Рабочая программа якутского языка 5-6 класса

МБОУ «Чериктейская средняя общеобразовательная школа им. В.Ф. Афанасьева-Алданского»»

УТВЕРЖДЕНО: ПРИНЯТО: СОГЛАСОВАНО: Директор школы Руководитель МО зам. директора по УВР

___________ Ушницкая В.В. ________________Шелковникова А.Н. _____________ Лугинова Л.Е.

« » _______________ 2015г. « » ________________ 2015г. « »________________ 2015г.

Рабочая программа

по языку саха

5 класс

на 2015-2016 учебный год

Составитель:

учитель якутского языка и литературы

Шелковникова Аграфена Николаевна

2015

Быһаарыы сурук

Саха тылыгар үлэлиир программа Саха Республикатын 2012 сыллаа5ы Базиснай Үөрэх былааныгар тирэ5ирэн оңоһулунна. Региональнай (национальнай-региональнай) компоненынан көрүллүбүт чаастар толору ыытыллаллар.

Саха тылыгар үэлиир программа Семенова С.С. уо.д.а. «Саха тыла: 5-11 кылаас. Сахалыы оскуола программатынан» (Дьокуускай: Үөрэхтээһини сайыннарар ин-т изд-та, 2000.-64с.) оңоһулунна. Программаны Үөрэх министерствотын учебнай-методическай сэбиэтэ бигэргэппит.

Саха Республикатыгар оскуола5а саха тылын үөрэтии государственнай суолталаах икки докумуоңңа оло5урар:

1. 1992 с. муус устар 4 күнүгэр ылыллыбыт Саха Республикатын Конституциятын 46-с ыстатыйатыгар «Саха Республикатын государственнай тылларынан саха уонна нуучча тыла буолаллар» диэн суруллубута. Ол аата саха тыла үөрэххэ, үлэ5э-хамнаска, дьыала-докумуон толоруутугар, общественнай олох бары эйгэтигэр толору туттуллар бырааптаах тыл буолар.

2. СР Правительствота 1991 с. ыам ыйын 23 күнүгэр «Саха Республикатын национальнай оскуолаларын саңардан сайыннарыы концепциятын» бигэргэппитэ. Концепция о5о кыра сааһыттан орто оскуоланы бүтэриэр диэри төрөөбүт тылынан иитиллэр, үөрэнэр конституциянан көрүллүбүт демократическай быраабын олоххо киллэрэр принциби тутуһар.

О5о төрөөбүт тыла үөрэ5и-билиини кэбэ5эстик ылынар, өйө-толкуйа тобуллар, майгыта-сигилитэ олохсуйар, айар-тутар дьо5ура сайдар айыл5аттан айыллыбыт эйгэтэ буолар.

Норуот олорбут оло5о, тыына-дьыл5ата тылыгар сөңөн сылдьар. О5о төрүө5үттэн ийэ тылын эйгэтигэр иитилиннэ5инэ, омук кутун-сүрүн, өр үйэлэргэ муспут муудараһын этигэр-хааныгар иңэринэр, төрөөбүт тылын, бэйэтин омугун ытыктыыр-харыстыыр киһи буолар. Ийэ тыллаах киһи атын омук дьонун кытта тэңнээ5ин билинэн, дьиң интернациональнай тыыңңа иитиллэр.

Хайа да омук төрөөбүт тылын билэр, таптыыр, сыаналыыр кэнчээри ыччаттаах буолла5ына, салгыы сайдар, бар5арар кыахтанар. Тыл - бүтүн норуот национальнай баайа, кэлэр кэскилэ.

Саха тыла - саха оскуолатыгар үөрэх тыла, билии-көрүү төрдө буолар. Үөрэнээччи тыл үөрэ5ин туһунан сүрүн өйдөбүлэ, ситимнээн саңарар үөрүйэ5э, ырытар-толкуйдуур, оңорон көрөр дьо5ура маңнай төрөөбүт тыл уруогар олохсуйар.

