О?ушылар?а салауатты ?мір салтын насихаттау

?асырлар бойы арманда?ан т?уелсіздік тізгіні жас ?рпа?тарда, ал дені сау жастарды т?рбиелеу негізі мектеп ?абыр?асынан басталады.

?ай заманда болсын есті де е?бек с?йгіш, ?айырымды ?рпа? т?рбиелеу адамзатты? асыл парызы санал?ан. Со??ы жылдары нары? ?ыспа?ына т?скен жастар рухани да, м?дени де, спорт жа?ынан да ??лдырап кетті. Б?л, ?рине, ?сер ?рпа??а теріс ?серін тигізуде. ?азіргі кездегі дертке айналып бара жат?ан наша?орлы?, ішімдік ішу, темекі тарту та?ы да толып жат?ан теріс ?ылы?тар тым к?рделеніп кетті. ?лі де ?мір жолына т?спеген ?рпа?ты са?тандыру ?шін, бос уа?ыттарын м?нді де м?нерлі ?ткізуіне к??іл б?лу керек. Осыдан шы?ар бірден-бір жол – спорт пен ?нерге балаларды тарту.

Мектептегі т?рбие ?аза?стан Республикасыны? ?здіксіз білім беру ж?йесіндегі т?рбие т?жырымдамасыны? 12 ба?ыты бойынша ж?ргізіледі. Осы 12 ба?ытты? 9- ба?ыты Дене т?рбиесі ж?не салауатты ?мір салтыны? денсаулы? са?тау ортасын ?алыптастыру болып табылады. Мен ?зімні? шы?армашылы? та?ырыбым ретінде «О?ушылар?а салауатты ?мір салтын насихаттау» та?ырыбын алдым.

Дене т?рбиесі ж?не салауатты ?мір салтын ?алыптастыру балалар мен жастарда ?з денсаулы?ына жауапкершілік ?атынас орнату да?дысына негізделген, д?рыс дене дамуы мен а?заны? ж?мыс ?абілетін арттыру?а, ?оз?алыс білік-да?дыларын физикалы? жетілдіруіне ы?пал етеді, ?о?амды? пайдалы е?бекке, ?мірге, Отан ?ор?ау?а жа?сы даярлы?ты ?амтамасыз етеді, тиімді к?сіби ?ызмет ?шін функционалды?, ?леуметтік бейімделу ж?не психикалы? орны?тылы?ты ?амтамасыз ететін т?л?алы? ?асиеттерді? ?алыптасуын іске асырады, салауатты ?мір салты, а?за ерекшеліктері туралы білім ж?йесін ?алыптастырады, дене т?рбиесі ж?не спорт?а баулу негізінде ?айраттылы? ж?не салауатты ?мір салтын дамытуды ?алыптастырады.

Олар келесі ма?саттарда к?зделеді:

— Жастар арасында салауатты ?мір салты ??ндылы?тарын, рухани ж?не шы?армашылы? м?дделер басымды?тарын белсенді тарату?а к?мектесетін балалар мен жастарды? ынталы бірлестіктерін, ?о?амды? жастар ?йымдарын ??ру;

— Жастар арасында алкоголизм, наша?орлы?, токсикоманияны? алдын алу ж?не салауатты ?мір салтын т?рбиелеу бойынша профилактикалы? ж?мыстар ж?ргізу;

— Балалар мен жастарды ?леуметтік-психологиялы? сауы?тыру ба?дарламаларын жасау;

— Балалар мен жастарды?, ата-аналарды? бос уа?ытын ?йымдастыру ?шін т?р?ылы?ты мекен жайы бойынша салауатты ?мір салты жексенбілік орталы?тарын ??ру;

— Сауы?тыру лагерлері мен балаларды е?бекпен уа?ытша ?амтуда т?рбие ж?мысын зерттеу бойынша мониторинг ж?не ба?алау ж?ргізу;

— Жастар арасында спорт т?рлерін д?ріптеу ?шін спортты?-техникалы? клубтар желісін ?л?айту.

