Мектеп жасына дейінгі балаларды? тілін дамытуда?ы ойын технологиясыны? т?рі – ?са? моториканы? ма?ызы

Мектеп жасына дейінгі балаларды?

тілін дамытуда?ы ойын технологиясыны?

т?рі – ?са? моториканы? ма?ызы

Жоспар: І. Кіріспе б?лім. 1. Бала тіліні? дамуына ?сер ететін жетекші фактор - ойын. ІІ. Негізгі б?лім. 1. ?са? мотроиканы дамыту ар?ылы с?йлеу тілін жетілдіру. 2. Сауса? ойын – жатты?улары. ІІІ. ?орытынды б?лім. 1. Бала сауса?ын ойната отырып тілін дамытайы?. 2. Пайдаланыл?ан ?дебиеттер «Ойын баланы? алдынан ?мір есігін ашып, оны? шы?армашылы? ?абілетін дамытады ойынсыз а?ыл- ойды? ?алыптасуы м?мкін емес». В.А. Сухомлинский І. Кіріспе б?лімі. Балаба?аша?ы о?ыту- т?рбиелеу ж?мысында балаларды? тілін дамыту, с?здік ?орларын молайту, ауызша с?йлеуге ?йрете отырып, ?йренген с?здерін к?нделікті ?мірде еркін ?олдану, одан ?рі к?нделікті іс- ?рекет кезіндегі тілдік ?арым- ?атынаста ?олдана білуге жатты?тыру ісіне ерекше м?н берілген. Мектеп жасына дейінгі кезе?дегі балалармен с?здік ж?мысын ж?ргізу ісі- тіл дамытуды? негізгі бір міндеттері болып есептелінеді. Біз балалармен с?здік ж?мысын ж?ргізе отырып, оларды айналасында?ы заттармен таныстырып, атын атай білуге, ?асиеті мен сапасын, т?р- т?сін ж?не пішінін ажырата білуге, ?мірдегі, ?орша?ан ортада?ы т?рлі ??былыстар жайында?ы ??ым, т?сініктерін дамыта отырып, белсенді т?рде тілдік ?арым- ?атынас жасай білуге ?йретеміз. Мектеп жасына дейінгі балаларды? с?здік ?орларын дамыту ісінде т?рбиешіні?: -балаларды? с?здік ?орларын дамыту; -жа?а с?здерді ме?герту; -?йреген с?здерін тияна?тап, аны?тап, ?рі байытып отыру басты міндет саналады. Осы атал?ан міндеттерді т?рбиеші ?немі с?здік ж?мысын ж?ргізуде басшылы??а алып отыруы тиіс. Балаларды? с?здік ?орын молайтуда ойын, тапсырма жатты?уларды? орны ерекше. Соны? ішінде ойын- баланы? шын тіршілігі. Ойын ар?ылы бала айналасында?ы н?рседен ?зіне ?ызы?тысына ы?ыласы ауып, та?дап алады. Баланы? бір ерекше ?асиеті с?йлеуден еш жалы?пайды. Ойын бала тіліні? дамуына ы?палын тигізіп, таным белсенділігіні? дамуына жол ашады. ?ай бала болмасын ойынмен ?седі, ?йткені бала таби?атыны? ?зі тек ойынмен байланысты. Ойын ?стінде бала еш н?рсеге т?уелсіз. Ол озін еркін ?стайды. Ал еркіндік дегеніміз барлы? дамуды? баспалда?ы, б?рін білуге деген талпынысы мен ??лшынысы. Баланы? білуге деген ??штарлы?ы, с?йлеуі ойын ?стінде ?алыптасады. Халы? даналы?ында «Ойнай білмеген, ойлай да білмейді», «Ойында озган, ?мірде де озады» деген аталы с?здер сырына ж?гінсек, мектепке дейінгі жаста?ы баланы? ойын?а деген ??л?ы, ?арым- ?атынасы, мінез- ??лы? к?ріністері олар ?сіп- есейгенде де жал?асы береді. Ойын барысында бала ?зін ?орша?ан ?лкендер сия?ты, ?зіні? с?йікті ??гімелері мен кейіпкерлері сия?ты ?мір с?реді, ?рекет жасайды. Ойынды ?олданумен бірге ойлау?а, тілді дамыту?а, шы?армашылы? ?рекетін байыту?а ба?ыт алады. Баланы? ойын кезіндегі ?имыл- ?оз?алысы дене бітімін жетілдірсе, ал ?арым- ?атынаста?ы пайымдаулары ?зіндік таным- т?сінік, мінез- ??лы? ?дептерін бекітуіне ?сер етеді. Бала ойын ар?ылы бір ?рекеттен екінші ?рекетке ауыса отырып, ?зіне т?рлі а?параттар алады, д?ние сырын ашады. Мектепке дейінгі т?рбиеленушілерде педагогикалы? процестер барысында баланы? к??