?лы математиктер

Математика (грек - білім, ?ылым) - а?и?ат д?ниені? санды? ?атынастары мен ке?істіктегі пішіндер жайлы ?ылым. Математиканы? даму тарихы  шартты т?рде т?рт кезе?ге б?лінеді. Бірінші кезе? математика, білім да?дыларды? ?олдану, жина?тау д?уірі. Ол ерте кезден басталып, б.з.б. 7 - 6 ?асырларына дейін созылады. Б?л д?уірде математика   адамзатты? ?мір т?жірібисіне тікелей т?уеді болды, солардан ?орытыл?ан ережелер жина?ынан ??ралды. Екінші кезе? математиканы? ?з алдына дербес теория, ?ылым болып тууы, ?алыптасу кезе?і. М?нда, к?бінесе, сандар, скамярлы? шамалар ж?не ?арапайым геометриялы? фигуралар ?арастырылды. Математика зерттейтін шамалар (?зынды?, аудан, к?лем т.б.) т?ра?ты болып келді. Осы уа?ыттарда арефметика, геометрия, алгебра, тригонометрия ж?не математикалы? анализді? кейбір элементтері пайда болып, айры?ша теория п?н ретінде ?алыптасты. Математика сауда саласында жер ?лшеуде, астрономияда, архитектурада ?олданыла бастады. Б?л кезе? т?ра?ты шамалар математикасы, элементтер матиматикасы кезе?і деп те аталады. Ол екі мы? жыл?а жуы? мерзімге созылып, шамамен 17 ?асырда ая?талды. ?шінші кезе? айнымалы шамалар математикасы немесе жо?ар?ы математиканы? (математика, анализ, геометрия, т.б.) туу, ?алыптасу кезе?і 17-18 ?асырда?ы жаратылыстану мен техниканы? жылдам дами бастауы математика?а ?оз?алыс пен т?ра?сызды? идеяларын айнымалы шамалар ж?не олрды? арасында?ы функционалды? т?уелдік т?рде енгізу ?ажеттілігін ту?ызды. Н?тижесінде математиканы? аналитикалы? геометрия, диференциалды? ж?не интегрициалды? есептеулер, т.б. салалары пайда болып диференциалды? те?деулер теориясы мен диференциялды? геометрия дами бастады. Б?л 17 ?асырда басталып, 19?асырды? 2 жартысына дейін созылды. 19-20?асырда к?дімгі шамалар мен ?азіргі  алгебрада зерттелетін нысандарды?  тек дербес ысалдары болып ?алды. Геометрия Эвклид ке?істігі дербес  т?рі болатын «ке?істіктерді» зерттеуге к?шті. Н.И.Лобачевский аш?ан Евклид емес геометрия ж?йесі б?л ба?ытта?ы ал?аш?ы ?адам болды. На?ты ж?не жорымал санды функциалар, жиындар, ы?тималды?тар  ж?не топтар  теориялары, проективтік  ж?не Евклидтік емес геометрия, математика, логика, векторлы? анализ, функционалды? анализ, т.б. Математиканы? жа?а салалары дами бастады. Б?л математиканы? негізгі м?селелерін  жалпы ?арастыру кезе?і, т?ртінші кезе? ?азіргі математика кезе?і. Есептерді? жауаптарын санды? т?ріде беру ?шін 19-20 ?асырда санды? ?дістер негізінде математиканы? жеке тарауы - есептеу математикасы пайда болды. К?птеген есептерді? к?рделі санды? шешімдерін ы?шамдау ж?не тездетіп шы?ару ?шін  электронды? есептеу машиналары, компьютерлер жасалына бастады. Есептеу техникасыны? ке? ?олданылуына байланысты ба?дарламалау теориясы пайда болды. 20 ?асырды?  50-жылдарынан бастап математика  ?ылымыны? автоматтар ж?не тиімді бас?ару  теориясы, ойындар теориясы, алгебра, геомертия, а?параттар теорияс, математикалы? экономика, т.б. к?птеген жа?а салалары пайда болды. Математиканы? тууы. Математиканы? туу, даму барысы ?за? мерзімге  созылды. Арифметиканы? ?зі дербес ?ылым ретінде бірітіндеп ?алыптас?анымен, оны? негізгі сан ??ымы ?те ертеде, тарих?