Бизге таандык болгон жана таандык болбогон процесстер

Токтогул Сатылганов атындагы №42 жалпы орто билим берүү мектеби

Бизге таандык болгон жана таандык болбогон процесстер

11-класс

Класс жетекчи : С.Карабалаева

Ар дайым саламатта бол, ооруба!

Сенден белгил үү профессор

чыгат деп ишенем

Сага же ӊиш каалайм

Сен бардыгына жагасы ӊ

Сен математикси ӊ

Сен абдан к үлкүчүсүӊ

Г үлгө окшоп ажайып сулуусуӊ

Сен жакшы окуйсу ӊ

Сен тапкычсы ӊ

Назиктиги ӊ

өзүӊө абдан жарашат

Сен абдан кыялкечси ӊ

Сен патриотсу ӊ

Сенин маанайы ӊ ар дайым

5

Сен ар дайым кунт коюп укканды билеси ӊ

Сен таланттуу суӊ

Сенден мыкты с үрөтчү чыгат

Сенин кол жазма ӊ абдан сулуу

Б үгүнкү маанайыӊ кандай?

Сенден улуу окумуштуу чыгаарына ишенем

Класттагы э ӊ ажарлуу сенсиӊ

Сен к үчтүүсүӊ

Жылмаюу сага жарашат

Сен футболду жакшы ойнойсу ӊ

Маанайы ӊды түшүрбө , бардыгы жакшы болот

Акча ӊ көп болсун!

Сен абдан саркеч кийинеси ӊ

Иштөө маданияты

Иштөө маданияты

Активдүү катышабыз

Бири-бирин уга билүү

Иштөө

маданияты

Шамдагай болуу

Топтун ар бир мүчоу сүйлөш керек

Кол көтөрүп сүйлөйбүз

Бизге таандык болгон жана таандык болбогон процесстер

https:// wordwall.net/ru/resource/71646893

Сабактын максаты: Рефлекс, инстинкт, адат, ишеним тууралуу түшүнүккө ээ болушат; • Жаман адаттардан арылууга, бирөөгө ишеним көрсөтүүгө үйрөнүшөт.

• Эркти Жараткандын каалоосунда деп билсек кандай болот?

• Өзүбүзгө таандык деп билген иш-аракеттердин баары чын эле толук кандуу өзүбүзгө таандыкпы?

• Жасалган кыймылдар, иштер чын эле биздин аң-сезимибиздин, ойлорубуздун жана энергиябыздын продукциясыбы?

Биз эки түрдүү болгон кыймылдардын борборубуз. Кыймылдардын айрымдары бизге таандык болсо, кайсы бирлери бөтөн күчкө таандык. Биздин каалообуз менен эмес, жогорку күч ишке ашырган нерселердин ичинде табияттагы кубулуштар, өмүр өлүм сыяктуу процесстерди атасак болот. Биз эркти Жараткандын каалоосунда деп билсек кандай болот? Алгач бул суроолорду көөдөндөн сыдырып карап көрөлү. Өзүбүзгө таандык деп билген иш-аракеттердин баарын чын эле толук кандуу өзүбүзгө таандыкпы? Жасалган кыймылдар, иштер чын эле биздин аң-сезимибиздин, ойлорубуздун жана энергиябыздын продукциясыбы? Терең ойлонуп көрүп, албетте «жок» деп жооп беребиз. Себебин мындай түшүнүүгө болот. Эң алгач биз төрөлгөн мезгилибизде кичинекей, алсыз болобуз. Айлар алмашып, жылдар жылып, биз чоңоебуз. Мындагы назарга тутула турган жетилүү процесси бир жактан алып караганда өзүбүздүн физикалык өзгөчөлүгүбүз. Айтайын дегеним бул процесс бизге таандык. А чынында бул жараян биздин каалообуз менен ишке ашпаганын моюнга алышыбыз керек. Биологиялык жашообуздун жана жетилүү процессин кааласак да, каалабасак да ишке ашырган рефлекс бизге таандык. А чынында бизге баш ийбейт,аң-сезим анын конструкциясын иштеп чыкпайт. Аны башка күч ишке ашырат. Ички органыбыздан орун алган рефлекстердин даана мисалы жүрөктү алалы. Ал тынымсыз күнү-түнү бир системада эс албастан иштейт эмеспи.

