Рабочие программы по чувашскому языку

РАССМОТРЕНА

на заседании ШМО учителей
гуманитарного цикла
Протокол №1 от 29.08.2018 г.

УТВЕРЖДАЮ

Директор: ________ И.И.Чернова

Приказ от 29.08.2018 г. №121

«Чăваш чĕлхи» предметăн тĕп тĕллевĕсемпе задачисем:

- вĕренекенсен калаçăвĕпе çырăвне аталантарасси тата тĕрĕс те илемлĕ вулама хăнăхтарасси;

- вĕренекенсен калаçăвне тĕрĕс йĕркелесси;

- вĕренекенсен логикăллă шухăшлавне аталантарасси;

- орфографипе пунктуаци хăнăхăвĕсене çирĕплетесси;

- уроксенче ачасен çыхăнуллă калаçăвне аталантарасси.

Вĕрентÿ тĕллевĕсем

- тăван чĕлхене юратма, чĕлхе урокĕсенче илнĕ пĕлÿпе ÿлĕмрен пурнăçра, ĕçре усă курма хăнăхтарасси;

- ачасене сăмахсемпе вырăнлă та тирпейлĕ усă курма вĕрентесси тата вĕсен лексикине пуянлатасси;

- вĕренекенсене тăван чĕлхен фонетикипе, лексикипе, грамматикипе тата чĕлхе наукин тĕп ыйтăвĕсемпе, чĕлхен общество пурнăçĕнчи вырăнĕпе паллаштарасси;

- грамматикăн кашни темине вĕрентнĕ чух ачасене литература чĕлхин çирĕпленнĕ нормисемпе паллаштарасси, пуплеве çав нормăсене пăхăнса йĕркелеме вĕрентесси.

Вĕрентÿ предмечĕн задачисем

• класпа ĕçлени

• ушкăнпа ĕçлени

• кашни ача пĕччен ĕçлени

Вĕрентÿ формисем

• репродукциллĕ шырав-тĕпчев

• вăйă

• ИКТ мелĕпе ĕçлени

Вĕрентÿ технологийĕсем

• сочинени

• диктант

• изложени

• ача пултарулăхĕн шайне тĕрĕслемелли тест ĕçĕсем

• карточка

Тĕрĕслев формисемпе хаклав-тĕрĕслев мелĕсем

Ачасен пĕлĕвне тĕрĕслемелли формăсемпе меслетсем:

• сочинени (ăслав, сăнлав, картина тăрăх çырнă сочинени)

• изложени (сочинени евĕр çырнисем)

• тест

• çыхăнуллă текст йĕркелени

• ÿкерчĕксем туни

• вăйă

• зачет

• синквейн

• кластер

• тĕрĕслев çыру ĕçĕ

Класри ачасен пĕлĕвне тĕрĕслемелли формăсемпе меслетсем

Çак вĕренÿпе методика комплекчĕ пирĕн республикăра пĕр вариантлă анчах, çавăнпа унпа кăна усă курма тивет. Вăл ачасене лайăхрах вĕренме хавхалантарать, харпăр хăй тĕллĕн ĕçлеме хăнăхтарать. Традицие кĕнĕ вĕрентÿ мелĕсемпе тата çĕнĕ вĕрентÿ технологийĕсемпе меллĕ усă курни вĕрентÿ тĕллевĕсене туллин пурнçăлама май парать.

Вĕренÿ программине пурнăçа кĕртме çак вĕренÿпе методика комплектне мĕншĕн суйласа илнине уçса (ăнлантарса) пани

1) тăван чĕлхе чăваш халăхĕн наци пурлăхĕ пулнине, Чăваш Республикинче вырăс чĕлхипе тан патшалăх чĕлхи пулнине ăнланни; тăван чĕлхепе ÿлĕмрен кулленхи пурнăçра, суйласа илнĕ профессире усă курма пултарни;

2) чăваш чĕлхин илемлĕхне хаклама пултарни, тăван чĕлхене хисеплени, унпа мăнаçланни; чăваш пуплевĕн нормисене наци культурин пуянлăхĕ шайне лартса сыхласси кашни чăвашшăн пысăк тивĕç тесе йышăнни; пуплеве куллен-кун аталантарма тăрăшни;

3) шухăшпа туйăма палăртма усă куракан сăмахсем, грамматика хатĕрĕсем пуплевре йышлă пулни; ача хăй пуплевне (калаçнине те, çырнине те) сăнаса тивĕçлĕ хак пама пултарни.

Харкамлăх результачĕсем

1) пуплевĕн мĕн пур тĕсĕпе усă курни:

. сăмахпа каласа е çырса пĕлтернĕ информацие тĕрĕс ăнланни;

. вулавăн тĕрлĕ мелĕпе усă курни;

. тĕрлĕ çĕртен (хаçат-журналтан, Интернетран, радиопа телевиденирен т.ыт.те) килекен материалпа паллашса информаци пухма пултарни;

. ку е вăл темăпа çыхăннă материала вуласа е илтсе тупма, ăна пухса, тишкерсе, кирлине суйласа илме пултарни; пухнă информацие сыхлама, улăштарма тата кирлĕ çĕрте усă курма пултарни (информаци çăл куçĕ хаçат-журнал, тĕрлĕрен техника хатĕрĕ пулма пултарать);

. пĕччен е ушкăнпа тумалли вĕренÿ ĕçĕн тĕллевне, йĕркине ăнланса илни, ĕç результатне каласа е çырса хаклама пултарни;

. шухăша сăмах вĕççĕн е çырса ирĕклĕ те тĕрĕс уçса пама пултарни;

. тантăшсем умĕнче пĕчĕк е пысăкрах доклад тума хăнăху пурри;

2) вĕренÿре илнĕ тĕрлĕ пĕлÿпе, нумай-нумай хăнăхупа яланхи пурнăçра усă курни; тăван чĕлхене вĕренсе пухнă пĕлÿпе тата хăнăхупа ытти предмета (тăван мар чĕлхесене, литературăна т.ыт.те) вĕренме усă курни;

3) калаçнă май, пĕр-пĕр ĕç тунă чух е мĕнле те пулин тавлашуллă ыйтăва сÿтсе явнă чух çынсемпе тĕрлĕ çыхăнăва кĕме хăнăху пурри; пĕр-пĕр йĕркепе иртекен хутшăнура е яланхи калаçура наци культуринче çирĕпленнĕ пуплев нормисене пăхăнни.

Пур предмета та вĕренме кирлĕ (метапредметлă)

результатсем

1) чăваш чĕлхи чăваш халăх чĕлхи, хамăр республикăра патшалăх чĕлхи (вырăс чĕлхипе пĕрле) пулнине ăнланни; тăван чĕлхепе культура хушшинче тачă çыхăну пуррине пĕлни; чăваш чĕлхи уйрăм çынпа общество пурнăçĕнче мĕнле вырăн йышăннине ăша хывни;

2) тăван чĕлхене пĕлни чăваш культуришĕн, халăх пуласлăхĕшĕн пысăк пĕлтерĕшлĕ пулнине, çавăнпа чĕлхене вĕренме тивĕç пуррине ăнланни;

3) пуплевĕн тĕрлĕ тĕсĕпе усă курма пултарни:

илтнине ăнланни тата вулав хăнăхăвĕ:

. сăмахпа каласа е çырса пĕлтернине ( текст тĕллевне, темине, тĕп тата хушма информацине) кирлĕ пек ăнланни;

. стильпе жанр енчен мĕнле пулнине пăхмасăр текста вулавăн тĕрлĕ тĕсĕпе (çиелтен пăхса тухни, паллашмалла пăхса тухни, вĕренни) усă курни;

. вуланă текста информаци енчен улăштарса çĕнетме (план тума, тезиссем çырма) пултарни; кĕнекепе, хаçат-журналпа ĕçлеме пĕлни;

. словарьсен тĕрлĕ тĕсĕпе, пĕлкĕчсемпе (вăл шутра электрон носителе кĕртнисемпе) усă курма хăнăху пурри;

. стильпе жанр енчен расна текстсене çын вулани тăрăх ăнланни; аудированин тĕрлĕ тĕсне (тулли ăнланни, тĕп содержанине ăнланни, кирлĕ информацие суйласа илни) алла илни;

. пуплев сыпăкне содержани, функци, усă курнă чĕлхе хатĕрĕсем тăрăх танлаштарма пултарни;

сăмах вĕççĕн калани тата çырни:

. итленĕ е вуланă текста пĕр-пĕр виçепе кĕскетсе (улăштармасăр, план туса, тезис хатĕрлесе) каласа е çырса пани;

. шухăша сăмахпа каласа тата çырса ирĕклĕн те тĕрĕс уçса пама пултарни; текст тытăмне тĕрĕс тытса пыни (логикăлăх, шухăш юхăмĕн йĕркелĕхĕ, çыхăнулăх пурри, темăпа килĕшсе тăни); çыраканнин пурнăçри пулăмсем

çинчен, вулани-илтни çинчен хăй шухăшне калама хăнăху пурри;

. стильпе тĕсне, хутшăну тĕллевне, лару-тăрăвне шута илсе сăмахпа каласа е çырса ку е вăл йышши текст хайлама пултарни; хутшăну задачисене кура ку е вăл чĕлхе хатĕрĕ суйласа илсе пĕр-пĕр жанр законĕсем тăрăх текст (калав, хаклав, çыру, расписка, шантару, заявлени) тума пултарни;

. монологпа диалог тĕсĕсене пĕлни; ачан хăйĕн тантăшĕсем умĕнче кĕске хыпар вуласа пама, доклад тума хăнăху пурри;

. пуплевре литература чĕлхин орфоэпи, лексика, грамматика нормисене тытса пыни; сăмахсемпе пĕлсе усă курни; çырура орфографипе пунктуаци правилисене пăхăнни;

. çынсемпе калаçнă чух пуплев этикетне шута илни; чĕлхе хатĕрĕсем вырăнне пуплев хатĕрĕсемпе (мимикăпа, ал хусканăвĕпе) вырăнлă усă курни;

. кашни хăйĕн пуплевне сăнаса тĕрĕслесе тăма, содержани, чĕлхе енчен, хутшăну тĕллевне пурнăçлас тухăçлăхĕ енчен хаклама пултарни; грамматикăпа пуплев йăнăшĕсене тупма, тÿрлетме пултарни; харпăр хăй тунă текста лайăхлатма тата редакцилеме пултарни;

4) чăваш чĕлхине тĕпчекен ăслăлăхăн никĕсне ăша хывни; чĕлхен шайĕсемпе единицисем хушшинчи çыхăнусене ăнланни;

5) чĕлхе ăслăлăхĕн тĕп ăнлавĕсене алла илни: чĕлхе вĕрентĕвĕ тата унăн тĕп пайĕсем; чĕлхе тата пуплев, пуплевпе усă курса хутшăнни, калаçу тата çыру; монолог тата диалог; пуплев ситуацийĕ; пуплевĕн функципе шухăшран килекен тĕсĕсем (калав, сăнлав, ăслав); текст, чĕлхе единицисем, вĕсен паллисем тата пуплевре усă курнă чухнехи уйрăмлăхсем;

6) сăмаха фонетика, тытăмĕ, пулăвĕ, лексика енчен тишкерме пĕлни, сăмах майлашăвĕпе предложение синтаксис енчен тишкерни; текста ун содержанийĕ, тĕп паллисемпе тытăмĕ енчен, пуплевĕн функцире палăракан тĕсĕсене кура, чĕлхе уйрăмлăхсене пăхса, илемлĕх хатĕрĕсене шута илсе тишкерни;

7) тăван чĕлхен эстетика функцине ăнланса илни, илемлĕ литература тексчĕсене тишкернĕ май пуплев единицин илемлĕхне курма пĕлни.

Предмета вĕреннин

результачĕсем

Вĕренÿ содержанийĕн темисем

Ачан вĕренÿ результачĕсем

(ача мĕн-мĕн пĕлмелле тата пултармалла)

5-мĕш класс

Тăван чĕлхе пур чух халăх та пур.

Тăван чĕлхене упрани тăван халăха упранипе тан пулнине ăнланса илмелле, çакăншăн

пурăнма хатĕрленмелле.

Сасă тата сас палли.

Сасă тата сас палли хушшинчи çыхăнăва туймалла.

Алфавитри сас паллисен йĕрки, вĕсен хисепĕ.

Алфавит йĕркине пĕлмелле. Сăмахсене алфавит йĕркипе çырса пама пултармалла.

Сăмах тытăмĕ: тымар тата аффикссем.

Сăмахăн пĕлтерĕшлĕ пайĕсене тупма пултармалла.

Вĕреннĕ пуплев пайĕсене аса илесси.

Вĕреннĕ пуплев пайĕсене уйăрма хăнăху пулмалла.

Хутсăр предложени, унăн членĕсем.

Тĕп членсене предложенин пĕлтерĕш содержанийĕ тăрăх, кĕçĕн членсене сăмах мĕнле

пуплев пайне пăхăнни тăрăх уйăрма пĕлмелле.

Пĕр йышши членсем, вĕсем союзсăр е союзсемпе çыхăнни. Пĕр йышши членсене чарăну паллисемпе уйăрасси.

Пĕр йышши членсене курма, вĕсене чарăну паллисемпе тĕрĕс уйăрма хăнăхмалла.

Чĕнÿ сăмахĕсем (обращенисем), вĕсене чарăну паллисемпе уйăрасси.

Чĕнÿ сăмахĕсене тупма, вĕсене чарăну паллисемпе уйăрма хăнăхмалла.

Туйăмлă (кăшкăруллă) предложенисем. Предложени вĕçне чарăну палли лартасси.

Туйăмлă (кăшкăруллă) предложенисене туйăмсăррисенчен (кăшкăрусăррисенчен) туйăмпа

каланипе каламанни тăрăх уйăрма пултармалла, çакна кура кăшкăру паллине тĕрĕс лартма

хăнăхмалла.

Ыйтуллă тата ыйтусăр предложенисем. Ыйту сăмахĕсем: кам? мĕн? ăçта? хăçан? миçе? мĕншĕн? мĕн пирки? т.ыт.те.

Ыйтуллă предложенисене ыйтусăррисенчен ыйту сăмахĕсем пуррипе çукки тăрăх уйăрма

пултармалла, предложени пĕтмĕшĕнче ыйту пали лартма пĕлмелле.

Çыхăну паллисĕр тата сыпăнуллă хутлă предложенисем, вĕсенче чарăну паллисем лартасси.

Хутлă предложенин пайĕсене уйăрма предложени çыхăну паллисĕр хутлă е сыпăнуллă хутлă

предложении пулнине чухламалла, предложенин пайĕсем хушшине чарăну паллисем

лартма хăнăхмалла.