Онтон салгыы о5о атын үөрэх предметтэрин ис хоһоонун төрөөбүт тылынан ордук чэпчэкитик өйдүүр. Билиитэ-көрүүтэ кэңээн истэ5ин ахсын тылын саппааһа байар, онон атын предметтэри сахалыы үөрэтии төрөөбүт тылы баһылыырга көмөлөһөр.

Төрөөбүт тылын үчүгэйдик билэр үөрэнээччи ол өйдөбүлүгэр, сатабылыгар, үөрүйэ5эр тирэ5ирэн, нуучча тылын, омук тылларын эмиэ түргэнник үөрэтэр. Хас да тылы билэр киһи информацияны ылар, туһанар кыа5а улам улаатын иһэр.

Ити курдук саха тылын оскуола5а үөрэтии бары предметтэри үөрэтиини кытта быһаччы ситимнээх, онно акылаат буолар ураты суолталанар.

Итинэн сибээстээн саха тылыгар үөрэтии программата орто оскуоланы бүтэрэр үөрэнээччигэ маннык ирдэбили туруорар:

1. Үөрэнээччи үлэ5э-хамнаска, дьыала5а-куолуга, общественнай олоххо төрөөбүт тылынан хомо5ойдук кэпсэтэр, санаатын сааһылаан этэр, суруйар.

2. Саха тылын үөрэ5ин, тыл культуратын туһунан өйдөбүлү ылар, литературнай нуорманы билэр, төрөөбүт тылын бар5а баайын сыаналыыр, сатаан туһанар.

3. Ийэ тылын баайынан, кэрэтинэн киэн туттар, төрөөбүт тыла сайдарын туһугар туруулаһар, кэлэр көлүөнэ5э тириэрдэр ытык иэстээ5ин өйдүүр.

Орто сүһүөх оскуолаҕа саха тылын үөрэтии сыала соруга:

1. – төрөөбүт тылы ис сүрэҕиттэн ытыктыырга; араас эйгэҕэ, түгэҥҥэ бодоруһуу үөрүйэҕэр, аныгы уопсастыбаҕа сиэри-майгыны тутуһууга иитии; төрөөбүт тыл кэрэтин иҥэрии;

2. – үөрэххэ, күннээҕи олоххо төрөөбµт тылы олохтоохтук туттарга үөрэтии; бодоруһар үөрүйэҕин сайыннарыы, тылын-өһүн сайыннарар баҕатын үөскэтии; үөрэх дэгиттэр дьайыыларын (туох сыал-сорук туруорунан үөрэнэрэ, былаанныыра, тылын-өһүн хонтуруолланара, көннөрүнэрэ; билиини араас тылдьыттан, литэрэтиирэттэн БИЭни (биллэрэр-иһитиннэрэр эйгэни), Интэриниэти киллэрэн туран сатаан ылара);

3. – тылы үөрэтии систиэмэтин, туттуллуутун туһунан билиини, тыл истилиистикэлии уратыларын иҥэрии; тыл көстүгүн өтө көрөр, ырытар, тэҥниир дьоҕуру сайыннарыы; тыл саппааһын байытыы; литэрэтиирэлии нуорманы тутуһарга уһуйуу.

Төрөөбүт тылы оскуолаҕа үөрэтии

Оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии предметэ- саха литературнай тыла. Литературнай тыл хайа да омукка тыл сайдыытын саамай үрдүк көстүүтэ. Литературнай тыл диэн норуот бүттүүн билэр, харыстанар бигэ нуормалаах, араңаламмыт араас истииллээх, тыл талыллыбыт, нарыламмыт, чочуллубут көрүңэ буолар.

Билиңңи үөрэх этэринэн, тылы билии икки таһымнаах:

1. литературнай тыл нуорматын баһылааһын, ол аата тыл фонетическай, лексическкэй, грамматическай сокуоннарын билии;

2. тыл культуратын ирдэбилин, стилистикатын билии, а.э. тыл олоххо туттуллар сиэрин, үөрүйэ5ин, быраабылатын тутуһан саңарыы, суруйуу.

