Тілім - тірегім

Та?ырыбы: «Тілім - Тірегім» интеллектуалды? сайыс саба? Ма?саты : Білімді ж?йелеп,ойлау ж?не есте са?тау ?абілеттерін арттыра отырып,танымды? ?ызы?уын дамыту ма?сатында о?ушыларды? ?жымдасып ж?мыс жасауы, белсенділіктері артуы, жылдам ?имыл?а, ?ш?ыр ойлау?а да?дылануы.

«С?ЛЕМДЕСУ» ТРЕНИНГІ

?азір біз сендермен ойын ойнаймыз, ?имылды тез жасаулары? керек. «Бастаймыз» деген белгі берілгенде, мен ?алай амандасу керек екенін айтамын, сонда сендер бір-бірлері?мен тез-тез амандасасы?дар. ?р?айсысымен ?рт?рлі амандасасы?дар.

Сонымен, к?збен… ?олмен… иы?пен… ??ла?пен… тіземен…  ?кшемен… ар?амен.

Саба?ты? т?рі:топты? ж?мыс

1. О?ушыларды топ?а б?лу(3 топ?а б?лу «Тап?ырлар», «Зеректер», «Ойшылдар»)

2.Топ басшысын сайлау 3.?діл?азы ал?асын сайлау

2.Білім деген биік шы?,

Ба?ыт?а сені жеткізер.

Білім деген а?ылшы?,

?иынды?тан ?ткізер – деп,

Сайысты? шарттарымен таныс болы?ыздар! I-кезе? : «Блиц турнир» а.Топтар?а арнал?ан с?ра?тар II-кезе?: « Ойлан,тап!» ?дебиет  п?ні а. ??пия хаттар?а жауап беру ?. Алты ж?мба?: б. Т?ра?ты с?з тіркестері.

III-кезе?: «Тап?ыр болса? шешіп к?р» .(?й тапсырмасы)                                                                                                                                                                                                               IV-кезе?: « Б?л ?ай т?л?а?»

V-кезе?: «Шешендік ?нер»

VI - кезе?: « С?з майталманы» I-тур «Блиц турнир»(?р топ?а 20 с?ра?тан ?ойылады 1 минут ішінде жауап беру керек 1?паймен есептеледі) 1- топ: 1. ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі. ( ?аза? тілі) 2. ?.Р. а?шасы ?ашан енгізілді? ( 15.11.1993 ж) 3. «Термин» ?ай тілді? с?зі (латын тілі) 4. ?аза? тіліндегі тыйым салу?а ?атысты с?здер ?ай терминге жатады? (табу) 5. С?з ма?ынасын не зерттейді? (лексика) 6. «Фразеология» с?зіні? баламасын табы?ыз. (т?ра?ты тіркес) 7. Тілді? е? кіші б?лшегі не? (дыбыс) 8. Жал?ауды? т?рлерін ата. (к?птік, т?уелдік, септік, жіктік) 9. Неше септік жал?ауы бар? (7) 10. «А? киізге к?терді» ма?ынасы не? (хан сайлады) 11. Зат есім ??рамына ?арай нешеге б?лінеді? (дара, к?рделі) 12. Дыбысты немен та?балайды? (?ріп) 13. ¥лы Отан со?ысында да??ты ?олбасшы бол?ан жазушы, Ке?ес Ода?ыны?

батыры (Бауыржан Момыш?лы) 14. ?аза? ?ліпбиінде ?анша дыбыс бар? (42) 15. «Ерінбесе? - емерсі?» та?ырыбы не? (е?бек ету) 16. ?ріптерді? рет-ретімен тізілген жиыны.(?ліпби) 17. «?ліпби» с?зі ?ай тілден енген? (араб тілі) 18. Дауысты дыбыс тілді? ?атысына ?арай нешеге б?лінеді? (жуан, жі?ішке) 19. Дауысты дыбыс жа?ты? ?атысына ?арай нешеге б?лінеді? (ашы?, ?ысы?) 20. Дауыссыз дыбысты? т?рлерін ата. (?ата?, ?я?, ?нді)  2-топ 1. ?ліппені? атасы кім? (Ахмет Байт?рсынов) 2. Суретші ата? (?. ?астеев) 3. ?аза?станмен шекаралас 5 мемлекет? (Ресей, ?ытай, ?ыр?ызстан, ?збекстан, Т?ркіменстан) 4.Екпінні? т?рі нешеу? (4)