Адамдын жүрөгү

Рефлекс  ( лат.  reflexus — чагылыштырылган) — рецепторлордун дүүлүгүүсүнө, башкача айтканда айлана-чөйрөнүн өзгөрүүсүнө организмдин берген жообу.

Рефлексттер жана автоматтык түрдө ишке аша турган жараяндар

Биздин физиологиялык жашообузда көрүнүштө бизге таандык, бирок чынында

бизге баш ийбей автономдуу иштээрин билдик. Демек тулку боюбуздун, дене

түзүлүшүбүздүн иш аракеттери, турмуш процесстери бизге таандык эмес. Бизге көз

каранды болгон, өз каалообуз менен ишке ашыра ала турган нерселер да бар.

Биологиялык жашообуздун ары жагында орун алган, ошондой эле жетилүү процессин

ишке ашыруунун динамикасы же борбору болгон рухий энергиябыздан турган

автоматтык түрдө ишке аша турган процесстер бар. Биз сөз кылган автоматтык

кыймылдар рефлекстин натыйжасында иштелген процесстен айырмаланат. Алара

рефлекстерге окшобой, адам бүтүндүгүнөн сыртта синтезделет. Социалдык

жашообуздун чоң бөлүгүн камтыйт, бирок ал эрк үчүн жат. Автоматтык түрдө ишке

ашкан кыймылдар негизинен үч түрдө, алар; инстинкт, адат жана ишеним.

Топторго бөлүү

Инстинкт

Ишеним

Адат

Инстинкт ( лат . instinctus – дүүлүгүү, делөөрүү) – 1. психикалык ишмердүүлүктүн формасы, жүрүм-турум тиби. 2. Жаныбарлардын жүрүм-турумундагы тубаса, тукум куучулук мүнөзүндөгү дүүлүгүү формалары.

Инстинкт

Жаныбарлар дүйнөсүндө үйүрлөшүп, социалдашып жашоону камсыз кылган инстинкт адам жашоосу үчүн да өтө маанилүү орунду ээлейт. Инстинктик аракеттер муктаждыктын же кызыгуунун натыйжасында өзүнөн-өзү ишке аша турган табигый жараян. Бул жараян табигый энергия болуп саналат, ал кайсы бир убакыт же

мейкиндик болбосун өзгөрүүсүз бойдон калат. Кадимки бал челекте жашаган аарыны эле мисалга алып көрөлү. Булар миңдеген жылдар мурун дүйнөнүн кайсыл жеринде кандай жашап, кандай функция аткарбасын, так ошол жумушун бүгүн да так ошондой аткарат. Опокшош ыкмада бал уюгун курат, бирдей ыкмада бал чогултат. Кудай

аарыларды кынтыксыз уста кылып жараткан. Мына бул инстинкт. Бир караганда адат сыяктуу пайда болгон аракеттер ойдун жана эрктин продукциясындай сезилет. Мисалы: уясын чебердик менен курган кушту, сары ооз балапандарына учууну үйрөткөн илегилекти, торун жайып, уясында жемин күткөн жөргөмүштү, баласын

коргоо үчүн эне жаныбарды карап олтуруп, аларда аң-сезим барбы деп ойлоп кетесиң. Бирок, жаныбарлар бул ишин аң-сезими менен аткарбайт. Булар кушка, же жөргөмүшкө, же эне жаныбарга таандык болгон инстинкт болуп эсептелет. Ошондой эле алардын инстинкти бир канча рефлекстердин биргелешкен аракетинен жана рухий таасирдин аракеттенишүүсүнөн турат.

