Дені саудың жаны сау

МҚКК «Ақбота» бөбектер бақшасы

Қимылды ойындар жинағы

«Дені саудың,жаны сау»

2018 жыл

Қимылды ойындар жинағында 4-5 жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқыту.Мемлекеттік стандарты бойынша балалардың жас ерекшелігі мен жеке мүмкіндіктеріне қарай, олардың негізгі құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігін ескере отырып балалардың ойлау мен даму қабілетін анықтауға арналған сюжетті-рөлдік, дамытушылық, драматизациялау, қимылды ойындар ұсынылады.

Түсінік хат

Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың мемлекеттік стандарты бойынша балалардың жас ерекшелігі мен жеке мүмкіндіктеріне қарай, олардың негізгі құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігін ескере отыра балалардың көру, есту, қабылдау, есте сақтау, зейіні мен ойлау қабілеттерінің даму барысын анықтауға арналған дидактикалық, сюжетті-рөлдіr, дамытушылық, драматизациялау, қимылды ойындар жинағын ұсынамыз.

Ойын жинағының мақсаты:Балалардың ой-өрісін,тапқырлық, байқағыштық, шығармашылық қабілеттерін ояту, қырағылығын, зеректілігін, тапқырлығын, ептілігін арттырып, сезімталдыққа, достыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу

1. Қимылды ойындар. Бұл ойындарда баланың дене күші артады, қолы қатайып, денесі шыңдала түседі, көзі қырағыланады, зеректігі, тапқырлығы, ынтасы артып, жетіле түседі. Сонымен қатар ойын - балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Балалар ойын ережелерін бұлжытпай орындауға үйренеді, олардың санасында достық, жолдастық сезімдердің алғашқы элементтері қалыптаса бастайды, ұжымдық қарым-қатынасқа түсу мәдениетін меңгереді.

Қимылды ойындар

Мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше. Бала ойынмен өседі. Ойынсыз бала қалыпты дамымайтыны белгілі. Дұрыс басшылықпен жүргізілген ойындар баланы жан-жақты дамытуда ғажайып жетістіктерге жеткізеді. Сол себептен тәрбиешінің басшылығы мына жағдайларды бекітуге тиіс деп есептейміз:

1. Тәрбиеші балалардың өз шығармашылығымен ойнау белсенділігін, қызығушылығын арттыру;

2. Ойын шарты мен ұжымдық талаптарды орындауда балалардың мүмкіндіктері мен тәртібін реттеп жетілдіру керек.

3. Балалардың өз беттерімен ойынын ұйымдастыруы неғұрлым жоғары болғанда, тәрбиешінің ойынға қатысуының соғұрлым аз болғаны абзал.

4. Күнделікті тұрмыстағы іс-әрекетте қажетіне қарай пайдалану үшін дағды ретінде қарастыруы тиіс.

5. Қимылды ойындарды ұйымдастырғанда тәрбиеші балалардың тұрақты тәртіп жүйесін қалыптастыруы қажет.

6. Ойын шартына сәйкес қажетті атрибуттар мен құралдарды балалардың ойындарында өздіктерінен пайдалана білуіне қол жеткізу.

7. Ойын шартын немесе оның атын баланың өз шығармашылығымен дамытып ойнауына жағдай туғызу, рөлдерді өз қалауларымен таңдауға мүмкіндіктер жасау.

Ойын тек қызықты әрекет қана емес, ол білім мен әдет-дағдыларды игеруге де мүмкіндік береді. Олай болса, қимылды ойындарды үйретіп, оның мазмұны мен маңызының бала өміріне қаншалықты қажет екенін ұмытпай, балалардың қызығушылығын арттырып отыру керек. Бала ойынының тәрбиелік мәні зор.

Қимылды ойындар негізінде балаларды тапқырлыққа, ептілік пен төзімділікке, күштілікке, жақсы мінез-құлыққа, көпшілікпен санаса білу сияқты жақсы қасиеттер қалыптасады. Ойын үстінде баланың қиялы, ойлауы, қабылдауы, зейіні, ес сияқты психикалық үрдістері белгілі деңгейде дамиды. Сөйтіп, бала құрбы-құрдастарымен қарым-қатынас жасауда мінез-құлық ережелерін сақтауға, орындауға үйренеді.

:

Қимылды ойындардың пайда болу тарихы

Қимылды ойынның пайда болу тарихын зерттеу мәселесі ұзақ жылдар бойы ғалымдардың басты назарында болды.

Өте ертедегі тұжырымда ойын адамдардың бос уақытына байланысты пайда болды деген пікір бар. Ежелгі уақытта ойынға діни-саяси жағынан мән берілді. Ежелгі гректер құдай ойынға қатысушыларды қорғайды деп ойлады. Сондықтан  Ф.Шиллер ежелгі ойындар адамның бос уақытындағы қызметі деп тұжырымдады. Ежелгі Қытайда мерекелік ойындарды әмірші өзі ашып, оған өзі қатысқан.

Кеңестік кезде ұлттық ойындардың сақталуы және дамуы тоталитарлық тәртіппен байланысты болды.

Әлемдік педагогикада ойын нақты мақсатқа жетуге бағытталған және белгілі шарттары (ережесі) бар әрекеттерден тұратын, ойынға қатысушы балалар арасындағы жарыс немесе сайыс ретінде қарастырылды.

"Ақ серек, көк серек "

Ойын мақсаты: Балалардың тіл байлығын жетілдіру, достық қарым-қатынастарын дамыту.

Ойын шарты: Ойын ашық алаңда өткізіледі. Ойынға қатысушылар екі топқа бөлінеді. Аралығы 30-40 метрдей жерге бір-біріне қарама-қарсы орналасады. Қаз-қатар қол ұстасып, тізіліп тұрады. Жеребе бойынша ойынды бастаған топтың балалары әндете өлең айтады.

- Ақ серек, көк серек,

Бізден сізге кім керек?

Екінші топтағылар ойыншының атын атайды. Сол кезде аты аталған бала өз тобынан шығып, екпіндей жүгіріп келеді де, қарсы топтың тізбегін үзіп кетуге тырысады. Егер үзіп кетсе, бір баланы жетелеп апарып, өз тобына қосады. Үзе алмаса, өзі сол топта қалады.

« Аю мен аралар »

Ойын мақсаты: Ойын сөздерін айта отырып,кейіпкерлерді нақ көрсете білу.

Ойын құралдары: Аю мен аралардың маскалары,бүлдірген муляждары.

Ойын шарты: Аю болып киінген бала немесе тәрбиеші орындықта отырады(орманында). Ал аралар болып киінген барлық балалар орманға бүлдірген теруге барады.

Қимылдармен көрсетіп,мынадай сөздерді айтады:

Орманында аюдың,

Бүлдіргені көп екен, (екі қолды жайып көрсетеді)

Теріп-теріп алайық, (тереді)

Қалтамызға салайық! (салады)

Аю шықты апаннан (шығады)

Бол тезірек қашайық ! (балалар қашады)

Соңғы жол сөздерін айтқанда аю тұрып балаларды қуып, ұстайды.

Осылай ойын 2-3 ойнатылады.

"Ақсүйек"

Ойын мақсаты: Балаларды қырағылыққа, дәлдікке үйрету.

Ойын шарты: Ойынға қатысушы балалар бір қатарға тұрады. Тәрбиеші ақсүйекті қолына алып, балалардың ту сыртына шығады да, алысқа лақтырады. Балалар ақсүйектің лақтырылған бағытын көрмеуі керек. "Ақсүйек" жерге түскеннен кейін тәрбиеші: Ал ақсүйекті іздеңдер, кім тез табар екен? - дейді. Ойынның шарты бойынша ақсүйекті тауып алған бала басқаларына білдірмей, тәрбиешіге тез әкеліп беруі керек. Егер балалардың бірі байқап қалса, ақсүйекті тауып алған баланы қуып жетіп, денесіне қолын тигізуі керек. Сонда ақсүйек өзіне беріледі. Сөйтіп, ақсүйекті ешкімге жеткізбей тәрбиешіге табыс еткен бала жеңімпаз аталады.

« Сорпа пісіреміз »

Ойын мақсаты: Көкөністердің атауларын қайталап отыру.Ойын кезінде жүргізушіні зейін қойып мұқият тыңдау, бір-бірімен соғылыспай шеңбер ішінде жүру,жүгіру.

Ойын құралдары: Көкөністердің муляждары немесе басқа киетін маскалар.

Ойын шарты: Жүргізуші: Балалар,сендер көрдіңдер ме қазанда су қалай қайнайды? Көкөністер піскенде суда қалай жүзеді? Біз барлығымыз қазан боламыз. Қайсы көкөністі атайды,сол қазанға түседі де қазанның ішінде жүзіп, жүгіріп жүреді, бір-бірін соқпайды.

Балалар шеңбер құрып тұрады, әрқайсысында көкөністен.

Анамның қазанында су қайнайды

Барлық көкөністер онда секірді.

Әй,картоп (сәбіз,пияз ) қазанға бар

Ана сорпасын пісіреді.

Ойын бірнеше рет қайталанады.

"Қаршыға мен қарлығыш"

Ойын мақсаты: Балаларды ойын шартын бұзбай ойнауға, шапшаңдыққа тәрбиелеу.

Ойын шарты: Бұл ойынға қанша бала болса да, қатыса беруге болады. Ойыншылар екі топқа бөлініп, екі бағытқа қарап, екі қатарға тұрады. Бұлардың бір қатары "Қаршығалар" да, екінші қатарындағылар "Қарлығаштар" болады.

Бір ойыншыны басқарушы етіп сайлайды. Басқарушы екі саптың арасымен ерсілі-қарсылы жүріп дауыстайды. Алдымен "қар..." дейді де, содан соң қалауынша "шығалар" немесе "лығаштар" деп қосады. Сол кезде бастаушы атын атаған топтағылар бытырай қаша жөнеледі де, аты аталмаған топ оларды қуалайды. Олардың міндеті - қашқан топтағылардың біреуін ұстап алу. Ұсталған ойыншы сол топқа өтеді. Қайсы топ қарсы топың ойыншысын көп қосып алса, сол топ жеңеді.

"Белбеу соқ"

Ойын мақсаты: Балаларды байқампаздыққа, ептілікке баулу.

Ойын құралдары: белбеу

Ойын шарты: Ойынға қатысушылар шеңбер құрып отырады. Ширатылған шүберек белбеуді бірі қолына алып айналады да, біреудің артына білдіртпей тастап кетеді. Ол айналып келгенде артында қалған белбеуді отырған адам байқамаса, әлі тастаған адам белбеуді алып оны қуады, ұрады. Егер қолма - қол білсе, ол белбеуді тастағанды, қашан өз орнына жеткенше пергілейді. Ойындағы бір шарт: отырғандар артына қарамайды. Тек қағілездікпен ғана белбеуді білуі керек.

"Сақина тастамақ"

Ойын мақсаты: Ойын шартын дұрыс қолдана білу, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру.