Б?гінде мектеп дене т?рбиесі мамандары мен медицина ?ызметкерлері ж?не мектеп ?кімшілігі алдында т?р?ан к?птеген м?селелерді? ішінде о?ушыларды? ?з денсаулы?ын са?тау?а деген д?рыс к?з?арасын ?алыптастыру проблемасы ай?ын к?рінуде. ?з денсаулы?ына деген ынталы ?атынасты ?алыптастыру е? бірінші «денсаулы? ??ндылы?тары» феноменіні? м?нін ашу?а келіп тіреледі, себебі б?л ?зіні? мазм?ны мен пайда болу жа?ынан к?п ?ырлы к?рделі ??ым болып табылады. Денсаулы? ??ндылы?тарыны? мазм?ны деп біз мына компоненттерді? кешенін айтамыз: (дене шыны?тыру, интеллектуалды?, сезімдік, ?леуметтік, т?л?алы?, рухани). Б?лар о?ушыларды? салауатты ?мір с?руге деген ?ажеттілігі мен ынтасын ?ана?аттандыру?а м?мкіндік береді.

?азірден бастап салауатты ?мір салты нені ?амтитынын білу ?шін, оны? негізгі талаптарын ?ыс?аша ?арап ?теміз:

- Дене ж?ктемелері, денешыны?тыру ж?не спорт. Б?л б?лшы? ет к?шін к?бейтуді? ??ралы ?ана емес. ?оз?алыс адам ?мірінде ма?ызды орын алады. Д?рыс зат алмасу, д?рыс ж?не ?йлесімді ?су, ептілік, шыдамдылы?, тіпті а?ыл ойды? дамуы осы?ан байланысты.

-Шыны?тыру. Б?л к?птеген аурулардан са?тауды? е? жа?сы ??ралы ж?не шыны??ан а?за т?ра?ты ж?не микроб, вирустармен жа?сы к?реседі.

-Жеке бас гигиенасы. Тазалы? ж?не м?нтаздылы? – адам ?шін ?те ма?ызды. Б?л ?зі?ді ?о?ам алдында к?рсету м?мкіндігі мен ауруды? алдын алу ??ралы: сала? адам еш?ашан бас?а адамдарды? к??ілін тартпайды.

- Ж??палы ауруларды? алдын алу. М?нда жеке бас гигиенасы да, шыны?у да ма?ызды. Сонымен бірге ?рт?рлі аурулар?а ?арсы уа?тылы егу шараларын ж?ргізу.

-Зиянды ?деттерді? алдын алу. Олар?а шылым тарту, алкагольді ж?не есірткілерді пайдалану ж?не д?рігерді? ке?есінсіз т?рлі д?рілерді ?олдану жолдары жатады. Осы зиянды ?рекеттерді? кез келгені денсаулы?ты т?мендетіп, ?мірді ?ыс?артады.

Салауатты ?мір салты мен ?мір с?ру ?шін т?мендегі талапты орындау керек. Адам денсаулы?ын са?тауда т?мендегідей факторларды? ма?ызы зор.

1.Ай?ын жасал?ан к?н т?ртібіні? болуы.

2.Д?рыс тама?тану.

3.Д?рыс тыны?у.

4.Дене е?бегімен ш??ылдануы.

5.Таза ауада болып, к?н к?зінде серуендеу.

6.П. Ивановты? ке?есі бойынша таби?ат аясында болуы.

7.Зиянды ?деттерден са?тану.

8.Д?рыс ?оз?алыста болуы.

Біз мектебімізде о?ушылар?а денсаулы? туралы ?йрете отырып, жо?арыда айтыл?андарды? барлы?ын саба? процесінде ?олданамыз.

