"Адæймаг æмæ æрдз"

Урочы темæ: Адæймаг æмæ æрдз.

Урочы нысантæ:

1. Ахуыргæнинæгты ныхасы рæзтыл бакусын.

2. Ахуыргæнинæгты зонындзинæдтæ фæфылдæр кæнын.

3. Ахуыр кæнын æрдз уарзын æмæ хъахъхъæныныл.

Урочы фæлгонц:

Мæргъты нывтæ, зарæг «Зæрватыкк», маскæтæ

Урочы цыд:

1. Организацион хай.

А - Уæ бон хорз! Абоны урок уын амондзынæн æз. Мæ ном Фатимæ Юрьевнæ.

Ахуырмæ сразæнгард кæнын:

А - Нæ урочы райдиан мæ фæнды базонын, цавæр зæрдæйы уагимæ æрбацыдыстут урокмæ, цæмæ йæм æнхъæлмæ кæсут?

С - Дзуæппытæ:

А - Мæн дæр фæнды, цæмæй нæ абоны фембæлд уа æхсызгон сымахæн дæр æмæ мæнæн дæр.

1. Зонгæ æрмæг зæрдыл æрлæууын кæнын.

Абон дæр та ныхас кæндзыстæм дарддæр хъæддаг мæргътыл.

Цавæр сыгъдæгдзуринæгтæ зонут хъæддаг мæргъты тыххæй?

1. Хъæдæй хъуысы цъиуты хъæр.

2. Цъиуты цъыбар – цъыбурæй

Хъустæ къуырма кæнынц.

3. Хъæуæй хъазты хъæр хъуысы,

Хъæдхой хъæндилмæ хъуызы.

4. Цъиу цъыбырттæг цъиуцъиугæнгæ бады.

5. Хъæдхой хъæды - хойы, хойы,

Булæмæргъ къуыззитт кæны.

6. Къупп-къупп – хъæдхой хойы,

Къупп-къупп – тæрс рæхойы.

Ахуыргæнæг: Æрлæууын – ма кæнæм нæ зæрдыл нæ базырджын хæлæртты нæмттæ. Раст сæ куы зæгъæм, уæд сын се ′взаг æмбарын райдайдзыстæм. Æмæ цæуыл ныхас кæнынц уый дæр базондзыстæм.

Æвдисын слайдтæ: хъæдхой – цы зонæм мах ацы хъæддаг маргъы тыххæй?

(дзæбæх кæны бæлæстæ алыхуызон зулчьытæй), зæрватыкк, хæрдмæдзог цъиу (быдырты æмæ фæзты цы зианхæссæг къуыдыркæлмытæ ис, уыдонæй дзæбæх кæны зæхх), булæмæргъ.

Ахуыргæнæг: Мæргъты нæмттæ раст загътат, се ′ взаг сын æмбарын райдыдтам. Ныр та цæуыл ныхас кæнынц, уымæ байхъусæм.

Слайд: Булæмæргъ æмæ зæрватыкк ныхас кæнынц.

Булæмæргъ æмæ зæрватыкк. (Атайты Ф.Ю.)

- Дæ бон хорз, булæмæргъ!

- Дæ бон хорз, зæрватыкк!

- Зæгъ – ма, булæмæргъ, цæмæн фæзæгъынц афтæ, ”Булæмæргъы, дам, йæ зарджытæ дарынц”,

- Æз æрбадын къалиуыл, мæ цыргъ бырынкъ фегом кæнын æмæ зарын райдайын. Мæ хъуырæй хъарм уæлдæф ракæлы. Уыцы уæлдæфмæ къогъотæ сæхæдæг мæ дзыхмæ тæхын байдайынц, ме взагыл аныхæсынц.

- Гъы, ничи кæсы ацы зондабимæ, зæргæ дæр кæны йæ зæрдæйы дзæбæхæн, хæргæ дæр йæ гуыбыны æхсызгондзинадæн

- Зæрватыкк, дæу та ”уалдзæджы фидиуæг” цæмæн хонынц?

- Æз куы æрбатæхын хъарм бæстæй, уæд æй фæзонынц адæм: зымæг фæци, ралæууыд уалдзæг. Райхъал æрдз. Бæстæ дидинæг фестад.

? Уæдæ цы базыдтам булæмæргъ æмæ зæрватыччы тыххæй?

Ахуыргæнæг: - Мæнæ цы фыссы хъæды газеты нæ зонынджын уыг, мæргъты царды хæбæрттæй.

Слайд: зонынджын уыг сывæллæттæн кæсы ног хабæрттæ.