Тÿрĕ пуплевлĕ предложенисем. Тÿрĕ пуплев автор сăмахĕсем умĕн е хыççăн тăни. Тÿрĕ пуплевлĕ предложенисенче чарăну палли лартасси.

Тÿрĕ пуплевлĕ предложенире чарăну паллисем тĕрĕс лартма пĕлмелле.

Текст. Текстăн теми, тĕп шухăшĕ. Текст пайĕсем.

Текстра сăмах мĕн çинчен пынине, автор ку е вăл текстпа мĕн калас тенине

(текстăн тĕп шухăшне) чухламалла, текстăн пайĕсене тупма пĕлмелле.

Текстсене калав тата çыру кĕввине кура ушкăнласси: калав, сăнлав, ăслав.

Текстсем калав кĕвви (манерĕ) енчен расна пулнине курмалла, ку е вăл текст хăш ушкăна

кĕнине чухламалла, ку е вăл манера тытса пырса текст тума

(каласа пама, çырма) хăнăхмалла.

Фонетика чĕлхе вĕрентĕвĕн пайĕ пулни. Сасă чĕлхе единици пулни. Уçă тата хупă сасăсем.

Фонетикăн тĕп ăнлавĕсене пĕлмелле. Сасă сăмахсене уйăрма кирлине ăнланмалла. Сасăпа

сас паллине уйăрмалла, каланипе çырни хушшинчи çыхăнăва курмалла. Уçă тата хупă

сасăсене пĕр-пĕринчен уйăрма пĕлмелле.

Уçă сасăсем. Вĕсен мăшăрлăхĕ (хытă тата çемçе уçă сасăсем).

Уçă сасăсене ушкăнлама (уçă сасăсен икĕ ушкăнĕ - хытă тата çемçе) пĕлмелле.

Вырăсларан çырупа йышăннă сăмахсенчи [о] уçă сасă.

[О] сасă вырăсларан çырупа кĕнĕ сăмахсенче кăна тĕл пулнине чухламалла, çырасса та

вырăсларан çырупа кĕнĕ сăмахсенче кăна çырмалла.

Уçă сасăсене палăртакан сас паллисем (а, ă, е, ĕ, у, ÿ, ы, и, э).

Уçă сасăсене палăртакан сас паллисене пĕлмелле. [Ǎ, ĕ] сасăсене тĕрĕс калама, çырура

ă, ĕ сас паллисем лартса палăртма пултармалла.

Ю, я сас паллисем, вĕсем икĕ сасса ([йурă, йухать]) тата çемçе хупă сасăсем хыççăн тăракан [у, а] сасăсене (выля, Люся) палăртни.

Ю, я сас паллисемпе тĕрĕс усă курма пĕлмелле.

Е сас палли икĕ сасса ([йешĕл, йепле]) тата [э] сасса палăртни (этем, элек). Э тата е сас паллисен çырури вырăнĕ.

Е тата э сас паллисемпе тĕрĕс усă курма (э сас паллине чăваш сăмахĕсен е чăвашланнă

сăмахсен пуçламăшĕнче кăна çыраççĕ) пĕлмелле.

Чăваш чĕлхинчи [й] хупă сасă ытти уçă сасăсем умĕн те тăма пултарни: йăмра, йĕлтĕр, йывăр, йÿçĕ, йÿнĕ, кĕсйи.

Й сас паллине [й] сасă хыççăн хупă сасăсем тата [ă, ĕ, ÿ, ы, и] уçă сасăсем илтĕннĕ чухне

çырма пĕлмелле (майлă, сайра; йăмра, йĕкĕр, йÿçĕ, йывăр, çемйи).

Чăваш сăмахĕсенче икĕ уçă сасă юнашар тăма пултарайманни. Вырăсларан йышăнакан сăмахсенчи уçă сасăсен юнашарлăхĕ (аэропорт, аут, поэт, Дуайт).

Чăваш чĕлхинче уçă сасăсем юнашар пулма пултарайманнине курмалла.

Сăмахри уçă сасăсен килĕшĕвĕ (сингармонизм). Ку килĕшĕве пăхăнман тĕслĕхсем (тăри, кавле, куклен, парне т.ыт.те).

Сингармонизм уçă сасăсенчен килнине ăнлантарма пултармалла.

Сăмахри аффикссем ытларах чух сингармонизма пăхăнни (çурт-ра, пÿрт-ре, пур-лăх, çитмен-лĕх, лар-у, кĕт-ÿ). Сингармонизма пăхăнман аффикссем: юлташ-сем, ял-ти, юрă – юрри, кай-иччен т.ыт.те.

Сингармонизм вăйĕ сăмах çумне аффикс хушăннă чухне те сыхланнине курмалла.

Сингармонизма пăхăнман –сем, -и (-ĕ), -чен (-ччен), -иччен, -ри

(-ти), -хи аффикссене пĕлмелле.

Вырăсларан йышăнакан сăмахсем çумне хушăнакан аффикссен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕ.

Вырăсларан кĕнĕ сăмахсем çумне хушăнакан чăваш аффиксĕсен хăш варианчĕ сăмах тĕпĕнчи чи юлашки хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕнчен килнине пĕлсе калаçмалла, çырмалла. Ку енĕпе

вариантлăх пуррине (юбилей – юбилея е юбилее) шута илмелле.

Хупă сасăсем. Ялан янăравлă [в, й, л, ль, м, н, нь, р] тата [к, п, т, х, с, ç, ч, ш] шавлă хупă сасăсем.

Тĕп чăваш сăмахĕсенче хупă сасăсем янăравлăх енчен икĕ пысăк ушкăна уйрăлнине

курмалла: ялан янăравлă хупă сасăсем тата шавлă хупă сасăсем.

Хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕ: уçă сасăсенчен килекен çемçелĕх (пилеш, кĕлет, тĕлĕк), уçă сасăсенчен килмен çемçелĕх (халь, выльăх, супăнь, курать, юрать).

Тĕп чăваш сăмахĕсенче хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕ кÿршĕри уçă сасăсем хытă е

çемçе пулнинчен килнине ăнланмалла, çырура çемçелĕх палли вырăнлă лартма пĕлмелле.

Хытăлăхпа çемçелĕх йĕркине пăхăнман [с, ç, ч, й] хупă сасăсем, вĕсем хытă уçă сасăпа та, çемçе уçă сасăпа та юнашар тăма пултарни: сарă – симĕс, çурла – çÿхе, чарăн –чĕрĕк, йурă –йÿнĕ.

[С] сасă ялан хытă, [ç, ч, й] сасăсем хытăлăхпа çемçелĕх енчен нейтраллă пулнине

ăнланмалла, тĕслĕхсемпе ĕнентерме пултармалла.

Шавлă хупă сасăсем янăраса е янăрамасăр илтĕнни, вĕсене çырура палăртасси [ảдă] – атă, [к`ил`д`э] – килте.

Шавлă хупă сасăсен янăравлăхĕпе (кĕскелĕхĕпе) янăравсăрлăхĕ (мăшăрланни) мĕнрен

килнине чухламалла, çырура пĕр хупă сас палли тата икĕ хупă сас палли лартма пĕлмелле.

Хупă сасăсем вăрăммăн илтĕнни (мăшăрланни), ăна çырура палăртасси (кулă – кулли, ырă – ырри, ахаль – ахальлĕн т.ыт.те).

Хупă сасăсем вăрăммăн илтĕннине (мăшăрланнине) çырура палăртма пĕлмелле.

Вырăс чĕлхинчен çырупа йышăнакан сăмахсенчи хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕ, вĕсене çырура палăртасси.

Вырăс сăмахĕсенчи хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕх юнашарти уçă сасăсенчен килнине

ăнланмалла: чăваш чĕлхинче уçă сасăсем малта тата хыçалта юнашар тăракан хупă сасăсене витĕм кÿреççĕ, вырăс чĕлхинче – малтисене.

Власть – влаçăн, повесть – повеçре йышши вырăс сăмахĕсене çырасси.

Власть, перепись йышши сăмахсен пĕтмĕшĕсене тĕп падежра вырăссем пекех, ытти

формăсенче чăвашла каланă пек çырма пĕлмелле.

Пĕрешкел икĕ хупă сасăпа пĕтекен вырăс сăмахĕсене çырасси (металл – металăн, металшăн, класс – класра, класăн т.ыт.те).

Металл, класс йышши сăмахсен пĕтмĕшĕнче хăçан икĕ хупă сас палли, хăçан пĕр хупă сас

палли çырмаллине (металл шăрат, металтан ту, металлă пул) пĕлмелле, пĕлÿпе çырура

усă курмалла.

Ст, зд сас паллисемпе пĕтекен сăмахсем.

Артист, съезд йышши сăмахсене 3-мĕш сăпатра [т] сасса [ч] сасăпа ылмаштарса

(артисчĕ, съезчĕ), ытти чухне [т] тата [д] сасса сыхласа калама (артистăн, съездăн;

артистран, съездран) пĕлмелле.

Вырăсларан çырупа йышăнакан сăмахсенче б, г, д, ж, з, ф, ц, щ, ъ, э сас паллисене çырасси.

Вырăсларан çырупа йышăннă б, г, д, ж, з, ф, щ, ъ, э сас паллисене (бригадир, журнал, депо,

циркуль, адъютант т.ыт.те) вырăс çырăвĕнчи пекех сыхласа хăварса çырмалла.

Ку сас паллисене чăваш сăмахĕсенче çырни йăнăш шутланать.

Уçă сасăсемпе хупă сасăсем сăмахран тухса ÿкни: эпĕ – эп, эсĕ – эс, вунă – вун, пурăн – пурнăç, тăхлачă – тăхлач, пар – патăм, панă; тăр – тăтăм, тăнă. Сасăсен ылмашăвĕ (хут – хучĕ, тетрадь – тетрачĕ, пăру – пăрăвĕ).

Сасăсем тухса ÿкни вариантлăх тунине асăрхамалла. [Р] сасăпа пĕтекен уйрăм глаголсен

ку е вăл формине литература чĕлхинчи пек калас (пар – патăм, хур – хучĕ) хăнăху

пулмалла. Ылмашу тата сасă тухса ÿкесси сăмах мĕнле те пулин форма йышăннинчен

килнине чухламалла.

Чăваш чĕлхинчи сасăсемпе вырăс чĕлхинчи сасăсем, вĕсен пĕрешкеллĕхĕпе уйрăмлăхĕсем.

Чăваш чĕлхинчи тата вырăс чĕлхинчи сасăсен пĕрешкеллĕхĕпе уйрăмлăхĕсене курмалла,

сăлтавĕсене ăнлантарма пултармалла. Чăваш сăмахĕсенче (пăхса тăр, кивĕ, пуртă) тата

вырăсларан çырупа йышăннă сăмахсенче уçă сасăсене (трактор, кофе, парта) çырура

тĕрĕс палăртма пултармалла.

Ударени. Чăваш сăмахĕсенчи ударени йĕрки. Вырăс чĕлхинчен йышăнакан сăмахсенчи ударени.

Тăван сăмахсемпе вырăс чĕлхинчен çырупа йышăнакан сăмахсене тĕрĕс ударенипе калама

(ачасẻм - ачảсем мар, портфẻль - портфельтẻ, конференцирẻ, делегатсẻм, анчах

нумерảци - нумерảцисĕр) пĕлмелле.

Лексика – чĕлхен мĕн пур сăмахăн пуххи. Лексика пурнăçри улшăнусемпе тачă çыхăнни.

Чăваш лексики халăх историйĕпе, ытти халăхсемпе епле çыхăнура тăнинчен килнине,

çавна май пуянланса пынине ăнланмалла, сăмахсем кивелсе пуплеврен тухса пынине

пĕлмелле. Сăмах йышне çĕнĕ сăмахсем ÿстернине курмалла. Çĕнĕ сăмахсем тунă чухне

чăваш чĕлхин тытăмне шута илессине ăша хывмалла.

Сăмах пĕлтерĕшĕ. Нумай пĕлтерĕшлĕ сăмахсем. Сăмахсен тÿрĕ тата куçăмлă пĕлтерĕшĕсем.

Сăмахсен пĕлтерĕшĕ нумай пулни чĕлхе перекетлĕхĕнчен тата çыравçăсен ăсталăхĕнчен

килнине ăнланмалла. Тĕрлĕ йышши словарьсемпе усă курма пĕлмелле, сăмахсене

пĕлтерĕш тăрăх ушкăнлама пултармалла. Сăмахсен пĕлтерĕшне словарьсемпе усă курса

ăнлантарма пĕлмелле. Пĕр сăмах пĕлтерĕшне тепĕр сăмах пĕлтерĕшĕпе

пăтраштармалла мар. Тĕслĕхрен, ĕçе пурнăçла тени йăнăш. Ĕçе ту темелле.

Пурнăçлас пулсан ĕмĕте, тĕллеве, плана, программăна, проекта пурнăçлама пулать.

Ютран йышăннă сăмахсем. Чăваш чĕлхинчен ытти чĕлхесене кĕнĕ сăмахсем.

Пирĕн чĕлхере тĕрлĕ чĕлхерен кĕнĕ сăмахсем пуррине ăнланмалла. Çакă халăх историйĕпе

çыхăннине чухламалла. Вырăс чĕлхинчен сăмахсем калаçупа тата çырупа кĕнине

уçса пама пултармалла. Вырăс чĕлхинчен кĕнĕ сăмахсене тĕрĕс çырма пĕлмелле, апла

е капла çырнин сăлтавне ăнлантарса пама пĕлмелле. Истори тапхăрĕнче чăваш чĕлхи

ытти чĕлхесене те витĕм кÿнине курмалла. Этимологи словарĕсемпе усă курма хăнăхмалла.

Синоимсем, антонимсем, омонимсем.

Чăваш чĕлхинче синоимсем, антонимсем, омонимсем нумай марри чĕлхен перекетлĕхĕпе

çыхăннине пĕлмелле, пуплеве синоимсемпе, перифразăсемпе пуянлатма пултармалла.

Синоимсене, антонимсене тата омонимсене словарьсемпе усă курса тупма хăнăхмалла.

Ятарлă сăмахсем (профессионализмсем). Диалект сăмахĕсем.

Ятарлă сăмахсем ку е вăл ушкăн калаçăвĕнче аталаннине ăнланмалла. Чĕрĕ калаçура тата

çырура вырăнти калаçу сăмахĕсене литература стилĕнче çирĕпленнĕ сăмахсемпе улăштарма

пĕлмелле.

Литература нормине пăхăнман сăмахсем (ан палка, лăпăртат, епреме), киревсĕр сăмахсем.

