Химия пәнінен "Көміртек және оның қосылыстары"

Периодтық жүйедегі

орны

Р

Табиғаттағы таралуы

Табиғатта кездесуі

фосфор

Химиялық қасиеті

Физикалық қасиеті

Семантикалық карта

Фосфор

Ca 3 (PO 4 ) 2

Тұздар

P 2 O 5

Қышқылдар

H 3 PO 4

Оксидтер

Na 3 PO 4

Гидрофосфаттары

Na 2 HPO 4

PO 4

HPO 3

NaH 2 PO 4

Ой толғаныс

“ Химиялық диктант”

• Фосфор қосылыстарда _______________тотығу дәрежесін көрсетеді.
• Фосфордың сутекпен қосылысы _______________деп аталады.
• Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия түзеді: ____________

және ____________.

• Қасиеттерім көп менің,

Туысындаймын адамның.

Мыңдаған жылдар бұрын

Алғашқы адам үңгірін

Жарқыратып тұрғанмын

Алау отпен жаққанмын.

Ханымдар мен мырзаның

Әшекейлеп бергенмін

Үстіне киген киімін.

Жұмсақ болып кейде мен

Дәптерге де жазамын,

Табиғатым осындай

Элементпін мен қандай?

Көміртек және оның қосылыстары

Сабақтың мақсаты:

• Менделеев кестесіне сүйене отырып, көміртек атомының құрылысын зерттеу;
• Көміртектің аллотропиялық түрөзгерісін зерттеу;
• Көміртектің химиялық қасиетін және қолданылуын үйрену;
• Көміртектің (ІІ) және (IV) оксидінің құрылысын, қасиеттерін, алынуын және қолданылуын үйрену;
• Көмір қышқылының құрылысын, қасиетін және қолданылуын үйрену

Көміртек II период, IV топтың негізгі топшасының элементі.

Атом құрылысы

1. Ядро заряды - +6

2. Электрон саны - 6

3. Протон саны - 6

4. Нейтрон саны - 6

5. Атомдық құрлысының электрондық формуласы 1S 2 2S 2 2p 2

6.Сыртқы қабаттағы электрон саны - 4

Көміртектің аллотропиялық түр өзгерістері

Алмаз Графит Карбин Фуллерен

Бағалы асыл тас – гауҺар

Алмаз

• Түссіз
• Мөлдір
• Электр тогын өткізбейді
• Мықты
• Қатты

Алмаз кубтық сингонияда кристалданады.

Алмаз кристалындағы көміртек атомдары бір-бірінен бірдей қашықтықта тетраэдр түзе орналасқан.

Графит

• Қара сұр түсті
• Мөлдір емес
• Электр тогын өткізеді
• Жұмсақ
• Аздап жылтыры бар
• Қағазға оңай жұғады
• Майлы

Графитте атомдар бір жазықтықта орналасқан, ал әртүрлі параллель жазықтықтарда орналасқан атомдардың өзара байланысы өте әлсіз. Графиттің қабаттары бірінің үстінде

бірі оңай жылжиды. Сондықтан одан қарындаш

өзектерін жасайды.

Карбин

• Карбин – қара түсті ұсақ кристалдық ұнтақ. Жартылай өткізгіштік қасиеті бар. Карбин кристалдары бір және үш байланыспен немесе қос байланыспен тізбектесе қосылған көміртек атомдарынан тұрады. Карбин — көміртектің сызықты полимері.

Фуллерен

• Фуллере́ндер — көміртек атомдарының белгілі бір сандарынан C 60 , C 70 , тұратын тұйықталған құрылымдар. C 60 фуллеренінің түрі футбол добына ұқсайды, C 70 сопақ қауынға ұқсайды.
• Жартылай өткізгіштер, дәрілер, жасанды алмаздар алуда қолданылады.

Көміртек

Тотықтырғыш қасиеті – көміртек атомы 4 электрон қосып алған кезде -4 тотығу дәрежесін көрсетеді.