Осы ?станымдарды негіздеп жас?спірімдерді салауатты ?мірге т?рбиелеу барысында м??алімні? орны ерекше болуы тиіс. М??алім мектептегі басты т?л?а. ?аза?стан Республикасыны? «Білім за?ында» мектеп о?ушылары бойында адамгершілік ж?не т?рмыс негіздерін ?алыптастыру, адамзатты??а т?рбиелеу ж?не оларды? а?ыл-ой, танымды? шы?армашылы? ?абілетін аны?тау басты міндет екендігі айтыл?ан. Осы міндеттерді? жауапкершілігі негізінен мектептегі сынып жетекшісіне ж?ктеледі. Сонды?тан о?ушы бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, а?ыл-ой,танымды? сана-сезім ?алыптастыратын салауатты т?рбие беру мазм?нын жа?аша ??руды к?здейді.

Бізді? балаларымызда не бар? Д?румендер жетіспеушілігі, к?н т?ртібіні? са?талмауы, о?у ж?ктемелеріні? ?немі ?суі, ал б??ан ?арама-?айшы балаларды? ?оз?алыс белсенділігіні? барынша азаюы, бос уа?ыттарыны? к?бірек бейнефильмдер к?руге, компьютер ?арау?а арналуы, ал ?аламтор ар?ылы ?арым-?атынас ??рбыларымен ?алыпты адами ?арым-?атынасты айырбастауы. Шылым шегу, сыра ішу, токсикомания ж?не наркомания жаппай сипат алуда. Психобелсенді заттарды пайдалану, о?ушыларды? ?рт?рлі секта ?ызметіне енуі ?зекті м?селе болып отыр. Б?л факторларды? барлы?ы о?ушыларды? денсаулы?тарына ?сер етпей ?оймайды, к?птеген ?ауіпті ауруды тудырады, соны? н?тижесінде о?ушыларды? білім мекемелерінде о?уына дайындалуына ы?палын тигізеді. Баланы? психикасы, ой-?рісі жа?сы дамыса да, біра? суы? тиіп жиі ауыратын болса, созылмалы ауруы болса, мектепте о?у о?ан ?иын?а т?седі. Ал баланы? а?засы экологиялы? ?згерістерді ?те тез ?абылдайды, б?дан тыныс алу ж?йесіні? аурулары, аллергиялар, иммунитетті? т?мендеуі, зат алмасуды? б?зылуы туындайды. Бізді? заманауи мектепті? ?з міндеттері бар, оларды орындай отырып, денсаулы? са?тау ж?не ны?айту ж?нінде ?мытпа?ан д?рыс. Ж?не ?р педагог ?ызметкер бала денсаулы?ына зиянды ?серін тигізетін мектеп ж?не о?ушы ?міріндегі факторларды ?ана на?ты ?станып ?оймай, о?ушы ?шін жа?даятты? с?тті болу жолын ?арастырып, ?згертіп отыруы керек. Педагогикалы? факторларды? ішінде ана??рлым ма?ызды болып табылатыны педагогикалы? ?серді? к?йзелісті ?дісі. ?азіргі заманны? баласы ?немі дерлік келесі себептерге байланысты к?йзелісті сезінеді: саба? ?стінде ж?не саба?тан тыс уа?ытты? шектелуі, жауаптарына, мінез-??лы?тарына ж?не т.б. м??алімдерді? ?ана?аттанбауы, ата-аналарыны? білім сапасына, баланы? саба? о?у ?ар?ынына ж?не т.б. к??ілі толмауы. ?айда барса да еститіні ай?ай, ескерту, мін та?у, психологиялы? ?ысым. Б?л ?алыпты жа?дай болды, ал ересек адамдар б?дан да ма?ызды н?рселерге назар аудармайды. Ал ?немі ?рсып жаз?ыра ма деген ?ор?ыныш, ?обалжу, орынсызды?ын айыптау – к?йзеліс к?зі болып табылады. М??алімі салма?ты, мейірімді, ?зара т?сіністік ахуалы орна?ан клас?а ?ара?анда, педагогы ?ата?, мейірімсіз бол?ан кластарда балаларды? ауруы 3 есеге жо?ары, неврозды? аурулар 1,5-2 есеге к?п. Бастауыш сыныпты? о?ушылары мектеп т?ртібі талап ететіндей ?за? уа?ыт партада ?оз?алмай отыра алмайды. Ар?а мен мойын еттері шаршайды. Оларды? а?залары б?л жаста ?оз?алысты ?ажет етеді. Б?л ?ажеттілікті ?за? уа?ыт шектеу орталы? ж?йке ж?йесіні? шаршауына алып келеді. М?ндай дертті? емі – спорт. Дене т?рбиесі мен т?ра?ты ш??ылдан?ан адамны? ?мір жасы ?за? болып, денсаулы?ы жа?сы болатыны насихаттай отырып, мектеп о?ушыларыны? арасында т?рлі ?имылды жатты?уларды? т?рлерін к?нделікті та?ерте? са?ат 8:15 1-ші саба?тын алдында ?ткізіледі. Спортты? іс-шараларына мектепте к?п назар аударылады. ?р то?санны? демалыс к?ндерінде Денсаулы? к?ндерін ?ткізудеміз. Мектеп спортты? секциялары спортты? бір т?рімен айналысу?а тілек білдірушілер ?шін арнайы ??рылады. Сыныптан тыс ж?мыстарды? ма?ызы о?ушылар дене т?рбиесіні? негізгі міндеттерін толы? ж?не сапалы шешуге, бос уа?ытын пайдалы д?рыс ?ткізуге, іріктеп алын?ан жатты?улар т?рімен айналысуда балаларды? жеке ?ызы?ушылы?ын арттыру?а ж?рдемдеседі, оларды? ?леуметтік белсенділігін дамытады. Бізде тілек білдірушілерді? санына ж?не мектеп жа?дайына байланысты волейбол, баскетбол, футбол, то?ыз ??мала?, шахмат, ?стел теннисі ойнатылады.