Чĕлхемĕрте диалектизмсемсĕр пуçне стиль енчен литература нормине тивĕçтермен сăмахсем

пуррине пĕлмелле, литература нормине пăхăнса калаçма тата çырма пултармалла.

Текст. Текстăн вак темисем. Текст планĕ.

Текстăн темине, микротемисене чухласа илмелле, микротемăсем çине таянса текстăн

планне тума пĕлмелле. Текстăн тĕп шухăшне палăртма пултармалла. Текстăн пуçламăш,

тĕп тата пĕтмĕш пайĕсене тупас хăнăху пулмалла. Текст содержанине кĕскен тата тĕплĕн

каласа пама пултармалла.

Текстсене калав е çыру манерне кура ушкăнласси: калав, сăнлав, ăслав.

Текста мĕнле кĕвĕпе çырнине пĕлмелле. Калав, сăнлав тата ăслав кĕввипе текст тума

пултармалла.

Сăмах тымарĕ. Аффикссем – сăмах тăваканнисем тата сăмаха улăштараканнисем.

Сăмахăн морфемисене уйăрма пултармалла.

Сăмаха улăштаракан аффикссем çĕнĕ сăмах тума пултарни: каярахпа, тăхтарахпа, каçпа, ирпе; ÿлĕмрен, авалтан; пĕрерĕн, виçшерĕн, кăмăллăн, хаяррăн, çиллессĕн т.ыт.те

Çĕнĕ сăмаха сăмах форминчен уйăрма пĕлмелле. Аффикссем хушса çĕнĕ сăмахсем тума

хăнăхмалла, пуплевре усă курма пултармалла, тĕрĕс çырмалла.

Мăшăр сăмахсем, вĕсене тĕрĕс çырасси. Икĕ хут калакан сăмахсене тĕрĕс çырасси.

Мăшăр сăмахсемпе (çĕр-шыв, атте-анне, килен-каян, хăш-пĕр) икĕ хут калакан сăмахсене

(пĕр-пĕр, пăха- пăха) пĕр-пĕринчен уйăрма, тĕрĕс çырма пĕлмелле. Чăваш чĕлхи вырăс

чĕлхинчен мăшăр сăмахсемпе икĕ хут калакан сăмахсем пуррипе уйрăлса тăнине

асăрхамалла.

Сăмах пĕрлешĕвĕн пайĕсем сасă енчен улшăнса пĕрлешнипе пулнă сăмахсем, вĕсене тĕрĕс çырасси.

Асатте, асанне, улмуççи йышши сăмахсем истори тапхăрĕнче сăмах майлашăвĕсен пайĕсем

фонетика енчен улшăнса пĕрлешнине ăнланмалла, тĕрĕс çырма пĕлмелле.

Вырăс чĕлхинчи хутлă сăмахсен ĕлкипе тунă сăмахсем.

Автоçул, аэроçуна йышши сăмахсене вырăс сăмахĕсемпе (автодорога, аэросани)

танлаштарма, тĕрĕс çырма пĕлмелле. Вырăс чĕлхинчи премьер-министр, экс-чемпион

йышши сăмахĕсемпе (писатель-фронтовик, учитель-филолог, лётчик-космонавт) йышши

пĕрлешÿсене чăвашла тĕрĕс калама тата çырма (премьер-министр, экс-чемпион, анчах

фронтовик писатель, филолог учитель, космонавт лётчик) пĕлмелле.

Сăмах вырăнĕнче çÿрекен пĕрлешÿсем, вĕсен тĕсĕсем, тĕрĕс çырасси.

Чĕлхе перекетлĕхĕн витĕмĕпе пирĕн чĕлхере сăмах майлашăвĕсем вырăс чĕлхинчи уйрăм

сăмах пĕлтерĕшĕпе çÿренине чухламалла. Чылай сăмах майлашăвĕ уйрăм сăмах пекех

куçăмлă пĕлтерĕшлĕ пулма пултарнине (кĕççе пит, хыт пăрçа, йыт пырши, таракан хаччи,

хĕрлĕ автан) ĕнентерме пултармалла. Сăмах майлашăвĕ куçăмлă е куçăмсăр пĕлтерĕшлĕ

пулнине пăхмасăр ялан уйрăм çырмалла.

№

Темăсен ячĕсем

Сехетсен шучĕ

1

Тăван чĕлхе пур чух халăх та пур

1

2

Сасă тата сас палли. Алфавит. Б, г, д, ж, з, ф, ц, щ, ъ, ь сас паллисене çырасси

1

3

Сăмах тымарĕ. Аффикссем

1

4

«Кĕрхи кунсем» сăнлав сочиненийĕ

1

5.

Пуçламăш классенче вĕреннĕ пуплев пайĕсем

1

6

Предложени, унăн членĕсем. Пĕр йышши членсем, вĕсене чарăну паллисемпе уйăрасси

1

7

Ыйтуллă тата ыйтусăр предложенисем. Кăшкăруллă предложени

1

8

Тĕрĕслев диктанчĕ («Йывăçсем»)

1

9

Текст. Унăн пайĕсем

1

10

Текст пайĕсене çыхăнтармалли мелсем

1

11

Изложени («Чĕкеç чĕппи»)

1

12

Чĕнÿ сăмахĕсем, вĕсене чарăну паллисемпе уйăрасси

1

13

Текст теми, тĕп шухăшĕ

1

14

84-мĕш хăнăхтарури пĕр темăпа сочинени çырни

1

15

Хутлă предложени. Союзсăр (çыхăну паллисĕр) тата сыпăнуллă хутлă предложенисем

1

16

Союзсăр (çыхăну паллисĕр) тата сыпăнуллă хутлă предложенисем

1

17

Текст планĕ

1

18

Тÿрĕ пуплевлĕ предложенисем

1

19

Текст тĕсĕсем. Сăнлав. Калав. Ăслав

1

20

Алфавит. Вĕреннине аса илни

1

21

Уçă сасăсем, вĕсен мăшăрлăхĕ

1

22

Уçă сасăсене палăртакан сас паллисем

1

23

Сăмахри уçă сасăсен килĕшĕвĕ

1

24

Чăваш сăмахĕсенче икĕ уçă сасă юнашар тăма пултарайманни

1

25

Вырăс чĕлхинчен йышăннă сăмахсем сингармонизма пăхăнманни

1

26

Суйлав диктанчĕ (5-мĕш класри чăваш чĕлхи фонетикине вĕрентмелли уроксем. Методика кăтартăвĕ.- Шупашкар, 2010 - 43 стр.)

1

27

Хупă сасăсем

1

28

Ялан янăравлă хупă сасăсем

1

29

Шавлă хупă сасăсем

1

30

«Хĕллехи вăрман» калав е сочинени çырасси

1

31

Хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕ

1

32

Хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхне çырура палăртасси

1

33

Тĕрĕслев диктанчĕ «Пыл хурчĕн наркăмăшĕ»

1

34

Тĕрĕслев диктанчĕн тишкерĕвĕ

1

35

Хупă сасăсем вăрăммăн илтĕнни, ăна çырура палăртасси

1

36

Вырăс чĕлхинчен çырупа йышăннă сăмахсенчи хупă сасăсен хытăлăхĕпе çемçелĕхĕ

1

37

Вырăс чĕлхинчен çырупа йышăннă сăмахсенче б, г, д, ж, з сас паллисене çырасси

1

38

«Кăсăя» изложени

1

39

Вырăс чĕлхинчен çырупа йышăннă сăмахсенче ф, ц, щ, ъ сас паллисене çырасси

1

40

Ударени. Вырăс чĕлхинчен çырупа йышăннă сăмахсенчи ударени

1

41

Сăмахри уçă сасăсемпе хупă сасăсем тухса ÿкме пултарни

1

42

Сасăсен ылмашăвĕ. Фонетика тишкерĕвĕ

1

43

«Фонетика, графика, орфоэпи, орфографи» темăсене вĕреннине аса илни

1

44

Тĕрĕслев ĕçĕ. Диктант («Кĕтнĕ самант»)

1

45

Сăмахăн лексика пĕлтерĕшĕ

1

46

Пĕр пĕлтерĕшлĕ тата нумай пĕлтерĕшлĕ сăмахсем

1

47

Сăмахсен тÿрĕ тата куçăмлă пĕлтерĕшĕсем

1

48

Омонимсем

1

49

Синонимсем

1

50

Антонимсем

1

51

Ятарлă сăмахсем (профессионализмсем)

1

52

Йышăннă сăмахсем

1

53

Кивелнĕ сăмахсем

1

54

Диалект сăмахĕсем

1

55

Литература нормине пăхăнман сăмахсем

1

56

Лексика тишкерĕвĕ. Лексикăна вĕреннине аса илсе пĕтĕмлетни. «Пирĕн ял» калав çырасси

1

57

Сăмах тымарĕ тата аффикссем

1

58

Сăмаха улăштаракан тата сăмах тăвакан аффикссем

1

59

Сăмаха улăштаракан тата сăмах тăвакан аффикссем. Пĕрремĕшле тата иккĕмĕшле сăмахсене уйăрма вĕрентесси

1

60

«Çуркунне çитрĕ» сочинени

1

61

Аффикссем хушăнса пулнă сăмахсене тĕрĕс çырасси

1

62

Ăнлантару диктанчĕ

1

63

Хутлă сăмахсем, вĕсен тĕсĕсем. Хутлă сăмахсене тĕрĕс çырасси. Диктант («Тăван çĕр-шыв»)

1

64

Мăшăр сăмахсем

1

65

Икĕ хут калакан сăмахсем, вĕсене тĕрĕс çырасси

1

66

Пĕтĕмлетÿ урокĕ. Асăрхаттару диктанчĕ

1

67

Тĕрĕслев диктанчĕ («Уйăх витĕмĕ»)

1

68

Тест

1

69-70

Резерв урокĕ

2

РАССМОТРЕНА

на заседании ШМО учителей
гуманитарного цикла
Протокол №1 от 29.08.2018 г.

УТВЕРЖДАЮ

Директор: ________ И.И.Чернова

Приказ от 29.08.2018 г. №121

Ачасен çаксене тума пултармалла

Ачасен пултараяслăхĕ

- Кĕнекепе, словарьсемпе тата ытти пĕлÿ хатĕрĕсемпе, вĕсен шутĕнче хаçат-журналпа тата Интернетпа, ĕçлеме хăнăхăвĕ пулни;

- вулавăн пур тĕсне те алла илни (ăнлануллă, паллашуллă, тишкерÿллĕ (пăхса тухни) вулав) тата вуланă материала ăша хывни;

- аудированин мĕн пур тĕсĕпе ĕçлеме пултарни (мĕн пурне ăнланса, тĕп содержанине ăнланса, хăш-пĕр информацие суйласа илсе) тата чĕлхен тĕрлĕ функциллĕ уйрăмлăхне шута илсе текста тĕрĕс информацилени;

- текстсене кирлĕ пек ăнланма, шухăшне тĕрĕс уçса пама тата текст тĕсĕсене шута илсе (калав, сăнлав, ăслав) ăнлантарса пама пултарни;

- полилогра тата диалогра хутшăнма, калаçу тĕллевне, ситуацине, сферăна кура чăваш литература чĕлхин нормисене тата пуплев этикетне тытса пырса монолог тума пултарни;

- чăваш литература чĕлхин тата пуплев этикечĕн нормисене шута илсе тĕрлĕ жанрлă, стильлĕ текстсене йĕркелеме пĕлни тата редакцилеме пултарни;

- текстăн тĕп шухăшне, темине, тĕллевне ăнланса текста тишкерме пĕлни;

- сăмахсене сыпăксем çине пайлама; - сăмаха пĕр йĕркерен тепĕр йĕркене тĕрĕс куçарма;

-синонимлǎ формǎсемпе тĕрĕс усǎ курма;

-чĕлхен нормине (орфоэпи, орфографи, лексика, грамматика нормисене) пǎхǎнма;

- калаçура этикет нормисене пǎхǎнма;

- орфографи тата пунктуаци правилисене тĕрĕс усǎ курса çырма;

-тÿрĕ пуплеве тÿрĕ мар пуплеврен уйǎрма;

-сасǎпа сас паллисене уйǎрма, сасǎсене ушкǎнлама; хупǎ сасǎсен хытǎлǎхĕпе çемçелĕхне, янравлǎхĕпе янǎравсǎрлǎхне, вǎрǎмлǎхне çырура палǎртма;

-тǎван сǎмахсемпе вырǎс чĕлхинчен йышǎннǎ сǎмахсене тĕрĕс ударенипе калама;

- сǎмах пĕлтерĕшĕсене ǎнлантарма, синонимсем, антонимсем е омонимсем

тупма;

- синонимсемпе пуплевре тĕрĕс усǎ курма;

-иккĕмĕшле сǎмахсене пĕрремĕшлисенчен, сǎмах тǎвакан аффикссене сǎмаха улǎштараканнисенчен уйǎрма;

- сǎмахсене алфавит йĕркипе вырнаçтарма;

- хутлǎ предложенисене хутсǎррисенчен уйǎрма;

-текст планĕ тума, текстǎн темипе тĕп шухǎшне палǎртма;

-текст содержанине кĕскен тата тĕплĕн каласа пама;

- чǎваш литература чĕлхине пĕлме тата унпа тĕрĕс усǎ курма.

- Палăртнă результат тăрăх калаçу ситуацийĕпе ăнăçулăха пăхса хăй тухса калаçнине тишкерме; калаçу ăнăçсăрлăхĕн тĕп сăлтавĕсене ăнланма тата ăнлантарма пултарни;

- сăмахсене тĕрĕс, вырăнлă тата илемлĕ калас тĕлĕшĕнчен пăхса хăйĕн тата ют çын калаçăвне хак пама пултарни;

- чĕлхен илемлĕх мелĕсене пĕлни;

- тĕрлĕ калаçăва хутшăнма, хай шухăшне аргументсемпе çирĕплетсе пама пултарни;

- хǎйсем тĕллĕн вĕренÿ тĕллевне палǎртма, хǎйсем валли вĕренÿре аталанас тĕлĕшпе çĕнĕ задачǎсем лартма, йĕркелеме; хǎйсен пултараслǎхне, интересĕсене аталантарма; эффектлǎ мелсем суйласа илсе хǎйсен тĕллевне пурнǎçлама пултарни.

Вĕренÿ содержанийĕн темисем

Ачан вĕренÿ результачĕсем

(ача мĕн-мĕн пĕлмелле тата пултармалла)

6-мĕш класс

Тăван чĕлхе – пĕлÿ çăл куçĕ.

Тăван чĕлхе, вырăс тата ытти чĕлхесем пекех, тĕрлĕ енлĕ пĕлÿ панине ĕненмелле.

