Грвжиыориопитвомвла

?аза?стан Республикасында?ы нары?ты? ?атынастарды? дамуыны? негізгі кезе?дері ж?не оны ?алыптастыуда?ы ?иыншылы?тар мен ?айшылы?тар туралы ?аза?ша реферат

?аза?стан т?уелсіздік ал?аннан кейін нары?гы? экономика?а к?шу жолына т?сті. Осы ба?ытта 1992 жылы ?а?тарда мемлекеттік меншікті оны? иелігінен алып жекешелендіруге кірісті.

?аза?станда нары?ты? экономика?а к?шуді? ал?аш?ы кезде ?ш кезе?і белгіленді.

Нары?та? экономиканы? Бірінші кезені ша?ын жекешелендіруден басталды? Ал?аш?ы кезе?ні? барысында 1991-1992 жылдары 5000-?а жуы? нысандар жекешелендірілді, оларды? катарында ?жымды? меншікке берілгендерді? саны 470-тен астам болды.

Екінші кезе? «?аза?стан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіруді? 1993-1995 жылдар?а арнал?ан,?лтты? ба?дарламасы» негізінде ж?ргізілді. Б?л кезе?ні? аса ма?ызды ?адамы мемлекеттік меншікті бас?ару мен жекешелендіруді? бірт?тас ж?йесі болды. Сол кезде ша?ын жэне орта бизнесті дамыту?а белгі берілді. К?терме сауда буынын ?оса ал?анда б?рын?ы ке?еетік сауда ж?йесін ?згерту басталды, ?ызмет к?рсету саласында б?секелестік орта пайда болды. ?шінші кезе? 1995 жыл?ы желто?санда за? к?ші бар «Жекешелендіру туралы» Жарлы?тан басталып, 1999 жыл?а дейін жал?асты. Осы с?ттен бастап ол тек а?ша ?аражатында ж?зеге асырылды.

Нары?ты? экономика?а к?шу м?селелерімен айналысатын жа?а мемлекеттік бас?ару органдары ??рылды. Олар: М?лік ж?ніндегі, Монополия?а ?арсы саясат ж?ніндегі комитеттер, Салы? инспекциясы, Кеден ж?не т.б. Сондай-а? нары?ты экономика?а т?н инфра??рылымны? кейбір т?рлері биржалар, коммерциялы? банктер, сауда ?йлері, жеке меншіктік к?сіпорындар мен шаруашылы?тар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік ?о?амдар, холдингтік компаниялар ?мірге келді.

Алайда, нары?ты? экономика?а к?шуде бірсыпыра ?ателіктерге жол берілді.Біріншіден, реформаны бастауда мемлекетті? ма?саты да, м?дделері де, ?діс-т?сілдері де толы? аны?талмады. Екіншіден, барлы? елдерге бірдей сай келетін экономикалы? реформаны? моделі болмайды. ?р елді? ?зіне т?н, оны? ?лтты? бітіміне, тарихына, д?ст?ріне, на?тылы саяси, ?леуметтік, экономикалы? ?алыптас?ан жа?дайына с?йкес ?з моделі, ?з жолы болу керек. Оны ?лемдік т?жірибе де к?рсеткен. «Жапонды?», «Немістік» та?ы бас?адай ?р елді? ?з даму жолы бол?аны белгілі. ?аза?стан к?п елде жа?сы н?тиже бермеген, Халы?аралы? Валюталы? ?оры ?сын?ан «есе?гіретіп емдеу» деп аталатын жолына т?сті, Ресейді? со?ынан ерді.?шіншіден, экономикалы? реформа бірінен кейін бірі ж?не ?зіндік ретімен жасалуы ар?ылы ж?зеге асу?а тиіс. Ал ?аза?станда кажетті за? ж?йесі жасалып бітпей, жеке меншікке негізделген к?сіпорындарды? ?лесі ?сіп, б?секе ортасы калыптаспай т?рып, е? ?уелі ба?аны ыры?тандырудан бастау ?ате болды, ?йткені ба?аны ыры?тандыру ?кімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны ?сіріп отыру болып шы?ты (инфляция).Т?ртіншіден, ?абылдан?ан за?дар к?п жа?дайда ж?зеге аспай калды, себебі ол за?дарды? ж?зеге асатын механизмдері жасалмады. Бесіншіден, ?лтты? банк а?ша ж?йесін, а?ша айналымын, оны? ішкі ж?не сырт?ы ?оз?алысын ката? ба?ылау?а алуды? орнына, а?ша-несие ресурстарын бей-берекет ж?мсап, аса жо?ары процентпен сатып, пайда табумен ?уестенді. Алтыншыдан,?ылмыс, жем?орлы?, за?ды б?зушылы? к?бейді. О?ан жаппай т?ртіпсіздік, жауапкерсіздік ?осылды. Міне, б?лар реформаны ж?ргізуде, экономиканы дамытуда ?здеріні? зиянын тигізді. Жетіншіден, мемлекет басшылары экономикалы? да?дарыс кезінде ?мір с?ріп, ж?мыс істеп к?рмегендіктен, одан шы?у жолдарын білмеді. Экономикалы? да?дарысты д?рыстап ба?алай алмады. Елді да?дарыстан тез арада шы?ару саясаты ж?ргізілді, біра? ол еш?андай н?тиже бермеді.