Ойын құралдары: сақина

Ойын шарты: Балалар дөңгеленіп, екі-екіден қатарласып отырады. Ойын бастаушы бала ортаға шығады, оның қолында сақинасы болуға тиіс. Ол сол сақинаны бір шеттен бастап қолдан-қолға жүгіртіп, отырғандардың біреуінің алақанына салу керек. Алақанына сақина түскен бала мұны жанындағы көршісіне сездірмейді. Осыдан кейін ойын бастаушы ортаға шығып, "бір, екі, үш, сақинам ұш" дейді. Сонда сақинасы бар адам орнынан шапшаң тұруы керек. Егер ол тұра алмай, көршісіне өзін ұстатып қойса, айып тартады. Ал, керісінше, көршісі оны ұстай алмаса, өзі жазықты болады. Көпшіліктің ұйғаруы бойынша ән, күй, би немесе басқа бір білетін өнерін көрсетеді. Содан кейін ол алғашқы ойын бастаған адамның орнына тұрып, ойынды қайта жалғастырады.

"Арқан түю"

Ойын мақсаты: Балаларды байқампаздыққа, ұжымдыққа баулу.

Ойын құралдары: арқан

Ойын шарты: Ойнаушылар шеңбер жасап дөңгелене тұрғаннан кейін, қолында арқаны бар ойын жүргізуші топ ортасына шығады да: "Ойынды бастадым!" - деп дауыстайды. Содан соң арқанның түйілмеген басынан ұстап шеңбер бойымен айналдырады, ал ойнаушылар болса секіріп тұрып, арқанды аяқтарының астарынан өткізіп жібереді. Кімде-кім арқанды өткізе алмай, аяғына тигізіп алса, онда айып тартады. Көпшіліктің ұйғаруымен ортаға шығып өнер көрсетеді және орын ауыстырады. Осылайша ойын одан әрі жалғаса береді.

"Кім жылдам?"

Ойын мақсаты: Балаларды шапшаңдыққа, жылдамдыққа баулу.

Ойын құралдары: белбеу

Ойын шарты: Ойыншылар ойынға екі-екіден қатынасады. Ортаға шыққан екі ойыншы бір-біріне арқасын беріп, екі жаққа қарап тұрады.Аяқтарының арасын иықтарының деңгейімен бірдей етіп ұстайды. Сонан соң ойын жүргізуші екеуінің аяғының арасына ұзыннан ұзақ белбеу тастайды да "бір, екі, үш" деп санайды. "Үш" деген де кім еңкейіп белбеуді бұрын алса, соның жеңгені. Бұл адамның өз денесін еркін меңгеріп, тез қимылдауының нәтижесінде жүзеге асады. Ойынға басқа ойыншылар шығады. Екінші кезекте әр жұптың жеңімпаздарымен арадағы жарыс болады. Ең соңында жеңген екі ойыншы қалады. Сол екеуінің қайсысы жеңіп шықса, сол жеңімпаз атанады.

"Көген тартыс"

Ойын мақсаты: Балалардың өзара қарым-қатынастарын арттыру, шапшаңдыққа баулу.

Ойын құралдары: арқан, бор

Ойын шарты: Бұл ежелден келе жатқан көне ойындардың бірі. Ертеде оны малшылар ойнайтын болған. Ойынды кең алаңда, дене шынықтыру залында өткізуге болады. Ойынға қатынасушылар тепе-тең екі топқа бөлінеді. Араларынан екі топқа ортақ ойын жүргізуші тағайындалады. Ойынға ұзын арқан таңдап алынады. Ортасынан 1-1,5 метрдей ашық орын қалдырылып, арқан әрбір 40-50 см сайын түйіледі. Ортадан екі топты бөліп тұратын көмбе сызығы сызылады. Әр ойыншы бір-бір түйіншектен ұстап, бір-біріне қарсы қарап тұрады. Ойын басқарушының белгісімен басталады. Ортадағы көмбе сызықтан қай жақтың ойыншысы тартып өткізілсе, сол топ жеңіліп, оны тартып өткізген жақ жеңіске жетеді. Ойын осылай жалғаса береді.

"Дауыста, атыңды айтам"

Ойын мақсаты: Балаларды дауыс ырғағын өзгерте білуге үйрету, есту , қабылдау қабілеттерін дамыту.

Ойын құралдары: орамал, таяқ

Ойын шарты: Ойынға көз байлайтын орамал, ұзындығы 1-1,5 метр таяқ керек. Ойынға қатынасушылардың саны шектелмейді. Ойнаушылардың саны көп болса, ойын солғұрлым қызықты болады. Ойнаушылар қол ұстасып, шеңбер бойымен дөңгелене тұрады. Шеңбердің сыртына шығарып, бір ойыншының көзін байлайды да қолына таяқ ұстатып, шеңбердің ішіне кіргізеді. Көзі байлаулы ойыншы шеңбердің ортасына келген соң, қолындағы таяғын өзіне қарсы тұрған ойыншылардың кез келгеніне ұсынады да "дауыста, атыңды айтам" дейді. Таяқтың екінші басынан ұстаған ойыншы атын біліп қоймас үшін дауысын өзгертіп үн қатады. (Шеңбер бойында тұрған ойыншылар белгілі бір бағытпен үнемі қозғалыста болады, тек ортадағыкөзі байланған ойыншының таяғы бір ойыншыға тиген кезде ғана бір орында тоқтап тұрады). Көзін байлаған ойыншы таяғының кімге тигенін дәл тапса, сол ойыншымен орын ауыстырады. Таба алмаса, көзі шешіліп, сол ортада тұрған бойында көпшіліктің ұйғарымымен өнер көрсетеді.

"Тауқырайдан"

Ойын мақсаты: Балалардың ұлттық ойындарына деген қызығушылықтарын арттыру, аңғарымпаздылыққа баулу.

Ойын құралдары: тақия

Ойын шарты: Ойнаушылар бірінің қолы бірінің басына жетерліктей мөлшерде дөңгеленіп отырады. Ойын бастаушыдан басқаның бәрі жалаңбас болуы керек. Ол: "Тауқырайдан-тауқырайдан" деп, қайталап айта береді де, өз басындағы тақияны оң жағындағы көршісінің басына кигізе қояды. Көршісі де сол сөзді қайталап, оң жақтағы көршісіне кигізеді. Осылай жалғасып кете береді. Бір мәзетте ойын бастаушы көзін жұмып отырады да: "Тау-тау" деп, басын өз қолымен баса қояды.

Тақия кімнің басында қалса, соған айып салады. Ән, тақпақ айтқызады, не би билетеді.

"Теңге алу"

Ойын мақсаты: Балаларды ойынды өз мәнінде өрбіте білу, жылдамдыққа баулу.

Ойын құралдары: теңге, ағаш ат

Ойын шарты: Екі топ ойыншылардың әрқайсысы жеке - жеке шыбықты ат қып мінеді. Ойынды бастаушы жүргізеді. Ойын кезегі басталатын жерге сызық сызылады. Одан әрі 20-32 метрдей жерден тереңдігі бір қарыстай (15-20 см) екі шұңқыр қазылады. Әр шұңқырға он-оннан тас салынады. Екі топтан екі сайыскер шығады да, сызыққа келіп, қатарласып тұрады. Бастаушының белгісі бойынша, шыбық аттарын құйғытып, шаба жөнеледі. Сол беттерімен әлгі шұңқырға жетіп, қол сұғып жібереді де, тасты іліп алып, әрі қарай кетеді. Шұңқыр тұсында бөгелуге болмайды. Ұпай әр сайыскердің іліп алған тастарының санына қарай есептеледі. Қай топ көп ұпай жинаса, сол топ жеңеді.

"Итеріспек"

Ойын мақсаты: Балаларды дене бітімін ұстай білуге үйрету, жеңімпаздыққа баулу.

Ойын құралдары: бор

Ойын шарты: Ойын көгалда, кең жерде өткізіледі. Ойыншылар санына шек қойылмайды. Ойнаушылар жиналып болғаннан кейін, үлкен шеңбер сызылады да, ортаға екі ойыншы шығады. Егер бір аяқпен секіріп жүріп, екі ойыншының біреуі екінші аяғын жерге тигізбестен, қарсыласын шеңберден итеріп шығарса - жеңгені. Аяғын жерге тигізіп алса - жеңілгені. Ойын жалғаса береді.

«Бауырсақ»

Ойын мақсаты: Балаларға жақсы мен жамандықты айыра білуге үйрету.

Ойын құралдары: Бауырсақ пен түлкінің маскалары

Ойын барысы: Балалар маскаларды киіп, ойынға қатысады. Бауырсақ болып ойнайтын балалар түлкіден қашып құтылу керек. Егер ұсталса, онда түлкі болады. Автордың ролін ересек адам ойнайды: -Мен бауырсақпын, бауырсақпын!

«Шалқан» ойыны.

Ойын мақсаты: Балалармен ойын арқылы ертегі мазмұның қайталай отырып, есте сақтау, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Ойын құралдары: Маскалар.

Ойын барысы: Балалар бір-бірінің белінен ұстап, еденде теңселіп отырады. Бұл-«шалқан». Жүргізуші-«Атай» «шалқанның» алдында тұрады. Жүргізуші айналып жүріп, өлең айтады: -Шалқаным, шалқаным!

Егілген,қоршалған!

Кім сені екті,

Кім сені суарды?

Балалар: -Бізді атай өсірді,

Бізді атай суарды.

Сол кезде жүргізуші 1-ші баланы қолынан ұстап тартады. Кімді тартып алады, сол жүргізушінің артына тұрады. Ойын әрі қарай жалғасады.

Осылай ойын 2-3 ойнатылады.

«Аққу-қаздар»

Ойын мақсаты: Балалардың жалпы координациясын жетілдіру, шапшандылығын, ептілігін дамыту, жылдам қабылдау сияқты ерешеліктерін дамыту.

Ойын құралдары: қасқырдың маскасы.

Ойын барысы: Ойыншылардың ішінде қасқыр,бақташы тандап алынады.Басқа балалар қаздар болады.Ортада бір сызық болады.Ол қаздардың тұратың жері.Қасына шығыршық қойылады.Ол қасқырдын үйі болады.Бақташы қаздарды жайып шығады.Олар далада жайылып жүреді.

БАҚТАШЫ: - Қаздар! Қаздар!

ҚАЗДАР: - Қаңқ, қаңқ, қаңқ.

БАҚТАШЫ: - Тамақ жейсіндер ме?

ҚАЗДАР: - Иә,иә,иә.

БАҚТАШЫ: - Ендеше ұшындар!

ҚАЗДАР: - Жоқ,аш қасқыр бар

- Жібермейді ол жолда.

БАҚТАШЫ: - Тез! Ұшындар қалайда!

Осы кезде қаздар қанаттарын қағып ұшып,бақташыға қарай жүгіреді.Қасқыр ұстағандарын шығыршықтың ішіне кіргізіп қояды. 2 рет ойнағандар ауысып,басқа балаларға кезек береді.

