Методические рекомендации "Использование карточек на уроках родного языка"

Людмила Доржуевна Монгуш, Кызыл кожууннуң Кур-Чер ортумак школазының эге класстар башкызы

Тыва дыл кичээлдеринде карточкаларны ажыглаары.

2-ги класска тыва дылга карточкалар-биле ажыл.

Тыва дыл кичээлдеринге ажыглаар карточкаларның сорулгазы:

• Уругларның программа ёзугаар өөренген билиглерин хынаары болгаш быжыглаары.
• Карточка-биле ажыл өөреникчилерниң алган билиглерин кайы-хире деңнелге шиңгээдип, билип алганын хынаарының база бир эптиг, дүрген хевири.
• Уругларның сонуургалын, идепкейин, билииниң деңнелин кайы-хире билирин хынаарда, уругларга карточкалар-биле ажылды кылып чорудар.
• Карточка-биле ажылды кичээлдиң быжыглаашкын кезээнге, бот ажылдарга ажыглаар, карточкаларны онаалга кылдыр база бээр.
• Амгы үеде бөлүктеп, эжи-биле ажылдаарда, карточкалар эки түңнелди көргүзер.

Эштиг ажылдаарының дүрүмнери :

1. Бердинген карточканы иелээ демнежип харыылаар ужурлуг.

2. Бирээзи чугаалап турда, өскези дыңнаар.

3. Чөпшээрешпес чүүлүңнү эжинге хүндүткелдиг чугаала.

4. Билбейн барган болзуңза эжинден катап айтырып ал.

Бөлүктеп ажылдаарының дүрүмнери:

1. Бөлүкке харыысаалгалыг кижи турар.

2. Кижи бүрүзү ажылдаар ужурлуг.

3. Бирээзи чугаалап турда, өскелери дыңнаар.

4. Чөпшээрешпес чүүлүңнү хүндүткелдиг чугаала

5. Билбейн барган болзуңза, катап айтырып ал.

Карточка ийи кезектен тургустунар:

1. Хыналда айтырыы болгаш өөреникчиниң харыызы.

2. Бердинген айтырыы кыска, тода, билдингир болур,

а харыызын өөреникчи билири-биле чедир бижиир ужурлуг.

Карточканы кылдырып тура башкы уругларны:

1. Уругларны бодун хынаттынарынга, дүрген угаап боданырынга чаңчыктырар.

2. Бодунга идегелди, бүзүрелди оттурар, шын түңнеп өөредиринге чаңчыктырар.

3.Башкы карточкаларның дузазы-биле хары угда элээн хөй уругларның билиин хынаптар. Карточка-биле ажыл кайы темада, кандыг айтырыгны чедир билбезин, кайда чыдып каап турарын тодаргай хынап алырының база бир аргазы болур.

4.Карточкаларның айтырыгларын башкы кижи бодунуң чогаадыкчы арга-дуржулгазын ажыглап база клазының билииниң деңнелин көргеш, айтырыгларны чиигедип-даа,нарыыдадып-даа ап болур.

5.Карточкаларны программада бөлүктер аайы-биле хуваап каан темаларны өөренип эрткеш, быжыглаашкын болгаш түңнел кичээлдерге, улдуң бүрүзүнүң төнчүзүнде катаптаашкын кичээлдеринге, өөредилге чылын доозуп тургаш, ниити катаптаашкынга ажыглап болур.

Темазы:Кыска болгаш узадыр адаттынар ажык үннер болгаш үжүктер.

Карточка 1

1. Кыска ажык үннерниң адаан шыйыңар.

Каас, сырга, сын, балык, баалык, дүн, демниг, эзер, эзим, күүседир,азыраар, дүүн.

2. Бердинген сөстер-биле домактан тургузуңар.

Сентябрь, бир, школа, өөреникчилер, ада-иелер, башкылар, чечектер.

Карточка 2

1. Узадыр адаар ажык үннерниң адаан шыйыңар.