5. ?ндестік за?ы нешеу? (2) 6.?осымшаны тіл біліміні? ?ай саласы зерттейді? (морфология) 7.«Лексика» с?зі ?ай тілден енген (латын тілінен) 8.Тыныс белгісін не зерттейді? (пунктуация) 9.Фонетика нені зерттейді? (тіл дыбыстарын) 10.П?ле?ор с?зі буын ?ндестігіне ба?ына ма? (жо?) 11.К?з?арас ?андай с?з? (біріккен) 12. Абайды? поэмасы нешеу?(3) 13.Орфография нені зерттейді? (д?рыс жазылуын) 14.«Жаны з?р т?біне жету» ма?ынасы не? (?ор?у) 15.«Досы жо?пен сырлас, досы к?ппен сыйлас» та?ырыбы не? (дос) 16.Дауысты дыбыс ерінні? ?атысына ?арай нешеге б?лінеді? (еріндік, езулік) 17.Дауыстыларды? саны ?анша? (12) 18.?ліпбидегі 10-шы дыбыс ?андай дыбыс? (Ж) 19.С?з таптары нешеу? (то?ыз) 20.?осымша нешеу? (екеу)

 3-топ 1. Ж?рна?ты? т?рлерін ата. (с?з тудырушы, с?з т?рлендіруші) 2.Зат есімні? ма?ыналы? т?рлерін ата. (деректі, дерексіз, жалпы, жал?ы) 3.Сын есімні? шырайларын ата. ( салыстырмалы, асырмалы) 4. Абайды? анасы кім? (?лжан) 5. Дыбыс ?ндестігіні? т?рлерін ата. (ілгерінді, кейінді) 6. ?аза? хал?ы Жа?а жылды ?ашан тойлайды? (22 наурыз)

7. ?аза?ты? т???ыш а?артушы ?стазы? (Ыбырай Алтынсарин 1841-1889ж)                  

8.Дыбыс нешеге б?лінеді?(2)

9. .«?ділет,шап?ат кімде бар,Сол жарасар ту?ан?а»деген ?ле? жолдарында?ы «шап?ат»с?зіні? ма?ынасы.(Мейірім,ж?рдем,к?мек)

10. .«?семпаз болма» ?рнеге ?ле?іні? авторы.(А.??нанбаев)

11. Жер?йы?ты іздеген а?ыз кейіпкері.(Асан ?ай?ы)

12.Абайды? таби?ат лирикасы(«?ыс,Жаз,К?з,Жаз?ыт?ры,)

13. ?нер алды не?(?ызыл тіл)

14."Ер Т?стік” – ?андай ертегі?(?иял ?ажайып)

15. К?семшені? ж?рна?ы.(а,е,й ,ып,іп,п,?алы,гелі,?алы,келі)

16. Сын есім ма?ынасына ?арай нешеге б?лінеді?(2)

17.  .Абайды? аса дарынды ш?кірті(Ш?к?рім)

18. 16 желто?сан ?андай мереке?(Т?уелсіздік ал?ан к?н)

19. ?а,ге,?а,ке жал?ауы ?ай септікке жал?анады.(Барыс септік)

20. Шы??ыстауда(Семейде)?андай ата?ты адамдар ту?ан?(Абай,Ш?к?рім,М?хтар)