«Айгөлек»

Ойын мақсаты: Балалардың шапшандылығын дамыту, ептілікке тәрбиелеу, балалардың үйлесімді қимыл-әрекеттерін, жылдамдық сияқты қасиеттерін жетілдіру.

Ойын барысы: Балалар тендей екі топқа бөлінеді.Аралары 20-30 қадамдай аралықта бір-бірлеріне қарама-қарсы қарап,қол ұстасып тұрады.

Бірінші топ: Айгөлек-ау,айгөлек,

Айдын жүзі дөнгелек.

Ақ терек пен көк терек,

Шауып алдым бәйтерек.

Ақ терек,көк терек,

Бізден сізге кім керек? – деп хормен сұрайды.

Екінші топ: Айгөлек-ау,айгөлек,

Айдың жүзі доңгелек.

Ақ терек пен көк терек,

Шауып алдым бәйтерек.

Ақ терек,көк терек, Анау тұрған ... .(бір баланын аты) керек! – деп хормен жауап береді. Аты аталған бала жүгірген күйін барып, қарсы топтың ұстап тұрған қолдарын үзіп өтуі керек. Егер үзіп өтсе,сол балалардың бірін өзімен бірге алып қайтады, үзе алмаса, өзі сол топта қалады. Ойынның соңында қай топтың балалары көп болса, осы топ жеңімпаз болып есептеледі.

«Ормандағы аю»

Ойын мақсаты: Балалардың тілдерін дамыту, ойын тәртібін сақтай отырып ойнауға, достыққа, ұжымдыққа тәрбиелеу.

Ойын құралдары: аюдың маскасы

Ойын шарты: Алдымен ойын алаңы белгіленеді. Санамақ бойынша аю болған бала «орманда» тұрады. Қалғандары онда саңырауқұлақ, жеміс-жидек теру үшін келе жатыр және жол-жөнекей былай деп ән шырқайды:

Қарағайлы орманның

Аюы ұйықтап жатқанда,

Саңырауқұлақ, жидегін

Тереміз түспей «қақпанға»-

Ұйықтай бер, маубас маймағым,

Мүлгіген күйі орныңда.

Орманның ішін аралап,

Жасаймыз мұнда той-думан.

Ойыншылар соңғы сөздерін айтқан уақытта ұйықтап жатқан аю ары-бері дөңбекшіп, керіле бастайды және апанынан ерініп зорға шығады. Бірақ ол күтпеген жерден ойыншыларға қарай жүгіріп, біреуін ұстап алуға күш салады. Ал ұсталған бала аю болып, ойынды жалғастырады.

"Ақ қоян"

Ойын мақсаты: Балалардың ойынға деген қызығушылықтарын арттыру, тілдерін дамыту, достыққа, ұжымдыққа тәрбиелеу.

Ойын құралдары: қоянның маскасы

Ойын шарты: Балалар шеңбер жасап тұрады да, ал бір бала ортада "қоян" болып отырады. Шеңбердегі балалар қол ұстасып, қоянды айнала жүріп, тақпақ айтады:

Ақ қоян-ау, ақ қоян,

Орныңнан тұршы,

Бетіңді жушы,

Шашыңды тарашы,

Әй-әй көйлек киші,

Біреудің қолын үзші, -

дегенде, қоян болған бала тақпақтағы айтылған қимылды түгел істеп, өлең бітісімен, жүгіріп барып, шеңберді бұзуға тырысады. Егер бала шеңберді үзсе, өзі шеңберге қосылып тұрады. Үзілген жердегі, оң жақтағы бала "қоян" болады.

"Кім епті?"

Ойын мақсаты: Балаларды ойын кезінде жеңімпаздыққа ұмтылысын тудыру.

Ойын құралдары: Ең алдымен ұзындығы 5-6 метрге жететін жіп қажет. Оның екі ұшына жіңішке таяқ байлау. Таяқтың ұзындығы шамамен 25-30 см. болу қажет. Жіптің ортасын белгілеп алу, сол жерге басқа түсті жіп байлап қою.

Ойын барысы: Ортаға екі адам шығады да бір-бірінен алшақ тұрып жіпті орауы тиіс. Кімде-кім жіпті тез ораса, сол жеңімпаз болып есептеледі. Жеңген адамның орнына басқа ойыншы шығып ойынды жалғастырады. Кейбір екі жеңімпазды кездестірсе де болады.

"Орныңды тап"

Ойын мақсаты: Балалардың ой-өрісін кеңейту, достыққа, ұжымдыққа, бірлікке тәрбиелеу.

Ойын барысы: Бұл ойынға ойнағысы келгендердің бәрі қатынаса алады. Жүргізуші ойнаушыларды жұп-жұбымен шеңбер бойына тұрғызады. Әрбір жұптың ара қашықтығы 2-3 адым. Жүргізуші жұбы жоқ, артық қалған ойыншыны қуа жөнеледі. Артық қалған ойыншы кез-келген жұптың біреуінің алдына тұра қалады да, үшінші артық қалған адам жүгіре жөнеледі. Осылай ойын жалғаса береді.

"Хан " ойыны

Ойын мақсаты: Балалардың ұлттық ойынға деген қызығушылықтарын арттыру, ойын кезінде бір-біріне деген достық қарым-қатынастарын қалыптастыру

Ойын құралдары: асыктар, «Хан»- үлкен асық

Ойын барысы: Асық ортаға шашылады. Ішінен екі сақа екі жақтың ханы делінеді. Асық шашылған соң екі жақ өз ханымен шашылған асықтарды атады. "Хан" тиген асық басқа біріне тиіп кетсе атқан жақ ұтылып, кезекті қарсыласына береді. Сонан соң ол асықты өзі шашып, атуды өзі бастайды. Бұл атыс қайта-қайта қайталанып ақырында біреу ұтып хан болады. Ұтыс асықты кімнің көп алғанына байланысты. Өйткені, асықты аз алған жақтың ханы әскерінен айырылды ғой.

"Үш орындық"

Ойын мақсаты: Балаларды жылдамдыққа, шапшаңдыққа баулу.

Ойын құралдары: орындықтар

Ойын шарты: Ойын кең бөлмеде, спорт залдарында өтеді. Ол үшін ортаға үш орындық қойылады. Ойынға қатынасушылардың санына байланысты орындықтың көбейе түсуі мүмкін. Ойын басқарушының берген белгісі бойынша ойыншылар ортада тұрған орындықтарды айнала жүгіреді. Ойын қыза бастағанда басқарушы "Отырыңдар" деген белгі береді. Сол кезде ойыншылар орындықтарға отыра қалады. Ал орындыққа отырып үлгіре алмағандар ойыннан шығады. Енді орындықтың бірі алынып қойылады да, ойыншылар қалған орындықты айнала жүгіреді. Ойын бір орындық пен екі ойыншы қалғанға дейін, олардың бірі жеңіп шыққанға дейін жүргізіле береді. Сонан соң, ойын қайта басталады да, артынан жеңімпаздар арасында өзара тартыс басталады. Жеңіп шыққан ойыншы ең жылдам ойыншы деп аталады.

"Қара құлақ"

Ойын мақсаты: Балалардың достық қарым-қатынастарын, ұжымдық сезімдерін дамыту.

Ойын шарты: Ойынға 5 - 10 бала қатысады. Оңаша жерге топтасады. Өз араларынан "Қара құлақ" атап бірбаланы қазық етіп, арнайы белгілейді. Қазық жатқан жерінен қозғалмай жата береді. Басқалары ары таман кетіп қалады. Содан кейін ойынға қатысушылар қазық - ойыншыны алыстан қоршап, бірте - бірте жақындай түседі. Таяп кеп:

- Мына жатқан кім? - деп, шошынғандай бірінен - бірі сұрасады. Біреуі:

- Ойбай - ау, бұл "қара құлақ" қой, - деп, тұра қашады.

Басқа ойыншылар да:

- Қара құлақ, қара құлақ, - деп, жан - жаққа қаша жөнеледі. "Қара құлақ" тұра қуады. Қолға түскен бала "Қара құлақ" болады. Ойын қайта басталып, сол ретпен жалғасын табады.

"Соқыр теке"

Ойын мақсаты: Балалардың тілін дамыту, ойын шартын бұзбай ойнауға тәрбиелеу.

Ойын құралдары: орамал

Ойын шарты:

Бұзау, Бота, Қозы, Лақ,

Тоқты, Серке, Құлыншақ,

Торпақ, Тана, Тай, Тайлақ,

Құнан, Дөнен, Бесті бар -

Бәрін біліп, естіп ал!

Сүзегенсің, тентек Теке аппақ,

Ізде оларды, ұста оларды, бақ-бақ!

Ойнайтын балалар қатар-қатар тұрады. Ойын басқарушы тұрғандардың әрқайсысын жеке-жеке мал атымен атап шығады. Ең соңғы аты аталған бала "Соқыр теке" болады.

Далада ойналғанда жерге шеңбер сызылады. Ойын басқарушы ортаға көзі орамалмен таңылған "Соқыр текені" шығарады. Содан кейін балалар:

Соқыр теке, бақ-бақ,

Қайдан бізді таппақ?!- деген өлеңді барлығы қосыла айтады. Өлең айтылып болысымен, шеңбердің ортасында қалған "Соқыр теке" балаларды ұстауға ұмтылады. Бірақ бұл кезде ойнаушылардың шеңберден шығып кетпеуі қатты қадағаланады. "Соқыр теке" ұстаған бала оның орнына тұрады, ойын әрі қарай жалғаса береді.

"Жігіттер жарысы"

Ойын мақсаты: Балалардың ойын кезінде жеңімпаздыққа ұмтылысын тудыру.

Ойын құралдары: әдемі өрнектелген орамал, барабан

Ойын шарты: Бұл ойынға бірыңғай ұлдарды қатыстыру керек. Ортаға әдемі өрнектелген орамал қойылады. Жүргізуші барабанның дауысымен балалардың жеңіл жүгіруін қадағалайды. Барабан дауысы тоқтаған кезде біреуі дереу орамалды басына көтеріп алуы керек. Кім бірінші көтерсе, сол жеңіске жетеді.

«Өртті сөндіру»

Мақсаты: Икемділіктерін дамытып, кеңістікті бағдарлай білуге үйретіп,  ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Құрал-жабдықтар: Су құйылған шелек, қызыл түсті кішкентай кемелер, майонездің бос шелегі, тазик.

Ойын барысы:

Белгілі бір ара қашықтықта балалар сапқа тұрады

1. Шелекке су толтырады

2. Су толтырылған шелекті бір-біріне береді

3. Өрттерді сөндіреді

4. Өшіріп су құйған бала бөгеттерден өтіп саптың басына барып тұрады.

«Секіртпелі жолдар»

Мақсаты: Балаларды белгі бойынша алға жылжуға, тізені бүгіп аяқ ұшын көтеріп секіруге үйрету, нақтылық пен шыдамдылық танытуға дағдыландыру.

Барысы: Балалар бір дөңнен екінші дөңге секіреді. Іздерді басып, қолдары белде болады

 

«Торайды тамақтандыр»

Мақсаты: Балаларды жылдамдыққа үйретіп, дәл тигізуге дағдыландыру.

