СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Латын Америкасы

Категория: География

Нажмите, чтобы узнать подробности

Латын Америкасы

Просмотр содержимого документа
«Латын Америкасы»

Сабактын темасы: Латын Америкасы  5-УИТМЛдин география мугалими : Зарнаева Н.Ж Класс___11______ Предмет: география Сабактын тиби : Аралаш (комбинацияланган) сабак Колдонулуучу усулдар : мээге чабуулу, түшүндүрүү,айтып берүү,аӊгемелешүү,суроо-жооп Колдонулуучу баалоо усулдары : бирин-бири баалоо Сабактын жабдылышы : компьютер,проектор,экран (интерактивдүү доска),видео, сабак,китеп

Сабактын темасы: Латын Америкасы

  • 5-УИТМЛдин география мугалими : Зарнаева Н.Ж
  • Класс___11______
  • Предмет: география
  • Сабактын тиби : Аралаш (комбинацияланган) сабак
  • Колдонулуучу усулдар : мээге чабуулу, түшүндүрүү,айтып берүү,аӊгемелешүү,суроо-жооп
  • Колдонулуучу баалоо усулдары : бирин-бири баалоо
  • Сабактын жабдылышы : компьютер,проектор,экран (интерактивдүү доска),видео, сабак,китеп
Сабактын жүрүшү:   Уюштуруу учуру:  Саламдашуу,окуучулардын сабакка көӊулдөрүн сабакка буруу,кабинеттин тазалыгын жана окуучулардын гигиенасын тазалыгын жана өздүк гигенасын сакташат  кароо  Окуучулар сабакка көӊул буруп, кабинеттин II.мотивация( чакыруу)  “Беш сүйлөм”кадамы Канада боюнча беш сүйлөм түзүшөт. Үй тапшырмасын текшерүү: ⸹ 34 Канада мамлекетине конспект,слайд түзүп,атластан экономикалык карта-схемасын түшүрүп келишет   III.Өтүлгөн теманы кайталоо : Суроолор жана тапшырмалар 1.Канаданын экономикалык-географиялык абалы Аянты: 9 984 670 км² Калкы: 34 213 000 чел. (2010) Борбору: Оттава Официалдуу тили: англис, француз тилдери Акча бирдиги: канада доллары I.Уюштуруу учуру

Сабактын жүрүшү:

  • Уюштуруу учуру:
  • Саламдашуу,окуучулардын сабакка көӊулдөрүн сабакка буруу,кабинеттин тазалыгын жана окуучулардын гигиенасын тазалыгын жана өздүк гигенасын сакташат
  • кароо Окуучулар сабакка көӊул буруп, кабинеттин
  • II.мотивация( чакыруу) “Беш сүйлөм”кадамы Канада боюнча беш сүйлөм түзүшөт.
  • Үй тапшырмасын текшерүү:
  • ⸹ 34 Канада мамлекетине конспект,слайд түзүп,атластан экономикалык карта-схемасын түшүрүп келишет
  • III.Өтүлгөн теманы кайталоо : Суроолор жана тапшырмалар
  • 1.Канаданын экономикалык-географиялык абалы
  • Аянты: 9 984 670 км²
  • Калкы: 34 213 000 чел. (2010)
  • Борбору: Оттава
  • Официалдуу тили: англис, француз тилдери
  • Акча бирдиги: канада доллары
  • I.Уюштуруу учуру
2 . Канаданын калкы ,мамлекеттик түзүлүшү    Канада — парламенттик системадагы конституциялык монархия , эки тилде жана көп улуттуу өлкө , англис жана француз тилдери официалдуу федералдык деңгээлде кабыл алынган.   Аткаруу бийлигинин жогорку органы – өкмөт, партиянын лидери , жамаат палатасынан көп орун алгандардан башкарат.   Канада Улуу Британиянын Шериктештигинде .   Мамлекеттин башчысы Улуу Британиянын королевасы деп эсептелет , Канаданы генерал –губернатор (сөзсүз Канада жараны ), премьер-министрдин сунушу , королеванын каалоосу менен беш жылга шайланат.

