Методтческая разработка

Ачух тарс

Гьазурайди Ц I инит I рин юкьван школадин лезги ч I аланни литературадин муаллим

Шахмарданов Сейфулах Абдулазизович я.

1. Ч I ал халкьдин девлет я.

2. Дидед ч I ал тийижир инсан ч I ехи бахтуникай магьрум я.

3. Ч I ал акьулдин булах я, акьул – ч I алан дамах.

4. Гзаф чир хьайила, инсан къуватлу жеда.

Апрелдин къанни вад.

Классдин к I валах.

Тарсунин кьил: Сложный предложенидикай умуми малуматар.

Тикрарун

-Предложение квез лугьуда?

-Къурулушдиз килигна предложенияр

гьихьтинбур жеда?

-Простой предложение квез лугьуда?

-Квез сложный предложенидикай вуч

чида?

Предложенияр кхьин ва абурун жуьреяр тайинарун. 1) Хипехъанри лапагар дагълариз хутахзавай . 2) Т I ебиатди чин ч I урна, т I урфан къарагъна, хар къвана, кьуд пата саврухди къув яна, цавар шехьна.

Кьвед ва я са шумуд простой предложенидин къурулуш авай, вични умуми манадалди битав хьанвай ч I алан уьлчмедиз сложный предложение лугьуда.

Тест

Сложный предложенияр чара ая.

1. И масан чилел вири ала: хъсан шикилар, т I ебиатдин гуьзел акунар.

2. Кьуьд жезвай, малдиз алаф авачир, гатфариз чна гьазурнавачир векьер.

3. Хуьрел чими, амма зеррени зегьем тушир рагъ ала.

4. Чи класс ахьтинди я хьи, гьар сада чешнелувилелди к I елзава.

1)Няни хьана, ак I ана рагъ дагъларихъ. 2) Мич I и хьана ва аялар к I валериз хтана. 3) Лугьуда хьи, Демиракай дагъ хьанай къаравул яз Дагъустандин рак I арал. 4) Ада ак I незвай, на лугьуди ам мукьвара фу т I уьрди тушир. 5) На гъайит I а, за къачуда. 6) Вун фейила, ам атана. 7) Гуя мехъер ийизва, Хуьрел ала ван: Ажеб садав туьк I венва Кларнетни ч I агъан.

Сложный предложенидин паяр тир простой предложенияр сад-садав гьар жуьредин такьатралди алакъаламиш жеда: 1) Интонациядин куьмекдалди. 2) Глаголдин формайралди. 3) Союзрин куьмекдалди. 4) Винидихъ гьисабай вири такьатар санал ишлемишна.

Таблицадин винел к I валах тухун. Сложный предложение интонациядин куьмекдалди союзар ва союзвилин гафарин куьмекдалди (союзсузбур) (союзлубур) ССП ССП

Дестейра к I валах тухун (Пунктуациядин лишанар эциг. Алакъаламиш жезвай такьатриз килигна, сложный предложенидин жуьре тайинара). 1) Югъ акъатна мич I и хьана гьар са пад халкь чк I ана далдамчияр хтана. 2) Ц I ай хкахьна ва чун пудни дидедин мукьув атана. 3) Ахьтин пис къай авай хьи к I валяй экъеч I из жедайвал тушир.

Алгоритм 1. Сложный предложенидин къене авай паяр союзрин ва я союзвилин гафарин куьмекдалди алакъаламиш хьанвани? Эхь Ваъ _______________________________________________ 2. Союзар галк I урунинбур яни? Союзсузбур (союзар квачир СП) __________________________ Эхь Ваъ ССП СПП

Сложный предложенийрин жуьреяр

Мисалар

Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар

Интона-циядин

куьмек-

далди

Союзар

Галк I уру-

нин

Сложный предложе-

дин жуьре

Союзви-

лин гафар

Табийви-

лин

Сложный предложенийрин жуьреяр

Мисалар

Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар

Интона-циядин

куьмек-

далди

Союзар

Яшайиш чина пис туш, амма вирибурухъ шарт I ар сад хьиз авач.

Галк I уру-

нин

Сложный предложе-

дин жуьре

Союзви-

лин гафар

Табийви-

лин

Сложный предложенийрин жуьреяр

Мисалар

Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар

Интона-циядин

куьмек-

далди

Союзар

Яшайиш чина пис туш, амма вирибурухъ шарт I ар сад хьиз авач.

Галк I уру-

нин

+

Сложный предложе-

дин жуьре

Союзви-

лин гафар

Табийви-

лин

+ кьилин

лишан

-

-

ССП

Сложный предложенийрин жуьреяр

Мисалар

Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар

Интона-циядин

куьмек-

далди

Союзар

Рагъ акьуна ва цуькверни ахъа хьана.

Галк I уру-

нин

Югъ акьван мекьиди тир хьи, рак I арай къецихъ кьил акъудиз

жедачир.

Сложный предложе-

дин жуьре

Союзви-

лин гафар

Табийви-

лин

Адан к I вале мугьманар ава лугьуз, къуншиди адаз эверначир.

Вун гила ахлад: ваз геж жеда.

Сложный предложенийрин жуьреяр

Мисалар

Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар

Интона-циядин

куьмек-

далди

Союзар

Рагъ акьуна ва цуькверни ахъа хьана.

Галк I уру-

нин

+

Югъ акьван мекьиди тир хьи, рак I арай къецихъ кьил акъудиз

жедачир.

Сложный предложе-

дин жуьре

Союзви-

лин гафар

Табийви-

лин

+

Кьилин лишан

Адан к I вале мугьманар ава лугьуз, къуншиди адаз эверначир.

+

-

Вун гила ахлад: ваз геж жеда.

-

+

-

+

Кьилин лишан

+

Кьилин лишан

-

ССП

-

-

-

+

Кьилин лишан

СПП

-

СПП

-

СКСП

Сложный предложенийрин жуьреяр

Мисалар

Сложный предложенидин къене авай паяр сад-садахъ галаз алакъаламиш хьанвай такьатар

Интона-циядин

куьмек-

далди

Союзар

Галк I уру-

нин

Сложный предложе-

дин жуьре

Союзви-

лин гафар

Табийви-

лин

1.Къе квез тарсуна вуч чир хьана? 2. Квез тарсуна виридалайни вуч бегенмиш хьана? 3. Квел тарсуна гьихьтин четинвилер акьалтна? Куьн а четинвилерай гьик I экъеч I на?

К I вализ тапшуругъ

Вичин къурулушдик квай простой предложенияр сад-садав гьар жуьредин такьатралди алакъаламиш хьанвай вад сложный предложение туьк I уьрна, кхьихь.

Чи тарс акьалт I на.

Чухсагъул яб гунай