Лабораторные работы

Б.Алымов атындагы №39 мектеп гимназиясы.

Лабораториялык жумуштар

10-класс Физика

Мугалим: Нурланбекова Аруузат

Бишкек 2016

№1. Маятниктин жардамы менен эркин түшүүнүн ылдамдануусун аныктоо.

1. Математикалык маятник деп кандай маятник аталат?

2. Анын термелүү мезгили кандай чоӊдуктарга көз каранды? Кандай чоӊдуктарга көзкаранды эмес?

3. Эркин түшүүнүн ылдамдануусун кандай формула менен аныктоого болот?

Иштин максаты: Математикалык маятниктин термелүү

Мезгилинин Т=2 формуласынан: g=4 тын сан маанисин эсептөө. Бул формула эркин түшүүнүн ылдамдануусунун аныктоонун бир түрү менен таанышууга жардам берет. G ны билүү өзгөчө мааниге ээ.Анын сан мааниси географиялык кеӊдике жана бийиктике жараша өзгөрөт. Ошондуктан «g» үчүн колдонулуучу маанилерди таблица менен салыштырып көргүлө .

Куралдар: Бифилярдуу (толгонуу жана термелүү тегиздигин өзгөртпөс үчүн эки жипке илинген) байланган металл шары, вертикаль шкала, сызгыч, саат же секундомер.

Иштин жүрүшү:

1. Маятникти орнотуп, анны кандайдыр бурчка жантайтып, темелүүгө келтирип, n=80-100 жолу термелүүнүн убакыты боюнча (анны бир нече жолу кайталап жасоо керек) термелүү мезгилин аныктоо керек, б.а. Т= мында n-термелүүнүн саны, ал эми t-термелүүгө кеткен жалпы убакыт.

2. Маятниктин узундугун ченөө керек. Бирок негизги ката ушул узундукту ченөөдөн кеткендиктен, эки түрдүүl₁жанаl₂ –узундуктар үчүн тажрыйбаны бирнече жолу кайталап, бурчтуктун жардамы менен алардын айрымасын ченөө керек.

Анда чындыгын да g=4 жана g=4 .

Бул формулаларды өзгөртүп түзүп жана T₁= ; T₂= экенин эскеалыпg =4 l₁ жана g =4 l₂ . Ал эми булардын айрымасынан төмөнкүнү алабыз: g·( - )= 4 (l₂ –l₁), мындан g= келип чыгат.

3. Өлчөөчүлөрдү таблицага жазып, салыштырма жана абсолюттук каталарын да эсептеп, кыскача отчет жазып, мугалимге тапшырасыӊар.

Таблица

№2 Суюуктуктун беттик тартылуу коэффициентин аныктоо

1.Беттик тартылуу коэффициенти деп эмнени айтабыз?

2. Беттик тартылуу коэффициенти суюктуктун түрүнө кандай көз каранды?

3. Беттик тартылуу коэффициенти суюктуктун температурасына кандай көз каранды?

4. Беттик тартылуу коэффициентин көбөйтүү же азайтуу үчүн температурадан башка кандай жолду колдонсо болот?

Иштин максаты: Ишти аткаруу менен беттик тартылуу коэффициенти, анын ченем бирдиктери жөнүндө түшүнүк алуу.

Колдонулуучу куралдар: Жоллинин таразасы (жасалма), гирялар мм бөлүктөрү бар сызгыч, суу куюлган идиш.

Иштин жүрүшү:

1. Түзүлүштү сүрөттөгүдөй кылып орнотуу (чогултуу).

2. Суусу бар идишти жогору көтөрүп, шакеги толук матырылган абалга жеткизүү. (Шакек зымдан же жука нерседен болуш керек.)

3. Акырын, этияттык менен суусу бар идишти төмөн түшүрүү жана жебе «К1» дин абалын байкоо. Суюктуктун нымдоочу болгондуктан ал жука цилиндрди элестетип шакек менен кошо көтөрүлөт.

4. Шакек суудан үзүлбөгөн учурундагы жебенин көрсөтүүсү беттик тартылуу күчүнүн чоӊдугу болот (анны шкаладан байкоо менен белгилеп калу керек).

