Жер семирткичтер

Минералдык жер семирткичтер

Осумдуктордун курамы

Органикалык заттар

Органикалык эмес заттар

суу

белоктор

майлар

минералдык туздар

H, O

C, O, H

C, O, H, N, P, S

P, N, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn

Нуклеин кислоталар

углеводдор

C, O, H

C, O, H, N, P

• макроэлементтер

• микроэлементтер

Fe, Mn, Cu, Zn, Cr и др.

C, O, H, N, P, S, K, Ca, Mg

Юстус Либих (1803—1873) — улуу немец химиги, агрономиялык химияны негиздоочулордун бири

• В 1840 г. Либих озунун агрономияда чон роль ойногон «Органикалык химиянын жер иштетуудо жана физиологияда колдонулушу» деген китебин басып чыгарган.
• Мында Либих ошол убакта укмуштуудай топтолгон химиялык билимдин негизинде осумдуктордун азыктануусунун мыйзам ченемдуулугун айткан жана осумдуктордун минералдык азыктанышынын жаны теориясын чыгарган.

Азыктануунун элементтери жана алардын осумдуктордун жашоосундагы ролу.

N Азот

• Бардык осумдукторго негизги азыктык элемент: азотсуз белоктордун жана коптогон витаминдердин,айрыкча В тобундагы витаминдердин пайда болушу мумкун эмес.
• Азоттун жетишсиздиги биринчи орунда осумдуктордун осушундо байкалат: каптал саптарынын осушу алсырап,жалбырактары жана момолору кичинекей ченемде болушат

Табактын томонку саргайган жалбырактары-азоттун жетишсиздигинин белгиси.

P Фосфор

• Осумдуктордун осуп онугуусун тездетет, гулдошун жана момолонушун оболголойт, тамыр системасынын интенсивдуу осуусуно негиз болот.
• Фосфордун жетишсиздигинде кысылган бой каралат(айрыкча жаш осумдуктордо), бапрынан мурун тушуп калган жалбырактар.

Томаттын жалбырактарында фосфордун жетишсиздигинин белгмлери.

К Калий

• Фотосинтез процессин тездетет,осумдуктордо керектуу суу режимин сактайт, ооруларды жуктуруп алышын томондотот, заттардын алмашышына катышат жана углеводдордун тузулушуно-картошканын тамырларында крахмалдын топтолушуна, кант кызылчасында сахароза, осумдуктордун кургактыкка чыдамдуулугун жана суукка туруктуулугун кучотот.
• Калийдин жетишсиздиги кобунчо осушунун кармалышын,ошондой эле бучурунун же начар гулдошун пайда кылат.

Жалбырактардын саргайышы жана олушу-калийдин жетишсиздигинин негизги белгилери.

Пуансеттия жалбырактарынын четиндеги хлороз-магнийдин жетишсиздигинин белгилери.

Капустанын устунку саргайган жалбырактары-кукурттун жетишсиздигинин белгилери.

Осумдуктордун устунку жалбырактарындагы хлороз-темирдин жетишсиздигин белгилери.

Табактын майда жана оролгон жаш жалбырактары-бордун жетишпегендигинин белгилери.

Осумдуктордун устунку бузулган жалбырактары кальцийдин жетишпегендигин коргозот.

Лимондун майда жалбырактары менен кыскартылган саптары цинктин жетишсиздигин айтат.

Томаттын жалбырактарында тургордун жоголушу жездин жетишпегендигин айгинелейт.

Вишнянын жалбырактарынын так хлорозу-марганецтин жетишсиздигинин белгилери.

Бадырандын четки некрозу менен онсуз жашыл жалбырактары-молибдендин жетишсиздигинин белгилери

Минералдык жер семирткичтер -

бул уч синируучу элементтерди-азот,фосфор,калийди камтыган заттар.

Жер семирткичтердин классификациясы.

Жер семирткичтер

Жонокойлор

Комплексттуулор

азоттуулар

татаалдар

фосфордуулар

аралашкандар

калийдуулор

Жер семирткичтердин синируу баалуулугу

Жер семирткичтердин синируу баалуулугун массалык улушу аркылуу чыгарат,аларда:

• N азот,
• Фосфор оксиди (V) Р 2 О 5
• Жана калий оксиди К 2 О.

Маселе: Натрий нитратынын,экилик суперфосфатынын,калий хлоридинин синируу баалуулугун эсептоо.

! Фосфордун (калийдин) атомдорунун саны жер семиртуунун жана оксиддин формуласында бирдей болушу керек:

• 2 (Са HPO 4 x 2H 2 O) P 2 O 5

• 2 KCl K 2 O

11

Лабораториялык иш «Маанилуу минералдык жер семирткичтерин аныктоо»

• Инструктивдуу «Минералдык жер емирткичтерди аныктоочу алгоритм» картасы менен таанышкыла. Иондорду жана катионтаанышаныктоо учун,жер семирткичтердин курамына кирген муноздуу реакцияларды белгилегиле.
• Силерге берилген минералдык жер семирткичтерди карап чыккыла. Алардын ар бирин муноздуу реакциялардын негизинде тапкыла
• Откорулгон реакциялардын тендештигин тузгуло.

11

Минералдык жер семирткичтерди пайдалануу менен байланышкан экологиялык таасирлер.

Нитраттардын улууларга суткалык колдонууга боло турган доза-5 мг/кг

Топуракка азот жер семирткичтерин ашыкча кошуу менен нитрат-жана ион нитраты топтолот.

Чон дозадагы нитраттардын таасири астында курч уулануу каралат(аллергиялык опко шишиги,одышка,журок болугундо оору,жотол,кусуу ж.б.) Олтуро турган доза 8-15 г тузот

11

Колдордун осушу

PO 4 3- , NO 3 - , K +

Балыктардын олуму

11

Текшеруу суроолор жана тапшырмалар.

• Синируучу элементтердин(N,P,K) осумдуктордун жашоосундагы негизги ролун тапкыла.
• Кайсы заттар минералдык жер семирткич катары колдонулат?
• Жашылча базарларындагы «Нитратсыз продукция» деген табличкаларга ишенууго болобу? Тушунук бергиле
• Кантип ойлойсунар,топуракта аммоний сульфатынын колдонулушу туурабы? Жоопту тактагыла,реакциянын тендештигин тузгуло.

11

Жыйынтык:

• Жер семирткичсиз,айрыкча кара эмес топкракта, тушум остуруш мумкун эмес. Аларды дайыма топуракка кошуу керек.
• Жер семирткичтерди колдонууда экологиялык маданиятты жана норманы сактоо керек.
• Жер семирткичтерди ондуруу-химиялык ондурушто маанилуу маселе .Айрыкча жер семирткичтердин сапатын кучотуу,концентрацияланган улушун,комплекстуу,грандуу жер семирткичтерди кучотуу керек.

11

Колдонулган адабияттар

• http://leto.tomsk.ru/min.php
• Пичугина Г.В. Химия и повседневная жизнь человека. – М.: «Дрофа», 2004
• Кузнецова Н.Е. и др.Химия: Учебник для учащихся 9 класса общеобразовательных учреждений.- М.: «Вентана-Граф», 2002

11