Итиннэ олоҕуран, билигин саха тылын орто оскуолаҕа үөрэтии икки хайысханы тутуһар:

а) саха тылын үөрэҕин туһунан өйдөбүлү, литературнай тыл нуормаларын билии;

б) тыл культуратын, стилистика ирдэбиллэригэр тирэҕирэн, ситимнээн саңарар үөрүйэҕи (ситимнээх саңаны) сайыннарыы.

Онон саха оскуолатыгар саха тылын үөрэтии функциональнай хайысхалаах принциби (принцип функциональной направленности)

тутуһар. Саха тылын үөрэтии маннык ис хоһоонноох буолар:

Лексиканы үөрэтии саха омук тылын бар5а баайын арыйан, тылы араас эйгэҕэ, араас сыалга-сорукка сатаан туттар кыаҕы биэрэр.

Фонетика салаата саха тылын дорҕоонун ураты айылгытын көрдөрөн, саха тылын үйэлээх үгэстэрин харыстыырга олук охсор.

Морфология араас саңа чааһа үөскүүр уонна уларыйар халыыбын үөрэтэн, тыл литературнай нуорматын арааран билэргэ уонна

тутуһарга үөрэтэр.

Синтаксис сахалыы этии эгэлгэ арааһын билиһиннэрэн, үөрэнээччи саныыр санаатын толору этэригэр, ситимнээх саңата сайдарыгар төрүт буолар.

Таба суруйуу уонна сурук бэлиэтин быраабылата сахалыы сурук тыла халбаңнаабат биир бигэ көрүңнээх, түргэнник өйдөнөр буоларын хааччыйар.

Тыл культурата, стилистика уонна функциональнай истиил өйдөбүллэрэ үөрэнээччи саңарар саңата ыраас, хомоҕой, этигэн, үрдүк культуралаах буоларыгар көмөлөһөр.

Билиңңи кэмңэ икки-үс тылы үөрэтэр, билэр саха саңарар саңатыгар атын тыл сабыдыала күннэтэ күүһүрэн иһэр, онтон саха тыла сыыһырар, дьадайар, иинэр-хатар, литературнай нуормата айгырыыр, устунан туттуллубат буолар, умнуллар кутталга киирэр. Ол иһин билигин орто оскуолаҕа саха тылын литературнай нуорматын билии, баһылааһын суолтата улаатар, күннээ5и олоххо бара турар процестары кытта ситимнээн үөрэтэр үрдүк ирдэбил турар.

Саха тылын орто оскуола5а үөрэтии маннык сыалы - соругу туруорар:

1. Саха тылын барҕа баайын, тутулун, уратытын оҕо өйүгэр-сүрэҕэр тиийэр курдук арыйан көрдөрүү.

2. Орто оскуоланы бүтэрэр үөрэнээччигэ араас эйгэҕэ, араас наадаҕа сахалыы сатаан саңарар, суруйар дьоҕуру иңэрии.

3. Саха тылын талыы-талба кэрэтин биллэрэн, ийэ тылын сөбүлүүр, харыстыыр, төрүт культуратын биһириир, омугун сыаналыыр,убаастыыр ыччаты иитэн таһаарыы.

Саха тылын 5-9 кылааска үөрэтии ис хоһооно икки сүрүн часка арахсар:

1. тыл үөрэҕэ, ол аата тыл тутулун, үгэс буолбут салааларын (лексиканы, фонетиканы, морфологияны, синтаксиһы) үөрэтии;

2. ситимнээх саңа, ол аата тиэкис тутулун, саңарар саңа тиибин уонна истиилин билии.

