде тағайындалады; спазматикалық период кезінде антибиотик эффективті емес;

келесідей антибиотиктер тағайындалады: макролидтер (сумамед, ровамицин, рулид, эритромицин), II қатардағы цефалоспориндер (цефуроксим), ампициллин, левомицетин жасына сай дозировка;

ем курсы 7-10 күн

Патогенетикалық ем:

Жеңіл және орташа ауыр формадағы науқастарға кіші транквилизаторлар (ішке седуксен, реланиум, тазепам), тұнба немесе валериян тамырының қайнатпасы, пустырник, ауыр дәрежелі формадағы науқастарға — фенобарбитал, седуксен немесе реланиум перентеральды тағайындалады;

Гипоксия немесе гипоксемияға қарсы күрес ретінде оксигенотерапия тағайындалады. Апноэ кезінде мұрыннан және ауыз-жұтқыншақтан шырышты сорып алып, жасанды тыныс беру.

антигистаминді препараттар: димедрол, дипразин, супрастин және т.б. қалыпты дозировкада.

Ауыр жағдайларда жоғарғы эффект үшін кортикостероидтар қолданады, преднизалон 1,5-2 мг 1 кг салмаққа, күніне, ұзақтығы 7-10 күн.

Препараттар , жұмсақ қақырықты жібітетін және сыртқы тыныс алу функциясын жақсарту үшін – протеолитикалық ферменттермен аэрозольды ингалациялар (трипсин, химотрипсин) және спазмолитиктар (эуфиллин, эфедрин).

Режим және күтім.

Таза ауада көп серуендеу, ол ОЖЖ тыныштандырады және спазмдық жөтел ұстамаларды азайтады.

Спазмдық жөтел ұстамаларын шақыратын сыртқы қоздырғыштардан қорғану,керек емес емдік манипуляциялардан, ауыз – жұтқыншақ тексерулерінен сақтану.

Науқастарға толық витаминизирленген тағам көрсетілген.

Жиі құсу кезінде баланы емізу

Көкжөтелдің профилактикасы (алдын алу шаралары)

Эпидемияға қарсы шаралар

Көк жөтелмен ауыратын балаларды ауру басталған сәттен бастап 25-30 күн аралығында ұжымнан шектеу қажет.

7 жасқа дейінгі балалар үшін, бұрын контактіде болған және көкжөтелмен ауырмаған, егілмеген балаларға соңғы рет науқаспен контактіде болған сәттен бастап 14 күнге карантин жарияланады.

Көкжөтелмен ауыратын науқас үйінде емделген кезінде, олармен бірге контактіде болған көкжөтелмен ауырмаған 7 жасқа дейінгі балаларға, бірінші ауырған балаларда жөтел пайда болған сәттен бастап 25 күнге дейін алшақтату керек.

Көкжөтелмен ауырған және 7 жастан жоғары балалар мен ересектер ,балалар мекемесіндегі қызметкерлер алшақтатылмайды, бірақ, ауырғандарда жөтел пайда болғаннан бастап 25 күн аралығында медициналық бақылауда болады.

Қорытынды дезинфекция жүргізілмейді.

Ошақта жалпы профилактикалық іс-шаралар жүргізіледі (желдету, ыдыстарды, мұрын орамалдарын және т.б залалсыздандыру).

Жәншәу (СКАРЛАТИНА, SCARLATINA)

Анықтамасы.Скарлатина – А тобындағы бета гемолитикалық стрептококкпен қоздырылатын, ағзаның улануымен, жедел тонзиллитпен және ерекше бөртпелермен сипатталатын жедел жұқпалы ауру. Аурудың берілу жолы - ауа-тамшылы.

Тарихи мәліметтер.1847 ж. Т.Бильрот алғаш рет жаралы инфекциялы ұлпадан патогенді стрептококкты тапқан.

Ауру барлық елдерде қең таралған. Қазақстан Республикасында аурудың жеңіл түрлері кездеседі.

Этиологиясы. Аурудың қоздырғышы А тобындағы бета гемолитикалық стрептококк. Стрептококктар грам оң, дөнгелек пішінді, моншақ тәрізді тізіліп, сыңарласа орналасатын бактериялар. 80 серотиптері бар. Эритрогенді токсин түзеді. Сыртқы ортада тұрақты, дезинфектанттарға төзімді, қайнатқанда 15 мин. жойылады.

Эпидемиологиясы.Аурудың көзі - скарлатинамен немесе стрептококкты баспамен ауыратын науқастар. Аурудың негізгі берілу жолы - ауа-тамшылы, бірақ залалданған үй заттары арқылы және 3-ші адам арқылы да берілуі мүмкін. Сондай-ақ сүт өнімдері де берілу факторы болып табылуы ықтимал. Бұл аурумен көбінесе балалар ауырады. Ауру күз-қыс айларында өршиді. Әрбір 4-6 жылда аурудың өрлеуі байқалады.

Патогенезі. Жәншәудің патогенезі күрделі: токсикалық, септикалық, аллергиялық компонеттерден құрылады. Ауру патогенезінде қоздырғыштың өзі, оның эритрогенді токсині және эндотоксиндері (стрептолизин, лейкоцидин, энтеротоксин, стрептокиназа, гиалуронидаза) роль атқарады. Токсиндер барлық ағзалардың, терінің, шырышты қабаттардың ұсақ тамырларының жайылмалы дилятациясынн шақырады. Сондықтан терінің, тілдің, жұтқыншақтың айқын гиперемиясы, теріде нүктелі бөртпе дамиды. Периваскулярлы инфильтрациямен дерманың ісігінің әсерінен паракератоз дамып, бөртпеден кейін алақанмен табандарда түлеу пайда болады.

