«Алгоритмдеу ж?не ба?дарламалау негіздері» АШЫ? САБА? Та?ырыбы: “Визуальды ба?дарламалау.Delphi ортасы”.

«Есептеу техникасы ж?не ба?дарламамен ?амтамасыз ету»

маманды?ы бойынша СТ-221 тобында

«Алгоритмдеу ж?не ба?дарламалау негіздері» п?нінен ашы? саба?ты? жоспары

Та?ырыбы: Визулды ба?дарламалау. Delphi ортасы

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: О?ушылар?а Визулды ба?дарламалау,Delphi ба?дарлау

ортасында ж?мыс жасауды т?сіндіру.Теориялы?

материалдарды ба?дарлау барысында тиімді ?олдануды

ме?герту.

Дамытушылы?: О?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын, ?збетінше

іздену есте ?алдыру ?абілеттерін арттыру,

шы?армашылы? ?абілеттерін к?теру.

Т?рбиелік: О?ушыларды? адамгершілік ?асиеттерін

?алыптастыру. ?з е?бегіні? ?орытындысын шы?арып

ба?алай білу.

Саба?ты? типі: Аралас саба?

Саба?та?ы к?рнекілік: АЖО о?у б?лмесі, электронды? о?улы?, т?жірбиелік тапсырмалар, Delphi ба?дарлау ж?йесі.

Саба?ты? жоспары:

І. ?йымдастыру б?лімі

II. ?й тапсырмасын тексеру «Объектілі ба?ытты ба?дарлау» таруы

бойынша ?айталау с?ра?тары

1. Delphi консолды? режимін іске ?осу

2. Айнымалылар, оларды? аны?талу аралы?тары

3. ОББ ны? негізгі принциптері

4. Класс,объект ??ымдары

5. Конструкторлар ж?не деструкторлар

6.М?рагерлік

III. Жа?а та?ырып т?сіндіру

«Визулды ба?дарламалау. Delphi ортасы»

Жа?а та?ырып жоспары:

1. Визуалды ба?дарламалау негіздері.

Delphi ортасында ба?дарламалау бір –бірімен ты?ыз байланысты екі процес негізінде ж?ргізіледі:ба?дарламаны визуалды ??ру прцессі (я?ни, Windows терезесін) ж?не код жазу процесі. Код жазу ?шін код терезесі ?олданылады, ал ба?дарламаны ??растыру ?шін Delphi-ді? бас?а терезелері (негізінен, форма терезесі) ?олданылады. Ыорма терезесі мен код терезесіні? арасында?ы байланысты Delphi ?ата? ба?ылауда ?стайды. Егер форма?а бір компоненті орналастырса?, ба?дарламаны? коды автоматты т?рде ?згереді ж?не керсінше автоматты т?рде орналас?ан код элементтерін ?шірсек, осы?ан с?йкес компоненттер формадан жойылады.Осыны ескере отырып, ?детте ба?дарламашылар форманы ашыпо?ан ?ажетті компоненттерді орналастырып, кейін ?ана ба?дарлама кодын жазады. Енді Delphi ортасымен танысайы?.

2.Delphi ортасы

ОББ негізгі ?ш принципке с?йенеді инкапсуляция, м?рагерлік ж?не полиморфизм.

ОББ-ны? негізгі т?сініктері: объект, объектіні? ?асиеті, объектіні? ?дісі, о?и?а, объектілер класы.

?асиет (сипаттама, параметр)- объектілерді? т?рлі м?мкіндіктерін сипаттап, а?ымды? к?йін аны?тайтын атрибуттар.

Объект ?асиетін к?рсету форматы.

Компонент ?асиеттеріні? негізгілері: Name, Caption т.б.

О?и?а- программаны? ж?мыс істеуі барысында объект жа?дайыны? белгілі бір ?рекетке жауап ретінде ?згеруі. OnClick,OnDblClick,OnCreat, OnKeyPress о?и?алары ж?не оларды? ?ызметі.

Программадан объект ?асиеті мен ?дістеріне ?атынау ?алай ж?зеге асыратынын ?арастырайы?.

Объект ?асиетін к?рсету келесі форматта ж?зеге асырылады:

<объект атауы>.<?асиет атауы>

Объект атауынан кейін бос орынсыз н?кте белгісі ?ойылады да, т?мен ?арай ашылатын тізімнен ?ажетті ?асиет атауы та?далады.

Мысалы: Label1. Caption:=’Delphi тілі’;

Кейде объект ?асиетіні? ?зі объект болуы м?мкін. Онда б?л ?асиетке сілтеу арасына н?кте ?ойыл?ан объектілер тізбекшесі ар?ылы к?рсетіледі.

Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed; Н?тижеде Label1 объектісіндегі жазу т?сі ?ызыл болады.

?осымша интерфейсін жасау кезінде ?рбір компонент ?шін екі операция орындалады:

1. Компоненттер палитрасынан компонентті форма?а орналастыру.
2. ?ойыл?ан компонентті? ?асиетін орнату.

Компонент ?асиеті экранны? сол жа? т?менгі б?лігінде орналас?ан Объект ба?ылаушысыны? терезесі ар?ылы ?згертіледі. Ол екі астарлы беттен т?рады: Properties (?асиеттер) ж?не Events (О?и?алар).

?асиет (сипаттама, параметр)- объектілерді? т?рлі м?мкіндіктерін сипаттап, а?ымды? к?йін аны?тайтын атрибуттар.

?р компонентті? ?алыпты жа?дайда берілген аты ж?не ?асиет м?ндері болады. Оны ?алауымызша ?згертуге болады.

Delphi тіліндегі ?олданбалы программалар немесе ?осымшалар интеграциялан?ан IDE (Integrated Development Environment) ортасында жасалады. Ол компьютерді? программалаушымен ?арым-?атынасын ?йымдастырады ж?не ?р т?рлі бас?ару элементтерінен ??рыл?ан бірнеше терезелерден т?рады. IDE интеграциялан?ан ортасыны? ??ралдарын ?олдана отырып, ?осымшаны? интерфейстік б?лігін жобалау?а, программалы? код жазу?а ж?не оны бас?ару элементтерімен байланыстыру?а болады. Б?л жа?дайда, программа кодын жазу, оны т?зету ж?не орындау сия?ты барлы? ?рекеттер IDE ортасында орындалады.

Delphi-ді? интеграциялан?ан ортасы к?птерезелі ж?йе болып саналады. Ол т?мендегі терезелерден т?рады:

• Негізгі терезе (Delphi 7- Project1.dpr)
• Объектілер а?ашын шолу терезесi (Object Tree View)
• Объектілер ба?ылаушысыны? терезесі (Object Inspector)
• Форма ??растырушыcыны? терезесі (Form1. dfm)
• Код редакторыны? терезесі (Unit1. pas)
• Код сілтеушісіні? терезесі (Exploring Unit.pas)

Дельфиде дайындалатын программа жоба деп аталады. Жоба форма терезінде орындалады (?алыпты жа?дайда?ы аты- Form1).

• Жоба ??ру ?шін форма?а Компоненттер палитрасынан т?рлі компоненттер орналастырылады.

Программадан объект ?асиеті мен ?дістеріне ?атынау ?алай ж?зеге асыратынын ?арастырайы?.

Объект ?асиетін к?рсету келесі форматта ж?зеге асырылады:

<объект атауы>.<?асиет атауы>

Объект атауынан кейін бос орынсыз н?кте белгісі ?ойылады да, т?мен ?арай ашылатын тізімнен ?ажетті ?асиет атауы та?далады.

Мысалы: Label1. Caption:=’Delphi тілі’;

Кейде объект ?асиетіні? ?зі объект болуы м?мкін. Онда б?л ?асиетке сілтеу арасына н?кте ?ойыл?ан объектілер тізбекшесі ар?ылы к?рсетіледі.

Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed; Н?тижеде Label1 объектісіндегі жазу т?сі ?ызыл болады.

Delphi ортасында жасал?ан ?осымша бір жоба?а біріктірілген бірнеше элементтен т?рады. Олар файл типімен бірге т?менде к?рсетілген:

• жоба файлы (.dpr)
• форманы сипаттау файлы (.dfm)
• форма фодуліні? файлы (.pas)
• модульдер (.pas)
• жоба параметрлері (.dof)
• ресурсты сипаттау (.res)

IV. Бекіту

Мысалы: Форма?а Standard пара?ынан батырма (Button) ж?не жазба (Label) компонентін ?келіп орналастырса?, оларды? аттары ж?не та?ырыптары ?алыпты жа?дайда Form1, Button1, Label1 болады. (1-сурет). Компонент та?ырыптарын Caption ?асиеті ар?ылы ?згертуге болады. (2- сурет).

1-сурет. 2- сурет.

Компонент ?асиеттеріні? негізгілерін ?арастырайы?.

Name ?асиеті (Tcomponent Name типті) компонент атын к?рсетеді. ?р жа?а типке автоматты т?рде оны? аты ж?не н?мірі меншіктеледі. Мысалы: Form1, Form2, Button1, Edit2, Label1 т.с.с.