Үөрэх сатабылларын (метапредметные результаты) иҥэрии түмүгэ:

саҥарар саҥа бары көрүҥүн баһылааһын:

1)Истии (аудирование) уонна ааҕыы:

- тылынан уонна суругунан иһитиннэриини сөпкө өйдөөһүн (бодоруһууну, тиэкис тиэмэтин, сүрүн санаатын; сүрүн уонна эбии иһитиннэриини);

- араас көрүҥнээх, истииллээх тиэкиһи сатаан ааҕыы;

- араас көрүҥнээх, истииллээх тиэкиһи сатаан истии;

- араас иһитиннэриини сатаан булуу, биллэрэр-иһитиннэрэр эйгэни, Интэриниэти киллэрэн туран;

- чопчу тиэмэҕэ матырыйаалы наардааһын; иһитиннэриини бэйэ көрдөөн булуута, ону сатаан тиэрдии;

- дьон саҥарар саҥатын ис хоһоонунан, истилиистикэлии уратытынан тэҥнии тутан быһаарыы.

Саҥарыы уонна сурук:

- үөрэх хаамыытыгар туох сыал-сорук турарын сатаан быһаарар (биирдиилээн уонна кэлэктиибинэн), үлэни бэрээдэгинэн аттарар, түмүгүн сатаан сыаналыыр, ону тылынан уонна суругунан сөпкө тириэрдэр сатабыл;

- истибит эбэтэр аахпыт тиэкиһин кылгатан быһаарар (былаан, кэпсээн, кэниспиэк, аннатаассыйа);

- тиэкис араас көрүҥүн, истиилин тутуһан тылынан уонна суругунан сатаан оҥорор;

- тиэкискэ ирдэнэр нуорманы тутуһан саныыр санаатын тылынан уонна суругунан сатаан биэрэр; аахпыт, истибит, көрбүт чахчытыгар тус санаатын сатаан этэр;

- монолог (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун) уонна диалог (кэпсэтии сиэрэ, ыйыталаһыы, көҕүлээһин, санаа атастаһыыта уо.д.а.) араас көрүҥүн сатаан туттар;

- күннээҕи олоххо саха тылынан сөпкө саҥарыы, лиэксикэлии, кырамаатыкалыы, истилиистикэлии нуормаларын, сүнньүнэн, тутуһар; таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр быраабыла сүрүн ирдэбиллэринэн сирдэтэр;

- дьону кытта кэпсэтэригэр кэпсэтии сиэрин тутуһар; сөпкө туттан-хаптан алтыһар;

- үөрэх хаамыытыгар, күннээҕи олоххо тылын-өһүн хонтуруолланар; сыыһатын-халтытын булан көннөрүнэр; суруйбут тиэкиһин көннөрөр, тупсарар;

- табаарыстарын иннигэр туран кылгас иһитиннэрии, дакылаат, эрэпэрээт оҥорор; араас тиэмэни дьүүллэһиигэ көхтөөхтүк кыттар.

2) ылбыт билиитин, сатабылын, үөрүйэҕин күннээҕи олоххо туһанар; төрөөбүт тылын көмөтүнэн атын биридимиэттэри үөрэтэн билии ылар; нуучча, омук тылларын, литэрэтиирэни үөрэтэригэр саха тылыгар үөрэммитин алтыһыннарар.

3) дьону-сэргэни кытта бодоруһарыгар, кыттыгас үлэҕэ, тыын суолталаах тиэмэни дьүүллэһиигэ кэпсэтии сиэрин, төрүт култуураны кытта дьүөрэлээн туттар.

Үөрэнээччи билиитин таһымын ирдэбилэ (Формирование УУД)

Үөрэнээччи тус сайдыытын тускула, сатабыла (личностные УУД):

-Өйтөн суруйарыгар этиини ситимниир ньыманы сатаан туһанар;

- Сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун тиэкиһи аахпыттан суруйар;

- Этиигэ, тиэкискэ синоним кэккэтиттэн тоҕоостоох тылы туттар;

- Сирэй саҥаҕа, туһулууга, биир уустаах чилиэҥҥэ сурук бэлиэтин туруорар;

-Саҥарар саҥаҕа сахалыы орфоэпия нуорматын тутуһар;

- Сахалыы орфография быраабылатын тутуһан таба суруйар;

- Тиэкис тииптэрин араарар;

- Тиэкис арааһыгар аахпыттан, өйтөн суруйар.

