Кыргызстандын жана дүйнөнүн тарыхы 5-класс

Байыркы Египет

цивилизациясы

Байыркы Египет

цивилизациясы

«Цивилизация» терминине жалпы түшүнүк

«Цивилизация»-бул латынча «civilis»-шаар,мамлекет,жарандык

коом

Цивилизация-адамзат тарыхынын варварчылыктан кийинки баскычы.

Ал таптардын,мамлекеттердин түзүлүшү,шаарлардын пайда болушу

(урбанизация процесси),жазуунун колдонулушу менен шартталат.

Цивилизация-маданиятка маанилеш.Экөөбү тең коомдун өсүп-өнүгүшүн,

адам жараткан баалуулук,идеал,нормаларды,социалдык болмуштун

жолун-ыгын туюндурат

Цивилизация-ар кандай маданияттын соңку,

«карыган», «соолуп бара жаткан»этабы,убагы...

«Байыркы»жана«бүгүнкү»Египет

Египет

Египет (Мисир Араб Республикасы)– Африканын Түндүк-чыгышындагы жана Азиянын Синай жарым аралындагы өлкө. Суэц булуңундагы жана Кызыл деңиздеги айрым чакан аралдар да Египетке таандык. Түндүгүнөн Жер Ортолук деңиз, чыгышынан Кызыл деңиз, Суэц каналы, Акаба булуңдары менен чулганып, батышынан Ливия, түштүгүнөн Судан, Түндүк-чыгышынан Израиль жана Палестина менен чектешет. Египет Европа, Америка өлкөлөрүн Азия жана Чыгыш Африка өлкөлөрү менен байланыштырган эл аралык аба жана деңиз жолдорунун кесилишинде жайгашкан.Египеттин аймагынан Атлантика океанын Инди океаны менен туташтырган кыска деңиз жолу – Суэц каналы өтөт.

«Байыркы»жана «бүгүнкү»Египет

Аянты 1001,4 миң км2 (анын 96%ы чөлдүү аймак). Калкы 72,5 млн (2007). Мамл. тили – араб тили. Акча бирдиги – Египет фунту. Борбору – Каир шаары. Административдик жактан 27 мухафазага (губернаторлукка) бөлүнөт .

Египет – БУУнун (1945), ЮНЕСКОнун, Африка союзунун (1963), Араб өлкөлөр лигасынын (1945), Ислам конференция уюмунун (1969), Бүткүл дүйнөлүк соода уюмунун (1995), ЭВФтин (1945) жана башка уюмдардын мүчөсү .

Байыркы Египеттеги

искусство

Искусство

Адамзаттын жашоосун көркөмдөп,жан-дүйнөсүнө

аруулук,эргүү тартуулап,руханий байлыкты сунуп турган

маданияттын бир тармагы.Искусство цивилизациянын

гүлдөп-өсүшүнө чоң салым кошот.Байыркы Египет цивилизациясынын

Тарых барактарынын феномени болушуна искусствонун

салымы абдан чоң.Египеттеги искусствонун эң негизги максаты

Искусствонун архитектура,музыка,живопись,адабият жана айкелчилик

сындуу тармактары аркылуу Кудайлар менен байланышы болгон.

Көркөм сүрөттөөдө дагы архаикалык

жолдорду да колдонушкан.Мисалы

сүрөтчүнүн өзү дагы,көрүүчү да

көрө албаган суу астындагы жаныбарлар

жана мышыктар.

Байыркы Египеттин архитектурасы

Архитектуранын оболку тарыхы

Египетте башталат.Байыркы Египеттеги

археологиялык табылгалардын так датасын

даана көргөзбөстөн,алардын мезгилин

династиялар аркылуу жорумдашат .

Байыркы Египеттеги пирамидалар

Жосердин пирамидасы

Дүйнөдөгү эң алгачкы пирамиданы

Байыркы падышачылык доорунда

III династиянын фараону Жосер курдурга.