Со??ы жылдары мектеп о?ушыларыны? денсаулы?ыны? нашарлы?ы туралы к?п айтылып келеді. Б?л жерде тек мектеп кін?лі емес. Баланы? денсаулы?ын са?тау мен ны?айту, е? алдымен, ата-ананы? басты міндеті. Денсаулы?ты жо?алту о?ай, ал оны ?алпына келтіруге кей жа?дайда бір ??мыр де жеткіліксіз. Кейде мектеп о?ытушыларыны? бар к?ш-?имылы жеткіліксіз болады, ?йткені баланы? мектепке дейінгі ?мірі т?тастай текке кеткен, орнын толтыру м?мкін емес болып жатады. Б?л м?селені? шешімін ата-аналар?а, д?рігерлерге жаба салу?а да болар, ?йтсе де бала денсаулы?ы к?н ?ткен сайын нашарлап, кемістері беки беретінін де ?мытпалы?. Баланы? негізгі уа?ыты мектепте ?тетіндіктен оны? денсаулы?ына жауапкершілік те негізінен о?ытушыны? мойнында. ?йткені бала денсаулы?ы сыныпта?ы о?ыту процесіні? ?алай ?йымдастырыл?анына да байланысты.

Мектеп ?абыр?асында?ы о?ушыларды салауатты ?мір салтына п?наралы? байланыс ар?ылы да ж?зеге асырылады. Мысалы: П?наралы? байланысты мынадай ?ш ж?йе ар?ылы ??растыру?а болады.

- Денсаулы?ты са?тау

- Денсаулы?ты ?алыптастыру

- Жеке т?л?аны ?алыптастыру

Денсаулы?ты са?тау – денсаулы?, сымбаттылы? ж?не сергектік-адам баласыны? ежелгі заманнан бергі арманы. Адам ?р уа?ытта ?за? ?мір с?ргісі, ба?ытты бол?ысы ж?не жасты??а т?н к?ш-?уатын са?та?ысы келеді. Б?л ж?йе жаратылыстану п?ні ар?ылы ж?зеге асады.