Морфологи – чĕлхери сăмахсен тытăмĕ, вĕсен ушкăнĕсемпе пĕлтерĕшĕсем çинчен вĕрентекен наука.

Морфологи пуплев пайĕсем çинчен вĕрентекен наука пулнине пĕлмелле.

Чĕлхери сăмахсене ушкăнламалли яланхи йĕрке. Çĕнĕлле ушкăнлама май пурри.

Пуплев пайĕсем виçĕ пысăк ушкăна уйрăлнине (хăй пĕлтерĕшлĕ сăмахсем пулăшу сăмахĕсем, междометисем) пĕлмелле. Пирĕн чĕлхере хăй пĕлтерĕшлĕ хăш-пĕр сăмах тулли тата тулли мар пĕлтерĕшпе çÿреме пултарнине асăрхамалла. Çакă пирĕн чĕлхен пысăк уйрăмлăхĕ пулнине ăнланмалла.

Япала ячĕсем. Япала ячĕсен пĕлтерĕшĕ, морфологи паллисем, синтаксис уйрăмлăхĕсем. Пуплев тата хутшăну.

Япала ячĕн пĕлтерĕшне, морфологи паллисене пĕлмелле, текстра тупнă япала ячĕн паллисене кăтартма пултармалла. Япала ячĕ мĕнлерех сăмахсене пăхăнтарнине, мĕнле пуплев пайĕсене пăхăннине курмалла. Япала ячĕ ытти сăмахсемпе е вĕсен ушкăнĕсмпе мĕнле мелсемпе çыхăннине ăнлантарма пултармалла. Япала ятне ытти сăмахсемпе çыхăнтаракан ятарлă аффикссене пĕлмелле, вĕсем падеж системине кĕменнине ăнланмалла. Çыхăну мелĕсен синонимлăхĕпе усă курма пĕлмелле: ялсерен – кашни ялта, ялтан яла; каçчен – каç пуличчен; упала ут – упа пек ут т.ыт.те. Мĕнле сăмахпа çыхăннине кура япала ятне кирлĕ формăна лартма пултармалла. Тухăçлă аффикссем хушса иккĕмĕшле япала ячĕсем тума пĕлмелле. Иккĕмĕшле япала ячĕсен, камăнлăх формин стиль уйрăмлăхĕсене чухламалла. Пĕрреллĕ тата нумайлă хисеп формисемпе тĕрĕс (пĕлтерĕшне тата мĕнле сăмахсем пăхăнса тăнине кура) усă курмалла. Япала ячĕ пуплевре паллă ячĕ пек те, наречи пек те çÿреме пултарнине (йывăç çурт – улма йывăç; Мăн кун эрни – чăваш чĕлхи урокĕ эрнере иккĕ пулать; кĕркунне çитрĕ – кĕркунне çумăр час-час çăвать) уйăрса илмелле. Тулли мар пĕлтерĕшлĕ япала ячĕсене палласа илмелле, сăмах хăш текстра тулли пĕлтерĕшлĕ иккенне (кун иртет те, çул иртет), хăшĕнче тулли пĕлтерĕшлĕ маррине (пĕр кун иртрĕ, виç çул иртрĕ) пĕлмелле, пуплевре тĕрĕс усă курмалла. Чăваш чĕлхинчи япала ячĕ вырăс чĕлхинчинчен мĕн енчен пĕрешкел е уйрăм пулнине ăнланмалла.

Паллă ячĕсем. Паллă ячĕсен пĕлтерĕшĕ, морфологи паллисемпе синтаксис уйрăмлăхĕсем. Пуплев тата хутшăну.

Паллă ятне тупма, морфологипе синтаксис уйрăмлăхĕсене (япала ячĕ вырăнĕнче, глагол çумĕнче çÿренине) кăтартма, пĕлтерĕш тăрăх ушкăнлама пĕлмелле. Паллă ячĕсем япала ячĕ вырăнĕнче çÿреме пултарнине, глаголсемпе çыхăнма пултарнине курмалла. Иккĕмĕшле паллă ячĕсене япала ячĕсенчен уйăрма хăнăхмалла. Текстра тулли тата тулли мар пĕлтерĕшпе çÿрекен паллă ячĕсене палласа илмелле, вĕсемпе пуплевре тĕрĕс усă курма пултармалла. Паллă ячĕсен хăйсен тата çыхăну мелĕсен синонимлăхĕпе усă курмалла: çанталăк сивĕрен (сивĕшĕн, сиввипе) ачасем килтех лараççĕ. Танлаштару тата вăйлă формăри паллă ячĕсене тĕрĕс çырма пĕлмелле. Чăваш чĕлхинче паллă ячĕ вырăс чĕлхинчипе танлаштарсан мĕн енчен раснарах пулнине (икĕ пысăк ушкăна уйрăлманнине, тулли тата тулли мар пĕлтерĕшлĕ пулма пултарнине, хыç сăмах пĕлтерĕшĕпе çÿренине курмалла.

Хисеп ячĕсем. Хисеп ячĕсен пĕтĕмĕшле паллисем: пĕлтерĕшĕ, морфологипе синтаксис уйрăмлăхĕсем.

Хисеп ячĕсене ытти пуплев ячĕсенчен уйăрса илмелле. Хисеп ячĕсемпе тĕрĕс усă курма пултармалла. Уйăхăн ку е вăл числине палăртнă чух сăмах йĕркине тĕрĕс тытса пымалла (ака уйăхĕн çирĕм улттăмĕшĕ). Пĕтĕмлетÿ хисепĕн формисене местоименипе тата местоименисĕр калама хăнăхмалла: эпир иксĕмĕр – иксĕмĕр; эсир иксĕр – иксĕр, вĕсем иккĕшĕ – иккĕшĕ; эпир иккĕн ĕçлерĕмĕр, эсир виççĕн пурăнтăр. Пĕрре хисеп ячĕн йĕрке формине хăй тĕллĕн туллин те, кĕскен те (пĕрремĕш е пĕрмĕш), умĕнчи теçетке, çĕр тата ытти ятсемпе кĕскетсе çеç (вун пĕрмĕш, пин пĕрмĕш) калама тата çырма пĕлмелле. Шут форминче вун пĕр (кĕскен) каламалла (вун пĕрре тени йăнăш). Япала ятне пăхăнса тăракан аллă хисеп ятне единица ячĕсем пекех кĕке формăра калама (алă страница) хăнăхмалла.

Местоименисем. Местоименисен пĕлтерĕшĕ, морфологи паллисем, синтаксис уйрăмлăхĕсем. Местоименисен текстри вырăнĕ. Пуплев тата хутшăну.

Местоимени текстри предложенисене çыхăнтарма кирлине курмалла. Предложенисен шухăш тытăмне кура местоимение предложенин тема ушкăнне кĕртсе калама тата çырма хăнăху аталантармалла. Местоименисен падежĕсене уйăрма, ку е вăл падеж формисемпе литература чĕлхипе килĕшÿллĕ усă курма пĕлмелле. Местоимениллĕ пĕрлешÿсен синонимĕсемпе усă курма пултармалла: кашни килтех – килсерен, килрен киле.

Наречисем. Ытти пуплев пайĕсенчен уйăрмалли паллăсем. Наречисен пулăвĕ. Пуплев тата хутшăну.

Наречисемпе наречи пĕлтерĕшлĕ япала ячĕсене, паллă ячĕсене, хисеп ячĕсене, местоименисене пĕр-пĕринчен уйăрмалли мелсене пĕлмелле. Наречисемпе, ытти пуплев пайĕсен синонимлăхĕпе тата антонимлăхĕпе усă курма пултармалла.

Евĕрлев сăмахĕсем (евĕрлевсем). Евĕрлевсен пĕлтерĕшĕ, пуплеври вырăнĕ. Тĕсĕсем.

Евĕрлев сăмахĕсен пĕлтерĕш ушкăнĕсене, пуплевре мĕнле сăмахсемпе çыхăнура тăнине, сăмах пулăвĕнче мĕнле вырăн йышăннине, япала ячĕ пĕлтерĕшĕпе çÿреме пултарнине ăнланмалла, стильне кура вырăнлă усă курма, пуплеве синонимлăх вăйĕпе пуянлатма, орфографи енчен тĕрĕс çырма пĕлмелле.

Глагол. Глаголăн пĕлтерĕшĕ, тулашри паллисем. Глаголăн пулаю форми.

Глаголăн лексика пĕлтерĕшне аса илмелле, сăмах тытăмне пĕлмелле, глаголсене пĕлтерĕш тăрăх ушкăнлама пултармалла. Глаголăн пулаю формине (каяймарĕ, таяймарĕ, тееймерĕ, тееетĕп) тĕрĕс çырмалла, вырăнлă усă курма пĕлмелле.

Глаголăн кăтарту наклоненийĕ.

Кăтарту наклоненийĕн формисене кулленхи калаçура кĕскетсе каласан та (каяп, пĕлмес, каян, вăл каймаç, пĕлмеç) литературăра туллин каламаллине тата çырмаллине (каятăп, пĕлместĕп, каятăн, вăл каймасть, пĕлмест т.ыт.те) асра тытмалла, темиçе иртнĕ вăхăт формипе паллашмалла, унпа калаçура тата çырура тĕрĕс усă курма пĕлмелле. Пĕр формăна тепĕр форма пĕлтерĕшĕпе каланине асăрхамалла.

Глаголăн хушу наклоненийĕ.

Хушу наклоненийĕн формисене тĕрĕс калама тата çырма пултармалла. 2-мĕш сăпатăн пĕрреллĕ хисепри форми глаголăн пуçламăш форми шутланнине чухламалла.

Глаголăн ĕмĕт наклоненийĕ.

Ĕмĕт наклоненийĕнчи глагол мĕнле тытăмлă пулнине пĕлмелле, калаçура пĕлсе тата çырура тĕрĕс çырма пултармалла.

Глаголăн килĕшÿ наклоненийĕ.

Килĕшÿ наклоненийĕн формисемпе тĕрĕс усă курма, тытăмне ăнлантарса пама пултармалла.

Текст. Ансат калаçупа сăпайлă калаçу. Калав, сăнлав, ăслав.

Текстăн темипе тĕп шухăшне тупма, тытăмне ăнлантарма пултармалла. Ансат калаçăва сăпайлă калаçупа танлаштарма, пĕр-пĕринчен уйăрма хăнăхмалла. Текстăн хăш пайне мĕнле кĕвĕпе çырнине ăнлантарма пултармалла. Калаçăва е çырăва калав, сăнлав тата ăслав кĕввипе йĕркелеме пĕлмелле, сочинени çырмалла. Сăмах вырăнĕнче çÿрекен сăмах майлашăвĕсемпе усă курма пĕлмелле. Хамăр таврара сарăлнă йывăç-курăк, чĕр чун, кайăк-кĕшĕк, хурт-кăпшанкă ячĕсене пĕлмелле, вĕсене пуплеве кĕртсе пымалла, çав ятсен, микротопонимсен словарĕсене тăвас хăнăху пулмалла.

№

Темăсен ячĕсем

Сехетсен шучĕ

1.

Тăван чĕлхе — пĕлÿ çăл куçĕ

1

2.

5-мĕш класра вĕреннине аса илни

1

3.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Кĕрхи çанталǎк» , 44 стр.(Л.Г.Петрова, В.А.Егорова, Диктант пуххи.5-9 классем валли.- Ш.,Чӑв. Рес. вӗр. Институчӗн изд., 2006

1

4.

Чĕлхери сăмахсен ушкăнĕсем. Пуплев пайĕсем

1

5.

Япала ячĕсем çинчен ăнлантарни

1

6.

Тулли мар пĕлтерĕшлĕ япала ячĕсем

1

7.

Падеж системине кĕмен аффикссем

1

8.

Пайăр ятсемпе пайăр мар ятсем

1

9.

Пайăр ятсене тĕрĕс çырасси

1

10.

Изложени «И.Я. Яковлев». (М.Г.Данилова, М.З.Табакова Сочинени евĕр изложени тексчĕсен пуххи. Ш. 2007, 35 с.)

1

11.

Япала ячĕсен хисепĕ

1

12.

Япала ячĕсен пулăвĕ

1

13.

Япала ячĕсен вĕçленĕвĕ

1

14.

Вырăс чĕлхинчен йышăннă япала ячĕсене çырасси

1

15.

Япала ячĕсен камăнлăх форми

1

16.

Камăнлăх форминчи япала ячĕсен вĕçленĕвĕ

1

17.

Япала ячĕсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

18.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Кайăк хур» (Л.Г.Петрова «Диктант пуххи»2006, 54 с.)

1

19.

Паллă ячĕсен пĕлтерĕшĕ, морфологи паллисемпе синтаксис уйрăмлăхĕсем

1

20.

Паллă ячĕсен пулăвĕ

1

21.

Паллă ячĕсен пахалăх виçине палăртакан формисем

1

22.

Паллă ячĕсен палăрту форми

1

23.

Паллă ячĕсен пуплеври вырăнĕ

1

24.

Паллă ячĕсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

25.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Анкарти хыçĕнчи вăрман». Диктант тексчĕсен пуххи. 5-9 классем валли.- Ш., 2012. 55 с.

1

26

Йǎнǎшсене тÿрлетни. Япала ячĕсемпе паллă ячĕсене тĕрĕс çырасси

1

27.

Хисеп ячĕсем çинчен ăнлантарни

1

28.

Хисеп ячĕсен ушкăнĕсем

1

29.

Шут хисеп ячĕсем

1

30.

Валеçÿ хисеп ячĕсем

1

31.

Йĕрке хисеп ячĕсем

1

32.

Пĕтĕмлетÿ хисеп ячĕсем

1

33.

Хисеп ячĕсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

34.

«Кашалотсем» тĕрĕслев диктанчĕ (Л.Г.Петрова, В.А.Егорова Диктант пуххи, 2006, 66 стр.

1

35.

Местоимени

1

36.

Сăпат местоименийĕсем

1

37.

Таврăну местоименийĕ

1

38.

Кăтарту местоименийĕ

1

39.

Ыйту местоменийĕ

1

40.

Çуклăх местоименийĕсем

1

41.

Паллă мар местоименисем

1

42.

Паллă местоимени

1

43.

Местоименисене тишкересси

1

44.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Наркотик-сиенлĕ чир» (Петрова «ДТП» 2006,75 с.)

1

45.

Наречисем çинчен ăнлантарни

1

46.

Наречисен пĕлтерĕш ушкăнĕсем

1

47.

Наречисен пулăвĕ

1

48.

Наречисен танлаштару формисем

1

49.

Наречисене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

50.