Үөрэнээччи тылын сайдыыта, алтыһар-бодоруһар тускула, сатабыла (коммуникативные УУД):

- Саха тылын баайын туһанан сатаан саҥарар, суруйар.

-Өйтөн суруйуу араас ньыматыгар (ойуулааһын, сэһэргээһин, тойоннооһун) эрчиллэр;

- Бэйэ санаатын тылынан уонна суругунан этэргэ былаан оңорор;

- Аахпыт айымньы, көрбүт киинэ, спектакль, телевизорынан, радионан биэрии уонна искусство атын да көрүңүн (хартыына, скульптура, уус-уран оңоһук о.д.а.) туһунан бэйэ санаатын этэр, суруйар, аннотация оңорор;

- Кыра кээмэйдээх кэпсээни, хоһоону айарга холонор;

- Тулалыыр эйгэни кытта тэҥниир үлэни сатыыр;

Билэр-көрөр үөрэх дьайыыта, сатабыла (познавательные УУД):

-чинчийэр бырайыак олоҕун олоххо баар үөрүйэххэ туһаайыы;

- тулалыыр эйгэни кытта үлэни сайыннарыы;

- эбии матырыйаалы араас источниктартан көрдүүр, булар, сатаан туһанар;

- ылбыт билиитин сатаан түмэр, сааһылыыр;

- тулалыыр эйгэни кытта тэҥниир үлэни сатыыр;

Бэрээдэктиир үөрэх дьайыыта, сатабыла (регулятивные УУД)

• Ханнык баҕар үлэ көрүҥүгэр сыал туруорары сатыыр;

• Сыалын ситиһэригэр былаанын торумнуур;

• Тус бириэмэтин сатаан туһанар;

• Кэпсэтии көмөтүнэн кыһалҕалаах боппуруостары быһаарсар

Саха оскуолатыгар (сахалыы үөрэтэр уопсай орто үөрэхтээһин оскуолатыгар) төрөөбүт тылы үөрэтэргэ аналлаах үөрэх программатын ТҮМҮК ИРДЭБИЛЭ

Саха тылын оскуолаҕа үөрэтии сыала-соруга:

• Төрөөбүт тыл киһиэхэ, норуот дьылҕатыгар, сайдыытыгар суолтатын дьиҥнээхтик сыаналыыр, ийэ тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин өйдүүр ыччаты иитии

• Тыл үөрэҕин (лингвистика) культуратын, кэпсэтии-бодоруһуу сиэрин (психологиятын) туһунан төрүт өйдөбүлү, билиини иҥэрии

• Саха тылан үөрэҕин, тыл культуратын туһунан билиини биэрии, онно олоҕуран саха тылын литературнай нуорматын тутуһар үөрүйэҕи, сатабылы иҥэрии

• Общественнай олох бары араҥатыгар (үөрэххэ, үлэҕэ-хамнаска, дьыалаҕа-куолуга, политическай олоххо) сахалыы хомоҕойдук кэпсэтэрин, санаатын сааһылаан этэрин, суруйарын хааччыйыы

• Киһи билиитин-көрүүтүн, өйүн-санаатын сэргэ тылын-өһүн олоҕун устата сайыннарыахтааҕын өйдөтүү

( Саха Республикатын оскуолаларыгар тылы үөрэтии концепцията)

Төрөөбүт тылы оскуола үөрэтии түмүк ирдэбилин научнай төрүтэ

• Саха Республикатыгар национальнай оскуолалары саҥардан сайыннарыы концепцията

• Саха Республикатын оскуолаларыгар тылы үөрэтии концепцията

• Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрин сайыннарар концепция (Автордар: Асмолов А.Г. салайбыт бөлөҕө)