2 . Канаданын калкы ,мамлекеттик түзүлүшү

  • Канада — парламенттик системадагы конституциялык монархия , эки тилде жана көп улуттуу өлкө , англис жана француз тилдери официалдуу федералдык деңгээлде кабыл алынган.
  • Аткаруу бийлигинин жогорку органы – өкмөт, партиянын лидери , жамаат палатасынан көп орун алгандардан башкарат.
  • Канада Улуу Британиянын Шериктештигинде .
  • Мамлекеттин башчысы Улуу Британиянын королевасы деп эсептелет , Канаданы генерал –губернатор (сөзсүз Канада жараны ), премьер-министрдин сунушу , королеванын каалоосу менен беш жылга шайланат.
Канаданын — этностук курамы ар түрдүү   2006 –жылкы каттоо боюнча Канадада 43 этникалык группалар , алар 100 000 кишиден аз эмес . Эң чоң этникалык группа өздөрүн «канадалыктар » (30,9 %), көпчүлүк канадалыктардын ата-бабалары колонизация убагында көчүп келген тургундар канада элибиз деп айтышат. Андан тышкары англичандар (20,1 %), француздар (15,1 %), шотландыктар (14,5 %), ирландыктар(13,3 %),немецтер(9,7 %), итальяндар(4,4 %), кытайлар (4,1 %), индейлер (3,8 %), украиндер (3,7 %), голланддар (3,2 %), поляктар (3 %), австронезиялыктар (3 %), орустар (1,5 %).

Канаданын — этностук курамы ар түрдүү

  • 2006 –жылкы каттоо боюнча Канадада 43 этникалык группалар , алар 100 000 кишиден аз эмес .
  • Эң чоң этникалык группа өздөрүн «канадалыктар » (30,9 %), көпчүлүк канадалыктардын ата-бабалары колонизация убагында көчүп келген тургундар канада элибиз деп айтышат.
  • Андан тышкары англичандар (20,1 %), француздар (15,1 %),
  • шотландыктар (14,5 %), ирландыктар(13,3 %),немецтер(9,7 %), итальяндар(4,4 %), кытайлар (4,1 %), индейлер (3,8 %), украиндер (3,7 %), голланддар (3,2 %), поляктар (3 %), австронезиялыктар (3 %), орустар (1,5 %).
3.Чарбасы, транспорту   Канаданын тоо-кен өнөр жайы – экспорттук багытта: казылып алынган продукциянын 4/5 дүйнөлүк рынокко чыгарылат. Канада биринчи орунда уран, кобальт, калий тузу жана асбест өндүрүү , экинчи – цинк рудасын күкүрт, үчүнчү – никель рудасы, жаратылыш газы, алюминийдин биринчи ылгоосун , төртүнчү – жез рудасын, алтын, бешинчи– коргошун рудасын, жетинчи- күмүш , сегизинчи –темир рудасын өндүрүүдө ээлейт Канаданын айыл чарбасы экономикада Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин төмөндөгөн.Өлкө дан экспорттоо боюнча алдыңкы болуп кала берет. Айдоо аянты Канаданын 5% аянтын ээлейт, бирок дүйнөлүк буудай өндүрүүдө 16% түзөт..  Саскачеван жана Манитобада өстүрүлөт. Май берүүчү өсүмдүктөрдү өстүрүү , тамеки, жашылча –жемиш өстүрүү өнүккөн. Мал чарбачылык Альберт провинциясында

3.Чарбасы, транспорту

  • Канаданын тоо-кен өнөр жайы – экспорттук багытта: казылып алынган продукциянын 4/5 дүйнөлүк рынокко чыгарылат.
  • Канада биринчи орунда уран, кобальт, калий тузу жана асбест өндүрүү , экинчи – цинк рудасын күкүрт, үчүнчү – никель рудасы, жаратылыш газы, алюминийдин биринчи ылгоосун , төртүнчү – жез рудасын, алтын, бешинчи– коргошун рудасын, жетинчи- күмүш , сегизинчи –темир рудасын өндүрүүдө ээлейт
  • Канаданын айыл чарбасы экономикада Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин төмөндөгөн.Өлкө дан экспорттоо боюнча алдыңкы болуп кала берет. Айдоо аянты Канаданын 5% аянтын ээлейт, бирок дүйнөлүк буудай өндүрүүдө 16% түзөт..
  • Саскачеван жана Манитобада өстүрүлөт. Май берүүчү өсүмдүктөрдү өстүрүү , тамеки, жашылча –жемиш өстүрүү өнүккөн. Мал чарбачылык Альберт провинциясында
Канаданын транспорту Канадада темир жол трансорту өнүгүшү автомобиль, авиа жана түтүк транспортунун тез өсүшүнөн басаңдаган . Канадада ички суу транспорту сакталган , Улуу көлдөрдө жана Ыйык Лаврентийде , деңиз менен байланыша алат. Темир жол Канадада Россия жана АКШдан гана калат, автомобиль жолунун узундугу боюнча АКШдан кийинки экинчи орунда. Негизги деңиз порттору – Ванкувер, Монреаль, Квебек и Галифакс.

