Атайын психологиянын тарыхы

Атайын психологиянын

өнүгүү тарыхы

окутуучу Исмаилова Г.Дж .

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• Атайын психология - (лат. Specialis - атайын) нерв системасынын калыптанышындагы жана иштешиндеги тубаса же туулгандан кийин пайда болгон кемтигине байланыштуу нормалдуу психикалык өнүгүүдөн четтөө менен мүнөздөлгөн адамдарды изилдөөчү психологиянын бөлүмү (тармагы).

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

Психикалык жана физикалык жактан мүмкүнчүлүгү чектелген

адамдардын психологиялык өзгөчөлүктөрү жөнүндө биринчи маалымат

фантастикалык чыгармаларда жана философиялык адабияттарда,

ошондой эле байыркы жана орто кылымдардагы медициналык

трактаттарда кездешет.

Бул маалымат, албетте, сыпаттамалуу жана эмпирикалык байкоолордун

маалыматтарын чагылдырган, негизинен субъективдүү. Алар негизинен

көзү азиздер менен дүлөйлөрдү билдирет

• 19-кылымдын ортосунда гана акыл-эси кем адамдарга медициналык жардам көрсөтүү аракеттери менен байланышкан акыл-эс бузулуулары жөнүндө илимий изилдөөнүн биринчи натыйжалары пайда болгон.
• Франциялык психиатр Ж.Э.Д. Эскирол 1839-жылы акыл-эси кем адамдар жөнүндө эки томдук эмгек жарыялаган, анда психикалык артта калууга байланыштуу медициналык, гигиеналык жана медико-социалдык көйгөйлөрдүн арасында олуттуу орунду психологиялык маселелер ээлеген.
• Психикалык жактан артта калуу (ал кезде идиотия деп аталган) алгач психикалык оорудан айырмаланган, өнүгүүнүн бузулушунан келип чыккан жана сөзсүз түрдө акыл-эс бузулуулары менен коштолгон туруктуу абал катары аныкталган. Эскиролго чейин психиканын артта калуусу психоздун бир түрү деп эсептелген.

• Психиатриянын алкагында, акыл-эси кем адамдарга уюшкандык менен билим берүү башталды.
• Анын негиздөөчүлөрү, 19-кылымдын экинчи жарымында иштеген француз психиатрлары Ж.Итард жана Э.Сегуин акыл-эси кем адамдардын психологиялык өзгөчөлүктөрүн изилдөөгө олуттуу көңүл бурушкан.

• Сегуин эрк чөйрсунүн жетишсиздигинин көрүнүштөрүнө кенири көңүл бурган, жана аларды психикалык артта калуучулукту изилдөөдө психикалык кемчилдиктерди калган кемтиктерди аныктоо учун алдыңкы белги деп эсептеген.

• 19-кылымда Франциянын Элге билим берүү министрлиги жалпыга башталгыч билим берүүнү милдеттүү түрдө киргизиген.
• Элге билим берүү министрлиги акыл-эси кем балдарды атайын класстарга жөнөтүү максатында аларды тандоонун принциптерин жана методикаларын иштеп чыгуу боюнча комиссия түзүгөн.
• Бул комиссиянын курамына көрүнүктүү француз психологу А.Бине жана психиатр Т.Симон кирген. Министрликтин көрсөтмөлөрүн аткарып, Бине жана Саймон акыл-эси кем балдардын өзгөчөлүктөрүн мүнөздөөчү олуттуу материалдарды топтошкон жана аларга диагноз коюунун принциптерин "Анормалдуу балдар" деген китебине жазып чыгарышкан. Бул китептин котормосу Россияда 1911 жылы басылып чыккан.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

Сокурларга жана дүлөйлөргө байланыштуу психологиялык чыгармалар

20-кылымдын башында гана пайда болгон.

Келгиле, алардын айрымдарын атап өтөлү. Алгач орус окумуштууларынын эмгектерин белгилеп кетүү керек:

1. окутуучу А.В.Биртлев "Сокурлардын сезуусу жөнүндө" (1901),

2. психолог А.А.Крогиус "Сокурлардагы алтынчы сезим" (1907) жана

"Сокурлардын акыл дүйнөсүнөн. 1-бөлүк», «Сокурлардагы кабыл алуу процесстери "(1909) , "Сокур музыкант"

3. В.Г.Короленко «Көзү соо адамдардын азиздердин психологиясына тушунуу аракеттери» (1916).

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

Атайын психологиянын өнүгүшү үчүн бала чагынан угуусун жана көрүүсүн жоготкон америкалык жазуучу Э.Келлердин "Оптимизм" (1910) жана "Менин жашоомдун окуясы" (1920) деген эмгектери менен бирге Немец окумуштуусу психолог К.Бурклендин Сокурлардын психологиясы, (1924) деген китептери чоң мааниге ээ болгон. Бул китептерде окумуштуулар угуусун жана

көрүүсүн жоготкон адамдардын ички дүйнөсүн чагылдырышкан.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• Андан ары акыл-эс жана дене-бой жагынан мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын психологиялсын изилдөөлөр барган сайын тездик менен жүрүп баштаган.
• Бул изилдөөлөрдүн көпчүлүгү акыл-эси кем адамдар жөнүндө болгон, жана мектеп жашындагы балдардын психикасынын таанып-билүү процесстерине арналган.
• Бул изилдөөлөрдүн жыйынтыгында атайын психологиянын «ОЛИГОФРЕНОПСИХОЛОГИЯ» (акыл-эси кем) деген тармагы калыптанат.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• 1930-1940-жылдары балдардын сүйлөөсүнүн бузулушун изилдөөлөр активдуу болот.
• Бул жылдары И.А.Соколянский жана А.В.Ярмоленко атуу окмуштуулар баштаган дүлөй жана сокурлар адамдарды психологиялык изилдөө өтө маанилүү теориялык жана практикалык мааниге ээ болгон.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• 1960-жылдары өнүгүү мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын эмгекке даярдыгынын жана эмгек болго жөндөмдүүлүгүнүн психологиялык жактарын изилдөө иштери болго.

