Табышмак деген эмне?

Тема:Табышмактар

Хуриев атындагы №5 орто мектебинин башталгыч классынын мугалими Убайдылдаева КЛАРА Азимжановна

Илгертеден эле чоң ата,чоң энелерибиз табышмак айтып балдарын байкагычтыкка, баамчылдыкка тарбиялап келишкен. Табышмак айтуу аркылуу ошол нерсенин кандай экенин жакшылап баамдап билишкен. Табышмак деген эмне? Табышмактар бул балдардын акылын, кыялын канчалык күчтүү экендигин текшерүүчү жана бекемдөөчү элдик чыгармалар болуп саналат.Ошондуктан табышмактарды жөн эле жаттап албай ,алар эмне үчүн ошондой айтылып жатканын элестетип түшүнүшубүз керек .

Ата-бабаларыбыз асман менен жерди,ай менен күндү ,суу менен музду,төрт тулук малды жана башка түрдүү жан-жаныбарларды таанытуу үчүн аларды жөн гана айтып койбой кыялданып,өзү ойлоп таап алсын деп табышмактарды чыгарышкан. Табышмактарды табуу аркылуу балдардын тапкычтыгы,эске тутуусу,ой жүгуртүүсу өнүгөт .

Табышмак-дүйнөдөгү бардык эле элдердин оозеки чыгармачылыгында кеңири учураган жанрлардын бири. Табышмактар деп кандайдыр бир затты,көрүнүштү же башка абстрактуу түшүнүктөрдү өз аты менен атабай, алардын негизги белгилерин айтып,ошол түшүнүктун аталышын башка бирөөлөрдүн табышын талап кылган чакан тапшырмалар

Мисалы: «Асты таш,үстү таш,ортосунда бышкан аш» деген табышмактын жообу «данек» болууга тийиш анткени анда данектин негизги белгилери көрсөтүлүп жатат.

Кыргыз фольклорунда мазмуну, композициялык курулушу,түзүлүшү боюнча табышмактар төмөнкүдөй формаларда көрүнүштөрдө айтылып келген.

Учкул сөздөн турган прозалык формадагы табышмактар

Ритмдүү жорго сөз түрүндөгү табышмактар

Ыр түрүндөгү табышмактар

Айтыш табышмак-тар

Эсеп табыш-мактар

Жомок түрүндөгү табышмактар

Суроолуу табышмактар

Балдарды байкагычтыкка,акылмандуулукка ,изденүүчүлүккө тарбиялоодо табышмактардын мааниси өтө чоң .

Математикалык табышмактар

Сүрөттүү табышмактар

Төө ооздуу ,бото көздүү,эшек кулактуу,эчки чычаңдуу. Бул эмне тапчы? Коен! Элестетип көрчү,чынында эле коендун оозу төөнүкүнө,көзү ботонукуна,куйругу эчкиникине окшош болот.

Демек,табышмак дегенибиз табияттагы биз билген жана биз билбеген ар түрдүү буюм,зат,кубулуштардын сөз менен сүрөттөлүшү экен.Табышмакта табияттагы кандайдыр бир нерселер жана кубулуштар толук эмес,бирок так сүрөттөлөт.бир саамга ойлонуп анын жандырмагын таба аласынар. адамдар илгертен эле табышмактарга чоң маани берип табият сырларын ачып үйрөнсүн үчүн балдарына табышмак айтып, анын жандырмагын табууга үйрөнүшкөн. качан өспүрүм жетилип жигит болгондо анын акылдуулугун тапкычтыгын өтө татаал табышмактардын жандырмагын айттырып сынашкан .

Жомок ,уламыштарда баатырларды өтө татаал, чиеленишкен табышмактардын жандырмагын айтууну талап кылып: тапсаң- тирүү каласың, таппасаң өз убалың өзуңө!,- деп шарт койгон тири укмуш дөөлөр жөнундө айтылат. ал эми башка жомоктордо падышанын текебер кызы табышмактын жообун туура тапкан акылман кедей жигитке турмушка чыккандыгы айтылат биз бардыгыбыз баш катырып табышмактардын жообун табууну жакшы көрөбуз. табияттын дагы эле болсо көптөгөн табышмактуу сырлары ачыла элек. аларды терең үйрөнүп билүү үчүн ар бир бала жөнөкөй жана кызыктуу табышмактарды жандырып, өзүн тапкычтыкка тарбиялоосу керек

Табышмак табуу-биринчиден акылдуулугуңду сынаса,экинчиден ой жүгүртүүңдү өстүрүп, сөз байлыгыңды арттырат,тилиңди жатыктырат,үчүнчүдөн табият кубулуштары,илим менен техниканын жетишкендиктери жөнүндө көп билүүгө үйрөтөт.