Ойын барысы:

Белгілі бір кедергілерден өтіп

1. Тунельден тізерлеп өту.

2. Секіртпеден секіріп өту.

3. Шелектен доп алып торайдың аузына көздеп лақтыру .

«Кім жылдам?»

Мақсаты: Балаларды жылдамдыққа үйретіп, түстерді ажыратуға, шапшаңдықтарын қалыптастыру.

Ойын барысы: Түрлі-түсті бөтелке қақпақтарын шашып араластыру, «1-2-3, Баста!!!» деген кезде балалар өздеріне керек түсті жинайды, болған бала сапқа тұрады.

«Сылдырмақпен сылдырлат»
Мақсаты: балаларды ойынның шартын бұзбай ойнауға, белгі бойынша, мәтіннің сөзіне сай қимыл-қозғалыс жасауға дағдыландыру, зейіндерін, байқағыштықтарын, жүгіру дағдыларын дамыту. 
Шарты:5-6 балалар алаңның бір жағында сызықтың ар жағында тұрады. Қарама-қарсы жақта орындықтарда бір бірінен арақашықтығы бірдей болып сылдырмақтар (балалардың санына сай) жатады. «1-2-3, жүгіріңдер»- деген белгі бойынша балалар сылдырмақтарға қарай жүгіреді, жоғарыға көтереді де сылдырлатады. Бірінші жетіп, сылдырлатқан бала жеңіске жетеді. Сол балалар орындарына барады, басқа ойнаушылар қатысады. 
Ұсыныс: ойынды қиындатуға болады: кедергілерден секіртіп /жіптен, текшелерден, шеңберден өту, т.б./ 

«Тығылмақ»
Мақсаты: Балаларды қырағылыққа,ептілікке, бірлікке тәрбиелеу. 
Ойынның шарты: Тәрбиеші санамақ арқылы жүргізуші сайлап алады. Жүргізуші тәрбиешінің қасында немесе белгіленген жерде көзін жұмып тұрады, ал басқа балалар тығылады

«Қояндар мен қасқыр»

Мақсаты: Балаларды алғырлыққа, қырағылыққа, татулыққа тәрбиелеу. Ептілік қасиеттерін арттыру. Денсаулықтарын шынықтыру. 
Шарты: Бір бала қасқыр болады, ал қалған балалар қояндар болады. Қояндар өз үйлерінде тығылып жатады, ал қасқыр өзінің апанында жатады. Тәрбиеші: 
- Секеңдеңдер қояндар, 
Жүгіріңдер жортыңдар- деген кезде, қояндар үйлерінен шығып секеңдеп ойнайды. Осы кезде қасқыр апанынан шығып қояндарды қуа жөнеледі. Ұстап алған қояндарды апанына апарады. Осылай 3-4 қоянды ұстағаннан кейін ойынды басқа бала жалғастырады. 
Ойын 2-3 рет ойналады.

«Қаздар мен түлкі»

Мақсаты: Балаларды қырағылыққа, ептілікке және ойынды дұрыс ойнауға үйрету. Балалардың көңіл күйінің көтеріңкі болуын қадағалау.Балалардың ойынға деген қызығушылықтарн арттыру. 
Шарты: Қаздар алаңның бір жағында жүреді. Ал алаңның екінші жағында балалар орындықта тұрады. Алаңға қарама қарсы жақта түлкінің үйі орналасқан. Қаздар жайылып қанаттарын қағып жүреді, тәрбиешінің белгісімен түлкі келді деген кезде қаздар ұша жөнеледі, үйлеріне барып қонады. Түлкі қаздарды қуа жөнеледі, ұстаған қаздарды ініне апарады. Ойын 4-5 рет қайталанады. 


« Сұр қоян жуынады»
Мақсаты: Қимыл қозғалыс қабілеттерін арттыру, тілдерін дамыту, ептілікке тәрбиелеу. 
Шарты: Балалар шеңбер жасап тұрады. Қоян болған бала ортаға шығады. 
Балалар: Қоян, қоян тұршы, 
Беті, қолды жушы 
Айнаға қарашы 
Шашыңды тарашы 
Енді бізді қушы. 
Қоян қимылмен көрсете отырып жасап, тұрады. Енді бізді қушы дегенде, балаларды қуа жөнеледі. 
Ойын 4-5 рет қайталанады. 

«Қойлар мен қойшы»
Мақсаты: Балаларды бірлікке, татулыққа, ептілікке тәрбиееу. Тәрбиешінің берген белгісіне көңіл аудара білуге үйрету. 
Шарты: Қойшы сайланып алады. Қалған балалар қойлар болады. Қойшының құралдарын береді. Қойлар алыста жайылып жүреді, қойшы алыстан бақылап тұрады. 
Тәрбиеші: Қойшы шықты ертемен, 
Қойларын бағып далаға. 
Қойлар маңырайды, 
Сонан соң жамырайды, - деген кезде қойлар жан-жаққа жамырайды. Ал қойшы оларды жинақтап қораға әкеліп қамайды. Басқа қойшыны сайлайды. Ойын 3-4 рет қайталанады.

«Ұшатын құстар»
Мақсаты: Балаларды табиғат құбылыстарын салыстыра білуге үйрету және қырағылыққа тәрбиелеу, құстар сияқты ұша білу қабілеттерін бақылау, тәрбиешінің берген белгісін тиянақты тыңдай білуге үйрету. 
Шарты: Алаңның бір жағында құстар ұшып жүреді. Тәрбиеші құстар ұшты дегенде, қанаттарын желпіп алаңда құстар ұшады. Тәрбиеші дауыл соқты дегенде құстар ұшып барып қабырғадағы сатыларға шығып алады, ал тәрбиеші дауыл басылды дегенде сатыдан түседі де ұшуларын жалғастырады. Ойын 3-4 рет қайталанады. 


«Мысықтар мен балалар» 
Мақсаты: Берілген белгіні дұрыс тыңдай білуге, ойын ойнағанда қауіпсіздік ережелерін сақтай білуге, топпен ойнауды ойнай білуге үйрету. Ептілікке,алғырлыққа тәрбиелеу. 
Шарты: Балалардың жартысы мысықтар болады, ал жартысы олардың иесі болады. Мысықтар баспалдақта отырады, олардың иелері жүрелерінен алаңның екінші жағында отырады. 
Тәрбиеші сүт кімге керек деп сүт құйғандай болады.Балалар «кис-кис», деп шақырады.Мысықтар жақындаған да балалар алаңның екінші жағына қашып шығады. Ойын 2-3 рет қайталанады. 

«Лақтыр да, қағып ал» 
Мақсаты: Балаларды ептіліке,шапшаңдыққа тәрбиелеу.Тәрбиешінің берген белгісін мұқият тыңдай білуге үйрету. 
Шарты: Балалар алаңда еркін орналасады әр біреуінің қолында бір-бір доптан болады.Тәрбиешінің «баста»,- деген белгісі бойынша балалар допты жоғарыға лақтырып қағып алады.Әр бала неше рет лақтырып қағып ала алады,соны санайды. 

«Кеглиді көзде» 
Мақсаты: Балаларды мергендікке,ептілікке,белгілі бір бағытты көздей білуге үйрету. 
Шарты: Балалар екі қатарға бөлініп тұрады,тізілген кеглиларды қолдарындағы доппен көздеп құлату керек. Әрбір бала өзінің неше кегли құлатқанын есінде сақтап отырады.Допты оң қолымен , сол қолымен де домалатуға болады. 

«Допты тордан лақтыр» 
Мақсаты: Допты лақтыра білуге үйрету, топпен жарыса білуді ептілікке,шапшаңдыққа үйрету. 
Шарты: Құрылған тордың екі жағынан бөлініп тұрады. Арақашықтығы 1-1,5 метр болуы керек. Балалар тор арқылы бір-біріне допты лақтырады.Допты жерге түсірмей қағып алып отыру керек.Тәрбиеші жерге түскен допты санап отырады.Қай топта доп көп жерге түсе сол топ жеңіледі. 

«Доптар мектебі»
Мақсаты: Доппен ойнаудың тұрлерін үйрету,екі қолмен қағып алу,қабырғаға үру, жерге ұрып қағып алу сияқты т.б.түрлерін ойнай білу.Ептілікке тәрбиелеу. 
Шарты: Балалар тәрбиешінің көрсеткен жаттығуларын орындайды. 
1. Допты жоғары лақтырып екі қолмен қағып алу. 
2. Допты жерге соғып екі қолмен ұстап алу. 
3. Допты жерге соғып шапалақты соғып екі қолмен ұстап алу. 
4. Қабырғаға допты соғып екі қолмен қағып алу. 
5. Допты қабырғаға соғып ұстап алып,жерге соғып қағып алу. 

«Дөңгелекті лақтыру»
Мақсаты: Балаларды белгіленген бағыты көздей білуге,ептілікке,шапшаңдыққа үйрету. 
Шарты: Ойын дөңгелектерді көздеп лақтырудан түрады,дөңгелектің диаметрі 15-20см. Ал таяқшаның ұзындығы 30-40см. 
Балалар қатарға тұрып 1,5-2метр ара қашықтықта дөңгелектерді таяқшаға дәлдеп лақтырып кіргізу керек.Балалар ойынды бірін кейін бірі жалғастырып ойнай береді. 

«Қайда жасырылғанын тап» 
Мақсаты: Балаларды қырағылыққа, байқампаздыққа үйрету,бірлікке,татулыққа тәрбиелеу 
Шарты: Балалар бөлменің бұрышында тұрады. 
Тәрбиеші жалаушаны тығатынын айтады. Балалар теріс қарап көзін жұмады,тәрбиеші жалаушаны тығып қояды да «болды»,деген де балалар жалаушаны іздейді.Тапқан бала жалаушаны тығады.Ойын 2-3 рет қайталанады. 

«Ұстап ал»
Мақсаты: балаларды ойынның шартын бұзбай ойнауға, белгі бойынша қимыл-қозғалыс жасауға дағдыландыру, зейіндерін, байқағыштықтарын, жүгіру дағдыларын дамыту. 
Шарты: Балалар алаңда тұрады. Тағайындап алынған ұстағыш-бала ортада тұрады. «1-2-3, ұстап ал!»- деген белгі бойынша, балалар ұстағыштан қаша жөнеледі, ұстағыш болса біреуін ұстап, қолын тигізеді. Кімді ұстайды, сол аланның шетіне барады. 
Ұсыныс:ойынның басқа түрлерін пайдалануға болады: «Қуып жет те, ұстап ал», «Ұстап ал, шеңберде» т.б. 

«Тап та, үндеме»
Мақсаты: Балаларды қырағылыққа тәрбиелеу,бірлікке,татулыққа ойын ойнағанда қауіпсіздік ережелерін сақтай білуге үйрету. 
Ойын шарты: Балалар алаңның шетінде тәрбиешіге қарама-қарсы тұрады тәрбиешігің берген белгісімен олар қабырғаға бұрылып тері қарап тұрады, Бұл уақытта тәрбиеші орамалды жасырады. Содан кейін балалар көздерін ашып,орамалды іздеуге кіріседі. Тапқан бала білдірмей тәрбиешінің құлағына келіп орамалды көргенін айтады да,орнына келіп отырады. Осылайша барлық балалар орамалды тапқанша ойын жалғаса береді. 
Ойын3-4 рет қайталанады. 