• Орто үөрэхтээһин ис хоһоонун сүрүннүүр төрүт
  (фундаментальное ядро содержания общего образования)

• Орто үөрэхтээһин ис хоһоонун сүрүннүүр төрүт (фундаментальное ядро содержания общего образования)

• Оскуолаҕа үөрэтиллэр төрүт предметтэр (цикл базовых дисциплин школьного курса)

• Төрөөбүт тыл, нуучча тыла, омук тыла

• Математика

• Информатика

Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ (Универсальные учебные действия):

• Тус санааны, сыһыаны сайыннарар үөрүйэх (личностные УУД)

• Бэйэни салайынар-дьаһанар үөрүйэх (регулятивные УУД)

• Билэр-көрөр үөрүйэх (познавательные УУД)

• Бодоруґар үөрүйэх (коммуникативные УУД)

ТУС САНААНЫ, СЫһЫАНЫ САЙЫННАРАР ҮӨРҮЙЭХ (личностные УУД):

• Төрөөбүт тылы үөрэтии суолтатын өйдөөһүн

• Сиэр-майгы сыаннастарын өйдөөһүн

• Төөөбүт тыл чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн

• Бэйэ омугун билинии

• Бэйэни сыаналаныы

Төрөөбүт тылы үөрэтии суолтатын өйдөөһүн

• Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ

• Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл

• Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл

• Төрөөбүт тылы үөрэтии суолтатын өйдөөһүн

  • Сиэр-майгы сыаннастарын өйдөөһүн

• Төрөөбүт тыл омук культуратын, сиэрин-майгытын иҥэринэргэ көмөлөһөрүн өйдөөһүн

• Сиэр-майгы сыаннастарын, араас өрүттэрин быһаарар тыллары билии

• Сахалыы кэпсэтии сиэрин иҥэринии

Төрөөбүт тыл чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн:

• Мин – сахабын

• Төрөөбүт тылым – саха тыла

• Төрөөбүт тылым (саха тыла государственнай тыл буола) сайдарыгар мин тус кылааппын киллэриэхтээхпин

• Мин төрөөбүт тылбын көҥүллүк туһанар бырааптаахпын

• Төрөөбүт тылбын харыстыахтаахпын

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛЫ САЙЫННАРЫЫГА БЭЙЭНИ САЛАЙЫНАР-ДЬАҺАНАР ҮӨРҮЙЭХ (регулятивные УУД)

• Сыалы-соругу таба туруорунуу

• Сатаан былааннаныы

• Түмүгү сылыктааһын

• Бэйэни хонтуруолланыы

• Алҕаһы көннөрүү

• Бэйэни сыаналаныы

• Сыалы-соругу таба туруорунуу:

• Төрөөбүт тылыгар тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри үөрэниэхтээҕин арааран өйдүүр

  • Сатаан былааннаныы:

• тылын сайыннарар туһугар тиґигин быспакка былааннаан, бырайыактаан (тус бырайыага, коллективнай бырайыак) үлэлиир

  • Түмүгү сылыктааһын:

• тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр

  • Бэйэни хонтуруолланыы:

• бэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр;

• алҕаһа суох саҥарарга, санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыһаллар;

• бэйэ тылыгар-өһүгэр тыл литературнай нуорматын уонна истиил ирдэбилин тутуґар.

• Алҕаһы көннөрүү (коррекция):

• «тылы сэрэйэр» дьоҕура (языковое чутье, чувство языка) сайдыбыт;

• тыл литературнай нуормата уонна истиилэ саҥарар эбэтэр суруйар киґи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыґа туттулларын тута «сэрэйэн» билэр, итэҕэґһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр

  • Бэйэни сыаналаныы:

• тылын сайыннарар баҕалаах (потребность в совершенствовании собственной речи);

• төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туґанарга дьулуґар;

• тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиґилии этэр, кэпсиир.