Тотықсыздандырғыш қасиеті – көміртек атомы 4 (2) электрон берген кезде, оның тотығу дәрежесі +4 (+2) тең болады.

Көміртек

Тотықтырғыш қасиеті

1.Қыздырған кезде көміртек оттекпен әрекеттесіп, көміртек (IV)оксидін (көмірқышқыл газын) түзеді:

С + O 2 = CO 2

Оттек толық жетіспеген жағдайда көміртек (II) оксиді (иіс газы) түзіледі:

2С + О 2 = 2СО

2. Көміртек сутекпен тек катализатор қатысында және жоғары температурады әрекеттеседі.

С + 2H 2 = CH 4

3. Көміртек қыздыру нәтижесінде күкірт және фтормен, ал азотпен электр тогының әсерімен әрекеттеседі:

С + 2S = CS 2

С + 2F 2 = CF 4

2С + N 2 = (CN) 2

Тотықсыздандырғыш қасиеті

1. Су буларын қыздырылған көмір арқылы өткізгенде сутек газын ығыстырып шығарады :

Н 2 O + С = СО + Н 2

2. Көміртекті көміртек (IV) оксидімен бірге қыздырғанда иіс газы түзіледі:

С + СО 2 = 2СО

3. Көміртек көптеген оксидтерді бос металдарға дейін тотықсыздандыра алады:

2Fe 2 O 3 + 3С = 4Fe + 3CO 2

4. Көміртек металмен немесе оның оксидтерімен әрекеттескенде карбидтер түзеді:

CaO + 3C = CaC 2 + СО

4Al + 3C = Al 4 C 3

Табиғаттағы айналымы

Көміртек

Қолданылуы

Аяқ киім майы

адсорбент

типография

болат

С

Ауыл шаруашылығы

Әшекей бұйымдар

отын

медицина

резеңке

Көміртектің қосылыстары

Иіс газы - СО

Физикалық қасиеттері

СО – иіс газы. Көміртек оксиді( +2) – түссіз, иіссіз, дәмсіз, суда нашар еритін газ. Улы!

Химиялық қасиеттері

• 2CO + O 2 = 2CO 2 + Q
• Fe 2 O 3 + 3CO = 2Fe + 3CO 2
• CO + 2H 2 = CH 3 OH

Алынуы

2C + O 2 = 2CO

CO 2 + C =2CO

Көміртек ІV – СО 2

Физикалық қасиеттері

СО 2 – көміртек оксиді (+4) , көмірқышқыл газы – иіссіз, түссіз газ, дәмі сәл қышқылдау, ауадан 1,5 есе ауыр. Суда ериді.

CaCO 3 + 2HCl = CaCI 2 + CO 2 + H 2 O

CaCO 3 = CaO + CO 2

Химиялық қасиеттері

• CO 2 + H 2 O = H 2 CO 3
• Na 2 O + CO 2 = Na 2 CO 3
• Ca(OH) 2 + CO 2 = CaCO 3 + H 2 O

Көмір қышқылы

Н 2 СО 3 Н + +НС О 3 – гидрокарбонат ионы

НСО 3 - Н + +СО 3 2- карбонат ионы

Көмір қышқылы

H 2 CO 3

Көмір қышқылы — екінегізді тұрақсыз қосылыс,

бос күйінде алуға болмайды. Сілтілермен әрекеттесіп орта және қышқыл тұздар түзе әрекеттеседі.

Көмірқышқыл газы суда ерігенде аз мөлшерде

түзіледі.

химиялық қасиеттері

Сілтілермен әрекеттесіп екі қатар тұздар түзеді:

Н 2 СО 3 + 2NаОН=Nа 2 СО 3 +2Н 2 О

натрий карбонаты

Н 2 СО 3 + NаОН=Nа НСО 3 +Н 2 О

натрий гидрокарбонаты

Nа НСО 3 + NаОН=Nа 2 СО 3 +Н 2 О

Көмір қышқылының тұздары

Қыздырғанда ыдырайды:

СаСО 3 =СаО+СО 2 ↑

2NаНСО 3 =Nа 2 СО 3 +СО 2 ↑+Н 2 О

Гидролизге ұшырайды:

Nа 2 СО 3 +НОН=NаОН+NаНСО 3

Сапалық реакциясы:

Nа 2 СО 3 +2НСl=2NaCl+СО 2 ↑+Н 2 О

СО 2 ↑+Са ( ОН ) 2 = Са СО 3 ↓+Н 2 О

ақ тұнба

Қолданылуы

Көмір қышқылы көмірқышқыл газының судағы ерітіндісінде кездеседі. (газдалған су).

