Балдар психологиясы жана анын өнүгүшү, 1-3 жаш

 Тема:  1 жаштан 3 жашка чейинки балдардын психологиясы

Максаты: Баланы 1 жаштан 3 жашка чейин кантип чоңойтуу, өнүктүрүү жана эмнеге көңүл буруу .

Наристелердин 1—3 жаштагы  өнүгүүсү, анын оюн-зоок чөйрөсүнө катышуусу менен жүрөт. Социалдык жана эмоционалдык өнүгүүнү тездетүү үчүн балада логикалык ой жүгүртүүнү, ошондой эле таанып-билүү ишмердүүлүгүн өркүндөтүү керек. Эгерде оюн учурунда чоңдор, өзүнөн чоң сүйлөгөн балдар менен аралышып байланышса, бала эрте сүйлөгөнгө аракет жасай баштайт.

Ал учурунда дүйнөнү көзү, колу, оозу менен тааный баштайт.  Эгерде ата-энелер ымыркайларына кандайдыр бир маалыматты жеткиргиси келсе, жагдайды жомоктун негизинде оюнчук оюнчук сымал эффективдүү модельдей турган болсо, анда баланын ага эмнени айткысы келгенин түшүнүүсү оңой болот. Бала сөзсүз түрдө сезимталдуу болушу 1 жашка чейин көрүү угуу системасы  так  даана иштей баштайт.  Мисалы, кичине кыймыл аракеттерди, шыбырт үндөрдү так даана угушат, жогорулардын негизинде эс алуу учурунда бат бат ойгонуусунун негизи катары эсептелет.

Өздөрүнун ыңгайсыз абалынан ыйлаган учурунда сооротуу үчүн болгон катуу добуштуу оюнчуктар, катуу кыйкырыктар баланын кулагындагы мембраналарды акырындап иштенчыгарганы ата энеге сезилбейт, ошонун негизинде угуу, көрүү системасы акырындап начарлай баштайт. Демек, катуу үндөр болбойт.  Ал 1,5 жашка чейин уланат. Акырындап тамактануусу, кыймыл аракетинин өрчүшүнөн 1,5 жашынан баштап окшоштуруу методу менен бала өнүгө баштайт, башкача айтканда өзүнөн чоңдордун кыймыл аракетин жасап, сүйлөө муундарын кайталоо менен алек  боло баштайт, ошондуктан так даана сүлөө абзел. Жогорулардын эсебинен  ата-энелер баланын тил албашы, начар тамактануусу жана кеч укташына нааразы. Бул учурда сүйүктүү каарман менен аналогияны тартуулоо ынгайлуу. Мисалы, даам татуусунда салыштырмалуу ой жүгүртүү менен баланын сүйүктүү мүнөзүн туураганын кайталап, жакшылап тойгузуунун аракетин жасаш керек, тамактануусу жакшы болсо ушунчалык күчтүү жана эр жүрөк болот.

Бул куракта бала катаал тыюу салууну өтө  начар кабыл алат. Ал эмне үчүн мындай же эмне кылуу мүмкүн эмес экендигин түшүнбөйт, демек, ар бир тыюу салуу жеткиликтүү болбойт. Бала үчүн түшүнүктүү  ынгайлуу жагдай түзүү үчүн кунүмдүк жашоо регламентин такай сактоо зарыл экендигин эске алышыбыз керек.

1,5-3 жашында наристе барган сайын кызыктуу өнөрлөрүн көрсөтө баштайт. Ал кандайдыр бир буюмду карап чыгат, бардыгын көтөрүп алып, оозуна салып, анын кандай сезилгенин, эмне болгонун жана аны кантип колдонсо болорун түшүнгүсү келет.

Эң чоң ката: ата-энелер ымыркайдын колунан бардык нерсени алып кетүүгө аракет кылышат, ошонун эсебинен баланын нерв системасына катуу таасир этүүсү менен ооруга чалдыгышы  шектүү жана  күнүмдүк көндүмүнүн өзгөрүүсүнө алып келет. Кооптуу буюмдарды алып коюда  ынгайлуу окшош буюмга алмаштыруу зарыл экендиги баланын калыптануусуна зор таасири тыянактуу.

Мүмкүн болушунча тиш жаруу учурунда тиштөөгө ынгайлуу медициналык оюунчуктарды колуна карматуу керек. Ошондой эле майда түстүү оюнчуктар үзгүлтуксүз жанында болуусу булар үчүн ынгай эсептелип, чачып ойноосуна шарт  түзүлүү менен ошол нерселерге алек болушат.

2-3 жашында кыймылдоочу оюнчуктарга көңүлдөрү бурулуп, кызыктуу көзгө урунган  нерселерди өзү жасоого ымтыла баштайт жана көргөн кызыктуу буюмдарды өзүнүкү кылып бирөөдөн коргой баштайт, бул учурларында да нервин абайлоо зарыл.Ушул учурларда бала өзүнүн тажрыйбасын жана көндүмдөрүн өрчүтөт.

Эгер ага бардык нерсени жасоого тыюу салынса, анда анын андан аркы кыймыл аракетин, байланыштарын үзө баштаганын байкоого болот, анда биз баланын эркиндик дүйнө таануусуна бөгөттөгөн болобуз. Тыюу салынган интонация ар дайым эмес, зарыл учурларда гана болушу керек. Бала куурчак, автоунаа жана мамалак менен гана ойнобостон, көзүнө көрүнгөн үй тиричилик буюмдары менен ойноого кызыкдар. Кээ бир чоң кишилер үчүн баланын идиш, журнал, баштык же оюн ойноо үчүн баскычты чогултуп жатканы таң калыштуу, бирок, ал көргөнүн эсине түшүрүп жасаганын эске алышыбыз керек. Ошол мезгилдерде коопсуз болбосо жасап жатканына тыюу салуу болбойт 10-15 мүнөттө өзүнүн шартын өзгөртөт ошондо аракет жасоого болот.

Баланын бир нерсени жутуп же жутуп албашы үчүн, ар дайым оюндарын көзөмөлгө алган жакшы. Азыр ал керектүү көндүмдөрдү калыптандыруу учуру катары эсептөөгө болот. Бала багууда энелерге дүйнө жүзүндө баланы 3 жашка чейин багып  өстүрүү эне бала үчүн шарттар түзүлүп берилген. Бирок кээ бир учурларда турмуш тиричиликтин себебинен көпчүлүк энелер 1,5-2 жашынан эле бала бакча же атайын багуучу жалдап бактырышат, бул баланы тарбиялоодо түздөн түз үзгүлтүккө учарагандыгын белгилей кетишибиз керек. 

1-3 жашка чейин балдардын кыймыл аракети боюнча кыз бала эркек балага караганда айырмаланып кыймыл аракети активдүү болот. Жогорудагы графага байланыштуу жүрүм туруму дүйнө таануусу эрте  өнугөт...