Еңбекақыны ұйымдастыру

Сабақтың мақсаты

Оқушылардың білім деңгейлерін одан әрі жетілдіру, яғни, еңбекақының мәнін, түрлерін, принциптерін оқытып үйрету, білімдерін бекіту және сабақ барысында өзін-өзі көрсету қабілеттерін дамыту.

Қайталау сұрақтары

Дәріс

Еңбекақыны ұйымдастыру

Бекіту

бөлімі

Үй тапсырмасы

Қайталау сұрақтары

1

3

2

1

Еңбек ресурстарын басқарудың бағыттарын ата?

2

Еңбек ресурстарын басқару дегеніміз?

3

Кәсіпорындағы еңбек ресурстарын басқару әдістерін атаңыз?

Бақылау сұрақтары

1

2

3

Еңбекті нормалау дегеніміз не?

Жауабы:

Белгілі бір кәсіпорында, өндіріс саласында белгілі бір жұмысты немесе операцияны орындауға кеткен ең жоғары уақыт мөлшерін анықтау.

Еңбекті нормалаудың қандай әдістері бар?

Жауабы:

Тәжірибелік-статикалық және талдау

Хронометраж дегеніміз не?

Жауабы:

Өндіріс процесіндегі және операциялардың ұзақтығын айқындау және бақылау, өлшеу арқылы уақыт шығындарын есептеу әдісі

Табиғи әдіс дегеніміз-

Табиғи әдіс деп- бұнда өндіріс көлемі физмкалық бірліктермен ерекшеленеді.

Еңбектік әдіс дегеніміз-

Еңбектік әдіс деп- өндіріс көлеміндегі еңбек шығындарының нормасы, яғни адам, сағат нормасымен белгіленуін айтады.

Құндық әдіс дегеніміз-

Құндық әдіс деп- кәсіпорындарда, топтарда, салаларда, аймақтарда еңбек өнімділігінің деңгейі мен динамикасын өткізудегі бағатты айтады.

Еңбек өнімділігі дегеніміз- бұл

Еңбек өнімділігі дегеніміз жұмысшылардың нақты еңбегінің нәтижелігін, олардың белгілі бір жұмыс уақыты кезеңіндегі нысаналы өнімді қызметінің тиімділігін айтады.

“ Еңбекақыны ұйымдастырудың негізгі екі нысаны”

Еңбекақы

Кесімді еңбекақы

Мерзімді еңбекақы

Өнім санына қарай

ақы төлеу

Істелген күніне қарай

ақы төлеу

Түрлері

Тікелей кесімді еңбекақы

Жай мерзімділік еңбекақы

Кесімді прогрессивті

Еңбекақы төлемінің

аккордтіқ жүйесі

Сыйақ мерзімділік еңбекақы

Кесімді сыйлықақы

Жанама кесімді

Тікелей кесімді еңбекақы-әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын қою арқылы белгіленеді.

кесімді прогрессивті еңбекақы төлем бұл жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде пайдаланылады

Еңбекақы төлемінің аккордтық жүйесі-бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек төлемін, нормаланған тапсырманың немесе жұмыс көлемінің орындалуы және алдын ала жұмыстың тұтастай орындалуына белгіленген жалпы кесімдік бағасы

Кесімді сыйлықақы-бұл қосымша марапаттау төлемін қарастырады, белгіленген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланады.

Жанама кесімді еңбекақы төлемі. Жұмысшылардың еңбекақы төлемі қызмет көрсететін учаскісінің, цехтың негізгі жұмысшылардың төлем ақысына шаққандағы процентімен анықталады.

Жай мерзімдік жүйесінің кезінде өзіне берілген тарифтік мөлшерлемесі немесе істеген уақыт бойынша еңбеккерлерге еңбекақы есептейді

Енді осы жүйеде сандақ және сапалық көрсеткіштері үшін қосымша еңбекақы сыйақылық мерзімдік төлем болып табылады

Жалақы- бұл еңбек үшін төлем. Оны еңбек келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай еңбеккерлер орындаған жұмыс үшін алады. Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар: сыйлық, үстеме, кепілдік төлемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайын ескере отырып, “еңбекақы төлеу туралы” ережесін белгілей алады. Іс жүзінде еңбекақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады:

Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет иесінен айлығын белгіленген кезде жалақыны минималды деңгейін және бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбекақының 21- разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік тариф коэффициенті белгіленеді.

Тарифтік-мамандандырылған анықтама жұмысшының жұмысын тарификациялауға және оларға өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд беруге пайдаланылады.

Еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар: міндетті зейнеткерлік жарнасын жинақ зейнеткерлік қорға, жеке табыс салығын:

СӨЗЖҰМБАҚ

Көлденең:

• Еңбекақы төлемі жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде пайдаланатын еңбекақы
• Адамның өмір сүру процесі
• Кәсіпорындағы қаржылық есепті жүргізіп, басқарып отырушы ... деп аталады.
• Жұмысшыларға екі еселенген кесімді бағалар бойынша
• Өнім санына қарай төленетін еңбекақы.
• Қызметкер дәрежесі ... аталады.
• Істелген күніне қарай төленетін еңбекақы.
• Жұмысшы еңбектенетін, ал тұтынушыны қанағаттандыратын зат.