Тĕрĕслев диктанчĕ ««Симĕс аптека» операци иртет» (Л. П.Сергеев, Г.Ф.Брусова Диктант тексчӗсен пуххи, 5-9 классем валли, Ш., чӑв. кӗн. изд. , 2012 ҫ., 44-45 стр. )

1

51.

Евĕрлев сăмахĕсемпе паллаштарни

1

52.

Евĕрлев сăмахĕсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

53.

Изложени «Кашкăрсене тытни» (М.Г.Данилова, М.З. Табакова Сочинени евĕр изложени тексчĕсен пуххи. Ш. 2007 (63 с.)

1

54.

Глаголсем çинчен ăнлантарни

1

55.

Глаголсен пулăвĕ

1

56.

Глаголсен сăпатлă формисем, наклоненийĕсем

1

57.

Кăтарту наклоненийĕ. Хальхи, пулас, пĕрре иртнĕ вахăт

1

58.

Темиçе иртнĕ вăхăт

1

59.

Ĕмĕт наклоненийĕ

1

60.

Хушу наклоненийĕ

1

61.

Килĕшÿ наклоненийĕ

1

62.

Глаголсене тĕрĕс çырасси

1

63.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Мĕн тери илем» (Л.П.Сергеев, Г.Ф.Брусова Диктант тексчӗсен пуххи, 5-9 кл. валли, Ш., Чӑв. кӗн. изд. 2012, 62 стр.)

1

64.

Текст. Ансат калаçупа сăпайлă калаçу

1

65.

Калав. Сăнлав. Ăслав

1

66.

6-мĕш класра вĕреннине аса илни

1

67.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Кайăк пурнăçĕ»( Л.Г.Петрова, В.А.Егорова Диктант пуххи, 2006. 74 стр.)

1

68.

Йăнăшсемпе ĕçлени. 6-мĕш класра вĕреннине аса илсе пĕтĕмлетни

1

69-70.

Резерв урокĕсем

2

РАССМОТРЕНА

на заседании ШМО учителей
гуманитарного цикла
Протокол №1 от 29.08..2018 г.

УТВЕРЖДАЮ

Директор: ________ И.И.Чернова

Приказ от 29.08.2018 г. №121

№

Темăсен ячĕсем

Сехетсен шучĕ

1.

Чăваш чĕлхи — тĕрĕк чĕлхи. 6-мĕш класра вĕреннине аса илни

1

2.

Тĕрĕслев урокĕ. Диктант. («Диктант пуххи» 5-11 кл. Ш.: 2006. 76 с.)

1

3.

Глагол. Глаголǎн сǎпатсǎр формисем. Инфинитив

1

4.

Причасти. Причастисем çинчен пĕтĕмĕшле ăнлантарни

1

5.

Причастисен палăрту формисем. Причастисен вĕçленĕвĕ

1

6.

Изложени. «Хурсем каток уçрĕç» тĕрĕслев изложенийĕ (Г.Ф.Брусова. ИТП, 1997, 72-73 с.)

1

7.

Деепричасти. Деепричастисем çинчен пĕтĕмĕшле ăнлантарни. Деепричастисен пулăвĕ

1

8.

Деепричастисен пĕлтерĕшĕсем. «Шухăшламасăр тунă ĕç ÿкĕнĕçлĕ пулать» сочинени

1

9.

Глаголсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

10.

«Шурǎ кǎвакарчǎн» тĕрĕслев диктанчĕ (Петрова Л.Г. «Диктант пуххи» (5-11 кл.) Ш. 2006, 106 с.)

1

11.

Пулǎшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕсемпе паллаштарни. Хыç сăмахсем

1

12.

Хыç сăмахсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

13.

Сочинени евĕр изложени. «Ухмах шыракан» (М.Г.Данилова, М.З.Табакова «Сочинени евĕр изложени тексчĕсен пуххи». Ш.: 2007, 65 с.)

1

14.

Союзсем. Союзсене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

15.

«Юр айĕнчи кайǎксем» ирĕклĕ диктант (Петрова Л.Г. «Диктант пуххи» (5-11 кл.) Ш. 2006, 119 с.)

1

16.

Йăнăшсене тÿрлетни, вĕреннине аса илни. Татăксем

1

17.

Татăксем

1

18.

Татăксене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

19.

Изложени «Шурă лили» (Г.Ф.Брусова Изложени тексчӗсен пуххи, 5-9 класс валли, Ш., 1997, 73 стр.)

1

20.

Междометисем

1

21.

Междометисене морфологи тĕлĕшĕнчен тишкерни

1

22.

Тĕрĕслев ĕçĕ. Диктант (Петрова Л.Г. «Диктант пуххи» (5-11 кл.) Ш. 2006. 125 с.)

1

23.

Йăнăшсене тÿрлетни. Вĕреннине аса илни. Чĕлхе тата пуплев. Мĕн вăл чĕлхе? Мĕн вăл пуплев?

1

24.

Синтаксис пуплев мĕнле йĕркеленнине вĕрентни. Предложенипе сăмах майлашăвĕ – пĕлтерĕшлĕ сыпăксем

1

25.

Предложенири сăмахсен çыхăнăвĕ

1

26.

Сăмах майлашăвĕн тытăмĕ. Сăмах майлашăвне тишкермелли йĕрке

1

27.

Хутсăр предложенин хутшăнуран килекен тытăмĕ

1

28.

Шухăш тĕшши. Сăмахсен йĕрки тата текст

1

29.

Ыйтуллă тата ыйтусăр предложенисем. Пурлă тата çуклă предложенисем

1

30.

Тĕрĕслев ĕçĕ. Диктант «Хура вĕршĕн» (Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006, 136 стр.)

1

31.

Вĕреннине пĕтĕмлетни

1

32.

Текст. Текст стилĕсем. Пуплевĕн ăслăлăх стилĕ

1

33.

Тĕрĕслев ĕçĕ. Диктант «Мĕн-ши вăл илем?» (Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006, 126 стр.)

1

34.

Вĕреннине аса илни. Пĕтĕмлетни

1

35.

Резерв урокĕ

1

РАССМОТРЕНА

на заседании ШМО учителей
гуманитарного цик
Протокол №3 от 27.12..2017 г.

УТВЕРЖДАЮ

Директор: ________ И.И.Чернова

Приказ от 27.12.2017 г. №220

«Чăваш чĕлхи» предметăн тĕп тĕллевĕсемпе задачисем:

- вĕренекенсен калаçăвĕпе çырăвне аталантарасси тата тĕрĕс те илемлĕ вулама хăнăхтарасси;

- вĕренекенсен калаçăвне тĕрĕс йĕркелесси;

- вĕренекенсен логикăллă шухăшлавне аталантарасси;

- орфографипе пунктуаци хăнăхăвĕсене çирĕплетесси;

- уроксенче ачасен çыхăнуллă калаçăвне аталантарасси.

Вĕрентÿ тĕллевĕсем

- тăван чĕлхене юратма, чĕлхе урокĕсенче илнĕ пĕлÿпе ÿлĕмрен пурнăçра, ĕçре усă курма хăнăхтарасси;

- ачасене сăмахсемпе вырăнлă та тирпейлĕ усă курма вĕрентесси тата вĕсен лексикине пуянлатасси;

- вĕренекенсене тăван чĕлхен фонетикипе, лексикипе, грамматикипе тата чĕлхе наукин тĕп ыйтăвĕсемпе, чĕлхен общество пурнăçĕнчи вырăнĕпе паллаштарасси;

- грамматикăн кашни темине вĕрентнĕ чух ачасене литература чĕлхин çирĕпленнĕ нормисемпе паллаштарасси, пуплеве çав нормăсене пăхăнса йĕркелеме вĕрентесси.

Вĕрентÿ предмечĕн

задачисем

• класпа ĕçлени

• ушкăнпа ĕçлени

• кашни ачапа пĕччен ĕçлени

Вĕрентÿ формисем

• репродукциллĕ шырав-тĕпчев

• вăйă

• ИКТ мелĕпе ĕçлени

• сывлăха упрас технологи

• интерактивлă технологисем

Вĕрентÿ технологийĕсем

• сочинени

• диктант

• изложени

• ача пултарулăхĕн шайне тĕрĕслемелли тест ĕçĕсем

• карточка

Тĕрĕслев формисемпе хаклав-тĕрĕслев мелĕсем

Ачасен пĕлĕвне тĕрĕслемелли формăсемпе меслетсем:

• сочинени (ăслав, сăнлав, картина тăрăх çырнă сочинени)

• изложени (сочинени евĕр çырнисем)

• тест

• çыхăнуллă текст йĕркелени

• ÿкерчĕксем туни

• вăйă

• зачет

• синквейн

• кластер

• тĕрĕслев çыру ĕçĕ

Класри ачасен пĕлĕвне тĕрĕслемелли формăсемпе меслетсем

Çак вĕренÿпе методика комплекчĕ пирĕн республикăра пĕр вариантлă анчах, çавăнпа унпа кăна усă курма тивет. Вăл ачасене лайăхрах вĕренме хавхалантарать, харпăр хăй тĕллĕн ĕçлеме хăнăхтарать. Традицие кĕнĕ вĕрентÿ мелĕсемпе тата çĕнĕ вĕрентÿ технологийĕсемпе меллĕ усă курни вĕрентÿ тĕллевĕсене туллин пурнăçлама май парать.

Вĕренÿ программине пурнăçа кĕртме çак вĕренÿпе методика комплектне мĕншĕн суйласа илнине уçса (ăнлантарса) пани

Вĕрентÿ тĕллевĕсем ачасем чăваш чĕлхи предмечĕпе мĕн-мĕн пĕлмеллипе (вĕренÿре йĕркеленмелли компетенцисем

пе) тачă çыхăннă. Тăван чĕлхене 5-9 классенче вĕреннĕ май йĕркелемелли компетенцисем виççĕ: коммуникаци

(е хутшăну) компетенцийĕ, чĕлхе тата лингвистика компетенцийĕ, культуроведени компетенцийĕ.

Коммуникаци е хутшăну компетенцийĕ пуплев ĕçĕ-хĕлĕн пур тĕсĕпе (тăнлав, калаçу, çыру, вулав) усă курма вĕрент

меллине пĕлтерет. Çавăн пекех кунта калаçу тата çыру пуплевне тĕрĕс йĕркелесси те, чĕлхе хатĕрĕсемпе тĕрлĕ ситуа

цие кура тĕллевлĕ тата вырăнлă усă курасси те харпăр пуплевне, хутшăнури ытти çынсен калаçăвне, вĕсен хутшăнури

тĕллевне туйса-сăнаса тăрасси те, калаçăва кирлĕ енне çавăрма пултарасси те пысăк пĕлтерĕшлĕ.

Чĕлхе тата лингвистика компетенцийĕ пуррине çак паллăсем кăтартаççĕ: чĕлхе знак системи тата çынсене хутшăн

ма кирлĕ хатĕр пулнине пĕлни, чĕлхе тытăмне, вăл улшăнма пултарнине ăнланни; чĕлхе вĕрентĕвĕ мĕн иккенне, ун тĕп

пайĕсене тата тĕп ăнлавĕсене пĕлни; чĕлхе факчĕсемпе пулăмĕсене тишкерсе хаклама пултарни; пуплевре усă куракан

сăмахсемпе тата грамматика хатĕрĕсемпе ирĕклĕ усă курни; пуплев нормăллă пулнипе пулманнине пĕлни тата нормă

сене пăхăнса калаçни-çырни; çырăва орфографипе пунктуаци енчен тĕрĕс тума тăрăшни; лингвистика словарĕсемпе

усă курма пултарни.

Культуроведени компетенцийĕ пуррине çыннăн çак енĕсем тăрăх пĕлме пулать: тăван чĕлхе наци культурине палăртакан

пахалăх пулнине ăнланни, чĕлхере халăхăн аваллăхĕ, шухăшлавĕпе тĕнче курăмĕ (менталитечĕ), йăли-йĕрки çырăн

са юлнине курни, чĕлхемĕрĕн хăйне евĕрлĕхне ăша хывни, пуплев этикетне тытса пыни, халăхсем хушшинчи хутшăну уй

рăмлăхĕсене шута илсе калаçни; сăмах пĕлтерĕшне наци культури çине таянса ăнлантарни.

Вĕренÿ компетенцийĕ

Вĕрентÿ тĕллевĕсем

— тăван чĕлхе урлă ачасен кăмăл-туйăмне йĕркелесси;

— çамрăксен, ачасен туйăмĕсене çынлăх шайне çĕкленме пулăшасси, идейăпа мораль тĕлĕшĕнчен чăн-чăн граждансем

пулма хăнăхтарасси;

— пурнăçра хăйсен вырăнĕсене тупма пулăшса пырасси, йывăрлăха çĕнтерме вĕрентесси;

— ÿссе çитĕнекен ăрăва кирлĕ пек, таса чунлă çитĕнтересси;

— тăван чĕлхене вĕрентнĕ май ачасен кăмăл-сипетне, хăнăхăвне, тыткаларăшне йĕркелесси; вĕсенче чăвашлăх туйăмне аталан-

тарасси: тăван халăхне, чĕлхине, тăван вырăнне юратма тата ытти халăх культурине хисеплеме вĕрентсе пырасси.

Сапǎрлǎх тĕллевĕ

— тăван чĕлхе урлă ачасен ăс–хакăлне , ăс-тăнне аталантарасси, тавракурăмне ÿстересси;

— тăван чĕлхе çыннăн ăс-тăнĕпе шухăшлавне йĕркеленине палăртасси, çавна май 9-мĕш класс пĕтернĕ çĕре çамрăксене тăван чĕлхепе калаçу урлă кăна мар, çыру урлă та çăмăллăнах хутшăнма пултарассине аталантарасси. Çыру урлă вĕсем информаци илекеннисем

кăна мар, ыттисене пĕлтерекеннисем те пулччăр.

Аталантару тĕллевĕсем

— ачасене чăваш чĕлхипе, тăван чĕлхипе, туллин тата çыхăнуллăн калаçма-çырма вĕрентесси;

— тăван чĕлхепе илнĕ пĕлÿ этем ăс-тăнĕнче яланлăхах юлнине палăртасси; чĕлхе урлă, хутшăнура, ачасен пĕлÿлĕхне ÿстерсе пырасси;

— грамматикăн тата лексикăн мĕн пур пайĕсене ăнланса пыма, пĕлнипе усă курса сăмахсене, сăмах майлашăвĕсене, предложенисене тĕрĕс калама тата çырма вĕрентсе пырасси; пуплеве тĕрĕс йĕркелеме тата стиль уйрăмлăхĕсене асăрхама вĕрентесси.