Көмір қышқылын таза күйінде газдалған сусын

ішу арқылы қолданамыз.

Газдалған сусынның қақпағын ашқан кезде быжылдаған

газ бөлінеді. Дәл сол жерде көмір қышқылы

көмірқышқыл газы мен суға айналады.

Сабақты бекіту.

Көміртектің периодтық жүйедегі орнына сүйене отырып, мына сұрақтарға жауап беріңдер:

Көміртектің химиялық таңбасы қандай?

Атомдық нөмірі мен ядро заряды?

Атомдық массасы?

Атомдық ядросында қанша протон бар?

Атомдық ядросында қанша нейтрон бар?

Көміртек атомында қанша электрон бар?

Валенттік электроны қанша?

Ең төмен тотығу дәрежесі нешеге тең?

Ең жоғары тотығу дәрежесі нешеге тең?

.

Жауабы

1) С

2) 6, +6

3) Ar(C) = 12

4) 6

5) 12 – 6 = 6

6) 6,

7) 4,

8) -4

9) +4

Кім шапшаң? (Сәйкестендіру тесті )

Реттік санмен көміртектің, көміртек (ІІ) және (ІV) оксидтерінің химиялық қасиеттерінің жартылай теңдеулері берілген. Әріппен реакция нәтижесінде түзілетін заттарды жұптап, сәйкестендіріңіздер.

1.С+О 2 → ….. +402 кДж а)СН 4

2. 2С+ О 2 → ....... ә) СО 2

3.C+Cu O → …… б) СаС 2

4. С+2 Н 2 → в) 2СО

5. 2С+Са → г) Al 4 C 3

6. 3С+4Аl ғ) СО+Сu

7.2CО + О 2 →……+577 кДж д) Сu+ CO 2

8. СО+Cu O →……+ ж) H 2 CO 3

9. CО 2 + Н 2 CO →…..+……. з) 2СО 2

10. СО 2 +2Na OH →……+…… и) Na 2 CO 3 +H 2

11. CO+Ca O →…… к) CaCO 3 +H

12. CO 2 +Ca(OH) 2 →……. л) СaCO 3

Жоғалған формулалар: 1. С + → СО 2 2. 2СО + → 2СО 2 3.С + СuО → + СО 4. СаСО 3 + → СаСl 2 + Н 2 О + СО 2 5. → СаО + СО 2 6. + СО 2 → Н 2 СО 3 7. СО 2 + → СаСО 3 8. СО 2 + → СаСО 3 + Н 2 О

1.О 2

2. О 2

3. Cu

4. HCl

5. CaCO 3

6. H 2 O

7. CaO

8. Ca(OH) 2

Сәйкесін тап

Көміртектің

СО

Тұздары

Н 2 СО 3

Қышқылдары

СО 2

Оксидтері

М gСО 3

КНСО 3

Айналымды жүзеге асырыңдар

С→СО→СО 2  →Na 2 CO 3 → NaHCO 3 →CO 2

Жауабы

Жауабы

1. 2С + О 2 = 2СО

2. 2CO + O 2 = 2CO 2

3. Na 2 O + CO 2 = Na 2 CO 3

4. Na 2 CO 3 + CO 2 + H 2 O = 2NaHCO 3

5. 2NaHCO 3 = Na 2 CO 3 + CO 2 + H 2 O

Үйге тапсырма

§21.22 Көміртек және оның қосылыстары 1-11 жаттығу

№ 4-5 есеп

Сабағымыз аяқталды

Сау болыңыздар!