Ээрем, шынаа, бызаа, девиир, агаар, сериин, хоорай, эзир, хүрежир, мактаан, күзүн.

2. Бызаа деп сөс-биле домактан чогаадып бижиңер.

Карточка 3

1. Хөй сек орнунга ажык үннерниң үжүктерин киирип бижиңер.

Бистиң суурувус

Бистиң с...рувуста хөй чечектер тар...н. Ч...шкын с...нда чечектерниң чаражын канч...р. Чечектерниң өңнери янзы-бүрү. С...рувус кудумчулары тенд... чараш.

2. Сөстер болу бээр кылдыр ажык эвес үннерниң үжүктерин немеп бижиңер.

Ө...ээ..., ...о...аа, ...ө...ээ, өө...е..., ...аа..., ы...ы...аа.

(өрээл, шоваа, көдээ, өөрен, дааш, ымыраа).

Карточка 4

1 . Узадыр адаар ажык үннерлиг сөстерниң адаан шыйыңар.

Куштар, хараачыгай, сайлык, тааннар, школа, өөреникчи, кичээл, коңга, балааш.

2. Сөстер болу бээр кылдыр ажык үннерниң үжүктерин киирип бижиңер.

н...м, шк...л... , к...д...р...ш, п...р...т..., д...з...л...р.

(ном, школа, кыдырааш, парта, дузалаар).

Карточка 5

1. Сөс бүрүзүнүң бирги үжүктери-биле чаа сөстен чогаадып бижиңер.

Ном – мал – ... – ... – ...– ... – ...

(Ном – мал – лаа – акым – малчын – наадым – мөөрей).

2. Үжүктер – биле үннериниң саны дүүшпейн турар сөстерни ушта бижиир.

Дораан, келбес, ойнаар, аът, чурук, оваа, каът, ээрем, бажың, эриир.

Темазы: Ыыткыр болгаш дүлей ажык эвес үннер

Карточка 6

1. Кайы сөстерде Т деп үжүктү каапканыл? Киирип бижиңер.

...орга, ...аай, чы...кан, ...ириг, ...аан, ...иис, дем...ек, ...иис, ...ыва, дүжү..., пөш...ер, ...оорук.

2. Хөй сектер орнунга сөстерге ажык эвес үжүктерни киирип бижиңер.

Ба...кы, школа...ы, чо...аалчы, эр...емден, са...ыгжы, хой...у, эм...и.

Карточка 7

1. Кайы сөстерде Д деп үжүктү каапканыл? Киирип бижиңер.

Ке...ергей, ...азыл, ...ерек, ...аглар, ...он, ...үне, ...иш, ...урган, а...ыг, сем...ер, ...айбың .

2. Бердинген сөстерде дүлей ажык эвес үннерниң үжүктериниң адаан шыйыңар.

Сыын, шынаа, чоорган, күс, пар, щётка, каасталга, дырбааш, хүүрек.

Карточка 8

1 . Сөстерниң утказын ылгап турар ажык эвес үннерниң адаан шыйыңар.

Тал – дал, шат – чат, кат - хат, тын – дын, пар – бар.

2. Кат – хат деп сөстер – биле домактардан чогаадыңар.

Карточка 9

1. Хөй сектер орнунга ажык эвес үннерниң үжүктерин киирип тургаш, сөстерден тургузуңар.

...аш, ...үс, ...өс, ...ын, ...үн, ...ээк, ...ат, ...өң.

2. Тывызыктың харыызында сөстерде хөй сектер орнунга чогуур ажык эвес үжүктерни киирип бижиңер.

Дөрт алышкының хевиниң өңү чаңгыс

(...ады, ...иви, ...ойган, ...өш)

Карточка 10

1. Шупту ажык эвес үннери ыыткыр сөстерни тывыңар.

Даглар, тарак, чуурга, төөгү, дүүн, берген.

2. Үжүктери үннеринден хөй сөстерни ушта бижиңер.