П р о г р с с и в т і

Е

Е б е к

Ң

Б

у х г а л т е р

Т і к л е й

Е

е с і м д і

К

К

а т е г о р и я

М р з і м д і

Е

Т а у а

Р

Е

Ң

Б

Е

К

• Заңды құқығы, жарғысы бар қоғам (акционерлік)
• Физикалық және интеллектуалдық қабілеттері бар материалдық және рухани байлықтарды өндіре алатын халықтың еңбекке жарамды бөлігі
• Өнім көлемінің өлшеу әдістерінің бірі
• Табыс табу мақсатымен ұзақ мерзімге салынатын капитал (инвестиция)
• Белгілі бір өнім өндіретін немесе халыққа қызмет көрсететін заңды тұлға (КО)

Тест н ұсқалары

1 . Еңбек ақы тағайындаудың әдістерін атаңыз

• А) Уақытылы және мерзімдік еңбек ақы
• В) Кесімді және мерзімдік емес еңбек ақы
• С) Кесімді және акорддық еңбек ақы
• Д) Вахталы және мерзімдік еңбек ақы
• Е) Кесімді және мерзімдік еңбек ақы

2. Кесімді еңбек ақы түрлерін атаңыз?

• А) Қарапайым кесімді еңбекақы және сыйақылық кесімді еңбекақы
• В) Қарапайым кесімді еңбекақы, жәй кесімді еңбекақы сыйақылық кесімді еңбекақы
• С) Қарапайым кесімді еңбекақы, күрделі кесімді еңбекақы, сыйақылық кесімді еңбекақы
• Д) Қарапайым кесімді еңбекақы, күрделі емес кесімді еңбекақы, сыйақылық кесімді еңбекақы
• Е) Қарапайым кесімді еңбекақы, сыйақылық кесімді еңбекақы, акордтық еңбекақы

Тест н ұсқалары

Мерзімді еңбек ақы

деп нені айтады?

А) Жұмысшылардың өндірген өнім көлеміне байланысты еңбек ақы тағайындау

С) Жұмысшылардың өндірген уақыт көлеміне байланысты еңбек ақы тағайындау

В) Жұмысшылардың өндірген өнім көлеміне байланысты емес еңбек

ақы тағайындау

Д) Жұмысшылардың санына байланысты еңбек ақы тағайындау

Е) Жұмысшылардың еңбек уақыт шығыны үшін

Ия жауабыңыз дұрыс

Жоқ жауабыңыз дұрыс емес

Тест н ұсқалары

А) Алдын ала жоспарланғауақыт шығыны ішінде қанша өнім өндірілген болса

В) Жұмыс деңгейі қауіпті болмаған жағдайда.

С) Өндіріс нәтижесін нақты анықтау мүмкін болмаған жағдайда.

Д) Өндірілетін өнім сапасынан гөрі саны маңызды болған жағдайда

Е) Кәсіпорында белгілі уақыт ішінде өнімді өндіріп үлгермесе және кәсіпорында төтенше жағдай болғанда

ЕСЕП.

Қауіпсіздің техникасы бойынша инженердің сәуір айындағы еңбекақысын есепте. Оның сәуірдегі тиісті жұмыс күні-22 күн, бірақ ол 16 күн ғана жұмыс жасады.. Оның 1 айлық еңбекақысы 21 300тг. құрайды. “Сыйақы төлеу туралы” нұсқауға сәйкес, егер төтенше жағдайлар болмаса, нақты жұмыс істеген мерзімі үшін төленетін ақыдан 12 % к өлемінде инженерге сыйақы төленеді.

Шешу жолы:

Ең алдымен, инженердің бір күндік еңбекақысын есептейміз. Бұл үшін айлық еңбекақыны тиісті жұмыс күндерінің санына бөлеміз:

21300/22 = 968 тг.

Б ұдан соң жұмысшының 16 күндік еңбекақысын

есептейміз:

968*16 =15488 тг.

12% көлеміндегі сыйақыны есептейік:

15488* 100/12 =1859 тг.

Инженердің сәуір айындағы еңбекақысы:

15488+1859 = 17347 тг.

Е ңбекақының түрлері бойынша сәйкестікті табу.

Жалақының түрі мен жүйесі

Жай мерзімді еңбекақы

Мерзімді- сыйлықты еңбекақы

Анықтамалары

Тікелей кесімді еңбекақы

Төлем бұл жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу ретінде пайдаланылады

Қосымша марапаттау төлемін қарастырады, белгілеген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланады

Кесімді-сыйлықақы

Әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын қою арқылы белгіленеді

Кесімді прогрессивті еңбекақы

Сандық және сапалық көрсеткіштері үшін қосымша еңбекақы сыйақылық мерзімдік төлем болып табылады.

Берілген тарифтік мөлшерлемесі немесе істеген уақыт бойынша еңбекақы есептейді

• ... –бұл белгілі бір кәсіпорында белгілі бір жұмысты орындауға кеткен ең жоғары уақыт мөлшерін анықтау.
• ...- бұл өндіріс процесінде еңбектің тиімділігі.
• ...- кәсіпорынның іс-жағдайы өткен уақыттың жағдайымен салыстырады.
• ...- өндіріс процесіндегі және операциялардың ұзақтығын айқындау және бақылау, өлшеу арқылы уақыт шығындарын есептеу әдісі.

Еңбек өнімділігі

Еңбекті нормалау

Хронометраж

Тәжірибелік- статистикалық әдіс

Ба қылау сұрақтары:

1. Келісім шарт дегеніміз не?

2. Келісім шарт неше дана жасалады?

3. Еңбек кітіпшасының көрсеткіштері

4. Кадр бөлімінің жұмысы-

5. Еңбек ақы дегеніміз не?

6. Еңбек ақы түрлері

Үй тапсырмасы

1. Тест нұсқаларын және сөз жұмбақ құрастыру

2. А.Қ. Мейірбеков, ҚӘ Әлімбетов “Кәсіпорын экономикасы”, Оқу құралы, Алматы, Экономика 2003 109-117 беттер