• Ошол эле учурда, угуусу, көрүүсү начар, акыл-эси кем балдардын жана өспүрүмдөрдүн, жана ошондой эле таяныч-кыймыл аппараты майып балдардын инсандыгын изилдөөгө арналган бир катар эмгектер мгектер пайда болгон.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

Ошол эле учурда, окутууда туруктуу кыйынчылыктары бар балдарды

психологиясын изилдөө башталат жана кеңири жайылтылат.

Ушул топтогу балдарды медициналык, нейропсихиатриялык изилдөө

менен тыгыз кызматташтыкта ​​жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн натыйжасында

акыл-эси артта калган балдар айырмаланып, атайын психологиянын

«Акыл-эси артта калган балдар» деген жаңы тармагы калыптанат.

Атайын психологиянын тарыхында 1970-жылдары дагы бир жаңы багыт пайда болгон.

Ал эрте балалык аутизм оорусу менен ооруган балдарды психологиялык изилдөө болгон.

Топтолгон эксперименталдык маалыматтардын негизинде акыл-эси кем балдардын психологиясы, дүлөйлөрдүн психологиясы жана тифлопсихология (көзу азиз) балдардын психологиясы боюнча окуу китептер, эмгектер жарык пайда болгон.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• ХХ кылымдын башында өнүгүү мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды "анормалдуу балдар" деп аташкан. Бул терминди орус жана чет өлкөлүк психологдор, психиатрлар жана невропатологдор (А. Бине, Г.Я. Трошин, Г.И. Россолимо) колдонушкан. Дээрлик ошол эле учурда "кемтик балдар" түшүнүгү колдонула баштаган (В.П. Кащенко, Л.С. Выготский ж.б.).

• 1930-жылдардын аягында. өнүгүүнүн бардык кемчилдиктерин камтыган "анормалдуу балдар" термини киргизилген.
• Согуштан кийинки мезгилде "дефект" термини "дефектология" терминде сөз жасоочу катары гана калат.
• Терминологиялык өзгөрүүлөр чет өлкөлөрдө да болуп, ал жерде ХХ кылымдын 60-жылдарында "Анормалдуу балдар" терминине окшош терминдер менен катар, "өзгөчө балдар" түшүнүгү колдонула баштаган. Бул термин өнүгүү жагынан мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды да, мыкты жөндөмдүү балдарды да бириктирген.

.

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• Физиологиялык жана акыл-эс бузулуулары бар балдарды окутуу боюнча ыкмалардын өнүгүшүнө АКШда жана башка кээ бир өлкөлөрдө адис эмес адамдардын арасында "маркировкадан" оолак болууга умтулууга байланыштуу, "жеке муктаждыктары бар балдар" деген түшүнүк колдоно баштаган. Кийинчерээк ал «өзгөчө муктаждыктары бар балдар» деген түшүнүк болуп өзгөргөн. Айта кетчу нерсе бул түшүнүк таланттуу балдарды да камтыйт.
• Бул түшүнүк "өзгөчө билим берүү муктаждыктары бар балдар" опциясына да тиешелүү.Анткени ошол учурда коом "Мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын укуктары жөнүндө" жана "Акыл-эси артта калган адамдардын укуктары жөнүндө« мыйзамдарга таянып, кемчиликти көрсөткөн терминдерди колдонуудан баш тартуу керектигин түшүнүп, кемсинткен аныктамалар катары кабылдана баштадган терминдерден баш тартуу боюнча сунуштар киргизилген.
• Бул түшүнүк биздин өлкөдө атайын билим берүү жөнүндө мыйзам долбоорун иштеп чыгууда колдонулат. Анткени ар бир мамлекттте Конституция боюнча майып адамдар башка соо адамдар эле ошол өлкөнун жараны болуп эсептелинет, жана баардык укуктары сакталуу .
• Бирок, азыркы убакытта "анормалдуу балдар", "анормалдуу өнүгүү" илимий бул түшүнүктөр ушул тармактын адистери тарабынан колдонула бергендиктен, алар дисциплиналар аралык байланыштын тилинде дагы колдонулуп келе жатат.

• Тиешелүү, атайын билим берүү мекемелери түзүлгөндөн бери, өнүгүүнүн ар кандай бузулуулары бар балдарга атайын билим берүү практикасынан келип түшкөн сурамдар, биринчи кезекте, когнитивдик процесстерди психологиялык жактан изилдөөгө түрткү берди.
• Бул балдардын материалды өздөштүрүүдөгү мүмкүнчүлүктөрүн түшүнүү, атайын мектептерде, класстарда жана мектепке чейинки мекемелерде окутуунун мазмунун жана усулдарын негиздөө жана иштеп чыгуу үчүн керек болгон .

Атайын психологиянын өнүгүү тарыхы

• Көрүү, угуу, сүйлөө, сөөк-кыймыл системасынын бузулуулары, акыл-эс кемтиги, эмоционалдык-эрктик бузулуулары бар адамдар жөнүндө психологиялык билимдин заманбап деңгээли психологиялык билимдин өзгөчө чөйрөсү - Атайын психология катарында белгиленип келе жатат.

• К ө н ү л
• бурганыздарга
• рахмат!