Канаданын транспорту

  • Канадада темир жол трансорту өнүгүшү автомобиль, авиа жана түтүк транспортунун тез өсүшүнөн басаңдаган . Канадада ички суу транспорту сакталган , Улуу көлдөрдө жана Ыйык Лаврентийде , деңиз менен байланыша алат. Темир жол Канадада Россия жана АКШдан гана калат, автомобиль жолунун узундугу боюнча АКШдан кийинки экинчи орунда. Негизги деңиз порттору – Ванкувер, Монреаль, Квебек и Галифакс.
4. Канаданын ички айырмачылыктары   Түндүк Канада – жаңы өздөштүрүлгөн район , тоо-кен өнөр жайынын «жүзү» . Нефть, жаратылыш газы ,темир рудасы, вольфрам, түстүү металлдар казылып алынат. Канада эки аймакка болүнөт : Ортоңку Түндүк жана Ыраакы Түндүк. Юкон аймагы , Ыраакы Түндүк аймагында XIX к аягында дүйнөгө Клондайк дарыясы «алтын лихорадкасы» менен таанымал. Азыр деле алтын, күмүш, жез, полиметалл казылып алынат.

4. Канаданын ички айырмачылыктары

  • Түндүк Канада – жаңы өздөштүрүлгөн район , тоо-кен өнөр жайынын «жүзү» . Нефть, жаратылыш газы ,темир рудасы, вольфрам, түстүү металлдар казылып алынат. Канада эки аймакка болүнөт : Ортоңку Түндүк жана Ыраакы Түндүк. Юкон аймагы , Ыраакы Түндүк аймагында XIX к аягында дүйнөгө Клондайк дарыясы «алтын лихорадкасы» менен таанымал. Азыр деле алтын, күмүш, жез, полиметалл казылып алынат.
IV.Окуучулардын билимдерин актуалдаштыруу   Суроолор жана тапшырмалар: ребустар жана суроолор; 1 . (орусча) 2  . 3.Сельва( 5млн.км2,жер шарындагы кислороддун 40% бөлүп чыгарат) , льянос,кампос,кечуа,креолы,мулаттар,самболор,гаучолор Окуучулар берилген суроолорго жооп берүү менен өздөрү билгендерин ортого салышат

IV.Окуучулардын билимдерин актуалдаштыруу

  • Суроолор жана тапшырмалар: ребустар жана суроолор;
  • 1 . (орусча)
  • 2
  • . 3.Сельва( 5млн.км2,жер шарындагы кислороддун 40% бөлүп чыгарат) , льянос,кампос,кечуа,креолы,мулаттар,самболор,гаучолор
  • Окуучулар берилген суроолорго жооп берүү менен өздөрү билгендерин ортого салышат
Сабактын планы: Сабактын планы: Сабактын планы: Сабактын планы:  Экономикалык-географиялык абалы  Мамлекеттик түзулушү  Жараылыш шарттары жана ресурсы  Калкы  Чарбасы  Транспорту
  • Сабактын планы:
  • Сабактын планы:
  • Сабактын планы:
  • Сабактын планы:
  • Экономикалык-географиялык абалы
  • Мамлекеттик түзулушү
  • Жараылыш шарттары жана ресурсы
  • Калкы
  • Чарбасы
  • Транспорту
Экономикалык-географиялык абалы  Латын Америкасы - Америка Кошмо Штаттары менен Антарктиданын ортосунда жайгашкан 46 мамлекет анын ичинен 33 көз карандысыз Батыш жарым шардагы мамлекеттер кирет.  Латын Америкасында бир нече субаймактар ​​бар: Орто Америка (Мексика, Борбордук Америка жана Вест-Индия),  Анды өлкөлөрү (Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили),  Ла-Платы бассейниндеги өлкөлөр (Парагвай, Уругвай, Аргентина), Бразилия .