іл-к?йін аны?тап, психологиялы? мотивтерді туындатып, жа?ымды мінез- ??лы? да?дыларын ?алыптастыру к?зделеді. Психологиялы? жатты?улар баланы ?лкендермен ж?не достарымен ?арым- ?атынас м?дениетіне т?рбиелеп, ?з пікірлерін айтып жеткізе білуге к?мектеседі. Ойын жатты?улар ар?ылы баланы? білімділік да?дыларын к?нделікті іс-?рекетте ?олдана білу м?мкіндіктері ?арастырылады. Психологиялы? ойын- жатты?улар баланы? жан д?ниесіні?, рухани жай-к?йіні? ?йлесімді дамуына ы?пал етеді. Баланы? сезім ?рекетін, ?серленушілік де?гейін аны?тау ?шін ?олданылады. Ойындарды? негізгі ма?саты балаларды? ы?ылас зейінін, с?здік ?орын, бай?ампазды?ын, есте са?тау, ?абылдауын дамыту?ы, икемділікті арттыру?а, ?зіні? жеке ??рбыларыны? іс- ?рекетін ба?алай, ??рметтей, ?з ісіні? д?рысты?ын д?лелдей білуін аны?тау, ?алыптастыру. Ойын?а зер салып, ой ж?гіртіп ?арар болса?, сол ойындардан ?лкен де м?нді, ма?ыналы істер туындап ?рбитінін бай?аймыз. ?йткені е? алдымен не н?рсені? болсын ж?н бастар ?айнар к?зі болатыны белгілі. Сонды?тан да ойын бала бойында?ы ?андай да бір ?нерді? бастауы деп білеміз. Сонымен балаларды? с?здік ?орларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жатты?уларды ?олдану ?лкен н?тиже береді. Ойын ар?ылы балаларды? с?здік ?оры дамып, ауызша с?йлеу машы?ын игереді., таным белсенділіктері ?алыптаса т?сіп, а?ыл- ойы ?сіп жетіледі, ?рі адамгершілік ?асиеттер бойына сі?іреді. ?рпа?тан ?рпа??а жал?асын тауып келе жат?ан, ?рі ?лкен м?ні бар м?дени шы?армашылы?- сауса? ойыны. Сауса? ойынын ойнай отырып, балалар ?орша?ан ортада?ы заттар мен ??былыстарды, жан- жануарларды, ??старды, а?аштарды т.б к?птеген бейнелерді бейнелей алады. Ал тіл кемістігі кездесетін балаларды? жалпы ?имылдары, соны? ішінде б?лшы? етіні? ?имылдары жеткілікті де?гейде дамымайды. С?йлеу тілі м?шелері ?рекетіні? ?оз?алуларыны? дамуы ?ол сауса?тарыны? н?зік ?имылдарыны? дамуымен ты?ыз байланыста бол?анды?тан, бала ?олыны? ептілігін толы? жетілдіру, т?зеті- т?рбие ж?мысын ж?йелі ж?ргізуді ?алайды. ІІ. Негізгі б?лім. ?са? моториканы дамыту ж?мыстарын ерте с?билік ша?тан баста?ан д?рыс. Омырауда?ы баланы? ?зіне сауса?та?ы бас миымен байланыс?ан активті н?ктелеріне ?сер ете отырып массаж жасау керек. Ерте жаста ж?не мектепке дейінгі кіші жаста ?арапайым жатты?уларды жасауда ?ле?мен, та?па?пен ?й?астырыл?ан жатты?уларды пайдалану ?сынылады. Сонымен ?атар ?зіне -?зі ?ызмет ету да?дысын ?алыптастыру: тиегін ?зі салып, ?зі а?ыту, бауын байлау, т.б. Ал ересек топта?ы балалар ?шін ?са? моториканы дамыту ж?не ?олды? икемділігін арттыру?а арнал?ан жатты?улар мектепке дайынды?ты? я?ни, жазу, сызу?а ?йренуді? ма?ыздысы болып саналады. ?са? моториканы дамытуды? ма?ыздылы?ы неде? Адамны? бас миында сауса? ?имылына ж?не с?йлеуге жауап беретін орталы?тар ?те жа?ын орналас?ан. ?са? моторика?а ?сер ете ж?не оны белсендіре отырып, к?рші орналас?ан с?йлеуге жауап беретін орталы?ты да дамыта аламыз. Педагогтар мен балалар психологыны? ма?саты- ата – аналар?а ?са? моториканы дамыту ойындарыны? ма?ыздылы?ын ??ындыру. Баланы ?ызы?тыруда ж?не жа?а хабарларды игеруіне к?мектесуде ?йретуді ойынмен алмастыру, ал?а ?ой?ан ма?сатына жетуін, тапсырманы орындауда ?