архитекторлордун атасы катары даңазаланган

уста-Имхотеп тарабынан долбоорлонуп

курулган бул имарат кийинки фараондорун

мындан да мыкты имарат курдуруусуна

шыктандырган.

Хеопстун пирамидасы

Байыркы Египет гүлдөп турган кезде,пирамида дүйнө жүзүндөгү эң бийик курулуш болчу жана бул рекордду толук IV миң жыл кармап келди.Бул пирамида Байыркы Египеттин борбору Мемфис шаарынын жанындагы Гиза өрөөнүндө курулган эң залкарлыгы менен айырмаланып,Ху-Фу же көбүрөөк Хеопс деп таанылган фараон үчүн табыт катары курулган. Хеопстун пирамидасы б.з.ч. 2580-жылы даяр болгон.Миңдеген кулдар менен күчтөр чакырылган дыйкандар бул пирамиданы куруу үчүн 2 миллион 300 миң чамалуу чулу таштын жылмаланган ири бөлүктөрүн жылдырып келип,биринин үстүнө экинчисин коюп кынашкан.

Сфинкс

Скульптура

Байыркы Египетте тактап айтканда,Биринчи Падышачылык мезгилинде скульпуралар атайын чектөөлөрдүн негизинде жасалган.Мисалы, тик турган фигура ,башы бийик көтөрүлгөн,денеси узартылган,колдору денесине жабышып,ылдый түшкөн жана сол буту алдыга багыт алып турган.Ал эми, олтурган абалдагы фигура түз олтурат,колдору тизесине коюлган жана буттары бириккен абалда болот.

Музыка жана бийи

Байыркы Египеттиктердин музыка чөйрөсүндө да мыкты жетишкендиктерге жеткенин сакталып калган музыкалык аспаптар,көркөм кол жазмалар,барельефтер жана адабий эстеликтер айгинелейт.Египеттиктердин атактуу ырлары төгөрөктүн төрт тарабына жайылган.Сакталган булактарга караганда Египеттиктер бийге шыктуу келип,дене кыймылдарын мыкты өздөштүрүшкөн.Майрамдар:топтук ырлар,бийлер,күнүмдүк жашоо менен мифти чагылдырган сахналар менен коштолгон.Байыркы Египеттиктер музыканы “Хи”деп аташкан.Биздин тилге которгондо Хи-көңүл ачуу,сайраң куруу дегенди туюндурат.

Живопись

Байыркы Египет живописи ар түрдүү.Живопись барельефтерди,фрескаларды,инталияларды жасалгалоодо колдонулуп,архитектура менен тыгыз байланышта болгон.

XVIII династияга чейин сүроттөрдүн негизги темасы күнүмдүк жана тарыхый көрүнүштөр болгон.Андан кийин диний жана мифтик сүрөттөр өркүндөгөн. Тамдардын төбөсү(потолоктор)асманды символдоштурулган көк түскө боелгон.Тамдын бооруна өсүмдүктөрдү тартышкан.Дубалдын башка бөлүктөрү болсо живопистик сүрөттөр,иреоглифтик жазуулар менен толукталган.Сүрөттөрдө нерселердин сөлөкөтү так,даана берилип,түркүн-түстүү боекторго боелгон.Археологиялык казууларда топурактан жасалып,бетине глазур жалатылган плиталар табылган.Аларды изразец деп аташат.

Диний ишенимдер жана Кудайлар

Дин

Политеизм

Синкретизм

Кудайлар

Ра

(Күн кудайы)

Хапи

(Нил жана түшүм)

Тот

(Ай жана акылмандык)

Шу

(Аба жана Асман-Жер)

Сет

(Хаос,согуш)

Египеттеги ачылыштар

Египетте алгачкы математикалык ачылыштар жасалган.

Нилдин боюндагы жашоочулар көбөйтүү жана бөлүүнүн

ондук системасын ойлоп табышкан.Хеопстун жана башка

пирамидаларда ,,нинмааниситабылган.