Адаттар Автоматтык түрдө ишке ашкан аракеттерибизди жана жалпы кыймыл аракеттерибиздин көпчүлүгү калыптанган адаттын жемиши болуп эсептелет. Ийгиликке жетүүдө маанилүү ролду ээлеген адаттар инстинкттен айырмаланып турат. Инстинктти жогоруда жаныбарларга, же алардын кайсы бир түрлөрүнө таандык болгон табигый закон ченемдүүлүк экенин түшүндүк. А адат болсо бир гана адамга таандык болот. Адат кишиден кишиге өтүшү мүмкүн, керек болсо адат бир эле кишинин жашоосунда өзгөрүлүшү толук мүмкүн. Инстинкт адамга генден өтөт, ал эми адаттар болсо кийинчерээк дайыма аткарылчу аракет түрүндө адамда калыптанат. Адат көбүнесе башка бирөөдөн өздөштүрүлөт. Ал башында кандайдыр бир муктаждыктын же кызыгуунун натыйжасында пайда болуу менен башталат. Кээде жалаң кимдир бирөөнү же нерсени тууроо менен башталса, айрым учурда адамдагы бир себепке байланыштуу өөрчүй берет да кийинчерээк мурдагы маанисин жоготуп, кайра-кайра кайталанчу процесске айланат да жыйынтыгында автоматташат. Мисалы, оңго-солго какырынып-түкүрүнгөн чоңдорду көргөн жаш балдар алардай болгусу келет. Бир канча жолу түкүрүнгөндөн соң жаш балада түкүрүнүү жйиркеничтүү адатка айланат. Чөйрөдөгү боз балдардын тамеки тартканын көрүп биз да алардан таасирленебиз. Анан биз жоро-жолдоштордун «дем берүүсү» жана кызыгуу менен бир-эки чегип көрүп жаман адатты өзүбүздө калыптандырабыз. Ичимдик, кумар ойноо, жалган айтуу, ж.б. жаман иштерге ушундай жолдор менен акырындап көнүгөбүз. Анын аягы кумаркечтик деген балакет нерсе менен бүтөт. Инстинкт сыяктуу адаттардын да механизми бир канча рефлекстердин биргелешкен аракеттеринен жана кандайдыр бир муктаждыктын же максаттын натыйжасынан пайда болот. Өзгөчө белгилей кетчү нерсе адаттардагы муктаждык жана кызыгуу көп учурда жоктон же кайталоодон алыптануусу менен инстикттен толук айырмаланат.

Инстинкт негизинен жандуулардын жана адамдардын тубаса жашоого муктаждыгынын натыйжасы. Ал эми адат болсо кимдир бирөөнү тууроо жолу менен же кандайдыр бир максат менен кайталанып жасалган аракеттен пайда болот. Адат барган сайын мүнөз абалына келет. Алгач адам үчүн чылым, ичимдик же кумарга берилип кетүү эч кандай муктаждык болбойт. Качан гана жаман нерселерге берилип, ал адатка айланса, анда нанга жана сууга канчалык муктаж болгондой эле муктаж болуп калабыз. Кыскасы, интинктин башаты генден болсо адаттын пайда болушу кайталанган аракеттерден пайда болот. Анын ичинде эң маанилүүсү алгачкы иш-аракеттер. Адам чылымга алгачкы тамекиден, ичимдикке биринчи стакандан баштайт. Демек инстинкти өзгөртүү же оңдоо мүмкүн эмес. Эгер болсо абдан татаал. Нормалдуу энеде балага болгон сүйүүсү жана мээрими жок болуп кетпейт. Мышык чычкан тутуудан эч качан баш тартпайт. Инстинктке салыштырганда адаттарыбызды өзгөртүү, багыттоо, башкаруу, айрыкча жаман адаттарды жоюу биздин колубузда. Чынында «үйрөнгөн адат калбайт». Бирок, жаман адаттарга түшүп, «оорукчан» болгонго караганда жакшылыкка алып барган жана ийгиликке жеткирген адаттарды калыптандырууга ар дайым болот, бул албетте жакшы эмеспи... Мектептин жана тарбиячылардын негизги милдети өлкөнүн тагдырын жана келечекте бир үй-бүлө жоопкерчилигин ала турган жаштарга ийгиликке жана бактылуулукка жеткирчү жакшы көнүмүштөрдү калыптандыруу жана аларды жаман көнүмүштөрдөн коргоо болуп саналат.