Пĕлÿ тĕллевĕсем

Ачасен çаксене тума пултармалла

Ачасен пултараяслăхĕ

- Кĕнекепе, словарьсемпе тата ытти пĕлÿ хатĕрĕсемпе, вĕсен шутĕнче хаçат-журналпа тата Интернетпа, ĕçлеме хăнăхăвĕ пулни;

- вулавăн пур тĕсне те алла илни (ăнлануллă, паллашуллă, тишкерÿллĕ (пăхса тухни) вулав) тата вуланă материала ăша хывни;

- аудированин мĕн пур тĕсĕпе ĕçлеме пултарни (мĕн пурне ăнланса, тĕп содержанине ăнланса, хăш-пĕр информацие суйласа илсе) тата чĕлхен тĕрлĕ функциллĕ уйрăмлăхне шута илсе текста тĕрĕс информацилени;

- текстсене кирлĕ пек ăнланма, шухăшне тĕрĕс уçса пама тата текст тĕсĕсене шута илсе (калав, сăнлав, ăслав) ăнлантарса пама пултарни;

- полилогра тата диалогра хутшăнма, калаçу тĕллевне, ситуацине, сферăна кура чăваш литература чĕлхин нормисене тата пуплев этикетне тытса пырса монолог тума пултарни;

- чăваш литература чĕлхин тата пуплев этикечĕн нормисене шута илсе тĕрлĕ жанрлă, стильлĕ текстсене йĕркелеме пĕлни тата редакцилеме пултарни; - текстăн тĕп шухăшне, темине, тĕллевне ăнланса текста тишкерме пĕлни; - сăмахсене сыпăксем çине пайлама; - сăмаха пĕр йĕркерен тепĕр йĕркене тĕрĕс куçарма; -синонимлǎ формǎсемпе тĕрĕс усǎ курма; -чĕлхен нормине (орфоэпи, орфографи, лексика, грамматика нормисене) пǎхǎнма; - калаçура этикет нормисене пǎхǎнма; - орфографи тата пунктуаци правилисене тĕрĕс усǎ курса çырма; -тÿрĕ пуплеве тÿрĕ мар пуплеврен уйǎрма; -сасǎпа сас паллисене уйǎрма, сасǎсене ушкǎнлама; хупǎ сасǎсен хытǎлǎхĕпе çемçелĕхне, янравлǎхĕпе янǎравсǎрлǎхне, вǎрǎмлǎхне çырура палǎртма;-тǎван сǎмахсемпе вырǎс чĕлхинчен йышǎннǎ сǎмахсене тĕрĕс ударенипе калама;

-сǎмах пĕлтерĕшĕсене ǎнлантарма, синонимсем, антонимсем е омонимсем тупма;

-синонимсемпе пуплевре тĕрĕс усǎ курма;-иккĕмĕшле сǎмахсене пĕрремĕшлисенчен, сǎмах тǎвакан аффикссене сǎмаха улǎштараканнисенчен уйǎрма;

- - сǎмахсене алфавит йĕркипе вырнаçтарма;

- - хутлǎ предложенисене хутсǎррисенчен уйǎрма;

- -текст планĕ тума, текстǎн темипе тĕп шухǎшне палǎртма;

- -текст содержанине кĕскен тата тĕплĕн каласа пама;

- чǎваш литература чĕлхине пĕлме тата унпа тĕрĕс усǎ курма;

-

-- таврари япаласене е чĕр чунсене сǎнласа пама, пурнǎçри пулǎмсем е ĕç-пуç çинчен мĕн шутланине каласа пама;

-шухǎша йĕркипе, вĕçе-вĕçĕн каласа е çырса пама, сǎнарлǎ мелпе усǎ курма, пĕр-пĕр сǎмахпа вырǎнсǎр усǎ курассинчен хǎтǎлма;

- - тĕрлĕ словарьсемпе усǎ курма.

- сайра тĕл пулакан сǎмахсен пĕлтерĕшĕсемпе словарь тǎрǎх паллашса вĕсене пуплеве кĕртсе пыма;

-вĕреннĕ пуплев пайĕсенчи иккĕмĕшле сǎмахсем епле пулнине ǎнлантарма, тухǎçлǎ тата тухǎçсǎр аффикссемпе усǎ курма;

-вĕреннĕ пуплев пайĕсен формисемпе пуплевре тĕрĕс усǎ курма;

-сǎпайлǎ калаçǎва тирпейсĕрринчен, кǎмǎллине кǎмǎлсǎрринчен уйǎрма пĕлмелле;

-чĕлхери сǎмахсене май пур таран пуплев пайĕсем çине уйǎрма, пуплев пайĕсен уйрǎмлǎхĕсене кǎтартма пултармалла;

-пуплев пайĕсен тĕрлĕ формисемпе вырǎнлǎ усǎ курма;

-предметра усǎ куракан чĕлхе единицисене пĕр-пĕринчен уйǎрма, вĕсене ǎнланма, унсǎр пуçне хǎйсен ĕçĕсене хак пама, çырнине тĕрĕслеме тата тĕрĕс информаци пама;

-сǎмах майлашǎвĕпе предложени хушшинчи уйрǎмлǎхсене ǎнлантарма;

-анлǎ сǎмах майлашǎвĕсене ансǎррисенчен уйǎрма;

-сǎмах çыхǎнǎвĕн мелĕсене палǎртма;

-предложенири шухǎш тĕшшине тупма;

-предложенири сǎмахсене предложенин шухǎшне кура йĕркелеме;

-ыйтǎва сǎпайлǎрах тума;

-предложение членсем тǎрǎх тишкерме;

-хутсǎр тата хутлǎ предложенире чарǎну паллисене тĕрĕс лартма, вĕсене ǎнлантарма;

- сăмахсене лексика тата морфологи тишкĕрĕвĕ тума, сăмах тытăмне пĕлме, хутсăр тата хутлă предложенисене тишкерме;

- ĕç хучĕсем çырма.

- Палăртнă результат тăрăх калаçу ситуацийĕпе ăнăçулăха пăхса хăй тухса калаçнине тишкерме; калаçу ăнăçсăрлăхĕн тĕп сăлтавĕсене ăнланма тата ăнлантарма пултарни;

- сăмахсене тĕрĕс, вырăнлă тата илемлĕ калас тĕлĕшĕнчен пăхса хăйĕн тата ют çын калаçăвне хак пама пултарни;

- чĕлхен илемлĕх мелĕсене пĕлни;

- конспект, хаклав, тезис, реферат, статья, рецензи, доклад, интервью, очерк, шантару (доверенность) тата ытти ĕçлĕ çыру е ĕç хучĕсене çырма

пултарни;

-пĕр-пĕр темǎпа доклад тума, тухса калаçма пултарни;

- тĕрлĕ калаçăва хутшăнма, хай шухăшне аргументсемпе çиреплетсе пама пултарни;

- сăмах тымарне тупса малалла пĕр тымарлă çĕнĕ сăмахсем тума пĕлни;

- сăмах пĕлтерĕшне этимологи енчен ăнлантарма, кашни сăмах пĕлтерĕшне (лексика пĕлтерĕшĕ тата çырас енчен те) ăнлантарма пĕлни;

- хǎйсем тĕллĕн вĕренÿ тĕллевне палǎртма, хǎйсем валли вĕренÿре аталанас тĕлĕшпе çĕнĕ задачǎсем лартма, йĕркелеме; хǎйсен пултараслǎхне, интересĕсене аталантарма; эффектлǎ мелсем суйласа илсе хǎйсен тĕллевне пурнǎçлама пултарни.

Хаклав палли

Мĕн шута илмелле

Содержанипе чĕлхе пуянлăхĕ

Тĕрĕс çырма пĕлни

1

2

3

«5» паллă

Çырса пани темăпа килĕшÿллĕ. Тĕп шухăша ăнланса, туллин, пăтраштармасăр çырса кăтартнă,сăмах пĕлтерĕшне пăтраштарман. Сăмах йышĕ çителĕклĕ. Предложенисене грамматика тĕлĕшнчен лайăх йĕркеленĕ. Стиль енчен килĕшÿллĕ çырнă. Сочинени содержанийĕнче пуплевре пĕрер çитменлĕх пулма пултарать.

1 орфографи йăнăшĕ; (е 1 пунктуаци йăнăшĕ; 1 грамматика йăнăшĕ)

«4» паллă

Пĕтĕмĕшпе илсен содержани темăпа килĕшÿллĕ, анчах кăшт унран пăрăнни пур. Çырни, тĕпрен илсен, тĕрĕс, анчах уйрăм çĕрте фактсене пăснă. Шухăш татăлни тĕл пулать. Сăмах йышĕ çителĕклĕ, пĕр стилпе çырнă, чĕлхи илемлĕ. Содержанире 2, пуплевре 3-4 çитменлĕх пулма пултарать.

2 орфографи йăнăшĕпе 2 пунктуаци йăнăшĕ (е 1 орфографи йăнăшĕпе 3 пунктуаци йăнăшĕ; е 4 пунктуаци йăнăшĕпе 2 грамматика йăнăшĕ)

«3» паллă

Ĕçе темăран чылай пăрăнса çырнă. Тĕп шухăшсене каласа панă, анчах тĕрĕсех мар фактсем пур. Йĕркеллех, çыхăнуллах çырман. Сăмах йышĕ чухăнрах, шухăша тивĕçлине суйласа илмен, пĕр пек предложенисемпе усă курнă. Стиль тикĕслĕхĕ çук, илемлех çырман. Ĕçре содержани енчен 4 çитменлĕх, пуплев енчен 5 çитменлĕх пур.

4 орфографи йăнăшĕпе 4 пунктуаци йăнăшĕ ( е 3 орфографи йăнăшĕпе 5 пунктуаци йăнăшĕ; е 7 пунктуаци йăнăшĕпе 4 грамматика йăнăшĕ)

«2» паллă

Ĕĕçре темăна уçса паман. Содержанире тĕрĕс мар вырăн чылай. Шухăш çыхăнулăхĕ çук, план тăрăх çырман. Стиль пĕр пек мар. Содержанипе пуплевре 6-7 çитменлĕх пур.

7 орфографи йăнăшĕпе 7 пунктуаци йăнăшĕ ( е 6 орфографи йăнăшĕпе 8 пунктуаци йăнăшĕ; е 5 орфографи йăнăшĕпе 9 пунктуаци йăнăшĕ; е 8 орфографи, 6 пунктуаци йăнăшĕ тата 7 грамматика йăнăшĕ).

содержани

пуплев

орфографи

пунктуаци

грамматика

«5»

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0

0

0

1

0

1

0

0

0

0

1

0

«4»

0-2

0-2

0-2

0-2

0-2

0-2

0

0-3

0-3

0-3

0-3

0-3

0-3

0

0

0

0

1

1

2

3

1

0-1

2-5

0

1-3

0-4

0

1

2

0-2

1-2

0-2

0-2

0

«3»

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0

0

1

1

2

2

3

4

5

6

0-4-8

0-9

0-3

4-6

0-3

4-6

0-5

0-6

0-5

0-6

3-4

0-4

3-4

0-4

3-4

0-4

0-4

0-5

0-5

0-6

«2»

0-6

0-6

0-6

0-6

0-6

0-7

0-7

0-7

0-7

0-7

5

6

7

8

9

9

8-10

7-9

0-8

7

0-6

0-6

0-6

0-6

0-6

Тăван чĕлхе – асаттесен пехилĕ.

Тăван чĕлхене упрасси кашни çыннăн тивĕçĕ пулнине ăнланса илмелле.

Синтаксиспа пунктуаци.

Синтаксис грамматика ăслăлăхĕн пайĕ пулнине ăнланмалла. Пунктуаци предложенин шухăш тытăмĕпе, синтаксиспа тата чĕлхе уйрăмлăхĕсемпе тачă çыхăннине пĕлмелле.

Сăмах майлашăвĕпе предложени.

Сăмах майлашăвĕпе предложени мĕн енчен пĕрешкел, мĕн енчен расна пулнине пĕлмелле. Сăмах майлашăвĕпе предложенири сăмахсем епле çыхăннине схема ÿкерсе уçса пама, çыхăну мелĕсене палăртма пултармалла. Анлă сăмах майлашăвне ансăрринчен уйăрма хăнăху пулмалла.

Хутсăр предложенин хутшăнуран килекен тытăмĕ.

Предложенин темăпа рема ушкăнĕсене тата шухăш тĕшшине тупма пĕлмелле. Предложенисене вĕсен шухăш тытăмне тата содержание кура йĕркелеме, ытти предложенисемпе çыхăнтарма пултармалла.

Ыйтуллă тата ыйтусăр предложенисем.

Ыйтуллă предложенисене тĕрĕс тума, ку е вăл предложенири йăнăша тупса тÿрлетме пултармалла. Сăпайлă ыйту тата риторикăллă ыйту мелĕсене (Ырă тантăш-тăвансем, пире хисеп тумăр-ши? Хирти сарă чечеке ăшă куçпа кам пăхмĕ?Ун пек лайăх хитре хĕре мĕнле каччă юратмĕ?) пĕлмелле, вĕсене текстра тупма пултармалла. Ыйтăва сăпайлăрах тума хăнăхмалла.

Пурлă тата çуклă предложенисем.

Çуклă предложенисене тĕрĕс тума, йăнăшсене тÿрлетме пĕлмелле.

Тĕп членсемпе кĕçĕн членсем.

Подлежащипе сказуемăя тупма, определение сăмах япала ятне пăхăнни тăрăх, дополнение сăмах ытти пуплев пайĕсене пăхăнни тăрăх уйăрса илме пĕлмелле. Темăпа рема ушкăнĕсем тĕп членсен ушкăнĕсемпе тÿр килменнине асăрхамалла. Подлежащипе сказуемăя тĕрĕс вырнаçтарма хăнăхмалла. Подлежащипе сказуемăй хушшине тире лартма, дополненисене чарăну паллисемпе уйрăмлатма пĕлмелле, чарăну палли лартассипе çыхăннă уйрăмлăхсене уçса пама пултармалла.

Тĕп членсăр предложенисем.

Подлежащисĕр, сказуемăйсăр е харăсах иккĕшĕсĕр предложенисене пĕр- пĕринчен уйăрма, вĕсемпе текст тунă чух усă курма пĕлмелле.

Пĕр йышши членсем.

Пĕр йышши членлă предложенисемпе пуплевре усă курма, çырура чарăну паллисене тĕрĕс лартма пĕлмелле.

Пуплев тата хутшăну. Пуплев ĕçĕ-хĕлĕ. Текст. Чĕлхен функцирен килекен тĕсĕсем.