 II-кезе?: «Ойлан,тап!» 1 тапсырма :??пия хаттар?а жауап беру I -топ ??рметті достар!Мені? к?ршімні? бір баласы бар.?зі ?тірікші,к?збе-к?з ?тірік айта ?ояды.Ма?ан к?нде келіп ойна?ысы келеді.Мен ?тірік айт?анды жаным с?ймейді.Мені? онымен ойна?аным д?рыс па? II-топ ??рметті о?ырмандар! Мені? бір досым бар.?зі ма?танша?.Ойнап ж?ргенде ?й-ішін айтып ,ал?ан ойыншы?тарын к?рсетіп ма?танады.Ж?не ?зінен кіші балаларды ?немі ренжітеді.Мен онысын ?натпаймын.Біра? ойынды жа?сы ойнайды.Мен осы баламен дос болайын ба,айты?даршы? III-топ ??рметті достар.Мені? бір сыныптасым бар.Ол ?немі сынып?а сотка алып келеді де,біздерге к?рсетіп ма?танады.Мен оны? соткасын к?ріп,?зім де сондайын ал?ым келеді.Ал менде оны алатын а?ша жо?.Сендер айты?даршы мені? не істегенім д?рыс? 2-тапсырма: Алты ж?мба?  (О?ушылар берілген ?зіндіні? ?ай шы?армадан екенін аны?тап, ?андай салт –д?ст?рді? бар екенін аны?тауы керек.) 1-топ 1. - Сені? сегіз ?ызы? бір т?бе, Кенжекейі? бір т?бе болса, мені? сегіз ?лым бір т?бе, то?ызыншы ?лым бір т?бе. Кенжекейі? то?ызыншы ?лымдікі болсын, - деп бай то?ыз ?ыз?а ?андай салт-д?ст?рді? т?рін жасап келіпті? (?ай шы?армадан алын?ан? ?андай д?ст?р бар?) (“Ер Т?стік”ертегісі, ??да т?су)  

2. - Мен айыптымын, менен бір ?ателік болды, шайтанны? аз?ыр?анына ердім. О?ан себеп – мына у?зірлер. Б?лар енді я са?ан, я ма?ан бір ?атер ?ылар. Сен енді ірге?ді к?тер, б?тен елге к?ш деп, - хан ?зіні? досына разы болып, бірнеше т?йеге асыл заттар арттырып, мал беріп, досын А?ша ханны? еліне к?шіріп салады. (?ай шы?армадан алын?ан, ?андай д?ст?р бар?) («Аяз би» ертегісі, енші беру).  

3. Шынында да б?л к?нде Аян ?айда екен?Тірі ме екен? Ондай бала тірі болуы тиіс.Ондай бала алдына нендей м?рат ?ойса да жетеді.Ал тірі болса , Жусанды т?беге бір оралмауы ?алай?!Жусанны? иісін са?ынбауы м?мкін емес ?ой. ( Жусан иісі. С.М?ратбеков)  

2-топ 1. - Алтынмен ішін безеген, Сырты к?міс а? отау Келістіріп т?зеген Арттыру?а сайланды. ?ыры? т?йе ?азына , ?ыры? ??л мен ?ыры? к??, ?осып берді ?ызына. (?ай шы?армадан алын?ан, ?андай д?ст?р бар?) («Ер Т?стік» ертегісі, жасау беру.)  

2. Бала?а та?сы? болып ж?рген бай??с, ?йіне алып келіп ?ылды тойды. Ту?андай тумаса да ?ылайын деп, Кім деп ол баланы? несін ?ойды? (?ай шы?армадан алын?ан, ?андай д?ст?р бар?) «Алпамыс батыр»жыры, азан ша?ырып ат ?ою, шілдехана жасау, бауырына салу.  

3. -И?,?ызыл Жебе,Сахалин тым-тым алыс.?рі десе,міне, бізді? жылы жа??а да ?ыс т?сейін деді. Ал, Сахалинде ?азір ?а?а?ан аяз. Онда?ылар ит жеккен шана мініп ж?реді.- Ол ?айтадан картаны? алдына барды. ( Шерхан М?ртаза. Бала Т?рар.)  

3-топ 1. Балталы , Ба?аналы ел, аман бол! Ба?алы, балдыр?анды к?л, аман бол! Кірім жуып, кіндігім кескен жерім, Ойнап-к?ліп, ер жеткен жер, аман бол! (?ай шы?армадан алын?ан, ?андай д?ст?р бар?) «?озы К?рпеш - Баян с?лу» жыры, ?оштасу.)  

2. ?лім деген т??ірі иесі, Желіккен ??лан ??гісі. ??лан мен т?лпар желіккен, Жосы?ан ??лан желіккен, Бала?ды шайнап ?лтіріп, Ж?лмалап жалмап кетіпті. (?ай шы?армадан алын?ан, ?андай д?ст?р бар?) «А?са? ??лан Жошы хан» а?ызы, естірту,)  

3. Осы кезде оны алыста?ы еліне деген са?ыныш билеп кетті. К?з алдында жас ту?ан т?лдерге ?уанысып, жапа-тарма?ай ж?гірген балалар, ?арбалас ?мір елестеді. ??ла?ына ??сты? ?уанышты ?и?уы келгендей болды. (С. Бегалин. ?ырды? жас т?легі.)  