Ишеним  (орус. Вера): Инсандын жүрүм-турум нормалары менен мамилелерин, айрым ой-жүгүртүүсү менен кылык-жорук, көз карашы менен ой корутундусун аныктаган, кандайдыр бир маалыматты, тексттер менен кубулуштарды, окуяларды толук жана сөзсүз түрдө кабыл алуусун өзүнө камтыган адам психикасынын өзгөчө абалы.

Адаттар

Автоматтык түрдө ишке ашкан аракеттерибизди жана жалпы кыймыл

аракеттерибиздин көпчүлүгү калыптанган адаттын жемиши болуп эсептелет.

Ийгиликке жетүүдө маанилүү ролду ээлеген адаттар инстинкттен айрмаланып турат.

Инстинктти жогоруда жаныбарларга, же алардын кайсы бир түрлөрүнө таандык

болгон табигый закон ченемдүүлүк экенин түшүндүк. А адат болсо бир гана адамга

таандык болот. Адат кишиден кишиге өтүшү мүмкүн, керек болсо адат бир эле

кишинин жашоосунда өзгөрүлүшү толук мүмкүн. Инстинкт адамга генден өтөт, ал

эми адаттар болсо кийинчерээк дайыма аткарылчу аракет түрүндө адамда

калыптанат. Адат көбүнесе башка бирөөдөн өздөштүрүлөт. Ал башында кандайдыр

бир муктаждыктын же кызыгуунун натыйжасында пайда болуу менен башталат.

Кээде жалаң кимдир бирөөнү же нерсени тууроо менен башталса, айрым учурда

адамдагы бир себепке байланыштуу өөрчүй берет да кийинчерээк мурдагы маанисин

жоготуп, кайра-кайра кайталанчу процесске айланат да жыйынтыгында автоматташат.

Мисалы, оңго-солго какырынып-түкүрүнгөн чоңдорду көргөн жаш балдар алардай

болгусу келет. Бир канча жолу түкүрүнгөндөн соң жаш балада түкүрүнүү жйиркеничтүү

адатка айланат. Чөйрөдөгү боз балдардын тамеки тартканын көрүп биз да алардан

таасирленебиз. Анан биз жоро-жолдоштордун «дем берүүсү» жана кызыгуу менен бир-

эки чегип көрүп жаман адатты өзүбүздө калыптандырабыз. Ичимдик, кумар ойноо,

жалган айтуу, ж.б. жаман иштерге ушундай жолдор менен акырындап көнүгөбүз. Анын

аягы кумаркечтик деген балакет нерсе менен бүтөт. Инстинкт сыяктуу адаттардын да

механизми бир канча рефлекстердин биргелешкен аракеттеринен жана кандайдыр бир

муктаждыктын же максаттын натыйжасынан пайда болот. Өзгөчө белгилей кетчү нерсе

адаттардагы муктаждык жана кызыгуу көп учурда жоктон же кайталоодон алыптануусу

менен инстикттен толук айырмаланат. Инстинкт негизинен жандуулардын жана

адамдардын тубаса жашоого муктаждыгынын натыйжасы. Ал эми адат болсо кимдир

бирөөнү тууроо жолу менен же кандайдыр бир максат менен кайталанып жасалган

аракеттен пайда болот. Адат барган сайын мүнөз абалына келет. Алгач адам үчүн

чылым, ичимдик же кумарга берилип кетүү эч кандай муктаждык болбойт. Качан гана

жаман нерселерге берилип, ал адатка айланса, анда нанга жана сууга канчалык муктаж