Тооруктаан, тайга, дүне, коньки, Ёндан, аныяктар, Юлия, ёлка, шүлүктээн.

Темазы: Өк – биле адаар ажык үннерлиг сөстер

Карточка 11

• 1. Хөй сектер орнунга кадыг (ъ) демдектиг сөстерден тып бижиңер.
• ат-... час-... эт-... дүш-...
• от-... кат- чүк-... чөп-...

• 2. Домактарда каапкан үжүктерни киирип бижиңер

Хоорайда хөй ка...т бажыңнарны тудуп турар. Ынчан таптыг – ла дал дү...ш үези турган. Хенертен ча...с чаап келген. Кудумчуларда тарымал ыяштар, о...т – сиген ча...ска чугдунган.

Карточка 12

• 1. Үлегер домактарда өк – биле адаар ажык үннерниң адаан шыйыңар.
• Чарын эъдин чааскаан чивес
• Чанында эшке кара салбас.

• Атты адап өөренир,
• Аътты мунуп өөренир.

• 2. Тывызыкты тывыңар.

• Ыракты ырак дивес – ылап чоруктуг.
• Берт черни берт дивес – бедик мербегейлиг.

Карточка 13

• 1. Сөзүглелди номчааш, аттан бериңер.
• Суурда а...ш – чем садыы бар. Ында кандыг чем чок дээр ! Үргүлчү семис э...т садып турар. А...т э...динден кылган колбасаны бо – ла сада бээр. Машинадан чү...к дүжүрдү. Ол шупту ногаа аймаа болду.
• 2. Бердинген сөстерни хөйнүң санынче киирип бижиңер.
• Аът- ... , эът- ... , оът- ... , каът- ... , аъш – чем- ... , чүък- ... , чаъс- ... .

Карточка 14

• 1. Сөс каттыжыышкыннарында каапкан сөстерни киирип бижиңер.
• Суггур ... (чаъс) , чүгүрүк ... (аът) , семис ... (эът), терең (оът) , дал ... (дүъш), тос дугаар ... (каът).

• 2. Дараазында сөстерге айтырыглардан салыңар. Шын бижилгезин сактып алыңар.
• ... ? Оът, аът , эът , каът . ... ? Оъттар , аъттар , эъттер , каъттар. ... ? Оъттуг , аъттыг , эъттиг , каъттыг . ... ? Оъду , аъды , эъди , каъды.

Карточка 15

• 1 . Скобканы ажыткаш, айтырыгларга харыылаңар.
• Аалывыс артында арга бар. Арганың кыдыында честек – кат дыка хөй үнген. Арга артында кара эзим бар. Ооң ортузунда кырлаң каът бар. Ол дыка (кандыг?) (оъттуг) чер. Ачам (чүзүн?) (аът) аңаа (канчаар?) (оъткарар).

• 2. Аът , оът деп сөстер – биле домактардан чогаадып бижиңер.

Темазы: Ф, ц , щ деп үжүктерлиг сөстерни шын бижиири

Карточка 16

• 1. Үжүк бүрүзүнге үш –үш сөстерден сактып бижиңер.
• Ф Ц Щ
• ... ... ...
• ... ... ...
• ... ... ...

• 2. Цирк , ферма деп сөстер – биле домактан чогаадып бижиңер.

Карточка 17

• 1. Домактарда каапкан үжүктерни немеп бижиңер.
• Авазы Феняга порт...ель садып берген. Ооң иштинде ...иркуль , кыдырааш , карандаш суп каан. Клубта ...ирк келген. ...иркте адыг, пар, ыт бар. Адыг тан...ылаан.

• 2. Циркуль деп сөс – биле домактан чогаадып бижиңер.

Карточка 18

• 1. Хөй сек орнунга ф, ц, щ деп үжүктерни немеп бижиңер.
• Теле...он, мото...икл, ...абрика, свето...ор, ...ётка, кон...ерт, пла... , бор... , шка... .

• 2. Щётка , телефон деп сөстер-биле домактан чогаадып бижиңер.