Пуплеве уçăмлă та таса тума, предложенисене çыхăнуллă вырнаçтарма, кирлĕ сăмахсемпе формăсене суйласа илме хăнăху пулмалла. Курни-илтни, вулани çинчен, хăй çинчен, тăван çемйи, ялĕ, шкулĕ çинчен текст нормисене пăхăнса анлăн каласа пама пĕлмелле. Пуплев сăпайлă пулнипе пулманнине уйăрма пултармалла, пуплев этикетне алла илмелле (сывлăх сунма, тав тума, сыв пуллашма, пулăшу ыйтма е чĕнме, паллашма т.ыт.те). Чĕлхе пĕлĕвĕ тарăнланса пыни ачан калаçăвĕпе çырăвĕ вăхăт иртнĕçемĕн пуянланса, якалса, тасалса пынинче палăрмалла.

Чĕнÿ.

Чĕнÿсене тупма, ятарлă чĕнÿ сăмахĕсене (атте, анне, пичче, мучи; ырă çыннăмăр, тусăмсем т.ыт.те) чарăну паллисемпе уйăрма пĕлмелле.

Кÿртĕм сăмахсемпе предложенисем.

Кÿртĕмсемпе вырăнлă усă курма хăнăху пулмалла, чарăну паллисем лартма пĕлмелле.

Тулли мар предложенисем.

Тулли мар предложенисемпе пĕлсе усă курма, чарăну паллисем тĕрĕс лартма пултармалла.

Уйрăмлатакан сăмахсем.

Сăмахсене уйрăмлатнин сăлтавне ăнланмалла тата уçса пама пĕлмелле, чарăну паллисене предложенин шухăшне уçăмлатас тĕллевпе лартма пултармалла. Предложенисене тĕрĕс интонаципе калама пĕлмелле.

Тÿрĕ тата тÿрĕ мар пуплевлĕ предложенисем.

Тÿрĕ пуплеве тÿрĕ марринчен уйăрма пултармалла. Тÿрĕ тата тÿрĕ мар пуплевлĕ предложенисемпе, диалогпа усă курса каласа тата çырса пама Каласа панă чухне интонаципе кирлĕ пек усă курма пултармалла. Цитатăсемпе тĕрĕс усă курмалла. Тÿрĕ пуплевлĕ предложенисемпе, диалогпа усă курнă чухне тата цитатăланă май чарăну паллисене тĕрĕс лартма хăнăху пулмалла. Диалога тÿрĕ е тÿрĕ мар пуплевпе, кусене диалогпа ылмаштарма пĕлмелле, улăштарнă чух пуплев стилĕ улшăннине курмалла.

Чĕлхе тата пуплев. Пуплев стилĕсем.

Чĕлхепе пуплев мĕн иккенне ăнланмалла. Текстсемпе вĕсен сыпăкĕсене стиль енчен уйăрма пултармалла.

Пуплев тата хутшăну. Пуплев ĕçĕ-хĕлĕ. Текст. Чĕлхен функцирен килекен тĕсĕсем.

Пуплеве перекетлĕ тума хăнăхмалла. Пуплеве уçăмлă тума ытлашши сăмахсенчен хăтăлма пултармалла, калаçăва темăран пăрăнмасăр тытса пыма хăнăху пулмалла. Предложенисене местоименисемпе тата ытти мелсемпе çыхăнтарма пĕлмелле. Предложенин ку е вăл пайне вырнаçтарнă чухне сăмахсен содержанине тата туйăмлăх сĕмĕсене шута илме пĕлмелле. Текста абзацлама, абзацри предложенисене тата абзацсене хăйсене çыхăнтарма пултармалла. Тĕрлĕ стиль уйрăмлăхĕсене пĕлмелле. Панă текст содержанине ун стильне сыхласа каласа е çырса пама пултармалла. Калав е ăслав мелĕсене пăхăнса тĕрлĕ темăпа хайлав çырма пĕлмелле.

№

Темăсен ячĕсем

Сехетсен шучĕ

1.

Тăван чĕлхе – асаттесен пехилĕ

1

2.

Морфологи

2

3.

Морфологи

1

4.

Тĕрĕслев диктанчĕ «Йывăр професси»

1

5.

Мĕн вăл чĕлхе?

1

6.

Мĕн вăл пуплев?

1

7.

Текста çывăх çырнă изложени «Чăн-чăн юлташ»

1

8.

Синтаксис мĕн çинчен вĕрентет?

1

9.

Предложени пуплеври пулăм, пуплеври тĕп единица

1

10.

Предложенири пĕлтерĕшлĕ сыпăксемĕ.Сăмах майлашăвĕ

1

11.

Сăмах майлашăвĕн тытăмĕ

1

12.

Предложенири сăмахсен çыхăнăвĕ

1

13.

Хутсăр предложенин шухăш тытăмĕ

1

14.

Предложенири шухăш тĕшши

1

15.

Предложенири сăмахсен йĕрки

1

16.

Тĕрĕслев диктанчĕ

1

17.

Ыйтусăр тата ыйтуллă предложенисем

1

18.

Предложени членĕсем

1

19.

Подлежащи

1

20.

Н.К.Сверчковăн «А.С.Пушкин чăваш ялĕнче» картинипе ĕçлесси

1

21.

Сказуемăй

1

22.

Сказуемăй

1

23.

Подлежащипе сказуемăй çыхăнăвĕ

1

24.

Н.В.Овчинниковăн «Салам, Çĕр» ÿкерчĕкĕ тăрăх сочинени çырасси

1

25.

Подлежащипе сказуемăй хушшине тире лартасси

1

26.

Асăрхаттару диктанчĕ. «Кайăксене упрар»

1

27.

Определени

1

28

Дополнени

1

29

Обстоятельство

1

30

Дополненисемпе обстоятельствăсене чарăну паллисемпе уйăрасси

1

31

Тĕрĕслев диктанчĕ «Хура вĕршĕн»

1

32

Тĕрĕслев ĕçĕнчи йăнăшсене тишкерни

1

33

Предложенин тĕп тата кĕçĕн членĕсемĕ

1

34

Чĕнÿ

1

35

Кÿртĕм сǎмахсемпе предложенисем, вĕсене чарǎну паллисемпе уйǎрасси. Асǎрхаттару диктанчĕ

1

36

Пуплев уçǎмлǎхĕ. Сочинени тата унǎн тĕсĕсем. «Кĕрхи вǎрман» сǎнлав сочиненийĕ

1

37

Тĕп членсǎр предложенисем. Подлежащисĕр предложенисем

1

38

Сказуемǎйсǎр предложенисем

1

39

Тулли мар предложенисем, вĕсенче чарǎну паллисем лартасси

1

40

Вǎхǎта улǎштарса çырмалли изложени «Хǎмпǎсем»

1

41

Предложенири уйрǎмлатнǎ сǎмахсем. Уйрǎмлатнǎ тени мĕне пĕлтерет? Предложенин хǎш-пĕр сыпǎкĕсене уйрǎмлатнин сǎлтавĕсем

1

42

Уйрǎмлатнǎ членсенчи чарǎну паллисем

1

43

Вĕреннине аса илни. Тĕрĕслев диктанчĕ «Пǎши»

1

44

Хутсǎр предложенисем, вĕсене тишкермелли йĕрке

1

45

Урǎх çын сǎмахĕсене пĕлтермелли мелсем. Тÿрĕ тата тÿрĕ мар пуплевлĕ предложенисем. Вĕсенче чарǎну паллисем лартасси

1

46

Диалог. Диалогра чарǎну палли лартасси. Цитатǎсем, вĕсене чарǎну паллисемпе уйǎрасси

1

47

Тĕрĕслев диктанчĕ

1

48

8-мĕш класра вĕреннĕ материала аса илсе пĕтĕмлетни

1

49

Вĕреннине пĕтĕмлетни. Аттестаци ĕçĕ

1

50

Резерв урокĕ

1

РАССМОТРЕНА

на заседании ШМО учителей
гуманитарного цикла
Протокол №1 от 29.08..2018 г.

УТВЕРЖДАЮ

Директор: ________ И.И.Чернова

Приказ от 29.08.2018 г. №121

«Чăваш чĕлхи» предметăн тĕп тĕллевĕсемпе задачисем:

- вĕренекенсен калаçăвĕпе çырăвне аталантарасси тата тĕрĕс те илемлĕ вулама хăнăхтарасси;

- вĕренекенсен калаçăвне тĕрĕс йĕркелесси;

- вĕренекенсен логикăллă шухăшлавне аталантарасси;

- орфографипе пунктуаци хăнăхăвĕсене çирĕплетесси;

- уроксенче ачасен çыхăнуллă калаçăвне аталантарасси.

Вĕрентÿ тĕллевĕсем

- тăван чĕлхене юратма, чĕлхе урокĕсенче илнĕ пĕлÿпе ÿлĕмрен пурнăçра, ĕçре усă курма хăнăхтарасси;

- ачасене сăмахсемпе вырăнлă та тирпейлĕ усă курма вĕрентесси тата вĕсен лексикине пуянлатасси;

- вĕренекенсене тăван чĕлхен фонетикипе, лексикипе, грамматикипе тата чĕлхе наукин тĕп ыйтăвĕсемпе, чĕлхен общество пурнăçĕнчи вырăнĕпе паллаштарасси;

- грамматикăн кашни темине вĕрентнĕ чух ачасене литература чĕлхин çирĕпленнĕ нормисемпе паллаштарасси, пуплеве çав нормăсене пăхăнса йĕркелеме вĕрентесси.

Вĕрентÿ предмечĕн

задачисем

• класпа ĕçлени

• ушкăнпа ĕçлени

• кашни ачапа пĕччен ĕçлени

Вĕрентÿ формисем

• репродукциллĕ шырав-тĕпчев

• вăйă

• ИКТ мелĕпе ĕçлени

• сывлăха упрас технологи

• интерактивлă технологисем

Вĕрентÿ технологийĕсем

• сочинени

• диктант

• изложени

• ача пултарулăхĕн шайне тĕрĕслемелли тест ĕçĕсем

• карточка

Тĕрĕслев формисемпе хаклав-тĕрĕслев мелĕсем

Ачасен пĕлĕвне тĕрĕслемелли формăсемпе меслетсем:

• сочинени (ăслав, сăнлав, картина тăрăх çырнă сочинени)

• изложени (сочинени евĕр çырнисем)

• тест

• çыхăнуллă текст йĕркелени

• ÿкерчĕксем туни

• вăйă

• зачет

• синквейн

• кластер

• тĕрĕслев çыру ĕçĕ

Класри ачасен пĕлĕвне тĕрĕслемелли формăсемпе меслетсем

Çак вĕренÿпе методика комплекчĕ пирĕн республикăра пĕр вариантлă анчах, çавăнпа унпа кăна усă курма тивет. Вăл ачасене лайăхрах вĕренме хавхалантарать, харпăр хăй тĕллĕн ĕçлеме хăнăхтарать. Традицие кĕнĕ вĕрентÿ мелĕсемпе тата çĕнĕ вĕрентÿ технологийĕсемпе меллĕ усă курни вĕрентÿ тĕллевĕсене туллин пурнăçлама май парать.

Вĕренÿ программине пурнăçа кĕртме çак вĕренÿпе методика комплектне мĕншĕн суйласа илнине уçса (ăнлантарса) пани

Вĕрентÿ тĕллевĕсем ачасем чăваш чĕлхи предмечĕпе мĕн-мĕн пĕлмеллипе (вĕренÿре йĕркеленмелли компетенцисем

пе) тачă çыхăннă. Тăван чĕлхене 5-9 классенче вĕреннĕ май йĕркелемелли компетенцисем виççĕ: коммуникаци

(е хутшăну) компетенцийĕ, чĕлхе тата лингвистика компетенцийĕ, культуроведени компетенцийĕ.

Коммуникаци е хутшăну компетенцийĕ пуплев ĕçĕ-хĕлĕн пур тĕсĕпе (тăнлав, калаçу, çыру, вулав) усă курма вĕрент

меллине пĕлтерет. Çавăн пекех кунта калаçу тата çыру пуплевне тĕрĕс йĕркелесси те, чĕлхе хатĕрĕсемпе тĕрлĕ ситуа

цие кура тĕллевлĕ тата вырăнлă усă курасси те харпăр пуплевне, хутшăнури ытти çынсен калаçăвне, вĕсен хутшăнури

тĕллевне туйса-сăнаса тăрасси те, калаçăва кирлĕ енне çавăрма пултарасси те пысăк пĕлтерĕшлĕ.

Чĕлхе тата лингвистика компетенцийĕ пуррине çак паллăсем кăтартаççĕ: чĕлхе знак системи тата çынсене хутшăн

ма кирлĕ хатĕр пулнине пĕлни, чĕлхе тытăмне, вăл улшăнма пултарнине ăнланни; чĕлхе вĕрентĕвĕ мĕн иккенне, ун тĕп

пайĕсене тата тĕп ăнлавĕсене пĕлни; чĕлхе факчĕсемпе пулăмĕсене тишкерсе хаклама пултарни; пуплевре усă куракан

сăмахсемпе тата грамматика хатĕрĕсемпе ирĕклĕ усă курни; пуплев нормăллă пулнипе пулманнине пĕлни тата нормă

сене пăхăнса калаçни-çырни; çырăва орфографипе пунктуаци енчен тĕрĕс тума тăрăшни; лингвистика словарĕсемпе

усă курма пултарни.

Культуроведени компетенцийĕ пуррине çыннăн çак енĕсем тăрăх пĕлме пулать: тăван чĕлхе наци культурине палăртакан

пахалăх пулнине ăнланни, чĕлхере халăхăн аваллăхĕ, шухăшлавĕпе тĕнче курăмĕ (менталитечĕ), йăли-йĕрки çырăн

са юлнине курни, чĕлхемĕрĕн хăйне евĕрлĕхне ăша хывни, пуплев этикетне тытса пыни, халăхсем хушшинчи хутшăну уй

рăмлăхĕсене шута илсе калаçни; сăмах пĕлтерĕшне наци культури çине таянса ăнлантарни.

Вĕренÿ компетенцийĕ

Вĕрентÿ тĕллевĕсем

— тăван чĕлхе урлă ачасен кăмăл-туйăмне йĕркелесси;

— çамрăксен, ачасен туйăмĕсене çынлăх шайне çĕкленме пулăшасси, идейăпа мораль тĕлĕшĕнчен чăн-чăн граждансем

пулма хăнăхтарасси;

— пурнăçра хăйсен вырăнĕсене тупма пулăшса пырасси, йывăрлăха çĕнтерме вĕрентесси;

— ÿссе çитĕнекен ăрăва кирлĕ пек, таса чунлă çитĕнтересси;

— тăван чĕлхене вĕрентнĕ май ачасен кăмăл-сипетне, хăнăхăвне, тыткаларăшне йĕркелесси; вĕсенче чăвашлăх туйăмне аталан-

тарасси: тăван халăхне, чĕлхине, тăван вырăнне юратма тата ытти халăх культурине хисеплеме вĕрентсе пырасси.

