Сөз түркүмдөрү. Кызматчы сөздөр

ОНЛАЙН САБАК

7-КЛАСС

КЫРГЫЗ ТИЛИ

Тема: Кызматчы сөздөр

Кызжибек Миталипова

Сабактын максаты: Кызматчы сөздөр деген эмне, алардын маани

берүүчү жана өзгөчө сөз түркүмдөрүнөн айырмачылыктары кандай экенин,

сүйлөмдөгү аткарган милдетин билишет.

Кана, балдар, сааттын түзүлүшү, анын аткарган кызматы тууралуу бир азга ойлонолу?

Биздин бүгүнкү сабак менен сааттын кандай байланышы бар деп ойлойсуңар?

• Саатта 1ден 12ге чейинки сандар болсо,

ал эми кыргыз тилинде 12 сөз түркүмү бар.

• Зат атооч
• Сын атооч
• Сан атооч
• Ат атооч
• Тактооч
• Этиш

• Байламталар
• Жандоочтор
• Бөлүкчөлөр
• Модаль сөздөр

• Сырдык сөздөр
• Тууранды сөздөр

• Убакытты так көрсөтүү үчүн саатта үч жебе болсо,

сөз түркүмдөрү аткарган кызматына

карай үч топко бөлүнөт.

• Маани берүүчү
• Кызматчы сөздөр
• Өзгөчө сөз түркүмдөрү

• Зат атооч
• Сын атооч
• Сан атооч
• Ат атооч
• Тактооч
• Этиш

• Байламталар
• Жандоочтор
• Бөлүкчөлөр
• Модаль сөздөр

Кызматчы сөздөр

Маани берүүчү сөз түркүмдөрү

Өзгөчө сөз түркүмдөрү

• Сырдык сөздөр
• Тууранды сөздөр

Кыргыз тилиндеги кээ бир сөздөр өз алдынча турганда

лексикалык бир мааниге ээ болсо, айрымдары

лексикалык мааниге ээ боло албайт.

Мисалы, балапан – куштун же башка канаттуунун баласы.

Ал эми «менен», «жана», «үчүн» деген сыяктуу ж.б. сөздөр өз алдынча

эч кандай маанини билдирбейт.

Демек, өз алдынча турганда эч кандай лексикалык маанини билдирбеген, сүйлөмдөгү сөздөр менен бирге айтылып, тилешелүү болуп турган сөзгө кошумча маани берген, сөз менен сөздү, сүйлөм менен сүйлөмдү байланыштырып турган сөздөр кызматчы сөздөр деп аталат. Булар маани берүүчү сөз түркүмдөрүнөн айырмаланып өз алдынча турганда сүйлөм мүчөсүнүн милдетин да аткара алышпайт. Мисалы: 21-мартта күн менен түн теңелет. Баарыбыздын максатыбыз- жаркын келечек үчүн күрөшүү.

Байламталар

Модаль сөздөр

Бөлүкчөлөр

• аркылуу, сайын, сыяктуу, үчүн, боюнча, жөнүндө, карай, көздөй ж.б.
• аркылуу, сайын, сыяктуу, үчүн, боюнча, жөнүндө, карай, көздөй ж.б.

Берген маанилерине карай кызматчы сөздөр төрткө бөлүнөт.

• жана, менен, да, ал эми, себеби, бирок, же болбосо, же, жана да ж.б.
• жана, менен, да, ал эми, себеби, бирок, же болбосо, же, жана да ж.б.

Жандоочтор

• гана, эле, эң, өтө, да, дагы, аябай, деле ж.б.
• гана, эле, эң, өтө, да, дагы, аябай, деле ж.б.

• албетте, арийне, шексиз, балким, мүмкүн, сыягы, сөзсүз ж.б.
• албетте, арийне, шексиз, балким, мүмкүн, сыягы, сөзсүз ж.б.

Кол саатты кайсы колго тагуу керек?

1-тыным

Азыркы күндө кол саттар эң керектүү буюмдардын бирине айланды. Аны көбүнчө кооздук үчүн же заманбап аксессуар катары пайдаланышат. Негизи кол сааттардын келип чыгуу тарыхы чөнтөк сааттар болгон. 1868-жылы биринчилерден болуп браслет катары кол сааттар жасалган. Бул көбүнчө аялдарга арналган ювилердик саат болгон. Биринчи дүйнөлүк согушта алар мырзалар арасында да кеңири колдонула баштаган. Анткени, аскерлер үчүн саатты колго тагып жүргөн ыңгайлуу болгон. Кол саатын пайда болгонуна көп жылдар болсо да, көпчүлүк адамдар аны кайсы колго таккан туура экендиги жөнүндө тартышып келишет.

2-тыным

Утилитардык теориянын негизинде кол саатты “жардамчы” колго такан жакшы. Себеби жумушчу колго такса, иш убагында жолтоо болушу мүмкүн. Ошондой эле, сындырып алуу же аркандай зыян келтирүү коркунучу көп болот. Сол колго таккан ынгайлуу болот. Ал “эми сологой” адамдар оң колго тагынуусуна сунуш берилет.

Мырзалар үчүн кол саатты этика боюнча сол колго гана тагуу керек. Ал мырзалар үчүн кооздук үчүн эмес, анын мүнөзүн айтып туруучу буюм катары эсептелет. Эгер мырза жетишээрлик даражада, активист жана бүткүл дүйнөгө өзүнүн жакшы ойлорун жеткирип, иш жасаган адам болсо, оң колго таккан жакшыраак.

Айымдар бул суроо үчүн баш оорутпай эле койсо болот. Анткени, алар кол саатты каалаган колуна такса болот. Эгер айым дайыма офистик стилди карманса, сол колго тагынышы мүмкүн ал эми мырзалар аткаруучу кызматтарда иштесе гана сол колуна такса болот.

Жыйынтыктап айтканда, кол саатты кайсы колго такпаңыз, негизгиси сизге ыңгайлуу жана туура убакыт көрсөтүп турса болгону...

Текст боюнча аткарылуучу тапшырмалар :

1-бөлүк

• Текстти дептерге көчүрүп жазып,

кызматчы сөздөрдүн алдын сызабыз;

• Кызматчы сөздөрдүн кандай түрлөрү

катышкандыгын аныктайбыз;

• Саат тууралуу кызыктуу маалыматтарды

интернет тармагынан өз алдынча таап окуйбуз.

2-бөлүк

Кызматчы сөздөрдү катыштырып

«Мекенимдин жазы» аталышындагы

текст жазабыз.

Көңүл бурганыңыздарга

чоң рахмат!

[email protected]

+ 996777323906

Кызжибек Миталипова

Кызжибек Миталипова