болгондой эле муктаж болуп калабыз. Кыскасы, интинктин башаты генден болсо

адаттын пайда болушу кайталанган аракеттерден пайда болот. Анын ичинде эң

маанилүүсү алгачкы иш-аракеттер. Адам чылымга алгачкы тамекиден, ичимдикке

биринчи стакандан баштайт. Демек инстинкти өзгөртүү же оңдоо мүмкүн эмес. Эгер

болсо абдан татаал. Нормалдуу энеде балага болгон сүйүүсү жана мээрими жок болуп

кетпейт. Мышык чычкан тутуудан эч качан баш тартпайт. Инстинктке салыштырганда

адаттарыбызды өзгөртүү, багыттоо, башкаруу, айрыкча жаман адаттарды жоюу

биздин колубузда. Чынында «үйрөнгөн адат калбайт». Бирок, жаман адаттарга түшүп,

«оорукчан» болгонго караганда жакшылыкка алып барган жана ийгиликке жеткирген

адаттарды калыптандырууга ар дайым болот, бул албетте жакшы эмеспи...

Мектептин жана тарбиячылардын негизги милдети өлкөнүн тагдырын жана келечекте

бир үй-бүлө жоопкерчилигин ала турган жаштарга ийгиликке жана бактылуулукка

жеткирчү жакшы көнүмүштөрдү калыптандыруу жана аларды жаман көнүмүштөрдөн

коргоо болуп саналат.

4-топко.

Ишеним

Жеке аң-сезимибиздин сыртында кездешкен аракеттердин бир бөлүгү кандайдыр бир

нерсеге ишенимдин натыйжасында ишке ашат. Ишеним да инстинкт жана адаттар

сыяктуу болот. Ишенимдер бизге бир нерсе тууралуу ой жаратып, анан кыймыл

аракеттердин аткарылышын шарттайт. Ишенимдин таасири жакшы нерселерге,

ийгиликтерге жеткирет. Бирок жамандыкка да багытталган ишенимдер болушу мүмкүн.

Ишенимдин бул түрү жаштар үчүн абдан таасирдүү фактор болуп саналат. Жаман

жолдоштун сөздөрү же аракеттери бизге болгон таасири абдан күчтүү. Андай күчтүү

таасирди эң жакшы деген акыл-насааттар жана сөздөр ордун алмаштыра албайт.

Биздин организм бир канча иш аракеттердин жана процесстердин ишке ашыруунун

мотору. Андан башка жетилүү же чоңоюу сыяктуу процесстер биологиялык закон

ченемдүүлүккө баш иет. Мындан сырткары автоматтык түрдө ишке ашуучу кыймылдар

жана органикалык өзгөрүүлөр да физиологиялык жактан тейленет. Бизде жүрүп жаткан

процесстер бизге таандыктай сезилгени менен чынында андай эмес. Анткени ал процесстер биздин аң-сезимибиздин жана эркибиздин өндүргөн продукциясы эмес .

Ишеним

Жеке аң-сезимибиздин сыртында кездешкен аракеттердин бир бөлүгү кандайдыр бир нерсеге ишенимдин натыйжасында ишке ашат. Ишеним да инстинкт жана адаттар сыяктуу болот. Ишенимдер бизге бир нерсе тууралуу ой жаратып, анан кыймыл аракеттердин аткарылышын шарттайт. Ишенимдин таасири жакшы нерселерге, ийгиликтерге жеткирет. Бирок жамандыкка да багытталган ишенимдер болушу мүмкүн.

Ишенимдин бул түрү жаштар үчүн абдан таасирдүү фактор болуп саналат. Жаман жолдоштун сөздөрү же аракеттери бизге болгон таасири абдан күчтүү. Андай күчтүү таасирди эң жакшы деген акыл-насааттар жана сөздөр ордун алмаштыра албайт. Биздин организм бир канча иш аракеттердин жана процесстердин ишке ашыруунун мотору. Андан башка жетилүү же чоңоюу сыяктуу процесстер биологиялык закон ченемдүүлүккө баш иет. Мындан сырткары автоматтык түрдө ишке ашуучу кыймылдар жана органикалык өзгөрүүлөр да физиологиялык жактан тейленет. Бизде жүрүп жаткан процесстер бизге таандыктай сезилгени менен чынында андай эмес. Анткени ал процесстер биздин аң-сезимибиздин жана эркибиздин өндүргөн продукциясы эмес .

К ө п

маалымат алдым

Досторум менен б өлүшөм

Сабак

жакты