Раздæр нырыккон боныхъæд зонæнтæ куы нæма уыди, уæд адæм мæргътæ сæхи куыд дардтой, уымæ гæсгæ зыдтой цавæр уыдзæни бон. Зæгъæм, зæрватыччытæ ныллæг куы тæхой, уæд уыдзæни къæвдабон.

Цæй тыххæй фæтæхынц ныллæг? Уымæн æмæ, цы къогъты хæрынц, уыдонæн сæ базыртæ ныууæззау вæййынц, ныуымæл вæййынц, æмæ ныллæгдæр тæхын байдайынц, зæрватыччытæ дæр сæхи дæлдæр уымæн æруадзынц.

Зæрватыччытæм дæ цæст куы дарай, уæ диссаг сты се′ууæлтæ.

Зæгъæм, Хъæрджынты Симæ йæ ног чиныг «Мах стæм æрдзы хъæбултæ», афтæ фыссы:

Зæрватыччытæ дон нуазынц тæхгæ-тæхын уарыны рæстæг. Иннæ мæргътæ къæвдайæ æмбæхсгæ бакæнынц, зæрватыччытæ та сæ лæппынты уыцы рæстæг дон нуазыныл ахуыр кæнынц…Нæ фыдæлтæй нын баззад, зæрватыкк, дам, уалдзæджы фидиуæг у, зæгъгæ. Афтæ фæзæгъынц, зæрватыкк, дам, йæ ахстон цы хæдзары скæны, уый амондджын вæййы.

Уыцы амондхæссæг зондджын, хъæлдзæг хъæддаг маргъыл фыста йæ æмдзæвгæйы Къоста.

Бакæсум-ма йæм …

Зæрватыкк.

Зæрватыкк – æнæхъыг

Æнæмаст цæрæг!

Дæ зарæг – нæ дарæг,

Нæ уалдзæггæнæг!

Хъæлдзæгæй, æвзыгъдæй

Фæхæтай фæрнæй,-

Нæ хæхты, нæ бæсты

Æлдар кæмæн нæй!

(Къоста).

- Цавæр цæрæг хоны Къоста зæрватыччы? Æнæхъыг, æнæмаст

- Куыд зæгъы йæ зарæджы тыххæй?

- Цавæр арфæтæ кæны цъиуæн?

Хъæлдзæгæй, æвзыгъдæй

Фæхæтай фæрнæй,-

- Цæмæ хæлæг кæны зæрватыкмæ? Сæрибар цардмæ, æлдар кæмæн нæй.

Зæрватыкк йæ зарджытæй адæмы зæрдæйы æхсызгондзинад уадзы.

Ахуыргæнæг: - Ацы зондджын маргъæн хъуамæ мах дæр йæ зæрдæ барухс кæнæм зарæгæй.

Байхъусут уал мелодимæ. Ныр та йæ афæлвардзыстæм азарын.

♫Зарæг ”Зæрватыкк”. Къоста

Абоны урочы райдиан афтæ загътат урочы нæ фæнды ног зонындзинæдтæ райсын, зæгъгæ. Цы базыдтат ногæй нæ абоны урочы? Цы пайда хæссынц хъæддаг мæргътæ адæймагæн? Адæймагæн та йæ бон куыд у æрдзæн баххуыс кæнын?

Зымæджы цъиутæн хæрæндонтæ саразын. Уалдзæджы цъиутæн ахстæттæ скæнын, базилын бæлæстæм.

Хатдзæгтæ:

Æрдзы мидæг алцыдæр у бæлвырд фæткæвæрдмæ гæсгæ арæзт. Уыцы фæтк куы фехæлы истæй, кæнæ искæй аххосæй, уæд зынтæ æййафы æрдз æнæхъæнæй дæр. Адæймаг хъуамæ ма рох кæна, йæхæдæг дæр æрдзы хъæбул кæй у. Æрдз нæ дарæг кæй у, æмæ йæ хъæуы хъахъхъæнын.

Кæд ма уæ исты базонын бафæнда мæргъты, кæнæ цæрæгойты цардæй, уæд мæнæ ацы чиныджы ссардзыстут бирæ цымыдисаг æрмæг. Æмæ нын уæ зæрдæмæ тынгдæр цы радзырдтæ фæцæуой, уыдон радзурдзыстут иннæ урочы.

Чи зоны уæ искæйы бафæнда ныффыссын радзырд, кæнæ æмдзæвгæ хæдзарон маргъ, кæнæ цæрæгойы тыххæй, уæд уæ бон у саразын мæнæ ахæм гыццыл чиныг нывтимæ.

4