Сонды?тан мемлекет да?дарыстан шы?уды? жолдарын ?арастыра бастады. Оны? е? бастысы — ба?аны ыры?тандыруды белгілі бір ж?йеге келтіру еді. ?аза?станда ыры?тандыру 1992 ж. м?найды?, м?найдан шы?атын ?німдерді?, бас?а да энергия к?здеріні? ба?асы ?лемдік ба?а?а дейін жо?арылату керек деген ?ранмен ж?ргізілді. Осыны? н?тижесінде ?р к?сіпкер, ?р к?сіпорын е? жо?ар?ы таза пайда ал?ысы келді. С?йтіп ба?а шары?тап ?сті, елді? экономикасы ба?аны? шары?тап ?су кесірінен т?мен т?сіп кетті.

1999 жылдан кейін бірінші кезекке мемлекетгік м?лікті бас?аруды жетілдіру м?селелері шы?ты мемлекеттік меншікті бас?ару ж?не онымен айналысу м?селелері бойынша мемлекеттік органдар арасында?ы ?кілеттіктерді б?луге жа?а к?з?арас ?олданыла бастады. Республикалы? мемлекеттік ж?не коммуналды? мемлекеттік к?сіпорындарды о?тайландыру басталды. Елді? экономикалы? ?ауіпсіздігін аны?тайтын экономиканы? стратегиялы? ма?ызды секторларына мемлекетті? ы?палы мен онда?ы ?лесі ?лтты? компаниялар ар?ылы са?талды. М?най-газ секторында — б?л «?азМ?найГаз», энергетикада— «КЕГОК», телекоммуникацияда — «?аза?телеком», темір жолда — «?аза?стан темір жолы».

Біра? жекешеле?діру барысында да кемшіліктер орын алды. Мемлекеттік меншікті жекешелендіру жариялан?ан екі кезе?інде де (1991-92 жж. ж?не 1993-95 жж.) м?лікті? к?пшілік б?лігіні? талан-тараж?а т?суіне жол берілді. Б?л халы? шаруашылы?ы ?шін берекесіздік тудырып, экономиканы? тере? да?дарыс?а ?шырауыны? басты себебіні? біріне айналды. Сондай-а?, елді? экспорт?а ?нім шы?аратын к?сіпорындары ескі ?детіне басып, ?здеріні? тауарларын эшелон-эшелонмен сырт?а ж?нелте беруді ?ана білді. Соны? салдарынан республикадан 250 млрд. сомны? ?німі сырт?а, негізінен ал?анда Ресей Федерациясы мен ТМД елдеріне су тегін кеткен болып шы?ты.

Сонды?тан, б?л жа?дай ?кімет пен барлы? экономикалы? институттарды, Статистика мен ?олдау Комитетін ?атыстыра отырып, тере? талдау жасауды талап етті. Осымен байланысты 1994 жылды? ?а?тары?да Президент экономикалы? реформаны ж?ргізуді жандандыру ж?ніндегі шаралар туралы ?аулы ?абылдады. Онда да?дарыс?а ?арсы шаралар мен экономиканы т?ра?тандыруды? 1994-1995 жылдар?а арнал?ан ба?дарламасы жасалды. Ба?дарламада энергетикалы? т?уелсіздікті ?амтамасыз ету м?селесі ?ойылды, ?ндірісті? ??лдырауы то?татылып, экономиканы т?ра?тандыру, инфляцияны то?тату ?ажет екені айтылды. 1993 ж. 15 ?арашада мемлекетті? ?з а?шасы те?ге енгізілді. С?йтіп, біз экономикалы? т?уелсіздікті? аса ма?ызды нышаны -?лтты? валютамыз те?геге ие болды?. Б?л бізге 1994 жылы-а? гиперинфляцияны б?се?детуге м?мкіндік берді.

?зіні? б?кіл кемшіліктеріне ?арамастан іс ж?зінде ая?тал?ан жекешелендіру процесі на?ты б?секелестік ?шін базалы? жа?дайларды ??ру?а жеткізді. ?азіргі кезде республика ?нерк?сіп ?німіні? 85 процентке жуы? к?лемі жекеменшік секторда ?ндіріледі.