«Кім кетті?» 
Мақсаты: Балалардың есте сақтау қабілеттерін арттырып,байқампаздыққа тәрбиелеу. 
Шарты: Балалар шеңберге немесе жарты шеңберге тұрады.Тәрбиеші балаларға қасындағы баланы дұрыс есте сақтау керектігін түсіндіреді,содан кейін сол баланың көзін байлап қояды. Балалардың біреуі тығылып қалады.Тәрбиеші баладан кім жоқ екенін сұрайды. Егер бала тапса,сол баланың көзін жұмады. Ойын 3-4 рет қайталанады.

Қуыршақтарға қонаққа.  Кілемнің үстіндегі кішкентай орындықтарда қуыршақтар отырады (ойнаушылар санына қарай 8-10). Тәрбиеші балаларды ойынға шақырып, қазір олардың қуыршақтарға қонаққа баратынын айтып, олардың қайда отырғанын көрсетеді. Балалар тәрбиешімен бірге көрсетілген бағытта, жай ғана қуыршақтарға келеді де, олармен амандасады. Тәрбиеші қуыршақтарды алып, олармен билеуді ұсынады. Қуыршақтармен азғана секіріп ойнағаннан кейін балалар олардың орындарына отырғызады да үйлеріне оралады.  Ойын қайталанғанда балалар қонжықтарға, қояндарға (тәрбиеші оларда алдын-ала бөлменің басқа бір бөлігіне орналастырады) қонаққа бара алады. Бұл ойыншықтармен балалар үйіне қайтады да олармен қалағанынша ойнайды.  Қоңырау қайдан естіледі?  Балалар қабырғаға беттерін беріп тұрады. Күтуші әйел бөлменің басқа бір шетіне тығылып тұрады да қоңырау соғады. Тәрбиеші балаларға: «Тыңдаңдар, қоңырау қайдан соғылып тұр, қоңырауды табыңдар», - дейді. Балалар қоңырауды тапқан кезде, тәрбиеші оларды мақтайды, одан кейін балаларға тағы да қабырғаға беттерін беріп тұруды ұсынады. Күтуші әйел басқа жерге тығылады да қайтадан қоңырау соғады.  Жолмен (жалғыз аяқ жолмен).  Тәрбиеші өзіне балаларды шақырады да суретті көрсетіп, жолдың қандай түзу екеніне назар аударады (аралығы 20-30см екі қатар сызық). Бұдан кейін балаларға, сызықтан шықпастан, осы жол бойымен қыдыруды ұсынады. Балалар бірінің артынан бірі бір бағытпен жүреді де сол тәртіппен қайта қайтады.  Бұл ойынды учаскеде өткізген жақсы. Балалардың бір-бірімен соқтықпасы үшін, ойынға бір мезгілде 5-6 адам қатыстырылады.  Күзде учаскедегі жолды ағашқа қарай бағыттап, балаларға сол жолмен жүріп отырып 2-3 жапырақ әкеліңдер деп ұсынған жақсы болады. Бұл тапсырма ойынды жандандыра түседі. Ойын үйдің ішінде өткізілгенде, жолдың аяқталар жеріне жалаулар немесе басқа ойыншықтар қою керек, балалар оларды алып келеді.  Кішкене өзен арқылы.  Тәрбиеші екі сызық сызады да (үйдің ішінде жіпті пайдалануға болады) балаларға: мынау – «өзен», - дейді; оның үстіне тақтайдан көпір (ұзындығы 2-3м, ені 25-30см) салады да балаларға: «Көпір арқылы жүруді үйренейік», - деп ұсынады. Балалардың бір-біріне соқтығыспай тек тақтайдың үстімен ғана жүруін бақылай отырып, тәрбиеші балаларға суға құлап кетпеуі үшін жай жүру керек деп ескертеді: балалар тақтаймен ары-бері 2-3 рет жүріп өтеді.  Поезд.  Тәрбиеші «Поезд» ойынын ойнауды ұсынады: «Мен паровоз боламын, ал сендер кішкентай вагонсыңдар». Балалар бірінің соңынан бірі алдында тұрғанның киімін ұстап колоннаға тұрады. «Кеттік», - дейді тәрбиеші, балалардың бәрі «шу-шу» деп дабырлап, оның артынан жүре бастайды. Тәрбиеші поезды бір бағытта, одан кейін екінші бағытта жүргізеді, одан кейін жүруді баяулатады, ақырында тоқтайды да: «Кідіріс» («Аялдама»), деп хабарлайды. Біраз уақыттан кейін тағы да гудок беріледі де поезд қайтадан жолға аттанады.  Жел көбік.  Балалар бір-бірінің қолынан ұстап, жақын-жақын дөңгелене тұрады. Тәрбиешіге қосылып олар мына өлеңді айтады.  Көпіре гөр көбік-шар,  Көпіре гөр кеңіп шар.  Осы күйі қал тұрып,  Кете көрме жарылып.  Өлеңді айтып бара жатып балалар дөңгелек шеңберді кеңейте түседі. Тәрбиеші: «Жел көбік жарылды» деген кезде барлық балалар қолдарын төмен түсіріп, бір дауыспен. «Тарс етті», - дейді де тізерлеп отыра кетеді. Тәрбиеші жаңа көбік үрлеуді ұсынады: балалар орындарынан тұрады, қайтадан дөңгелектеніп тұрады, ойын қайта басталады.  Жалаушаны әкел (таяқ арқылы аттап өту).  Бір топ балаларды (4-6 адамды) жинап алып тәрбиеші оларға жалаушаны көрсетеді, онымен ойнауды ұсынады.  Тәрбиеші кезекпен кімнің жалаушаға баратынын айтады да балалардың әрқайсысының кедергіден дұрыс аттап өтуін бақылайды. Орындықтан жалаушаны алғаннан кейін бала сол жолмен кері қайтады.  Балалардың барлығы жалаушамен оралғаннан кейін тәрбиеші жалаушаларды көтеріп, маршпен жүріп өтуді ұсынады. (тәрбиеші ритммен қолын соғады немесе бір-екі, бір-екі деп дауыстап тұрады.)  Одан кейін ойын балалардың басқа тобымен жүргізіледі.  Күн мен жаңбыр.  Балалардың алаңның бір шетінен немесе бөлменің қабырғасынан біразырақ жерге қойылған орындықтардың артында тізерлеп отырады да «терезеге» (орындықтың арқасындағы тесікке) қарайды. Тәрбиеші: «Аспан ашық, күн шығып тұр! Серуенге шығуға болады», - дейді. Балалар бүкіл алаңда жүгіріп жүр. «Жаңбыр! Тез үйге жүріңдер!» деген сигналды естіп, бәрі өз орындарына қарай жүгіріп келіп, орындықтардың артына отырады. Тәрбиеші қайтадан: «Күн шықты! Барыңдар, серуендеңдер», - дейді, ойын қайта басталады.  Допты қуып жет.  Тәрбиеші балаларға доп салынған кәрзеңкені көрсетеді де алаңның бір жағында өзімен бірге қатарласа тұруды ұсынады. Одан кейін кәрзеңкеден доптарды алып, балалардан алысқа, әр жаққа лақтырады. Балалар доптарға жүгіреді, оларды алып кәрзеңкеге салады. Ойын қайталанады.  Балалар қанша болса, доп та сонша болуы керек. Олардың әрқайсысы допты қуып жетіп, кәрзеңкеге салатын болсын.  Ойын варианты.  Ойын үшін түрлі түсті шарлар (ағаштан немесе пластмассадан жасалған) таңдап алынады. Оларды кәрзеңкеге салып, тәрбиеші балаларды шақырады, шарлардың қандай әдемі, олардың түсі қандай екендігін де айтып береді. Одан кейін: «Қараңдар, шарлар қалай домалап кетті... қуып жетіңдер де қайтадан кәрзеңкеге салыңдар» - дейді. Балалар кішкене шарларды қуып жетеді де кәрзеңкеге апарып салады.  Ойын қайталанған кезде педагог кімнің қандай шар әкелгенін жариялайды: қызыл, сары, т.б.  Пластмассадан жасалған шармен ойынды учаскеде де, тоғай ішіндегі алаңда да өткізуге болады; ағаштан жасалып, сырты жылтыратылған шармен оның бүлінбесі үшін, үй ішінде, кілем үстінде ойнаған дұрыс.  Тәрбиеші балалардың бір жерге шоғырланбай, бүкіл алаңның бойымен жүгіруін (әр бала өз шапшаңдығымен жүгіреді) қадағалайды.  Алғашқыда ойын азғана балалармен жүргізіледі, одан соң бірте-бірте ойнаушылардың саны көбейе түседі.  Күн шұғыласы (сәулесі).  Тәрбиеші өзінің жанына бір топ балаларды жинап, айнаның көмегімен күн шұғыласын қабырғаға түсіреді де:  Қабырғаға елбеңдеп,  Ойнайды сәуле құбылып.  Ымдасаң болды «кел» деп,  Жетеді демде жүгіріп.  Сәл үзіліс жасайды да: «Сәулені ұстаңдар» деген сигнал береді. Балалар қабырғаға жүгіріп, қолға тұрмай жалтаңдап тұрған күн сәулесін ұстауға тырысады.  Мені қуып жетіңдер.  Балалар бөлменің бір қабырғасын бойлай қойылған орындықтарды немесе алаңда отырады. Тәрбиеші: «Мені қуып жетіңдер», - дейді де алыңның қарсы жағына жүгіреді. Балалар тәрбиешінің соңынан жүгіріп, оны ұстауға тырысады. Одан кейін тәрбиеші тағы да: «Мені қуып жетіңдер», - дейді де қарсы жаққа қарай жүгіреді, балалар оны қайтадан қуалайды. Екі рет жүгіргеннен кейін балалар орындықтарға отырып дем алады. Одан кейін ойын қайта басталады.  Ойынды азғана балалар тобымен өткізген дұрыс: балалардың бір тобы ойнап жатқан кезде екінші тобы қарап тұрады, одан кейін балалар рөлдермен ауысады.  Маған қарай жүгіріңдер.  Балалар бөлменің бір қабырғасын бойлай қойылған орындықтарда немесе алаңды жағалай отырады. Тәрбиеші бөлменің қарсы бұрышына немесе алаңның ең алыс бұрышына барып: «Маған қарай жүгіріңдер», - дейді. Балалар оған қарсы жүгіреді. Тәрбиеші оларды қолын жайып, ишаратпен қарсы алады. Балалардың бәрі келіп, тәрбиешінің қасына жиналып болғаннан кейін, ол серуендеуді ұсынады. Балалар өздері жүргісі келген жерде емін-еркін тәрбиешімен бірге бөлме ішінде жүреді. Тәрбиеші бұдан кейін: «Үйге қарай жүгіріңдер» - дейді. Балалар жүгіріп барып орындықтарына отырады.  Ойын осылай 4-5 рет қайталанады. Алғашқы кезде ойынды азғана балалар тобымен өткізген дұрыс, кейін ойнаушылардың саны арта түседі (үйлеріне қайтқан кезде балалардың кез-келген орындыққа отыруына болады).  