Caption ?асиеті (Tcaption типті) компонентті? та?ырып жолынан т?рады. Ол символды? (String) типті болады. Мысалы: Button1. Caption:=’Батырманы шерт’; Form1.Caption:=’Калькулятор';

Text ?асиеті (Tcaption типті) компонентке байланысты жолдан т?рады. Б?л ?асиет м?ні компонент мазм?ны болып табылады. Мысалы: Edit1.text:=’Студент’; Memo1.Text:='Блокнот';

Enabled ?асиеті (Boolean типті) компонент белсенділігін аны?тайды. Егер ?асиет м?ні true (а?и?ат) болса, онда компонент белсенді, ал false (жал?ан ) болса, онда компонент белсенді емес. Мысалы: Edit1.Enabled:=false; Button1.Enabled:=false; болса Edit1- дегі м?тінді ?згерту ж?не Button1 батырмасын шерту м?мкін емес.

Color ?асиеті (Tcolor типті) компонент фоныны? т?сін аны?тайды.

Оны? м?ндері: clRed (?ызыл), clAqua (ашы?- к?гілдір), clBlue (к?к), clGreen (жасыл), clYellow (сары), clWhite (ашы?), clFuchcia (к?лгін) т.б.

Мысалы: Edit1.Color:=clLime;

Edit1.Font.Color:=clMaroon; {компонентті? фон т?сі ашы? жасыл, ?аріп т?сі ?о?ыр (каштан) т?спен боялады}

Visible ?асиеті (Boolean типті) компонентті? к?рінуін бас?арады. Егер ?асиет м?ні true болса, онда компонент экранда к?рінеді, керісінше жа?дайда к?рінбейді.

Мысалы: Edit1.Visible:=false; Button1.Visible:=true;

Font ?асиеті (TFont типті) компоненттегі м?тін ?арпін аны?тайды. TFont класы ?аріп параметрін бас?аруды ж?зеге асыратын келесі ?асиеттерден т?рады.

• Name (TFontName типті) – ?аріп атын аны?тайды.

Мысалы: Label1.Font.Name:=’Arial’; Edit1.Font.Name:=’KZ Decor’;

• Size (Integer типті) – ?аріп ?лшемін пунктпен береді.
• Height (Integer типті) – ?аріп ?лшемін пикселмен береді.

Мысалы: Label1.Font.Size:=18;

• Color (TСolor типті) – м?тін т?сін береді.

Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed;

• Style (TFontStyle типті) – ?аріп стилін орнатады ж?не т?мендегі м?ндерді ?абылдайды.

fsItalic-к?лбеу ?аріп (курсив)

fsBold- жартылай ?ою ?аріп (жирный)

fsUnderline- асты сызыл?ан (подчеркнутый)

fsStrikeOut- ?сті сызыл?ан (перечеркнутый)

Мысалы: Label1.Font.Style:=[fsBold]; Edit1.Font.Style:=[fsBold, fsItalic];

мысалы: [10,50] аралы?ында?ы кездейсо? б?тін санды шы?ару ?шін функцияны? жазылуы: random (40)+10;

Мысал2: Жо?арыда?ы екі енгізілген санны? ?осындысын табатын программаны компьютер ар?ылы кездейсо? алын?ан екі санны? ?осындысын табу?а ?згертуге болады.

Онда жобаны? интерфейсі былайша болады.

Edit1 ж?не Edit2 компоненттеріне 1-ден 100- ге дейінгі кездейсо? б?тін сандарды толтыруды орындайтын BitBtn1 батырмасыны? коды т?мендегіше болады:

procedure TForm1.BitBtn1Click(Sender: TObject);

begin

randomize;

Edit1.Text:=IntToStr(random(100));

Edit2.Text:=IntToStr(random(100));

end;

V. Сергіту с?ті. Шы?армашылы? тапсырмалар орындау

1. Топ н?мірінен ж?не топта?ы студенттер атынан т?ратын ?осымша жаса?дар. ?р с?зді? ?аріп, стильін, т?сін ж?не ?лшемін ?рт?рлі етіп ?згерті?дер.

Тапсырма: Т?мендегі тапсырмаларды Delphi-де орында?дар.

2. Компьютер сенен аты?ды с?рап, сенімен амандасатын жоба жаса?дар.

VI ?й тапсырмасын беру

Delphі ортасы элементтері: пиктографиялы? батырмалар, компоненттер палитрасы, формалар терезесі, объект инспекторыны? терезесі, программа коды терезесі.

VIІ. ?орытындылау