3-тапсырма «Т?ра?ты с?з тіркестері» Б?л тапсырмада бірнеше т?ра?ты с?з тіркестері беріледі.Б?л с?здермен ана тілі п?нінен шы?армаларда таныс?анбыз. ?р топ?а  с?з тіркесі беріледі. Ойланып,ма?ынасын айтулары? керек.

1-топ: 1.?аба?ынан ?ар жауды (ашуланды) 2. Тонны? ішкі бауындай   (тату)

3.Ит ?лген жер (алыс) 4.Ар?а с?йеу-с?йеніш ету 5.К?зді ашып-ж?м?анша (тез,лезде6.Тая? сілтем жер (жа?ын) 7.Т?бесі к?кке жетті (?уанды) 8.Ине шаншар жер жо? (бос жер жо?) 9.?ой аузынан ш?п алмас (жуас)

10.С?ттен а?,судан таза-кіршіксіз таза,кін?дан аула?.

11.Бетінен оты шы?ты(?ялу) 12. Т?ймедейді т?йедей ?ылу  (?лкейту)

2-топ:

1.Барма?ын шайнау-?кіну

2.Ит ар?асы ?иянда-алыс

3.Ит терісін басына ?аптау-?рысу,бала?аттау.

4.Екі к?зі т?рт болды-?оры?ты

5.Т?бе шашы тік т?рды (?оры?ты

6.Бес аспап-?нерлі

7.Б?йректен сира? шы?ару-болмашы н?рседен шата? шы?ару.

8.Жер болу-?ялу

9. ?олы ашы?-жомарт

10.Бетке айту-шынды?ты к?зіне айту.

11. Сегіз ?ырлы, бір сырлы  (жан-жа?ты)

12. ??ла? т?ру (ты?дау)

3-топ:

1.Бауыр басу-?йрену

2.К?зді? шырымын алу-аздап ?йы?тау

3.А? сауса?-жал?ау

4.Жанары кетті-к?зіні? н?ры кетті

5. Сыр шерту-к??іл ??пиясын айту

6. Тісін ?айрау-ыза болу.

7. К?зі ала?андай болу-?ор?у.

8..?ас пен к?зді? арасында-тез

9.М?з?а отыр?ызу-алдау

10. Инемен ??ды? ?аз?андай  (?иын) 11.Тісін ?айрау  (?шігу, кектену)

12. Біреуді? ала жібін аттамау  (?рламау)

III-кезе?: «Тап?ыр болса? шешіп к?р».(?й тапсырмасы)

IV-кезе?:   « Б?л ?ай т?л?а?

1-топ:

1.?аза? балалар ?дебиетіні? атасы, ?лы ?стаз. 1841 жылы ?останай облысы, ?останай ауданында д?ниеге келген.  ?кесі  4- жасар кезінде ?айтыс болады да,  атасы Бал?ожа биді? т?рбиесінде ?седі.(Ыбырай)                    

2.7 жасында жетім ?алып,16 жасында ат жалын тартып мініп,Т?ркі еліні? ба?ыты ?шін бар- жо?ы 47 жасында опат бол?ан батыр кім?(К?лтегін)

3.Батыс ?аза?стан облысы,Ж?нібек ауданы,Нарын ??мда?ы Жас??с жері.Ол –а?ын,к?йші,сазгер.(Махамбет)

4.Семей ??ірі,Аяг?з ма?ында д?ниеге келген.Ол-жыршы,заманы туралы тере? тол?а?ан ойшыл. «Зар заман»а?ыны.Орыс отаршылды?ын жаны ауыра жырла?ан а?ын.(Дулат Бабатай?лы)

5.Ол-?аза? хал?ыны? бірлігін ны?айту?а ?лкен ?лес ?ос?ан ата?ты ?ш биді? бірі,?аза? хандары т?сында мемлекет бас?ару ісіне аралас?ан мемлекет ж?не ?о?ам ?айраткері.(?йтеке Би Байбек?лы)

2-топ:

1.Т???ыш ?скери ?алымы, ?лы саяхатшы, суретші, археолог, тарихшы, публицист, ?дебиетші,зерттеуші, географ, ойшыл, а?артушы – демократ, Европа?а ?аза? ?дебиеті мен м?дениетін ал?аш танытушы.(Шо?ан)