Нары?ты? реформа?а к?шудегі жіберілген та?ы бір ?ате — ол ?кімет басшыларыны? елді? экономист ?алымдарына сенбеуі.Оларды? білетіні Батысты? дамы?ан, ?алыптас?ан нары?ты? экономикасы еді. О?ан ?оса ТМД елдерінде экономикалы? да?дарыс капиталистік ?о?ам?а т?н классикалы? арты? ?ндіру да?дарысы емес, жетіспеушілік да?дарысы болатын. Екіншіден, ол елдерде ертеден тауар ?ндірісі, тауарлы? ?атынастар толы? ?алыптас?ан. Ал бізде б?лар бол?ан жо?. ?шіншіде?, ТМД елдерінде социалистік экономикадан нары?ты? экономика?а к?шу тез ?ар?ын алды. Сонды?тан шетел экономистеріні? ке?есі тиісті н?тижесін бермей, ая?сыз ?алды.

?аза?стан ?кіметі осыдан кейін 1996-1998 жылдар?а арнал?ан жа?а ба?дарлама кабылдады. Онда реформаны? е? к?рделі деген м?селелерін шешу ма?ызды орын алды. Алайда, ба?дарламада к?зделген жекешелендіруді ая?тау, біры??ай холдингтік, ша?ын ж?не орта к?сіпкерлікті ?олдау, ауыл шаруашылы?ында ?осымша 30 мы??а жуы? шаруа ?ожалы?тары мен фермерлік шаруашылы?тарды ??ру айтарлы?тай н?тижелер берген жо?.

?о?ам ай?ын ма?саттар мен олар?а ?ол жеткізу жолдары баяндал?ан стратегиялы? ба?дарламалы? ??жат?а м??таж болатын. Олар «?аза?стан — 2030″ ел дамуыны? Стратегиясында т?жырымдалды.

1997 жылды? ?азан айында Президент Н.?.Назарбаев республика хал?ына «?аза?стан — 2030″ деген атпен жолдау ?абылдап, онда еліміздегі да?дарыстан шы?уды? ж?не ж?ріп жат?ан реформаларды ая?тауды?, сондай-а? алды??ы ?атарлы мемлекеттерді? ?атарына ?осылуды?, немесе «?аза?стан барысын» ?алыптастыруды? жа?а ба?дарламасын ?сынды. Ба?дарламада елімізді? саяси, ?леуметтік-экономикалы? дамуыны? жа?ын арада?ы ж?не стратегиялы? ?за? мерзімдегі даму жолдары мен м?мкіндіктері жан-жа?ты к?рсетілді Онда елді? ішкі ж?не сырт?ы саясатында?ы м?мкіндіктерді барынша пайдалана отырып, мемлекетті? дамуында?ы ?за? мерзімді жеті басымды?ты іске асыру к?зделген.Олар: 1) ?лтты? ?ауіпсіздікті са?тау; 2) ішкі саяси т?ра?тылы? пен ?о?амны? топтасуын ны?айту; 3) нары?ты? ?атынастар негізінде экономикалы? ?су; 4) ?аза?стан азаматтарыны? денсаулы?ы, білімі мен ?л-ау?атын к?теру; 5) энергетика ресурстарын жете пайдалану; 6) инфра??рылым, к?лік ж?не байланысты дамыту: 7) демократиялы? к?сіби мемлекетті ??ру. Тек осы аса ма?ызды шараларды іске асыр?анда ?ана ?аза?стан хал?ыны? ?сіп-?ркендеуі, ?ауіпсіздігі ж?не ?л-ау?атыны? артуы м?мкін екендігіне сенім білдірілді.

«?аза?стан — 2030″ ба?дарламасыны? талаптарына орай со??ы жылдары елімізді? егемендігі мен т?уелсіздігін ны?айту, ?лемдік стандарттар?а сай т?зілген за?намалы?-???ы?ты? базаны жетілдіру ж?нінде орасан зор ж?мыстар ж?ргізілді. Атап айт?анда, билікті?, сот ж?не ???ы? ?ор?ау органдарын ?оса ал?анда, оны? барлы? тарма?тарыны? ??рылымы мен ?ызметіні? ?а?идаттары ед?уір жетілдірілді. Сондай-а? демократия мен азаматты? ?о?ам институттары даму жолына т?сті