Денсаулы?ты ?алыптастыру ж?йесіне дене шыны?тыру п?ні жатады. Дене т?рбиесі саба?ыны? міндеті – о?ушыларды? денсаулы?ын ны?айту, ?з бетінше ?имыл-?оз?алыс жатты?уларын орындап спорт т?рлерімен ш??ылдану.

Жеке т?л?аны ?алыптастыру ж?йесіне гуманитарлы? саба?тар жатады. Б?л-баланы? рухани ой-?рісін, ?асиетін жан-жа?ты дамыту?а ба?ыттал?ан.

Денсаулы?ы жа?сы бала о?ыту процесіні? барлы? т?рлеріне ?уана араласады, ?рдайым жайдары, ?мірс?йгіш ?алпынан та?бай, ??рбыларымен де еркін араласып, ?стаздарына да жылы ?аба? танытады. Б?л т?л?аны? барлы? ?ырыны? танылуыны? негізгі шарты. Демек, баланы? бойында денсаулы? м?дениетіні? ?алыптасуына басты м?н беру керек. Бала кезінен денсаулы?ты? за?дылы?тары мен ?арапайым ?а?идаларын бойына сі?іріп ?скен бала ?скенде де осы ба?ытта?ы ізденісін жал?астыратына с?зсіз. Оларды денсаулы??а деген жауапкершілік к?з?арасты, дене м?дениетін ?алыптастыру, ?р саба?та осы жайларды еске салып отыру, о?ытушыны? ба?ыттал?ан ж?мысы – балада ?зге адамдармен ?арым-?атынасты ?алыптастыру, ?з бетімен, ?здігінен ?мірлік процестерге жауап таба білу сия?ты ?асиеттерді ?алыптастырады.Бала ?о?амны? е? жо?ар?ы ??ндылы?ы, одан жо?ары т?р?ан еште?е болмауы керек. Бала денсаулы?ын са?тау мектебімізді? негізгі принципі - ?р баланы? бойында?ы ?мір резервін, ?мірге ??штарлы? пен бейімділікті бірте-бірте, ?те са?ты?пен оята білу. Ол ??штарлы? пен бейімділік, ?мір резерві бала бойында дайын к?йінде т?р?ан жо?. Олар жа?а ?сіп келе жат?ан к?шет т?різдес, т?рбие мен о?ыту барысында пайда болады, ?алыптасады, дамиды. Бала бойында рухани беріктікті ны?айту ?шін бала?а сенімділікті, ?зін ба?алауды ?йрету ?ажет.

Б?л ма?саттарды іске асыру ?шін о?ушылар е? бастысы, адам ?з денін сауы?тырып, денсаулы?ын ?алпына келтіре алады деген ?а?ида?а сену керек. Осыны ж?зеге асыра отырып, ?р о?ушыны? денсаулы?ын ?алпына келтіріп, оны жа?сарта т?суге арнал?ан ба?дарлама жасау?а болады.

1.Саба?тан тыс уа?ытта сауы?тыру шараларын ж?ргізу

2.К?нделікті та?ерте?гілік жатты?улар жасау?а ?йрету.

3.Сыныпта денсаулы? са?тау шараларына арнал?ан к?рнекі ??ралдарды?, стендтерді? болуы. Оны жасау?а ата-аналар мен балаларды ?атыстыру ?ажет.

?р п?н м??алімі ?з саба?ында осы м?селелерді бала?а тере? жеткізіп отырса, онда на?ыз жан-жа?ты дамы?ан болаша? жас ?рпа? т?рбиелеп шы?арарымыз с?зсіз. Жас ?рпа?ты? спортты серік етіп, денсаулы?тарын ны?айта т?суі – б?гінгі к?нні? басты талабы.