Луксор шаарынын жанындагы Дендер храмында дүйнөдөгүбиринчи

Жылдыз төлгөнүн символу табылган

Египеттиктер Дүйнөдөгү эң биринчи жылсанакты

ойлоп табышкан .

Медицина тармагында болсо абдан оор операцияларды:баш сөөктүн

түзүлүшүнө,Ар түрдүү жарааттарга ампутация жана көзгө операцияны

биринчи жасашкан

Ампициллинди ойлоп табышкан .

Биз билбеген «СЫРДУУ ЕГИПЕТ!»

• Аба ырайынын температурасы +15С дан чанда гана төмөн болот. Египеттиктердин айтымында, +10 градус болгондо эле алар үчүн аяздай болуп, үйдөн чыкпаганга аркет жасашып кондиционер колдонуп калышат экен. Эгерде +10С дан түшүп кетсе, мектептен окуучулар бошотулат, анткени ооруп калуу коркунучу бийик дешет экен.

• Кызыл деңиздин температурасы +23С төн төмөн болбойт. Эгерде суу ачык көк түстө болуп калса-бул дегени кораллдар сууга жакын жайгашып тереңдиги 20метр де жайгашканы. Эгерде деңиз кара-көк же кара түстө болсо, -анда тереңдиги 50метрден ашык жайгашкан. Туздуу суу, суунун флора жана фаунасын дайым тазалап турушат. Эгерде сиз көлдө сүзүп жүргөң кезде 15метр аралыктан досторуңуз сизди так байкап, көрүп тура алышат .

• Египет мамлекетинин негизги бир киреше бөлүгүн – туризм түзөт. Бул жөнүндө Египеттиктер баары билишет, жана туристтер үчүн ыңгайлуу болуусу үчүн коопсуздукту, мамлекеттин тарыхый баалуулукарын болушунча сактоого аракет жасашат.

• Египеттин бир бөлүк эли – бедуиндер. Бедуин –бул чөл жашоочусу деп которулат. Бедуиндер жарды жашаган болуп көрүнгөнү менен Египеттеги эң бай адамдар. Ар бир бедуин чөл ааламынан басып алууга укугу бар деп эсептелет. Ошого эгерде бир бизнесмен чөлдөн бир бөлүк сатып алып мейманкана же магазин иштетейин десе, биринчи ал жерди бедуинден сатып алышат да, андан соң мамлекеттен дагы бир ирет сатып алыш керек.

• Египетте толук бүтө элек курулуштар аябай көп. Чатыры жок үйлөр үй деп эсептелбейт, эгерде бийик кабаттуу болуп, акыркы эки кабаты бүтө элек болсо да. Эгерде үй бүтө элек болсо, малекетке салык төлөнбөйт. Ошого көпчүлүк жашоочулар эки кабат үй курушуп+дагы бир бүтпөй калган кабаты менен. Анын себебинен арзан жашоого болот.

• Египетте соодалашуу керек. Эгерде соодалашканды билбесең, анда сатуучуга айткан баасынын жарымын сунуштасаңыз адашпайсыз.

• Египетте булгары, күмүш жана алтын жасалгаларды сатып алуу ыңгайлуу. Бирок этият болуу керек, ал жаатта алдамчы аферисттер да арбын.

Жыйынтыктоо

Байыркы Египет цивилизациясын сиздерге жеткирүүгө белсенип,аракет кылдык.Байыркы Египет цивилизациясы тууралуу “жети күн,жети түн”айтсактагы маалыматтарды бүкүлү бойдон жеткирип бере албасыбыз айкын.Сабагыбызда эң негизгиси,сабактын башында койгон максатыбызга жетиштиштик деп ойлойбуз жана пайдалуу болду деп ишенебиз .

Колдонулган адабияттар

ru.wikipedia.org/wiki/Древний_Египет;

Көңүл бурганыңыздар үчүн рахмат!