Темазы: Я, е, ё, ю деп үжүктерлиг сөстерни шын бижиири.

Карточка 19

• 1. Бердинген сөстерде каапкан үжүктерни немеп бижиңер.
• А...с , ду...г , а...к , у... , печень... , и...зи , ...зу, ү...р, ...лка , о...н.

• 2. Я , ё , ю, е деп үжүктер кирген кижилер аттарындан сактып бижиңер.
• ( Яна, Ёндан, Юра, Елена, Оюн – оол , Яша ).

Карточка 20

• 1. Хөй сектер орнунга каапкан үжүктерни немеп бижиңер.
• ...нзактың акызы Москвада өөренип турар. Ол самол...тка ужуп келир. Удавас ...лка болур. Хүн а...с турган. О...н – оол биле Ү...ржаа хаактап чорупканнар.

• 2. Ёнзак деп сөстүң үн, үжүк сайгарылгазын кылыр.

Карточка 21

• 1. Хөй сек орнунга тааржыр ё үжүктүг сөстерден киирип бижиңер.
• Тываларның чаш кижиниң доюн эрттирер, баш дүгүн хылбыктаар ... солун. Бичиизинден тура уругларны ... өөредир. Шын бижилгениң дүрүмнерин ... сөстерни хынаар.
• Хереглээр сөстери : ёзу – чаңчылдары, ёзу – чурумга , ёзугаар.
• 2. Бердинген сөстерниң үн, үжүк сайгарылгазын кылыңар.
• Үе, аяс, иелээн.
• Үлегери: үе [ үйэ ] – 2 слог, 3 үн, 2үжүк.

Карточка 22

• 1. Үннери үжүктерден хөй сөстерниң адаан шыйыңар.
• Ёндан, уя, үер, машина, каът, дуюг, оът, Яша, ээрем, аъттыг.

• 2. Сөстерни үлегер ёзугаар өскертип бижиңер.
• Хой – хою, дой - ... , шой - ... , дугуй - ... .

Темазы: Чымчак (ь) демдектиг сөстерни шын бижиири.

Карточка 23

• 1. Чылдың он ийи айларының аттарын чурум аайы-биле бижиңер. Чымчак (ь) демдектиң адаан шыйыңар.

• 2. Хөй сек орнунга турза чогуур үжүктерни чедир бижиңер.
• Лаге... , слова... , руб... , цирку... , күш – ку...тура .

Карточка 24

• 1. Хөй сек орнунга чымчак (ь) демдектиг сөстерден немеп бижиңер.
• ... бирде өөредилге эгелээр. ... , ... , ... – күстүң айлары. Маша ... хайындырып өөренип алган.
• Хереглээр сөстери : сентябрь, октябрь, ноябрь, кисель.

2. Бердинген сөстер-биле сөс каттыжыышкыннарын тургузуңар.

Корабль, коньки, секретарь, кисель, печенье.

Үлегери : Улуг корабль.

Карточка 25

• 1. Бердинген сөстер – биле домактардан чогаадып бижиңер.
• Рубль, коньки, портфель.

• 2. Коньки , рубль деп сөстерниң үн, үжүк сайгарылгазын кылыңар.

Карточка 26

• 1.Бердинген сөстерде каапкан үжүктерни немеп бижиңер.
• Ол...га , Ил...я , Тат...яна , Ул...яна , Натал...я , Дар...я.

• 2. Лагерь , фонарь деп сөстер – биле домактан чогаадып бижиңер.

Темазы: Слогтар.

• Карточка 27
• 1. Сөстерни слогтарга чарып тургаш бижиңер.
• Кызыл, найысылал, хоорай.

• 2. Сөстерниң кезектерин немеп бижиңер.
• Эм – эмчи, тудуг - ... , мал - ... , балык – ... , хөөмей - ... , аң- ... .

Ка рточка 28

• 1. Каапкан ийиги слогту чедир бижиңер.
• Хоо – ... , о – ... , да – ... , те – ... , куш – ... .