5. Беттик катмарлардын чегинин узундугу шакекченин ички жана сырткы айланаларынын узундуктарынын суммасына барабар болот. Демек, шакектин ички жана сыркы диаметрлерин өлчөйбүз.

6. Беттик тартылуу күчүнүн чоӊдугун аныктоо үчүн таразанын табагына гиряларды салып «КI» дин чоюлган жерине чейин жеткизебиз да ошол гиряларды салмагын алабыз.

7. Ченѳѳлѳрүн маанилерин таблицага түшүрүп формула боюнча эсептейбиз.

8. Салыштырма жана абсолюттук каталарды эсептеп, отчетко даярдайбыз.

9. Ишти 3 – 4 жолу кайталап жасоо керек.

10. Каталарды эсептеп таблицага жазуу керек.

11. Кыскача физкалык отчет жазып, анны мулалимге тапшыруу керек. Теориядан суюктуктун беттик тартылуу күчүнүн беттик катмарлардын чегинин узундугуна болгон катышы менен ченелүүчү чоӊдук беттик тартылуу коэфициенти деп аталат. Формуласы: σ = ,мында F – беттик тартылуу күчү, ал гирялардын салмагына барабар; l – беттик катмардын чечекитинин узундугу, ал шакектин ички жана сырткы айланаларынын узундуктарынын суммасына барабар. Эгерде d₁ – ички, d₂ – сырткы диаметирлери болсо с₁ = 2πr₁ = 2π =πd₁ c₂= πd₂, мындан d₁С₁=π d₁жана d₁менен d₂ – шакектин ички жана сырткы диаметирлери. Демек σ = формуласы менен эсептейбиз.

№3 Ток булагынын ЭКК (𝜀) жана анын ички каршылыгын (r) аныктоо.

1. Ток булагынын ЭКК (𝜀) деп эмнени айтабыз?

2. Ал кандай чоӊдуктарга кѳзкаранды?

3. ЭККнүн бирдиги кайсы?

4. Ток булагынын ички каршылыгы кандай чоӊдуктарга кѳз каранды?

Иштин максаты: Чѳнтѳк фанарларынын ЭКК жана анын ички каршылыгын туюк чынжыр менен эсептѳѳ. Ѳлчѳѳчү куралдар менен иштегенди үйрѳнүү.

Колдонулган куралдар жана материалдар:турактуу ток булагы лабараториялык реостат же каршылыктар, амперметр, вольтметр, ачкыч жана ѳткѳргүчтѳр.

Теориясы:

Булактын ЭКК ε = формуласы менен аныкталат.

Ток булагынын бир уюлунан экинчи уюлуна заряды жылдыруудагы бѳтѳн кучтүн аткарган жумушунун ошол зарядга болгон катышы ток булагынын ЭКК (𝜀) деп аталат.

Ал эми ички каршылык токтун химиялык булактарында электроддор арасындагы электролиттердин каршылыгы, индукциялык генератордо болсо, анын роторунун оромдорунун каршылыгы болот.

ЭКК (ε) вольтметр менен ѳлчѳнѳт, ал ток булагынын уюлдарына жарыш туташтырылат. Анткени сырткы чынжыр ажырап турган кезде вольтметр булактын уюлдарына жарыш бириктирилген учурдагы вольтметирдин кѳрсѳтүүсү болот.

Ал эми ички каршылыгы болсо туюк чынжыр үчүн Ом закону менен эсептелет.

I= , мындан IR+Ir = ε. Демек, ток булагынын ички каршылыгы r= формуласы менен аныкталат. Бирдиги Ом менен чыгышы керек.

Иштин жүрүшү:

1. Солдогу берилген схема боюнч аэлектр чынжырын жыйнагыла.

2. Сырткы чынжырды бириктирбей туруп ток булагын ЭКК (ε) ченейбиз. Ал вольтметрдин кѳрсѳтүүсү болуп саналат.

3. Эми ачкычты «а» бириктирип, чынжырдагы ток күчүн жана чыӊалууну ѳлчѳйбүз.

4. R каршылыктарды алмаштырып же реостат аркылуу каршылыкты улам ѳзгѳртүп ток күчү менен чыӊалууну бир нече ирээт ѳлчѳгүлѳ. Формула боюнча эсептеп жыйынтыгын таблицага жазгыла жана кыскача отчет жазып, мугалимге тапшыргыла.