2.Ата?ты а?ын, а?артушы-педагог, аудармашы, ?аза? ?ліпбиіні? негізін ?ала?ан тілші ?алым. (А.Байт?рсынов)

3.Жамбыл облысы,Мойын??м ауданы.Ол—жыршы-жырау,халы?  а?ыны,ірі айтыскер а?ын.»Халы? поэзиясыны? алыбы»,16 жасында ?стазы С?йінбайдан бата ал?ан.(Жамбыл Жабаев)

4.Сыр бойында?ы Жанкент ?аласымен Сарыар?а алабы.Ол-?обыз атасы,к?йші,жыршы,?аза?ты? ал?аш?ы а?ыны . (?ор?ыт ата)

5.Ол-?аза?ты? мемлекет ж?не ?о?ам ?айраткері,?з Т?уке хан ??р?ан «Билер ке?есіні?»м?шесі,ата?ты шешен,Орта ж?зді? т?бе биі.(?азыбек би Келдібек?лы)

3-топ:

1. Ту?ан жері -  Семей облысы, Абай ауданы. Абай басшылы?ымен араб, парсы, т?рік, орыс тілдерін жетік ме?герген. 1905-1906 жылдары Меккеге ?ажылы??а бар?ан.

Поэмалары: «Нартайла?-Айс?лу», «?ал?аман-Мамыр», «Л?йлі-М?жн?н», «Е?лік-Кебек», «М?тыл?анны? ?мірі».

2.Отырар ?аласы.Ол-энциклопедист-?алым,а?ын,?дебиетші. «Шы?ысты? Аристотелі».(?л-Фараби)

3.С?О,?азіргі Ма?жан Ж?мабаев ауданы,Сасы? к?л ма?ы.Ол-?аза? ?ле?іні? д?лд?лі,а?ын.(М.Ж?мабаев)

4.Талды?ор?ан облысы,А?су ауданы.Ол-а?ын,жазушы,драматург,публицист,аудармашы.(Ілияс Жанс?гіров)

5.Жамбыл облысы,Жуалы ауданы,К?лбастау аулы.Ол-?лы Отан со?ысыны? аты а?ыз?а айнал?ан ?а?арманы,Ке?ес Ода?ыны? батыры,?Р Мемлекттік сыйлы?ыны? иегері,жазушы.?скери ?айраткері.(Б.Момыш?лы)

IV-кезе?: «Шешендік ?нер»

Ойын шарты.Т?ле биді? шешендігі.

Бір к?ні Т?ле би сапар шегіп,жол ж?реді.С?йтіп,А?ылбайды? ?йіне то?тайды.Т?ле биді жа?сы ?арсы алып,дастар?ан жайып,алдына бас ?келеді.Сонда Т?ле би ?олына пыша? алып,етті кесе бастайды,етті? бір м?ртын аузына салып,??ла?ы мен та?дайын Данаг?лге береді.

Тапсырма:Ал,енді топ м?шелері сіздер  ?алай ойлайсыздар Т?ле би не ма?сатпен Данаг?лге ??ла? пен та?дай берді.

Жауабы:Т?ле би Данаг?лге та?дай берген себебім дарынды да а?ылды шешен болсын деп бердім,ал ??ла? берген себебім,к?птеген шешендік с?здерді естіп,мені? ?сиеттерімді елге таратсын,-деп Т?ле би с?зін ая?тады.

5-кезе?:»С?з майталманы»

Б?л сайста топ басшылары ?з с?з ?нерлерін назарымыз?а ?сынады.Ал с?з ?неріні? та?ырыбы «Ана тілі?-ары? б?л!».Осы та?ырыпта ойыншылар ой ?рбітеді.Ма?саты-с?здерді ма?ыналы,мазм??ды ??рып,ойларын еркін,к?ркем с?збен жеткізу,тіл ??діреттілігін д?ріптеу.

Дайынды??а 5 минут уа?ыт беріледі.Уа?ыт ?ткен со? ойыншылар ?з шеберліктерін орта?а салады.

 Сайысты ?орытындылау.

?діл ?азылар ал?асына с?з беріледі.

Же?імпаздар марапатталады.