?аза?стан геосаяси ке?істікте ?лемдік ?о?амдасты?ты? те? ???ылы м?шесі ретінде лайы?ты орын алды. ?алыпас?ан ?ріптестік саяси ж?не экономикалы? ?атынастар мемлекетімізді барлы? д?ние ж?зі елдерімен байланыстыру?а м?мкіндік берді. ?аза?стан жетекші халы?аралы? ?йымдарда, соны? ішінде, Б??-да белсенді ж?мыс ж?ргізіп, антиядролы? ?оз?алыс?а, жаппай ?арусыздану?а, бітімгершілік ж?не терроризмге ?арсы к?рес ісіне лайы?ты ?лесін ?осып келеді. «?аза?стан — 2030″ стратегиясында к?рсетілгендей, ?сіресе, со??ы жылдары республикада т?ра?ты экономикалы? ?рлеу, ?ндіріс ау?ымыны? ?суі бай?алып отыр. Тек 2000-2002 жылдары жалпы ішкі ?німні? жиынты? ?сімі 35,5 пайызды ??рады. Сауатты макроэкономикалы? саясат елімізді? халы?аралы? беделін ед?уір к?теруге жа?дай жасады. ?аза?стан б?л жылдары ТМД елдеріні? арасында жан басына ша??анда шетелдік инвестициялар тарту ж?нінен іс-шаралар бастады. Шетелдік инвесторларды, соны? ішінде ?лемдегі аса ірі компанияларды да тарту мынадай бір?атар ма?ызды міндетгерді шешіп берді:

Ау?ымды инвестицияларды тарту ж?ніндегі, оларды? к?лемі 1993 жылдан 2003 жыл?а дейінгі кезенде 25,8 миллиард долларды к?рады, жан басына ша??анда ?аза?стан ТМД-да 1-ші орынды алады.

?лемдік де?гейдегі менеджмент ?ызметі ??лдырау жа?дайында бол?ан аса ірі к?сіпорындарды ?ыс?а мерзімде ?айта ?ркендетуге м?мкіндік берді.

?лемдік рынок?а шы?у ж?не ?лемдік шаруашьшы? байланыс?а белсенді кіріту ?амтамасыз етілді. (Н.Назарбаев. Жа?а кезе? — жа?а экономика. — Егемен ?аза?стан, желто?сан 2004).

Осыны? н?тижесінде республика экономикасыны? барлы? дерлік салаларында, ?сіресе, ауыл шаруашылы?ында, сауда мен ?ызмет к?рсету саласында жеке меншік секторы басым бола т?сті. Нары?ты? экономиканы? жетекші бір факторы мемлекеттік емес сектор ?лесін ?л?айту болып табылады. Мысалы, статистика м?ліметтері бойынша, 2004 жылды? I жартыжылды?ына тіркелген 194,8 мы? за?ды т?л?аны? 192,7 мындайы жеке меншік сектор?а келеді. Б?л жалпы санны? 98%-і, ?ндеу саласында б?л ?лес — 98%-ті; ауыл шаруашылы?ы мен орман шаруашылы?ында 97,5%-ті ??райды.

К?птеген экономикалы? процестерді? на?ты ?атысушысы жеке меншік иесі болып отыр. Оны? м?мкін болатын барлы? ?леуметтік формалар мен нары?ты? ?атынас салаларына ке?інен ?атысуы айры?ша нары?ты? мінез-??лы? ?алыптастырды. ?сіресе ша?ын к?сіпкерлікті? дамуын атап к?рсетуге т?рарлы?.

«Каза?стан — 2030″ ба?дарламасын ж?зеге асыру барысында т?уелсіз елімізді? басты табыстары мен жетістіктері мемлекетті? ?ауіпсіздігін ны?айту ж?не экономикалы? ?рлеу болды. Б?л барлы? ?аза?станды?тарды? ?сіп-?ркендеуіне, ?л-ау?атыны? артуына ке? ?ріс ашты.

Сонымен, ?орыта келгенде, жер ж?зіндегі ?азіргі 182 елді? 15 мемлекеті нары?гы? ?ар?ынды даму жолын игерген, 156 ел — нары?ты? даму жолына т?скен (соны? бірі — Каза?стан), тек 11 ел ?ана — нары?ты? ?атынас?а ?лі кірмеген. ?лемдік экономиканы? за?дары мен талаптарына сай біз де елімізде нары?ты? (к?сіпкерлік) ?о?ам ??рып жатырмыз. Экономикалы?, ?ндірістік ?атынастар ж?йесін т?бегейлі ?згерту ж?ніндегі реформаны? е? ма?ызды кезе?іні? басты міндеттері шешілді. Экономиканы т?пкілікті реформалау?а ба?ыт ?стап, біз ?ыс?а мерзімні? ішінде нары?гы? реформаларды ж?ргізе білдік, тиісті за?намамызды жасау?а ?ол жеткіздік. Біз ойда?ыдай ж?мыс істеп жат?ан нары? экономикасын ??рды?. Б?гінгі та?да ?аза?станда на?тылы ж?мыс істеп т?р?ан нары?ты? экономика бар.