ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ - ?МІР ?АЖЕТТІЛІГІ

?азіргі та?да ?лем білім ке?естігіні? назарын аударып отыр?ан ?зекті м?селе балаларды? жеке с?раныстары мен ерекшеліктеріне ортаны?, отбасыны? ?атысуымен білім беру ?рдісіне толы? ?осуды ?арастыратын инклюзивті білім беру. Осы жа?анды? м?селеге ?лем ?алымдары мынадай аны?тама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлы? балаларды, соны? ішінде м?мкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім ?рдісіне толы? енгізу ж?не ?леуметтік бейімдеуге, жынысына, шы?у тегіне, дініне, жа?дайына ?арамай, балаларды айыратын кедергілерді жою?а, ата-аналарын белсенділікке ша?ыру?а, баланы? т?зеу-педагогикалы? ж?не ?леуметтік м??тажды?тарына арнайы ?олдау, я?ни, жалпы білім беру сапасы са?тал?ан тиімді о?ыту?а ба?ыттал?ан мемлекеттік саясат. Инклюзивті о?ыту – ерекше м??тажды?тары бар балаларды? жалпы білім беретін мектептердегі о?ыту ?рдісін сипаттауда ?олданылады. Демек, инклюзивті о?ыту негізінде балаларды? ?андай да бір дискриминациясын жо??а шы?ару, барлы? адамдар?а деген те?дік ?атынасты ?амтамасыз ету, сонымен бірге о?ытуды? ерекше ?ажеттілігі бар балалар?а арнайы жа?дай ?алыптастыру идеологиясы жатыр. Осы ба?ыт балаларды о?уда жетістікке жетуге ы?пал етіп, жа?сы ?мір с?ру жа?дайын ?алыптастырады.

Инклюзивті білім беру ба?дарламасы – м?мкіндігі шектеулі балалар?а мектепке дейінгі о?у орындарында, мектепте ж?не мектеп ?міріне белсене ?атысу?а м?мкіндік береді. Б?л ба?дарламаны Біріккен ?лттар ?йымыны? Бас Ассамблеясы ма??лдап, Б??-ны? Конвециясына 2006 жылды? 13 желто?санында енгізілді.

?аза?стан Республикасы Президентіні? «?аза?стан-2050» Стратегиясы ?алыптас?ан мемлекетті? жа?а саяси ба?ыты» атты хал?ына Жолдауында білім беруді дамыту мемлекеттік саясатты? басым ба?ыттарыны? бірі болып танылады.

Мемлекетті? білім беру саласында?ы саясатты? негізгі ?а?идаларында баршаны? сапалы білім алу?а ???ы?тарыны? те?дігі, ?рбір адамны? зияткерлік дамуы, психикалы?-физиологиялы? ж?не жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халы?ты? барлы? де?гейдегі білімге ?олжетімділігі жатады.

?аза?стан Республикасы «Білім туралы» За?ыны? 8-бабы 8-тарма?ында к?рсетілгендей мемлекет инклюзивті білім беруді іске асырып, даму м?мкіндіктері шектеулі азаматтарды? білім алуына, дамуында?ы ауыт?уды т?зетуіне ж?не ?леуметтік бейімделуіне жа?дай жасауды ?амтамасыз етеді.

Инклюзивті білім беру ж?йесіні? дамуы - ?аза?стан Республикасыны? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан білім беруді дамыту Мемлекеттік ба?дарламасыны? басым ба?ыттарыны? бірі болып табылады. Мемлекеттік ба?дарламаны ж?зеге асыратын іс-шаралар жоспары:

• инклюзивті білім беретін мектептер ?лесін артыру;
• ерекше о?ытуды ?ажет ететін балаларды? жалпы санынан инклюзивті о?ытумен ?амтыл?ан о?ушылар санын арттыру;
• 2020 жыл?а ?арай мектептерде м?гедек балалар ?шін к?тергіш жабды?тар, пандустар, санитарлы? б?лмелерде арнайы ??ралдар орнату, т?т?алармен, арнайы парталармен, ?стелдермен ж?не бас?а да арнайы компенсаторлы? ??ралдармен жара?тандыру ар?ылы «кедергісіз айма?тар» ??рылады;
• 3030 мектепте м?мкіндіктері шектеулі балаларды о?ыту?а ж?не т?рбиелеуге те? ?ол жеткізу ?шін жа?дайлар жасалады (мектептерде педагог-дефектологтарды?, балаларды психологиялы?-педагогикалы? с?йемелдеуді?, арнайы жеке техникалы? ж?не компенсаторлы? ??ралдарды? болуы).
• ?йде білім алатын м?гедек балалар жеке м?мкіндіктері мен ?ажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техникамен ж?не компьютерлік ?амтамасыз ету жина?тарымен ?амтамасыз етіледі.

Инклюзивті білім беру дамы?ан елдерде 1970 жылдан бастау алады, ал 90 жылдар?а ?арай А?Ш пен Еуропа ?здеріні? білім беру саясатына осы ба?дарламаны толы? енгізді. Елімізде арнайы білім беруді? бастауы ж?не тарихи ма?ызды болып 2002 жыл?ы «М?мкіндігі шектеулі балалар?а ?леуметтік д?рігерлік-педагогикалы? ж?не т?зету к?мегін к?рсету туралы» За?ын ?абылдауы болып табылады. Б?л за? актісіні? ?абылдануы мемлекет пен ?о?амны? дамуында б?зылысы бар балалар?а о? к?зімен ?арай баста?анын к?рсетеді. ?аза?станда инклюзивті білім алу?а ???ы?ы бар балалар:

• денсаулы?ында а?ауы бар балалар (м?мкіндігі шектеулі балалар, м?гедек балалар);
• ?леуметтік бейімделуі ?иын балалар (девиантты мінез-??лы?ты балалар);
• мигранттарды?, оралмандарды?, бос?ындарды? отбасыларынан шы??ан балалар.