а дейінгі заманда,санау ?ажеттілігі ту?ан кезде пайда бол?ан. Геометрияны? бастап?ы  ?арапайым ??ымдары  таби?атты ба?ылау, тікелей практикалы? ?лшеу т?жірибелерінен алын?ан. Математиканы? бастап?ы ма??лматтары  барлы? халы?тарда бол?ан. ?ылымны? дамуына, ?іресе Египетте (Мысыр), Вавилонда жина?тал?ан  м?дени д?ст?рлерді? ы?палы  ?лкен болды. Б?л елдерде 5-4 мы?жылды?тарда ?зіндік м?дениет ?ркендеп, ?ылым білім жина?тал?ан. К?нтізбе жасау ??рылыс салу, жер суару, жер ж?не  ?р т?рлі ыдыс к?лемін ?лшеу, те?ізде ж?зу, жан-жа?ты байланыс жасау ісі математикалы? білім да?дыларды? дамуын талап етті, оны? бастап?ы оны? ?арапайым  ережелері д?лелдеусіз  ?алыптаса басталды. Египетте санды эроглиф ар?ылы кескіндеу пайда болды, б?тін б?лшек сандар?а арифметикалы?  4 амал ?олдану ережелері м?лім болды. Бір белгісізі бар те?деулер, сондай-а? ?арапайым арифметикалы? ж?не геометриялы? прогрессиялпр?а келтірілетін есептер шы?ару т?жірибесі кездеседі. Египеттіктер т?ртб?рышты?, трапецияны?, ?шб?рышты? ауданын, параллелипедт пен табаны квадрат пирамидана? д?л есептей білді, д??гелек ауданын жуы?тап тапты ( П=з немесе П≈3,14). Вавилонды?тар сандарды к?бейту, квадраттау, квадрат ж?не куб, т?бір табу, б?лу таблицаларын жасады; бірінші, екінші, ?шінші д?режелі те?деуге келтірілетін есептер шеше білген. Олар астрономиялы? ?лшеулер ж?ргізігендіктен тригонометриялы? білімдерден де хабардар бол?ан. Пифагор теорнмасы да вавилонды?тар?а белгілі бол?ан. Б?л ма?л?маттар мен д?ст?нрлер математиканы? ?зінше зерттелу п?ні, ?дістері бар ?ылым болып б?лінінуіне жа?дай жасайды. Математика ?ылымын дамыту?а орта ?асырда Орта Азия мен ?аза?стан ??ірінен шы??ан ?алымдар ?лкен ?лес ?осты. Хорезмед туып - ?скен   ?бу Абдалла? ?л- Хорезмше т?н?ыш рет математиканы? негізгі саласы алгебра ретінде баяндады. Отырарда туып-?скен оны? серіктесі ?аббас ?л-Жау?ари (ІХ-?) шы?ыста ал?аш?ыларды? бірі болып параллель т?зулер теориясын зерттей бастады. Отырарда ту?ан ?бу-Насыр ?л-Фараби геометрия, тригонометрия, математиканы? методологиясы т.б. салалар бойынша ?лкен табыстар?а жеткен. Б?ларды? математика зерттеулері ?бу Райхан ?л- Бируни, Омарп хаям, ?бу Жафар ат-Туси, ?лы?бке Жамал Т?ркі?стани, т.б. е?бектерінде дамытылды Х? ?. ІІ-жартысынан бастап Орта Азия мен ?аза?станда бірспыра себептерді? салдарынан м?дениет пен ?ылымны? дамуы мейлінше т?мендеп, ?ылыми зерттеулер то?тап ?алды. Рухани мектептері мен медресселерде практикалы? арифметика геометрия бойынша ?ана ?арапайым ма?л?маттар берілді. Математика ?аза? жерінде тек ?азан т??керісінен кейін жа?а ?ар?ынмен дами бастады. ХХ ?. 20-30 ж.ж. жа?а типтегі жалпы білім беретін мектептерде математика арнайы о?ытылды. Бірнеше жо?ар?ы о?у ( КазПИ, ?азМУ, ?азПТИ), ХХ ?. 30-40жж ал?аш?ы ?аза? математиктері кандидатты? диссертациялар ?ор?ады. ?ылыми кадрлар дайындауда 1945 жылдан КСРО-?а ?аза? б?лімшесіні? математика ж?не механика секторы ма?ызды р?л ат?арды. Математика саласында басты ба?ыт дифференц мен орны?тылы? теориясы болды. К?рнекті Ресей математигі ж?не механигі А.М.Ляпунов (1857-1918жж) жаса?ан орны?тылы? теориясы ?аза?стан математиктеріні? зерттеу п?нінніне айналды.