Мысық пен тышқандар.  Ойын азғана балалар тобымен бөлмеде (кілем үстінде) немесе далада, жұмсақ шөпті алаңда, өткізіледі.  Қырынан қойылған гимнастикалық сатының, рейканың немесе кендір жіптің көмегімен тышқандарға арналған орын қоршалады. Мысық таңдап алынады. Ол үлкен орындыққа немесе кесілген ағаштың түбіріне отырады. Тышқандар індерінде отырады.  Тәрбиеші былай дейді:  Тышқанға сақшы санап өзін мысық,  Жатады ұйықтағансып көзін қысып.  Тышқандар індерінен жүгіріп шығып (сатының баспалдақтары арасынан өтеді немесе жіптен секіреді), жүгіре бастайды.  Біраз уақыттан кейін тәрбиеші:  Тынышталыңдар, тышқандар, бекерге шулап күлмеңдер.  Ұйқыға жатқан мысықты оятып алып жүрмеңдер, - дейді.  Бұл – мысыққа берілген сигнал; ол орындықтан түседі, төрт аяқтап тұрады, керіледі, қатты даусын шығарып «мияу» дейді де індеріне қашып бара жатқан тышқандарды ұстай бастайды.  Ойындарды басқа тышқандармен 3-4 рет қайталауға болады.  Алғашқыда мысықтың рөліне мықтылау, тез қимылдайтын балалады, ал кейін істеген ісін мақтап қойып, ұялшақтау балаларды да қоюға болады.  . Үрпек төбет Балалардың біреуі төбетті бейнелейді; ол кілем үстінде жатады, басын алға созылған қолымен аяғына қояды.  Қалған балалар жай ғана оған жақындай түседі, ал тәрбиеші осы кезде былай дейді:  Алдыңғы екі аяққа басын сұғып,  Әнеки жалбыр төбет жатыр сұлық.  Белгісіз жатқаны ұйықтап, яки қалғып,  Момақан, сырты пішіні жуас салғырт.  Ояталық жақындап барайық та,  Қайтер екен содан соң – қарайық та.  Төбет орнынан ұшып тұрып үре бастайды. Балалар қаша жөнеледі. Төбет оларды қуа жөнеледі. Балалардың бәрі жан-жаққа қашып тығылады. Төбет қайтадан кілемге жатады. Ойын жаңа бастаушымен қайта басталады.  Ойын азғана балалар тобымен жүргізіледі.  Айдарлы-мекиен тауық.  Тәрбиеші мекиен тауықты, балалар балапандарды бейнелейді. Бір бала (сәл үлкендеу) – мысық. Мысық шеттеу тұрған орындыққа отырады. Тауық пен балапандар бөлмеде жүреді.  Тәрбиеші:  Ертіп сары балапандарын,  Айдарлы әсем шықты тауық.  «Кетпеңдер ұзап, балақандарым,  Қыт-қыт», - дейді ауық ауық.  Мысыққа жақындап келіп тәрбиеші былай дейді:  Тұрған жолдың бойында  Орындыққа бүк түсіп.  Не бар, қайдам, ойында  Жатыр ұйықтап бір мысық.  Мысық көзі ашады,  Балапандар қашады.  Мысық көзін ашады, мияулайды да бөлменің белгілі бұрышына, - «үйіне», тауық-мамаға қашқан балапандарды қуа жөнеледі.  Тәрбиеші (тауық) қолын жан-жаққа бұлғап, балапандарын қорғайды да: «Кет, мысық, балапандарымды саған бермеймін!», - дейді.  Ойын қайталанғанда, мысықтың рөлі басқа балаға тапсырылады.  Негізгі қимыл – секіру.  Доп.  Тәрбиеші ойынды бір баламен ойнаудан бастайды. Қолын оның басына қойып, доп сияқты секіруді ұсынады. Бала қос аяқтап секіреді, ал тәрбиеші мынадай өлең айтады:  Секең, секең секеңдеп, Қайда зырлап кетпес доп.  Төмен, төмен, төмендеп,  Жерге жетер-жетпес боп.  Доп болып осылай секіргісі келетіндер міндетті түрде табылады. Тәрбиеші әрқайсысымен кезекпен ойнайды.  Менің зымыраған көңілді добым.  Ойнаушы балалар тобы (5-6 адам) жартылай дөңгелек құрып, тәрбиешінің жанында тұрады. Допты бейнелейтін бір бала орнында тұрып секіреді, ал тәрбиеші алақанын оның басына қойып, мынадай өлең айтады.  Көңілді добым, о , менің,  Домалап қайда жөнелдің?  Қызыл, сары, көгілдір,  Жел аяқсың-ау өзің бір!  Бұдан кейін доп қашып кетеді, тәрбиеші балалармен бірге оны ұстайды. Ойын жаңа доппен қайта басталады. Балалар ойынды әбден үйреніп игергенде, бәріне де доп сияқты секіруді ұсынуға болады.  Отырған мынау ақ қоян...  Алаңның бір жағында қояндардың орны белгіленді. Әр бала өз орнына тұрады. Тәрбиешінің: «Қоршауға жүгіріңдер» деген сигналы бойынша барлық балалар дөңгеленіп тұрады, ал қоянның біреуі ортаға шығады.  Балалар тәрбиешімен бірге тақпақ оқиды да текстің мазмұнына қарай қимыл жасайды.  1. Отыр аппақ, бір қоян.  Неткен сап-сақ бұл қоян.  Құлақтары делеңдеп,  Әр дыбысқа елеңдеп.  Балалар дөңгеленіп тұрады. «Құлақтары делеңдеп» деген сөз тіркесінен бастап ойын аяғына дейін балалар қолдарын жоғары көтеріп білезіктерінен бастап қимылдатады.  2. Қоян, жаурап суықта  Отырсың не күзетіп?  Аяқтарын сіресіп,  Табаныңнан сыз өтіп.  Оданда ырғып, ырғып ал,  Аяқтарын жылынар. Балалар «ырғып» деген сөзден бастап, аяғына дейін бір орында екі аяқтап секіреді.  3. Тұра, тұра суықта,  Қоян жаурап, торықты.  Алайын деп жылынып,  Әрлі-берлі жорытты. Балалар «әрлі-берлі жорытты» деген сөз тіркесінен бастап ойынның аяғына дейін бір орында тұрып, екі аяқтап секіреді.  4. Секең-секең, секең-секең,  Секіріп жылынады қоян-екең.  Үркітті де бір ноян,  Зытып берді сұр қоян. Тәрбиеші алақанын шапалақтайды, балалар өз үйіне тарайды.  Бұдан кейін ойын жаңа қоянмен қайта басталады.  Ойын басталғанға дейін тәрбиеші балалармен бірге қояндарға орын әзірлейді. Қыста алаңдағы қардың үстіне бояумен жақсылап қоршау сызуға болады: бөлмеде қояндар үшін орын (орындықтар) болады.  Сұр қоян жуынып жатыр...  Ойнаушылар біреуі қоян болады. Барлық қалған балалар дөңгеленіп тұрады. Қоян дөңгелектің ортасынан орын алады. Балалар тәрбиешімен бірге мынадай өлең айтады:  Бармақ боп тойға сұр көжек,  Жуынып жатыр бүгжеңдеп:  Тұмсығын жуды,  Құйрығын жуды,  Құлағын жуды – түртінді,  Құп-құрғақ боп сүртінді.  Қоян текстке байланысты қимылдардың бәрін жасайды – тұмсығын, құйрығын, құлағын жуады, бәрін сүртеді. Бұдан кейін ол қос аяқтап секіреді, дөңгеленіп тұрғандардың біреуіне жақындай береді (қонаққа келе жатыр). Ол баланың орнын басады, ойын қайталанады.  5-6 қоян ауысқаннан кейін ойын аяқталады.  Негізгі қимыл – лақтыру (лақтыру, ұстау).  Шарларды домалату.  Тәрбиеші балаларға бір топ түрлі түсті шаралар көрсетеді, балаларға тек көруге ғана емес, тіпті ұстауға да мүмкіндік беріледі, олардың түр-түсін айтуды сұрайды. Бұдан кейін тәрбиеші шарды қалай домалатуды көрсетеді, одан соң балаларды біртіндеп шақырып, бір-екі шарды домалатуды ұсынады. Шарды домалатып бара жатқан бала өзі соның артынан жүгіреді және шарды кәрзеңкеге немесе жәшікке салады.  Ойын қайталанған кезде тәрбиеші балалардың шардың түсіне қалай назар аударатынын байқап алады. Мысалы, өзі қызыл шарды домалатады да балаға да сондай шар ұсынады. Немесе бірінен кейін бірін 2-3 шарды домалатуда тапсырма береді де (қызыл, жасыл), әр жолы түсін айтады. Тапсырманы әр жағдайға қарай өзгертіп тұруға болады.  Допты ұста.  Тәрбиеші ашық түсті үлкен допты алады да 2-3 балаға онымен ойнауды ұсынады. Балалар тәрбиешіге қарама-қарсы 80-100см жерде тұрады. Тәрбиеші әрқайсысына кезек-кезек доп лақтырып: «Ұста» - дейді. Балалар допты қайтадан тәрбиешіге лақтырады.  Доп шеңберде.  балалар жерге дөңгеленіп отырады да допты бір-біріне домалатады. Тәрбиеші балаларға екі қолымен қалай және қай бағытқа қарай итеруді үйретеді.  8-10 баладан құрылған топта ойын қызықты да ширақ өтеді.  Допты қақпаға түсіру.  Тәрбиеші балаларды доп (немесе әртүрлі шарлармен) ойнауға шақырады да ойнағысы келген немесе ойынға тартылған балалар жиналған жерде сызық жүргізеді. Сызықтан 1-1,5м жерде кішкентай қақпа тұрғызылады. Балаларға бір-бір доп таратып бергеннен кейін, тәрбиеші оларға допты қақпадан өткізуді ұсынады. бала допты домалатып, қуып келеді де сызыққа жеткеннен кейін кері оралады.  Ойынға 5-6 бала қатысады. Ойнаушы топтардың ауысуына болады; 2-3 рет ойнаған балаға тәрбиеші енді дем алуды, басқалардың қалай өткізетінін көруді ұсынады.  Қақпаны ірі құрылыс материалынан жасауға немесе оның орнына балалардың орындығын пайдалануға болады. Олардың аяғының арасынан балалар доп өткізеді.  Допты кәрзеңкеге түсір (дәл көзде).  Балалар дөңгеленіп тұрады. Әр баланың қолында бір-бір кішкентай доп. Шеңбердің ортасында жәшік немесе үлкен кәрзеңке. (Балалар мен меженің арасы бір жарым-екі метрден аспайды.) Тәрбиешінің сигналы бойынша балалар допты жәшікке лақтырады, одан кейін ол доптарды қайтадан алады да өз орындарына барып отырады.Егер бала межені дәл көздемесе, допты жерден(еденнен) көтереді де басқалар сияқты шеңберге тұрады.  Ойын қайтадан басталады.  