  • БИЛЭР-КӨРӨР ҮӨРҮЙЭХ (познавательные УУД)

• сүрүн үөрэнэр үөрүйэх (общеучебные УД)

• Тобул(ук) өйү сайыннарар үөрэнэр үөрүйэх (логические УД).

• Проблеманы туруорар уонна быһаарар үөрүйэх (постановка и решение проблем)

• Бэлиэни-символы туһанан үөрэнэр үөрүйэх (знаково-символические УД)

  • Сүрүн үөрэнэр үөрүйэх (общеучебные УД)

• Үлэ сыалын-соругун таба туруорар;

• Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр туруоруммут сыалын-соругун ситиһэр туһугар көдьүүстээхтик үлэлиир;

• Санаатын сааґылаан саҥарар уонна суруйар;

• Билиини-көрүүнү истэн уонна ааҕан кэбэҕэстик ылар дьоҕура сайдыбыт.

Санаатын сааһылаан саҥарар уонна суруйар үөрүйэх:

-Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн, дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тииптээх туттулук (функциональнай) истииллээх тиэкистэри холкутук толкуйдуур

-Тиэкис сүрүн санаатыгар олоҕуран, тиэкиґи таба ааттыыр, наадалаах түгэҥҥэ табыгастаах эпиграф талар (ох тыл, өс хоһооно, цитата)

-Тиэкис тиибиттэн көрөн (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун), тиэкис тутулун тутуһар (киириитэ, сүрүн чааһа, түмүгэ), былаанын оҥорор (кылгас, тэнийбит), микротемаларга бытарытар

-Араас истиилгэ тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри (логичность речи), ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын (богатство речи), үөрэх, наука тиэрминнэрин, дьыала-куолу тылын-өҥүн сөпкө туттар (уместность речи).

-Саҥарар үөрүйэх. Төрөөбүт тылын дорҕооннорун чуолкайдык, ордук чуолаан сахалыы ураты дорҕооннору сөпкө, литературнай нуорманы тутуһан саҥарар. Саҥарарыгар сахалыы интонацияны тутуһар. Тыл этэригэр, ааҕарыгар тиэкис интонациятын, туонун сүрүн санааҕа сөп түбэһиннэрэн таба тайанар. Түгэниттэн көрөн, саҥарыы тэтимин сөпкө талар.

-Суруйар үөрүйэх. Сахалыы таба суруйуу уонна сурук бэлиэтин быраабылатын тутуһан суруйар

Билиини-көрүүнү истэн уонна ааҕан ылар үөрүйэх:

-Истэр үөрүйэх. Сахалыы араас истииллээх тиэкиһи болҕойон истэр. Истибиттэн туһааннааҕы, суолталааҕы сурунар, былаанныыр, анал бэлиэлэри туһанан, ис хоһоонун, тутулун схеманан көрдөрөр.

-Ааҕар үөрүйэх. Төрөөбүт тылынан суруллубут араас истииллээх тиэкиһи дорҕооннору сөпкө саҥаран, сахалыы интонацияны тутуһан, сөптөөх тэтиминэн ааҕар. Тиэкиһи туох сыаллаах-соруктаах ааҕарыттан көрөн, ааҕыы араас көрүһүн сатаан туһанар. Ааҕар кэмигэр тиэкис сүрүн санаатын өйдүүр, наадалаах, туһалаах информацияны араарар. Аахпыт тиэкиһин сүрүн ис хоһоонугар тус сыанабылын (сыһыанын) сатаан этэр.

Сүрүн үөрэнэр үөрүйэх (общеучебные УД):

• Сахалыы үөрэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан, энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туһааннаах информацияны, билиини дөбөҥнүк булар, бэлиэтэнэр, түмэр, ситимниир араас ньыманы баһылаабыт.