Қоздырғыштың аллергендері кеш кезеңінің асқынуларын туғызады - гломерулонефрит, миокардит, артрит.

Қоздырғыш гематогенді ағазаларға тарағанда аурудың септикалық ошақтары дамуы мүмкін (отит, синусит, лимфаденит).

Ауруды бастан кешкеннен кейін тұрақты емес, антитоксикалық иммунитет қалыптасады.

Клиникалық көріністері. Жәншәудің жасырын кезеңі 1-11 күнге (жиі 5-6 күнге) созылады. Ағымы жеңіл, орташа, ауыр, бұдан басқа, экстрабуккалді (жара, күйік, босанғаннан кейінгі), септикалық түрлеріне бөлінген. Жәншәудің кардинальды 3 белгілері бар - қызба, тонзиллит, бөртпе.

Ауру жедел басталады: қалтыраумен қатар, дене қызуы жоғары деңгейге көтеріледі, бас ауыруы, жүрек айну, лоқсу болады. Қызба 3-5 күн сақталады. 1-ші сағаттарда жедел тонзиллит дамып, жұтыну кезінде тамақ ауырып, ауыз жұтқыншағының шырышты қабықтарында айқын гиперемия дамиды. Бұл өзгерістерді ескі авторлар от жалындарымен салыстырған. Баспа катаральды, лакунарлы, фолликулярлы және некрозды болуы мүмкін.

Таңдайдың көмекей бездері ұлғаяды, ауру сезімімен сипатталады.

Аурудың 1-ші тәулігінің аяғы мен 2-ші тәуліктің басында розеолезді, көлемі 1-2 мм бөртпелер шығады. Бөртпелер майда дақты, гиперемияланған тері фонында орналасып, терінің табиғи қатпарларында айқын көрінеді. Пастиа симптомы тән: механикалық жарақат болған жерлерде, шынтақ аймағындағы қатпарларда топтасқан эрозиялар орналасады, олар бөртпеден ұзаққа сақталады, ретроспективті диагноз қоюға көмек береді. Бөртпенің бетте орналасуы ерекше түрде болады, мұрын үшбұрышы бөртпеден бос, терісі бозғылт болады. Бұл симптом жәншәулік үшбұрыш немесес Филатов симптомы деп аталады. Науқастың беті қызыл түсті, ал мұрын үшбұрыш аймағында тері бозғылт болады, сондықтан Н.Ф.Филатов жәншәу диагнозын науқастың бетіне қарап қоюға болады деп жазған. Ауруға ақ дермографизм тән, ол тез пайда болып, ұзақ сақталады. Бөртпенің ұзақтығы-2-4 күн. Аурудың жеңіл ағымында бөртпелер тез жойылады, ал ауыр ағымда - 1 аптаға дейін сақталады.

Ауруға тілдің өзгерістері тән, таңқурай тәрізіді түсімен сипатталады.

Ауруға ақ дермографизм тән.

Аурудың іріңді және аллергиялық асқынулары болуы мүмкін. Біріншісі нәрестелерде, ал екіншісі - 2 жастан жоғары балаларда жиі байқалады. Ерте кезеңдегі ең қауіпті асқыну - инфекциялы-токсикалық шок, ол аурудың басталуынан 3-4-ші күні дамиды. Тым кеш мерзімде гломерулонефрит, лимфаденит, отит, артрит, миокардит және синовиттің пайда болуы мүмкін.

Шеткі қанда нейтрофильды лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылайды.

Диагностикасы. Типті оқиғаларда диагноз аурудың клиникалық көріністерінің негізінде қойылады. Дифференциалды диагноз қызамықпен, псевдотуберкулезбен, токсикалы-аллергиялық жәншәу тәрізді бөртпелермен жүргізіледі.

Бактериологиялық әдіс: аурудың алғашқы күндерінде ауыз жұтқыншақтан бета гемолитикалық стрептококкты бөліп алу. Серологиялық әдіс: сарысуда анти-О-стрептолизин, стрептокиназа көлемін анықтау.Иммунофлюоресцентті әдісті қолдануға болады.

Емі. Емдеу шаралары үйде және ауруханада жүргізілуі мүмкін. Ауруханаға жатқызу ауыр ағымында немесе эпидемиологиялық көрсеткіш бойынша көрсетілген. Емдеуі антибиотиктермен жүргізіледі, соның ішінде пенициллин 50 000 бірлік/кг тәуліктік дозада, емдеу курсы 5-7 күн. Сондай-ақ эритромицин, олеандомицин жақсы әсер береді. Интоксикацияға қарсы шаралар, антигистаминді препараттар, жергілікті ем белгіленеді. Асқынуларды алдын алу және олармен күресу керек.

Болжамы. Ауру көп жағдайда жазылумен аяқталады, ауыр және септикалык түрлерінде - қауіпті болуы мүмкін.

Алдын алу шаралары. Ерекше профилактикасы жете зерттелмеген. Ең бастысы науқасты оңашалау, оған ұқыпты және ақырғы дезинфекция жүргізу қажет.