иынды??а кездессе мойымауына ?йрете отырып, аз м?лшердегі жетістіктерін де ба?алап, мада?тап ?оюды да ?мытпауы керек. ?са? моториканы? ?имылдары мен ?олды? икемдігі бас миыны? ??рылымыны? даму де?гейін к?рсетеді. Осыдан келіп ?ол ?имылдарын бас?ара білу туады. Сонды?тан еш?ашан да баланы м?жб?рлеуге болмайды. ?азіргі кезде баулы ойыншы?тарды? к?бейгенін немен т?сіндіруге болады. ?азіргі ата – аналарда м?ндай ойыншы?тар бол?ан жо? ?ой, сонда олар осындай ?алыпты де?гейге ?алай жетті? Бір т?сінбейтін н?рсе, осыны? б?рі не ?шін керек? ?азіргі кезді? балаларында жалпы моторлы? артта ?алушы? бай?алады екен. Ойлап к?рі?ізші, тіпті ?азіргі балаба?шада?ы балаларды? ешбірінде баулы ая? киім кездеспейді. Бау байлауды ?йрету ата- ана?а да, т?рбиеші ге де ?иынды? ту?ызатын болса керек. Осыдан 20 жыл б?рын ата- аналар?а, олармен ?оса оларды? балаларына к?п н?рсені ?олмен жасау?а тура келді: кір жуу, то?у, тігу т.б. Ал ?азіргі кезде осыны? б?рін жасайтын машина. Жалпы моториканы? дамуыны? азды?ын, соны? ішінде ?ол ?имылыны? азды? себебін зерттей келе ?азіргі заман?ы барлы? баланы? жазу?а дайын еместігі немесе тіліні? дамуында бір а?ау бар екендігі аны?талды. Осыдан келе мынадай ?орытынды шы?ару?а болады: егер тіліні? дамуында а?ау болса, онда б?л ?са? моториканы? м?селесі. Тіпті баланы? с?йлеу тілі ?алыпты бол?ан жа?дайда б?л ?олын бас?аруы ?алыпты деген с?з емес. Егер 4 - 5 жаста?ы балада бау байлау ?иынды? келтірсе, ал, ермексаздан тек шар мен ?зынша жабыстырылса, ж?не 6 жаста тиек тігу- орындалмас ж?не ?ауіпті іс болса, онда сізді? бала?ыз кін?лі емес. ?кінішке орай к?п ата- ана ?олды? икемі мен ?са? моториканы? даму де?гейіні? т?мендігін тек мектепке барарда ?ана бай?айды. Б?л бала?а ?те ауыр ж?к. Жа?а хабарларды ?абылдаумен ?атар, икемге келмейтін сауса?тарымен ?арандашпен жазып ?йренуі керек. Кішкентай ?ана с?биді? ?алайтыны ?оз?алу, ?оз?алыс- ?лемді тануды? м?мкіндігі. Я?ни, бала ?оз?алысыны? д?л ж?не на?ты болса, оны? ?лемді а?ылмен тануы да тере? бола т?спек. Егер сіз бірінші сынып о?ушысында жазуда ?иынды? болмасын десе?із немесе 3 жаста?ы баланы? тіліні? дамуында а?ау болмасын десе?із дамыту ойын – жатты?уларын бала туыл?ан со? екі айдан кейін баста?ыз. ?са? моториканы дамыту ?дістемесі м?ндай жа?дайда ?те тиімді. Омырауда?ы баланы? сауса?тарын у?алау?а болады, жас жарымда?ы баламен сауса? ойындарын бастау?а болады. Мысалы, баланы? бас барма?ын жаймен сипап отырып, о?ан былай де?із: «Сауса? –бала сен ?айда болды??» Содан со? бас барма?ты балан ?йрекпен т?йістіре отырып, « мына сауса?пан орман?а бардым», ортан т?йрекпен т?йістіре отырып, «мына сауса?пен щи пісірдім», Осылайша жал?астырып бас?а сауса?тармен де «мына сауса?пен бот?а жеп, мына сауса?пен ?н салдым» деп ая?тайсыз. Балалар?а б?л жатты?у ?атты ?найды, уа?ытты да к?п алмайды, ал пайдасы оны? ?те к?п, себебі ?са? моториканы дамытып жатырмыз ?ой. Бір жастан ас?ан балалар ?шін – сауса? бассейні ?дістемесі ?те пайдалы. Бір ыдыс?а 1 кг б?рша?ты немесе фасольді т?геміз де ішіне баланы ?ызы?тыратын бір ойыншы?ты к?міп ?оямыз. Сондан со? оны тауып беруін ?тінеміз. Б?л ?ызы?тыру жатты?уы кезінде баладан алыстап кетпе?із. Себебі ?са? н?рселерді аузына салып алу ?аупі бар.