Сапǎрлǎх тĕллевĕ

— тăван чĕлхе урлă ачасен ăс–хакăлне , ăс-тăнне аталантарасси, тавракурăмне ÿстересси;

— тăван чĕлхе çыннăн ăс-тăнĕпе шухăшлавне йĕркеленине палăртасси, çавна май 9-мĕш класс пĕтернĕ çĕре çамрăксене тăван чĕлхепе калаçу урлă кăна мар, çыру урлă та çăмăллăнах хутшăнма пултарассине аталантарасси. Çыру урлă вĕсем информаци илекеннисем

кăна мар, ыттисене пĕлтерекеннисем те пулччăр.

Аталантару тĕллевĕсем

— ачасене чăваш чĕлхипе, тăван чĕлхипе, туллин тата çыхăнуллăн калаçма-çырма вĕрентесси;

— тăван чĕлхепе илнĕ пĕлÿ этем ăс-тăнĕнче яланлăхах юлнине палăртасси; чĕлхе урлă, хутшăнура, ачасен пĕлÿлĕхне ÿстерсе пырасси;

— грамматикăн тата лексикăн мĕн пур пайĕсене ăнланса пыма, пĕлнипе усă курса сăмахсене, сăмах майлашăвĕсене, предложенисене тĕрĕс калама тата çырма вĕрентсе пырасси; пуплеве тĕрĕс йĕркелеме тата стиль уйрăмлăхĕсене асăрхама вĕрентесси.

Пĕлÿ тĕллевĕсем

Хаклав палли

Мĕн шута илмелле

Содержанипе чĕлхе пуянлăхĕ

Тĕрĕс çырма пĕлни

1

2

3

«5» паллă

Çырса пани темăпа килĕшÿллĕ. Тĕп шухăша ăнланса, туллин, пăтраштармасăр çырса кăтартнă,сăмах пĕлтерĕшне пăтраштарман. Сăмах йышĕ çителĕклĕ. Предложенисене грамматика тĕлĕшнчен лайăх йĕркеленĕ. Стиль енчен килĕшÿллĕ çырнă. Сочинени содержанийĕнче пуплевре пĕрер çитменлĕх пулма пултарать.

1 орфографи йăнăшĕ; (е 1 пунктуаци йăнăшĕ; 1 грамматика йăнăшĕ)

«4» паллă

Пĕтĕмĕшпе илсен содержани темăпа килĕшÿллĕ, анчах кăшт унран пăрăнни пур. Çырни, тĕпрен илсен, тĕрĕс, анчах уйрăм çĕрте фактсене пăснă. Шухăш татăлни тĕл пулать. Сăмах йышĕ çителĕклĕ, пĕр стилпе çырнă, чĕлхи илемлĕ. Содержанире 2, пуплевре 3-4 çитменлĕх пулма пултарать.

2 орфографи йăнăшĕпе 2 пунктуаци йăнăшĕ (е 1 орфографи йăнăшĕпе 3 пунктуаци йăнăшĕ; е 4 пунктуаци йăнăшĕпе 2 грамматика йăнăшĕ)

«3» паллă

Ĕçе темăран чылай пăрăнса çырнă. Тĕп шухăшсене каласа панă, анчах тĕрĕсех мар фактсем пур. Йĕркеллех, çыхăнуллах çырман. Сăмах йышĕ чухăнрах, шухăша тивĕçлине суйласа илмен, пĕр пек предложенисемпе усă курнă. Стиль тикĕслĕхĕ çук, илемлех çырман. Ĕçре содержани енчен 4 çитменлĕх, пуплев енчен 5 çитменлĕх пур.

4 орфографи йăнăшĕпе 4 пунктуаци йăнăшĕ ( е 3 орфографи йăнăшĕпе 5 пунктуаци йăнăшĕ; е 7 пунктуаци йăнăшĕпе 4 грамматика йăнăшĕ)

«2» паллă

Ĕĕçре темăна уçса паман. Содержанире тĕрĕс мар вырăн чылай. Шухăш çыхăнулăхĕ çук, план тăрăх çырман. Стиль пĕр пек мар. Содержанипе пуплевре 6-7 çитменлĕх пур.

7 орфографи йăнăшĕпе 7 пунктуаци йăнăшĕ ( е 6 орфографи йăнăшĕпе 8 пунктуаци йăнăшĕ; е 5 орфографи йăнăшĕпе 9 пунктуаци йăнăшĕ; е 8 орфографи, 6 пунктуаци йăнăшĕ тата 7 грамматика йăнăшĕ).

содержани

пуплев

орфографи

пунктуаци

грамматика

«5»

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0-1

0

0

0

1

0

1

0

0

0

0

1

0

«4»

0-2

0-2

0-2

0-2

0-2

0-2

0

0-3

0-3

0-3

0-3

0-3

0-3

0

0

0

0

1

1

2

3

1

0-1

2-5

0

1-3

0-4

0

1

2

0-2

1-2

0-2

0-2

0

«3»

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-4

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0-5

0

0

1

1

2

2

3

4

5

6

0-4-8

0-9

0-3

4-6

0-3

4-6

0-5

0-6

0-5

0-6

3-4

0-4

3-4

0-4

3-4

0-4

0-4

0-5

0-5

0-6

«2»

0-6

0-6

0-6

0-6

0-6

0-7

0-7

0-7

0-7

0-7

5

6

7

8

9

9

8-10

7-9

0-8

7

0-6

0-6

0-6

0-6

0-6

Вĕренÿ содержанийĕн темисем

Ачан вĕренÿ результачĕсем

(ача мĕн-мĕн пĕлмелле тата пултармалла)

9-мĕш класс

Чăваша чăваш чĕлхи кирлĕ.

Чăваша чăваш чĕлхи мĕн тума кирлине ăнлантарма пултармалла.

Хутлă предложени.

Хутлă предложение хутсăррисенчен уйăрма пĕлмелле. Хутлă предложенисем Хутлă предложенисе палли пуррипе çукки тăрăх çыхăну паллисĕр тата çыхăну паллиллĕ пулнине ăнланмалла. Çыхăну паллиллĕ хутлă предложенисене çыхăну мелĕ тăрăх палласа илмелле. Ку е вăл йышши предложенисем йĕркелесе тума, пĕр тĕсне тепринпе ылмаштарма пултармалла.

Çыхăну паллисĕр хутлă предложени.

Çыхăну паллисĕр хутлă предложенин пайĕсем хушшинчи шухăш çыхăнăвне тупма пултармалла, çак çыхăнăва интонаципе палăртма пĕлмелле. Хутлă предложенин пайĕсем хушшине тивĕçлĕ чарăну палли лартма пултармалла, ку е вăл чарăну пали лартнин сăлтавне уçса памалла.

Сыпăнуллă хутлă предложени.

Сыпăнуллă хутлă предложенисен пайĕсене çыхăнтаракан мелсене пĕлмелле, пайсем хушшинче çыхăну мĕнле пĕлтерĕшлĕ иккенне чухламалла. Хутлă предложение интонаци енчен килĕшÿллĕ вулама, çырура чарăну паллисем тĕрĕс лартма пултармалла.

Пăхăнуллă хутлă предложенин пайĕсем.

Пăхăнуллă хутлă предложенин пайĕсенчен хăшĕ тĕп, хăшĕ пăхăнуллă пулнине уйăрма пĕлмелле. Пăхăнуллă хутлă предложение пайсем хушшинчи çыхăну пĕлтерĕшне кура ытти йышши хутлă предложенисемпе ылмаштарма пултармалла. Улшăну текстăн сăн-сăпачĕпе стильне, шухăш сĕмĕсене витĕм кÿнине курмалла.

Пăхăнуллă предложение тĕп предложенипе çыхăнтаракан мелсем.

Çыхăну мелĕсене кăтартма пĕлмелле, ку е вăл çыхăну мелĕпе усă курса предложенисем тума пултармалла. Пайсене çыхăнтаракан мелсен синонимлăхĕпе усă курма пултармалла.

Пăхăнуллă предложенин хутлă пĕрлĕхри вырăнĕ.

Хăш-хăш пăхăнуллă хутлă предложени тытăмĕпе, сăмахсен йĕркипе хутсăр предложени енне туртăннине курмалла. Çакă чăваш чĕлхине вырăс чĕлхинчен уйăракан пысăк паллă пулнине ăнланмалла. Пăхăнуллă предложение пĕтĕм пĕрлĕхĕн шухăшне кура кирлĕ çĕре лартма пĕлмелле.

Пăхăнуллă хутлă предложенисенче чарăну палли лартасси.

Пăхăнуллă хутлă предложенире ку е вăл чарăну паллине мĕншĕн лартнине ăнлантарма пултармалла. Çырура чарăну паллисене кирлĕ пек лартма пĕлмелле. Чăваш пунктуацийĕпе вырăс пунктуацийĕ хушшинче мĕн пĕрешкелли, мĕн уйрăмми пуррине чухламалла.

Пăхăнуллă хутлă предложени ушкăнĕсем.

Пăхăнуллă хутлă предложенисене пайсене çыхăнтаракан мелсене кура ушкăнлама пĕлмелле, ушкăн ячĕсене асра тытмалла. Чăваш чĕлхинчи пăхăнуллă хутлă предложенисем вырăс чĕлхинчен чылай уйрăлса тăнине курмалла. Предложенисен тытăмне тишкерме пултармалла.

Союзлă пăхăнуллă хутлă предложенисем.

Пайсене çыхăнтаракан союзсене, вĕсен пĕлтерĕшĕсене пĕлмелле, предложенисем тума, тытăмне ăнлантарма пултармалла.

Союзла сăмахлă пăхăнуллă хутлă предложенисем.

Союзла сăмахлă пăхăнуллă хутлă предложенисем вырăс чĕлхинчи майлă пулнине асăрхамалла, чарăну палли лартассинчи уйрăмлăха асăрхамалла.

Хыç сăмахлă пăхăнуллă хутлă предложенисем.

Пайсене çыхăнтаракан хыç сăмахсене, вĕсен тата пăхăнуллă пайăн пĕлтерĕшĕсене пĕлмелле, предложенисем тума, тытăмне ăнлантарма пултармалла.

Пайĕсене аффикссемпе çыхăнтаракан пăхăнуллă хутлă предложенисем.

Пайсене падеж, хăш-пĕр ятарлă аффикссем тата деепричасти аффиксĕсем çыхăнтарнине асăрхамалла, предложенисем тума, тишкерме пĕлмелле.

Пайĕсене вырăнĕ-йĕркипе çыхăнтаракан пăхăнуллă хутлă предложенисем.

Пăхăнуллă пай ни падеж аффиксĕ, ни деепричасти аффиксĕ, ни хыç сăмах йышăнманнине курмалла. Пайĕсене вырăнĕ-йĕркипе çыхăнтаракан пăхăнуллă хутлă предложенисем тума, вĕсен тытăмне уçса пама пултармалла.

Кăткăс тытăмлă хутлă предложенисем.

Виçĕ хутсăр предложенирен тăракан хутлă предложенин тытăмне уçăмлă курмалла, тытăмне ăнлантарма пĕлмелле.

Чăваш çырулăхĕн аталанăвĕпе хальхи сăн-сăпачĕ.

Чăваш çырулăхĕн аталанăвĕпе литература чĕлхи аталанăвĕ пĕр- пĕрне витĕм кÿнине курмалла.

Чĕлхе тата пуплев.

Предложенисен шухăш тытăмĕпе текст тытăмĕ хушшинче çыхăну пуррине пĕлмелле. Сыпăнчăклă, параллельлĕ, хутăш текстсене тупма тата тума пултармалла. Текста пайлама, абзацлама, тĕрлĕ темăпа калав, сăнлав тата ăслав сочиненийĕсем çырма пĕлмелле. Доклад, реферат, çыру, ĕç хучĕ çырма пултармалла.

№

Урок теми

Сехет шучĕ

1

«Чăваша чăваш чĕлхи кирлĕ» калаçу. Хутлă предложени. Асăрхаттару диктанчĕ

1

2

Хутлă предложенири хутсăр предложенисене çыхăнтармалли мелсем. Хутлă предложенин тĕсĕсем

1

3

Союзсǎр хутлǎ предложенисен тытǎмĕпе пĕлтерĕшĕсем. Союзсǎр хутлǎ предложенире запятой тата точкǎпа запятой лартасси

1

4

Союзсǎр хутлǎ предложенире икĕ точка лартасси

1

5

Союзсǎр хутлǎ предложенире тире лартасси. «Шупашкарǎм, савнǎ Шупашкарǎм» сочинени

1

6

Вĕреннине аса илни. Тĕрĕслев диктанчĕ

1

7

Сыпăнуллă хутлă предложенисем. Сыпǎнуллǎ хутлǎ предложенисенчи союзсем

1

8

Сыпăнуллă хутлă предложенисенче чарăну палли лартасси. Ăнлантару диктанчĕ

1

9

«Хĕллехи вǎрманта» изложении (Г.Ф.Брусова Изложени тексчӗсен пуххи, 5-9 классем валли, Ш., Чӑв. кӗн. изд. 1997, 125-126 стр.

1

10

Пăхăнуллă хутлă предложенисен (ПХП) пайĕсем. Пăхăнуллă предложение тĕп предложенипе çыхăнтармалли мелсем

1

11

Пăхăн. предложенин хутлă пĕрлĕхри вырăнĕ. ПХП-че чар.пал.ларт-си. Ăнлант.диктанчĕ

1

12

Пǎхǎнуллǎ предложенисен пĕлтерĕшĕсем. Подлежащи пулакан пǎхǎнуллǎ предложенисем

1

13

Сказуемǎй тата определени пулакан пǎхǎнуллǎ предложенисем

1

14

Дополнени пулакан пǎхǎнуллǎ предложени

1

15

Обстоятельство пулакан пǎхǎнуллǎ предложени. Пǎхǎнуллǎ предложенисене тишкерни

1

16

Тĕрĕслев ĕçĕ. Диктант «Тайма пуҫ сана, Чӑваш ҫӗр-шывӗ» (Л.Г.Петрова, В.А.Егорова. Диктант пуххи. 5-11 классем валли. Шупашкар, 2006, 212-213 стр.)

1

17

Хутлǎ предложенири хутсǎр предложенисем тĕрлĕ мелпе çыхǎнни. Чĕлхе тата пуплев

1

18

Чǎваш çырулǎхĕ, унǎн тапхǎрĕсем. Чǎваш çырулǎхĕн çĕнĕ тапхǎрĕ. Хальхи чǎваш çырулǎхĕ

1