• Сахалыы тахсар оҕоҕо-ыччакка аналлаах республика, улуус, оскуола хаһыаттарын-сурунаалларын («Кэскил», «Чуораанчык», «Чолбон», «Илин», «Илгэ», «Байанай», «Далбар Хотун», «Саха сирэ», «Эдэр саас», «Кыым» о.д.а.) тиґигин быспакка ааҕар, радионан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-көрөр, үөрэҕэр, чинчийэр, айар үлэтигэр көдьүүстээхтик туһанар.

• Интернет нөҥүө сахалыы ыытыллар араас тэрээһиҥҥэ төрөөбүт тыл литературнай нуорматын тутуґан, көхтөөхтүк кыттар Сахалыы үөрэҕи сайыннарар Интернет-сайтартан туґалаах, наадалаах информацияны булан, сөпкө наардаан туһанар.

• Чинчийэр үлэлэрин компьютерга сахалыы шрибинэн бэйэтэ тэтимнээхтик бэчээттиир.

• Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр иҥэриммит билиитин атын предметтэргэ үөрэнэригэр сатаан туһанар.

Тобул(ук) өйү сайыннарар үөрүйэх (логические УД):

Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, сахалыы толкуйдаан, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин (сравнение), ырытыы (анализ), холбооһун (синтез), түмүктээґин (обобщение), ханыылатан сааһылааґын (классификация), майгыннатыы (аналогия), сааһылаан ситимнээһин (систематизация) о.д.а.

Араас тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык туһанан дьону итэҕэтэр, ылыннарар курдук санаатын сааһылаан этэр

Бэлиэни-символы туһанан үөрэнэр үөрүйэх (знаково-символические УД):

Дорҕоон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын оҥорор. Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар. Этиини, тиэкиһи көннөрөргө анал корректорскай бэлиэлэри сатаан туһанар. Лингвистическэй билиини араас таблица, схема, модель, диаграмма көмөтүнэн көрдөрөр. Таблицанан, схеманан, моделынан, диаграмманан көрдөрүллүбүь лингвистическэй билиини өйдүүр уонна кэпсиир.

БОДОРУһАР ҮӨРҮЙЭХ (коммуникативные УУД)

• Бииргэ үлэлиири былаанныыр

• Бииргэ тапсан үлэлиир

• Санаатын сааһылаан саҥарар уонна суруйар

• Бииргэ үлэлиири былаанныыр

Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылаабыт (пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан о.д.а)

• Бииргэ тапсан үлэлиир

Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыґыы туругар кэбэҕэстик киирэр (продуктивное взаимодействие) биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таһаарыылаахтык, көдьүүстээхтик үлэлиир үөрүйэхтээх (продуктивное сотрудничество)

Кэпсэтэр киґитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир.

Дьон өйдөспөт, тыл тылга киирсибэт буолар төрүөттэрин сөптөөхтүк сыаналыыр, сатаан ырытар, өйдөһүү суолун дөбөҥнүк тобулар

Уруок ис хоһооно САХА ТЫЛА 5 КЫЛААС:

• Киирии тиэмэ 2 чаас

• Лексика – 20 чаас

• Синтаксис уонна сурук бэлиэтэ (23ч)

• Фонетика уонна таба саңарыы (25 чаас )

• Тыл састааба уонна таба суруйуу (11 чаас)

• Тиэкис (13 чаас)

• Сана тиибэ (5 чаас)

• Сыллааҕы барбыты хатылааһын (3чаас)

Үлэ сүрүн көрүңнэрэ:

• Сэhэргэhии уруок (беседа, лекция)

• Айар дьо5уру сайыннарар уруок

• Оонньуу уруок

• Практическай уруок

• Билиини тургутар уруок

• Викторина уруок

5 кылаас

Учебник – Петров Н.Е., Иванов С.А., Неустроев Н.Н., Семенова С.С. Саха тыла. – Дьокуускай: Бичик, 2011.-192с.

Саха Республикатынаа5ы Үөрэх министерствота бигэргэппитэ

Программанан 102 чаас

Былаанынан сылга 102 чаас. Нэдиэлэ5э 3 чаас.