• 2. Тааржыр слогтарны немеп тургаш, сөстерден тургузуңар.
• ... – лаг, ... – таг, ... – зег, ... – заг, ... – чүгеш , ... – лиг, ... – жыгаш .

Карточка 29

• 1. Сөстерни слогтар аайы – биле бөлүктеңер.
• Дээр, чер, бүргег, аяс, чайлаглар, эжишкилер, школада, найыралдыг.
• 1 слогтуг сөстер – 3 слогтуг - сөстер –
• 2 слогтуг сөстер – 4 слогтуг - сөстер –
• 2. Найыралдыг деп сөс – биле домактан чогаадып бижиңер.

Карточка 30

• 1. Сөстер болу бээр кылдыр ийиги слогтарны чедир бижиңер.
• Кы – ... – рааш , ка – ... – даш , шы – ... – раа , ка – ... – тар , ма – ... – на , че – ... – тер .

• 2 . Сөстерни слогтарга чарып тургаш , бижиңер .
• Оолдар, стол, ном, ойнаарак, эмчи, ажылчын, хүүрек .

Темазы: Сөстү көжүрери

Карточка 31

• 1. Сөстерни көжүрер кылдыр слогтарга чарып бижиңер. Көжүртүнмес сөстерниң адаан шыйыңар.
• Өшкү, хой, аът, иви, теве, сарлык, хаван, ыт, инек.

• 2.Көжүрүп болбас сөстерни ушта бижиңер.
• Ажыл, чайлаг, эм, оът, класс, маас, саат, чаъс, эртем, агаар.

Карточка 32

• 1. Ийи кожа ажык үжүктүг чара көжүрүп болбас сөстерниң адаан шыйыңар.
• Кудумчу, кичээнгейлиг, кичээлдээр, өөрениилиңер, кежээликтей, дуңмалары, ойнаар, башкы.

• 2. Бердинген сөстерни көжүрер кылдыр кезектерге чарып бижиңер.
• Терек, алдын, чымчак, шылырткайнып, арылар, чечектер, чодураалар, ховаганнар.

Карточка 33

• 1. Бердинген сөстерде ийи ажык эвес кожа үжүктерни слог аайы – биле чарып көжүрүңер.
• Эртем, байырлыг, чайлаг, аалдар, картошка, арбын, дүлгүүр, алдын.

• 2. Артык сөстү тыпкаш, чүге ол сөс артык апарганыл тайылбырлаңар.
• Бызаа , хураган, анай, бодаган, э зирик.

Карточка 34

• 1. Баштай көжүртүнер сөстерни кезектерге чарып бижиңер. Ооң соонда көжүртүнмес сөстерни бижиңер.
• Ном, теве, шил, саазын, хем, кадаг, кат, ойнаар, хөл , класс, чуңгулаар, хөлчүк.

• 2. Бир одуругдан өске одуругже көжүрүп болбас сөстерни ушта бижиңер.
• Арбай, майгын, эм, саат, чүък, чаъс, сээк, алдар, дээр .

өө

Словарь – биле ажыл

• Шат – шыктыг, оъттуг кезек оймак чер.
• Дал – дал-дүъш.
• Эзирик – элик оглу.
• Ээрем – улуг терең суг.
• Мербегейлиг – аъттың хол-будунуң дуюглары.

Ажыглаан литературалары

• 1. К. Б. Март – оол. 2 – 4 класстарга тыва дыл башкылаарының методиказы. – Кызыл-2006.
• 2. Ш. Ч. Сат, А. Ч. Кунаа. Тыва орфографияның болгаш пунктуацияның дүрүмнери.- Кызыл-2001.
• 3. Э. Д. Ондар. Методиктиг сүмелер. Дөрт чылдыг эге школаның 2-ги клазының “ Тыва дыл” ному – биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. – Кызыл – 1991.

• Дыңнааныңар дээш четтирдим!!!