Ойында бір мезгілде 8 -10 бала қатысады.  Негізгі қимыл – өрмелеу, еңбектеу.  Бақшадағы тауықтар  Рейканы немесе жіптің көмегімен аздаған жер қоршалады  Ол – бау-бақша. Одан қашық емес жерге орындық қойылады, бұл күзетшінің күркесі.Күзетшінің ролін алғашқыда тәрбиеші орындайды, ал кейін тәрбиешінің белгілеуімен белсенді балалар атқарады. Қалған балалар тауықтар.Күзетші орындыққа отырған бойда тауықтар бақшаға түседі, қорғанның астынан өтіп, бақшада жүреді, жерді шұқиды, қытқылайды.Күзетші тауықтарды байқап оларды бақшадан қуа бастайды – алақанын шапалақтайды, «Қыш –қыш» деп дауыстайды.Тауықтар қашып кетеді .Қорықшы бақшаны бір айналып шығады да қайтадан отырады.Ойын қайта басталады.Одан кейін басқа күзетші тағайындалады. Ойын осылайша 4-5 рет қайталанады.  Сылдырауықты сылдырат  (сылдырауыққа дейін еңбектеп жет).  Балалар орындыққа отырады; олардан 2,5-3 м жерде сылдырауық жатыр. Тәрбиеші балаларды кезекпе-кезек атап, сылдырауықпен ойнауды ұсынады. ол үшін сылдырауыққа еңбектеп барып, оны алады, орнынан тұрады, сылдыратады қайтадан орнына қояды, сөйтіп, өз орнына келеді.  Балалар еңбектеуді үйренген кезде 3-4 сылдырауық қою ұсынылады, сонда қанша сылдырауық болса, сонша бала ойнай алады.  Маймылдар.  Ойында гимнастикалық қабырға немесе (учаскеде) үш қырлы кішкене дуал пайдаланады.  Тәрбиеші бүгін балалар маймылдарша өрмелеуге үйренетінін айтады да екі-үш балаға сатының қарсы алдында тұруды, сөйтіп, бірнеше баспалдаққа көтерілуді ұсынады. Балалар 5-6 баспалдақ көтерілгенде тәрбиеші: «Міне, көрдіңдер ме, маймылдар қалай ағашқа өрмелеп кетті! Ал енді қайтадан төмен түсіңдер», - дейді.  Балалар жоғары қарай өрмелеп және төмен қарай түскенде әрбір баспалдақты басуын міндетті түрде қадағалау керек.  Әр түрлі қимылды ойындар.  Дөңгелекті ұста.  Тәрбиеші балаларға жіптің көмегімен ұзындығы 0,5 м таяққа ілінген жарқыраған дөңгелекті көрсетеді.  4-6 баладан топ жиналған кезде тәрбиеші дөңгелекті көтеріп, балалардың басынан жоғары айналдырып әкеледі де: «Ұста», «ұста», - дейді. Балалар дөңгелекке тырмысады. Дөңгелекке жетуге онша құмартпай тұрған балаларға тәрбиеші дөңгелекті, олардың қолы тиюіне мүмкіндік беріп, таяқты сөл төмендетеді де, балалардың белсенділігін арттыру үшін, қайтадан тез көтере қояды.  Дөңгелекті балалар төбесінен осылай 2-3 рет айналдырғаннан кейін тәрбиеші кімнің қолы жеткенін атап өтеді де олардың әрқайсысына бір-бір дөңгелектен береді. Бірте-бірте балалардың барлығы бір-бір дөңгелектен алады. Тәрбиеші дөңгелекті машинаның рулі ретінде ұстап, енді «шофер» болып ойнауды – бөлмеде жүгіруді ұсынады.  Кішкентай және үлкен аяқтар.  Балалар орындыққа жартылай дөңгелене отырады. Тәрбиеші оларға қарама-қарсы отырып, балаларға аяқтарын көрсетуді сұрайды. Балалар аяқтарын алға созып, көтереді. Тәрбиеші көңілді түрде былай дейді: «Кішкентай аяқтар жолмен жүгіріп кетті. Қараңдар олардың қалай жүгіргенін». Осыны айтады да аяғымен бірнеше рет тез-тез жер тепкілеп: «тымпыл, тымпыл, тымпыл!» - дейді. Балаларда соны істейді. Одан кейін тәрбиеші қимылын баяулатып былай дейді: «Үлкен аяқтар жолда тымпыл-тымпыл жүріп бара жатыр».  Тәрбиеші алдымен кішкентай аяқтар, одан кейін үлкен аяқтар жөніндегі тексті осылайша бірнеше рет айтады. Балалар оның артынан тез және баяу қимылдарды алмастыра қайталайды.  Кішкене қоян, шыға ғой...  Бір топ бала тәрбиешімен бірге дөңгелене тұра қалады. Тәрбиеші кім кішкене қоян болады деп сұрайды. Бәрі айналып жүріп мынадай өлең айтады.  Жүр, көжегім, шыға ғой,  Сұр көжегім, шыға ғой!  Айтқанымды ұға ғой.  Міне, былай шыға ғой!  Кішкене деп атаған бала ортаға шығады. Өлеңнің ендігі шумағын айтып болғаннан кейін, барлық ойнаушылар, қоянға не істеу қажеттігін көрсеткендей, тиісті қимылдар жасайды. Ол да балалардың істеген қимылдарын қайталайды.  Жүр, көжегім, тап-тап бас!  Сұр көжегім, баптап бас!  Міне былай тап-тап бас!  Міне былай нақ-нақ бас!  Жүр, көжегім, билей ғой,  Сұр көжегім, билей ғой!  Міне былай билеп көр,  Міне былай билеп бер.  Жүр, көжегім жүгірші,  Сұр көжегім, жүгірші.  Міне былай бір ыршы,  Міне былай жүгірші. Жүр, көжегім, таңдап ал,  Сұр көжегім, аңдап ал!  Міне былай таңдап ал,  Дәнеңе жоқ таңданар!  Бұл сөздерден кейін кішкене қоян балалардың біреуіне жақындайды. Қалғандары орындарында тұрып өлең айтады.  Жүр, көдегім, тәжім ет,  Сұр көжегім тәжім ет!  Ұқпа мұны әзіл деп  Міне былай тәжім ет!  Ол кімге иіліп сәлем берсе, сол жаңадан кішкене қоян болады, ойын қайтадан басынан басталады.  Ескерту. Өлеңнің әп шумағынан кейін, қимылдың бағытын өзгертіп отыру керек.  Күнім, күнім ... (Сәулем, сәулем...)  Балалар өлең оқып, қимылдың бағытын көрсетіп тұрған тәрбиешіні айнала қоршай тұрады. Балалар оның артынан қайталайды.  О, алтын күн, алтын күн,  Әйнектен қара, жарқын күн!  Балаларың жылауда,  Сүрініп тасқа құлауда. Балалар әннің ырғағына қарай қолдарын соғады, тізе бүгіп жүресінен отырады (сөз екпіндерінде).  Қол соғуды тоқтатпай, жалғастыра отырып, бір орында секіреді.  Қолдың буындары мен саусақтары бұлшық еттерін жетілдіруге арналған ойындар  Саңырауқұлақтар  Ойын үшін балаларға тесіктері бар кішкентай стол мен түрлі түсті саңырауқұлақтар береді. Ойынның басында тәрбиешіні балаларға саңырауқұлақтарды столдың тесігіне қалай тығуды көрсетеді. Балалар мұны жақсы меңгергеннен кейін тәрбиеші балалардың назарын саңырауқұлақтардың түр-түсіне аударады да тапсырманы қиындатады: саңырауқұлақтарды сол түспен дөңгелектеліп көрсетілген тесіктерге тығу керек дейді.  Ойынның варианты  Ойын үшін балаларға үсті төртке бөлініп, негізгі төрт бояумен боялған кішкентай стол беріледі. Мұндай жағдайда балалар саңырауқұлақтарды столдың тиісті түсі бар жағында орналасқан тесікке тығуы керек.  Балалар бір-біріне үйреніп, бірге ойнауға дағдыланған кезде екіден төрт адамға дейін біріктіруге болады. Тәрбиеші бұл ойынға балалардың майда бұлшық еттері мен саусақтарының қимылдарын жетілдіру мақсатымен, бірте-бірте балаларды тартады. Барлық балалар ойынның ережесін әбден игергеннен кейін, оны емін-еркін пайдалануға береді.  Мұнара жасайық.  Мұнарамен (шығыршықтармен, шариктермен) ойынға тәрбиеші бір мезгілде 5-6 баланы қатыстырады. Бұл балаларға уақытылы көмек көрсету үшін жасалады.  Алғашқыда ойынның мәні мынада: балалар шығыршық пен шарларды алады да білекке (стержень) кигізеді: мұны істеу өте қиын, майда бұлшық еттердің қатты жұмыс істеуіне тура келеді және табандылық керек. Балалар шығыршықты білекке кигізу процесін үйренгенде тәрбиеші олардың назарын құрастырылған мұнараның формасына аударады да («Ол түп түзу») әр жолы ең үлкен шығыршықтарды таңдай отырып, осындай мұнараны қалай жасау керек екенін көрсетеді.  Одан әрі ойынды әртүрлі етіп құруға болады: мысалы; мұнараны бір размерлі шығыршықтардан құрастыруға («Бағандар жасаймыз») тапсырма беріледі немесе білекке бір түсті шарлар немесе белгілі бір сан мөлшерінде тізбектеледі.  Моншақ  Бұл ойын үшін балаларға жақсы есілген жіп және әр түсті шариктер, ағаштан, пластмассадан жасалған тесіктері бар цилиндр беріледі. Балаларға сол формаларды жіпке тізіп, ұзын моншақ жасау ұсынылады. Балалар бұл қимыл әдісті меңгергеннен кейін, бір жіпке екі бала бірігіп тізуге болады деген ұсыныс жасалады (екі жағынан). Тек балаларға тізу кезінде моншақтарды формасы және түр-түсіне қарай алмастырып отыру ұсынылады.  Қазық қақ.  Ойын үшін қазықтармен бірге станок және балға беріледі. Балаларға кішкентай балғаның көмегімен қазықты қалай қағуды көрсету керек. Бір қазықты қаққаннан кейін бала екіншісін қағады т.б. Бұдан кейін станокты аударады. Қазықтар тағы үстінен көрінеді. Бұған бала таңданып қалады, қуаныш пайда болып, оның жаңағы қимылды қайталағысы келеді.  Тәрбиеші баланың ретсіз кез келген қазақты ұра бермей, оларды кезекпен ұруын бақылауы керек.  II ші сәбилер тобы.  Негізгі қимылдар – жүру мен жүгіру.  Жалаушаны тап.  Балалар (6-8 адам) орындықтарда немесе көгалда отырады. Тәрбиешінің сигналы бойынша балалар көзін жұмады, осы кезде тәрбиеші жалаушаларды (балалардың санына қарай) әр жерге тығып қояды.  «Жалаушаларды іздейтін уақыт жетті», - дейді тәрбиеші. Балалар көздерін ашып, іздеуге кетеді. Жалаушаны тапқан бала өз орнына қайта келеді. Балалардың барлығы да жалаушаларды тапқаннан кейін, бірінің артына бірі тізіліп, алаңды жағалай жүреді. Колоннаның алдында жалаушаны бірінші тапқан бала жүреді. «Орындарыңа барыңдар!» деген сигнал естілгенде, балалар өз орындықтарына барып отырады, ойын қайта басталады.  Тәрбиеші балалардың бір жалаушадан ғана алуына бақылау жасауы керек. Бұл ойынды орман ішінде, алаңда өткізген жақсы болады: жалаушаларды шөптің арасына, бұталарда, ағаштардың артына жасыруға болады.  Қыдыруға барайық.  Балалар алаңның (бөлменің) жан-жағына қойылған орындықтарда отырады. Тәрбиеші балалардың біреуіне жақындап келеді де оны өзімен бірге қыдыруға шақырады. Ол бала тәрбиешінің артына тұрады. Ендігі бала одан кейін тұрады да, тағы сондай. Тәрбиеші осылайша 6-8 баланы жинайды да, олармен бірге алаңды бір-екі айналып өтеді. «Үйге, үйге!» деген сигнал бойынша балалар өз орындарына жүгіреді. Тәрбиеші басқа балаларға келеді, ойын одан әрі жалғастырылады.  Өз үйіңді тап.  Балалар алаңның немесе бөлменің бір жағын жағалай отырады. «Қыдырып қайтайық», - дейді тәрбиеші. Балалар алаңда (бөлмеде) тобымен немесе жеке-жеке, кім қайда барғысы келсе, сонда аралап кетеді. Тәрбиешінің «Үйге қайтыңдар», - деген сигналы бойынша өз үйлеріне қарай жүгіреді. Ойын үш-төрт рет қайталанады.  Е с к е р т у: Егер алғашқы кезде балалар кеңістікті онша дұрыс бағдарлай алмайтын болса, онда кез келген орындыққа отыруға рұқсат ету керек. Кейін барып тек өз орындығына отыру ережесін енгізуге болады.  Ойынның басқа варианты.  Жеке үйдің – орындықтың орнына балаларға бөлменің әр бұрышында коллектив үйлер құрып, онда 4-6 баладан жиналуды ұсынуға болады. «Үйлеріңе қайтыңдар» деген сигнал бойынша балалар өз үйлеріне қарай жүгіреді.  Өз түсіңді тап.  Балалар үш-төрт жалаушалар алады. Біріншісі – жасыл, екіншісі – көк, үшіншісі – сары жалауша алады да 4-6 адамнан бөлменің (алаңның) бұрыштарында топтасады. Әр бұрыштағы тұғырдың үстіне тәрбиеші әр түрлі жалаушалар (жасыл, көк, сары) қояды.  Тәрбиешінің: «Қыдыруға барыңдар», - деген сигналы бойынша балалар топтанып немесе жеке-жеке алаңды (бөлмені) аралап кетеді. «Өз түсіңді тап деген жаңа сигнал бойынша балалар өздеріне лайықты түстегі жалаушаға қарай жүгіреді.  Тышқандар мен мысық.  Балалар-тышқандар бөлменің қабырғасын жағалай немесе алаңның жан-жағына ұзыннан-ұзақ қойылған орындықтарда немесе скамейкаларда – індерінде отырады. Алаңның бір бұрышында мысық отыр. Оның ролін тәрбиеші атқарады.  Мысық ұйықтап қалады, тек осы кезде ғана тышқандар бөлмеде жүгіріп жүреді. Бір уақытта мысық оянады, мияулайды да тышқандарды ұстай бастайды. Тышқандар індеріне қарай қашады, орындықтардағы өз орындарына барады. (Тәрбиеші тек біреуді ұстағысы келген түр білдіреді.) Тышқандардың бәрі өз індеріне оралғаннан кейін, мысық бөлмені тағы бір аралап шығады да қайтадан өз орнына келіп, ұйықтап қалады. Ойын қайталанады.  Тәрбиеші ойынға қолға кигізілетін ойыншық мысықты пайдалана алады.  Поезд.  Балалар алаңның бір жағында немесе бөлменің бір қабырғасын жағалай колонна құрып тұрады. Колоннаның ең басында тұрған бала – паровоз, ал қалғандары – вагондар.  Тәрбиеші гудок береді де балалар алға қарай жылжи бастайды (бірін-бірі ұстамаған күйде). Алғашқыда жай қимылдайды, одан кейін тезірек, ақырында жүгіруге көшеді, жай қимылдаған кезде балалар «чу-чу-чу» деген дыбыс білдіреді. «Поезд станцияға жақындап келеді», - дейді тәрбиеші. Балалар бірте-бірте жүріс қарқынын баяулатады да тоқтайды. Тәрбиеші қайтадан гудок береді, поезд қайтадан қозғалады.  Тәрбиеші балалардың жүріс қарқынын және оның мерзімін реттеп отырады. Алғашқы кезде ол балалар колоннасын өзі басқарады, ол кейін екпінділеу баланың бірін алға қояды.  Ойынның басқа варианты  Балалар ойынды жақсы меңгергеннен кейін, яғни бірінің артынан бірі тіркесіп жүре алатын болғанда, ойынды күрделендіруге болады – поезд тоқтағаннан кейін балалар серуенге шығады: гүл, жеміс-жидек, қозықұйрық тереді. Гудокты естіген кезде балалар белгіленген жерге (қабырғаға) қарай жүгіреді де колоннаға қатарға тұрады.  Алғашқыда балаларға қалай болса солай тұруға рұқсат етуге болады, ал жылдың аяқ кезінде колоннадағы өз орнын білуге - өз вагонын табуға – үйрету қажет. Жылдың екінші жартысында ойында бірқатар құрал-жабдықтарды пайдалану ұсынылады, мысалы, поезд көпірден өтер кезде (гимнастикалық скамейкалардан немесе екі басқыштың арасына салынған тақтайдан немесе екі рейканың арасынан, сызылған линиялардан, төселген жіптерден, т.б.).  Жел көбік.  Алғашқыда балалар осыдан бұрынғы топтағыдай ойнай береді, кейін барып ойын күрделене түседі. «Жел көбік, кете көрме жырылып» деген сөз тіркестерінен кейін балалар отырмайды, ал тәрбиеші: «Көбік ұшып барады», - дейді. Балалар жан-жаққа бытырап (сол алаңның ішінде) тұра-тұра қашады, ал тәрбиеші: «Ұшты, ұшты, ұшты», - дейді. Бұдан кейін тәрбиеші балаларды қайтадан дөңгелене қатар тұруға шақырады, ойын қайта басталады.  Ойынды 3-4 рет қайталауға болады.  Қараторғай ұялары.  Алаңда дөңгелек шеңберлер сызылады: ойнаушылардың санынан кем болады. Бұл – торғай ұялары.  Барлық балалар – қараторғай. Олар алаңда емін-еркін жүгіріп – ұшып жүреді. «Үйге қайтыңдар» деген сигнал бойынша барлығы ұяларға жүгіреді. Ал балалардың ішінен біреуі ұясыз қалады. Осылайша ойын бірнеше рет қайталанады.  Тәрбиеші ойынның аяқ кезінде (балалар әлі жүгіріп жүрген кезде) тағы бір дөңгелек сызып қояды. Балалар қайтып оралған кезде, бәрінің де ұясы бар болып шығады.  Негізгі қимылдар – секіру.  Шымшық торғайлардың балапандары мен мысық.  Балалар бөлменің қабырғасына жағалай қойылған кішкентай скамейкада, үлкен текшелердің (биіктігі 15-20 см) үстінде тұрады. Бұл – үй төбесінде немесе ұяларда отырған шымшық торғайлардың балапандары. Шеткеректе мысық отырады, оның ролін балалардың біреуі орындайды. Тәрбиеші: «Шымшық торғайлар балапандары ұшты», - дейді. Шымшық торғайлар балапандары төбеден немесе ұялардан секіріп-секіріп түсіп, қанаттарын қағып, яғни қолдарын екі жағына созып, бөлменің ішінде жүгіріп жүреді. Бұл уақытта мысық ұйықтап отырады. Бірақ мысық тез ояна қалады, «мияу-мияу» деп керіліп алады да шымшық торғайдың балапандарын қуа жөнеледі. Олар үйдің төбесіне немесе ұяларына, өз орындарына бару керек. Ұстаған шымшық торғайлар балапандары мысық өз үйіне әкетеді.  Масаны ұста.  Ойнаушылар бір-бірінен қол созымдай жерде дөңгеленіп, бетін ортаға беріп тұрады. Тәрбиеші ортада тұрады, оның қолында шыбық (ұзындығы 1-1,5 м) оған картон қағаздан жасап жіпке байланған маса ұзындығы 0,5м бар. Тәрбиеші масаны шыбықпен балалардан жоғарылау етіп айналдырып өтеді. Маса үстерінен ұшып бара жатқан кезде, балалар оны ұстауға тырысып, секіреді. Масаны кім ұстаса: «Мен ұстадым» , - дейді.  Бұдан кейін тәрбиеші шыбықпен балалардың үстінен тағы да айналдырады. Ойынды қайталап бастар алдында тәрбиеші балаларға 1-2 қадам кейін шегіну керек екенін ескерту керек, өйткені балалар масаны ұстаймыз деп секірген кезде шеңберді аздап тарылтады.  Шыбықпен масаны айналдырған кезде, тәрбиеші балалар масаны ұстап алатындай биіктікте, біресе жоғарлатып, біресе төмендетіп тұруы керек.  Ойын варианты.  Егер ойнаушылар тобы шағындау болса, тәрбиеші картон маса байланған шыбықты ұстап алға қарай жүгіруіне болады, ал балалар оны қуып жетуге тырысады.  Бақалар.  Алаңның ортасында үлкен дөңгелек шеңбер сызады немесе дөңгелек форма етіп жуан жіп тастайды. Балалардың бір тобы шеңберді жағалай тұрады, ал қалғандары алаңның екінші бір жағына орналасқан орындықтарда отырады. Орындықтарда отырған балалармен бірге тәрбиеші мынадай өлең айтады:  Бақалар басы қалтаңдап,  Шоршиды жолда талтаңдап.  Бақ-бақ, бақ-бақ, бақ,  Жүгіреді талтақтап.  Шеңберді жағалап дөңгеленіп тұрған балалар бақа сияқты секіреді. Өлең аяқталғаннан кейін, орындықта отырған балалар алақандарын соғады (бақаларды шошытады); бақалар шалшық суға – сызықтан секіреді де жүресінен отыра кетеді. Ойын қайталанған кезде, балалар рольдерімен алмасады.