М?мкіндігі шектеулі балаларды? инклюзивті сыныптар?а ?абылдануы ?аза?стан Республикасы ?кіметіні? 2013 жыл?ы 17 мамырда?ы №499 ?аулысымен бекітілген «Тиісті ?лгідегі білім беру ?йымдары ?ызметіні? ?лгілік ?а?идаларын, оны? ішінде балалар?а арнал?ан ?осымша білім беру ба?дарламаларын іске асыратын білім беру ?йымдары ?ызметіні? ?лгілік ?а?идаларын бекіту туралы» нормативтік н?с?амаларымен ай?ындал?ан. Жалпы білім беретін мектептердегі о?у ?дерісінде инклюзивті о?ыту жалпы білім беру ба?дарламалары бойынша ?Р МЖМС 1.4.002-2012 ж?не ПМПК ?сынымдарына с?йкес ж?зеге асырылады.

Арнайы мектеп, арнайы сыныптарда?ы о?у-т?рбиелік ж?мыс ?Р ?кіметіні? 2013 жыл?ы 17 мамырда?ы №499 ?аулысымен бекітілген арнайы білім беру ?йымдары ?ызметіні? типтік ережелерімен, ?Р Б?М 2013 жыл?ы 4 шілдедегі №258 б?йры?ымен бекітілген даму м?мкіндігі шектеулі балалар?а арнал?ан арнайы білім беру ?йымдары т?рлеріні? ?ызметіні? типтік ережелерімен, ?Р Б?М 2014 жыл?ы 25 а?панда?ы №61 б?йры?ымен бекітілген м?мкіндігі шектеулі о?ушылар?а бастауыш, негізгі орта, жалпы білім беруді? ?лгілік о?у жоспарларымен реттеледі.

Жалпы білім беретін мектептердегі инклюзивті сыныптар о?ушыларды? даму б?зылыстары т?рлері бойынша б?лінеді:

- есту ?абілеті б?зыл?ан балалар ?шін;

- к?ру ?абілеті б?зыл?ан балалар ?шін;

- с?йлеу тіліні? к?рделі б?зылыстары бар балалар ?шін;

- тірек-?оз?алыс аппараты б?зыл?ан балалар ?шін;

- психикалы? дамуы тежелген балалар ?шін;

- зияты б?зыл?ан балалар ?шін (же?іл ж?не шектеулі де?гейдегі а?ыл-ой тежелісі).

О?ыту білім алушыларды? психофизикалы? ерекшеліктері мен танымды? м?мкіндіктерін ескере отырып бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру ба?дарламалары негізінде ?зірленген арнайы білім беру ба?дарламаларын да ж?не жалпы білім беретін о?у ба?дарламаларын да пайдалану ар?ылы іске асырылады.

2014 жылы бастауыш білім де?гейіні? арнайы білім беру ба?дарламалары келесідей ба?ыттарда ?зірленген:

1. есту ?абілеті б?зыл?ан (естімейтін) о?ушылар ?шін;
2. есту ?абілеті б?зыл?ан (нашар еститін, кейіннен естімей ?ал?ан) о?ушылар ?шін;
3. к?ру ?абілеті б?зыл?ан (к?рмейтін, нашар к?ретін) о?ушылар ?шін;
4. с?йлеу тіліні? к?рделі б?зылыстары бар о?ушылар ?шін;
5. психикалы? дамуы тежелген о?ушылар ?шін;
6. же?іл а?ыл-ойы кем балалар ?шін;
7. орташа а?ыл-ойы кем о?ушылар ?шін.

Арнайы білім беру жалпы орта білім ж?йесіні? бір б?лігі болып табылады ж?не мемлекет арнайы білім беру ?ажеттілігіне ие т?л?алар ?шін білім алуда те? м?мкіндіктерді ?амтамасыз ету ма?сатында барлы? жа?дайларды жасайды. ?аза?стан Республикасыны? За?намасымен білім беру саласыны? негізін ?алаушы халы?аралы? ??жаттар?а с?йкес, м?мкіндігі шектеулі т?л?алар ?шін білім алуына те? ???ы?тар ?а?идасы ?арастырылады.

М?мкіндігі шектеулі балаларды? білім алуын дамытуда?ы кепілдіктері ?аза?стан Республикасыны? Конституциясында, ?аза?стан Республикасыны? «?аза?стан Республикасында?ы бала ???ы?ы туралы», «Білім туралы», «М?мкіндігі шектеулі балаларды ?леуметтік, медициналы?-педагогикалы? коррекциялы? ?олдау туралы», «?аза?стан Республикасында?ы м?гедектерді ?леуметтік ?ор?ау туралы», «Арнайы ?леуметтік ?ызметтер туралы» За?дарында бекітілген.

Елбасы «?аза?стан жолы - 2050: Бір ма?сат, Бір м?дде, Бір болаша?» Жолдауында: «М?мкіндігі шектеулі азаматтарымыз?а к?бірек к??іл б?лу керек». Олар ?шін ?аза?стан кедергісіз айма??а айналу?а тиіс. Бізде аз емес ондай адамдар?а ?ам?орлы? к?рсетілуге тиіс – б?л ?зімізді? ж?не ?о?ам алдында?ы бізді? парызымыз. Б?кіл ?лем осымен айналысады» деп елімізде инклюзивті білім беруді дамыту ?ажет екендігін ал?а тартады.