Экономикалык-географиялык абалы

  • Латын Америкасы - Америка Кошмо Штаттары менен Антарктиданын ортосунда жайгашкан 46 мамлекет анын ичинен 33 көз карандысыз Батыш жарым шардагы мамлекеттер кирет.
  • Латын Америкасында бир нече субаймактар ​​бар:
  • Орто Америка (Мексика, Борбордук Америка жана Вест-Индия),
  • Анды өлкөлөрү (Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили),
  • Ла-Платы бассейниндеги өлкөлөр (Парагвай, Уругвай, Аргентина),
  • Бразилия .
  • "Латын Америка" аталышы дүйнөнүн бул бөлүгүндө Пиреней жарым аралындагы роман (латын) элдеринин тилинин, маданиятынын жана үрп-адаттарынын тарыхый басымдуулук кылган таасиринен келип чыккан.
  • Аймактын аянты 21 млн.км.кв. Калкы 570 млн киши.
№ ▲ Мамлекеттер 1 2 Аргентина Борбору Боливия Буэнос-Айрес 3 Тили Испан Сукре Бразилия   -  спутник  -  панорама 4 Испан 5 Гаити 6 Португал 7 Гвиана Порт-о-Пренс Испанс Гватемала Гаитян Кайенна 8 9 Гваделупа Гватемала француз испан Гондурас 10 Бас-Тер 11 Доминикан. Респ. француз Тегусигалька 12 Колумбия Санто-Доминго испан Коста-Рика испан Богота 13 испан Сан-Хосе Куба 14 испан Мексика 15 Гавана 16 Мартиника Мехико испан Никарагуа 17 испан Фор-де-Франсн Панама француз Манагуа 18 испан Панама Парагвай 99 20 испан Перу Асунсьон 21 Пуэрто-Рико Лима Испан 22 Сальвадор Испан Сан-Хуан Суринам Испан Сан-Сальвадор 22  Нидерланд Гвианасы Испан 23 Парамарибо Уругвай 24 Чили нидерланд Монтевидео Эквадор Испан Сантьяго испан Кито испан

№ ▲

Мамлекеттер

1

2

Аргентина

Борбору

Боливия

Буэнос-Айрес

3

Тили

Испан

Сукре

Бразилия   -  спутник  -  панорама

4

Испан

5

Гаити

6

Португал

7

Гвиана

Порт-о-Пренс

Испанс

Гватемала

Гаитян

Кайенна

8

9

Гваделупа

Гватемала

француз

испан

Гондурас

10

Бас-Тер

11

Доминикан. Респ.

француз

Тегусигалька

12

Колумбия

Санто-Доминго

испан

Коста-Рика

испан

Богота

13

испан

Сан-Хосе

Куба

14

испан

Мексика

15

Гавана

16

Мартиника

Мехико

испан

Никарагуа

17

испан

Фор-де-Франсн

Панама

француз

Манагуа

18

испан

Панама

Парагвай

99

20

испан

Перу

Асунсьон

21

Пуэрто-Рико

Лима

Испан

22

Сальвадор

Испан

Сан-Хуан

Суринам

Испан

Сан-Сальвадор

22

Нидерланд Гвианасы

Испан

23

Парамарибо

Уругвай

24

Чили

нидерланд

Монтевидео

Эквадор

Испан

Сантьяго

испан

Кито

испан

Экономикалык-географиялык абалы Картадан далилдегиле: Анды өлкөлөрү :(Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили)  Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр: (Парагвай,Уругвай , Аргентина)  Бразилия  Ортоңку Америка (Мексика, Борбордук Америка жана Вест-Индия),

Экономикалык-географиялык абалы

Картадан далилдегиле:

  • Анды өлкөлөрү :(Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили)
  • Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр: (Парагвай,Уругвай , Аргентина)
  • Бразилия
  • Ортоңку Америка
  • (Мексика, Борбордук Америка
  • жана Вест-Индия),
Панама Сальвадор-Сан-Сальвадор Гватемала-Гватемала Сантьяго Панама мойногундагы өлкөлөр Гватемала, Белиз, Гондурас, Сальвадор, Никарагуа, Коста-Рика Панама. Никарагуа-Манагуа Гондурас-Тегусигальпа Коста-Рика-Сан-Хосе Белиз-Белиз

Панама

Сальвадор-Сан-Сальвадор

Гватемала-Гватемала

Сантьяго

Панама мойногундагы өлкөлөр

Гватемала,

Белиз,

Гондурас,

Сальвадор,

Никарагуа,

Коста-Рика

Панама.

Никарагуа-Манагуа

Гондурас-Тегусигальпа

Коста-Рика-Сан-Хосе

Белиз-Белиз

Государства и территории

Антигуа

Современный статус

«Ассоциированное с Великобританией государство»

Багамские острова

Пло-щадь,  км 2

Британское владение

442

Барбадос (30 ноября 1966)*

Население, тыс. чел. (1968)

Столица или административный центр

Независимое государство

Бермудские острова

62

11405

Британское владение

Сент-Джонс

Виргинские острова

148

430

Виргинские острова: Санта-Крус

Британское владение

253

Нассо (Нассау)

53

Сент-Томас

Владение США

51

Бриджтаун

Гаити (1 января 1804)

153

9

Гваделупа

Сент-Джон

207

Независимое государство

Гамильтон

Заморский департамент Франции

Гренада

ý 58

83

Род-Таун

27750

Шарлотта-Амалия

«Ассоциированное с Великобританией государство»

Доминика

4674

1779

52

Доминиканская Республика (27 февраля 1844)

«Ассоциированное с Великобританией государство»

Порт-о-Пренс

344

318

Независимое государство

Бас-Тер

751

103

Каймановы острова

Британское владение

Сент-Джорджес

72

Куба (20 мая 1902)

48734

Независимое государство

Мартиника

4029

Розо

259

Санто-Доминго

Монтсеррат

Заморский департамент Франции

9

114524

Нидерландская

Британское владение

1102

8074

Джорджтаун

Автономная заморская часть

В.-И.:

Гавана

324

98

Пуэрто-Рико

 

Сент-Винсент

«Свободно присоединившееся (к США) государство»

 

Фор-де-Франс

15

Аруба

 

 

Плимут

Бонайре

 

«Ассоциированное с Великобританией государство»

Сент-Китс — Невис — Ангуилла

8897

 

«Ассоциированное с Великобританией государство»

Сент-Люсия

 

Кюрасао

 

388

184

2723

Тёрке и Кайкос острова

 

«Ассоциированное с Великобританией государство»

Саба

 

Сан-Хуан

93

60

357

290

Сен-Мартен (южн. часть)

 

Британское владение

462

Кингстаун

7

 

616

Тринидад и Тобаго (31 августа 1962)

58

 

Бастер

Синт-Эстатиус

108

13,2

Ямайка (6 августа 1962)

140

430

 

Независимое государство

 

45,4

Независимое государство

ý Виллемстад

6,7

1,5

Кастри

5128

Гранд-Тёрк

   (о. Кюрасао)

2,5

10962

 

1021

 

1913

 

30,6

Порт-оф-Спейн

Кингстон

2

 

 

Вест Индия Антигуа и Барбуда, Багамы- Нассау , Барбадос-  , Гаити- Порт-о-Пенс , Гренада- Сент-Джорджес , Доминика- Розо , Доминиканская республика- Санто-Доминго ( экөө эки башка өлкөлөр), Куба- Гавана , Сент-Винсент и Гренадины- Кингстаун , Сент-Китс и Невис- Бастер , Сент-Люсия- Кастри , Тринидад и Тобаго- Порт-оф-Спейн Ямайка- Кингстон .

Вест Индия

Антигуа и Барбуда,

Багамы- Нассау ,

Барбадос- ,

Гаити- Порт-о-Пенс ,

Гренада- Сент-Джорджес ,

Доминика- Розо ,

Доминиканская республика- Санто-Доминго ( экөө эки башка өлкөлөр),

Куба- Гавана ,

Сент-Винсент и Гренадины- Кингстаун ,

Сент-Китс и Невис- Бастер ,

Сент-Люсия- Кастри ,

Тринидад и Тобаго- Порт-оф-Спейн

Ямайка- Кингстон .

ЛАТЫН АМЕРИКАСЫНЫН СУБРЕГИОНДОРУ Анды өлкөлөрү:(Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили)   Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр:(Парагвай,Уругвай , Аргентина)  Бразилия  Ортоңку Америка (Мексика, Борбордук Америка жана Вест-Индия),

ЛАТЫН АМЕРИКАСЫНЫН СУБРЕГИОНДОРУ

Анды өлкөлөрү:(Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили)

Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр:(Парагвай,Уругвай , Аргентина)

Бразилия

Ортоңку Америка

(Мексика, Борбордук Америка

жана Вест-Индия),

Латын Америкасынын субрегиондору Борбордук Америка Батыш-Индия Анды өлкөлөрү Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр

Латын Америкасынын субрегиондору

Борбордук Америка

Батыш-Индия

Анды өлкөлөрү

Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр

Мамлекеттик түзүлүшү 33 эгемендүү мамлекет, 13 өлкө, Улуу Британия, Франция, Нидерланды жана  АКШнын ээлигинде Метрополия өлкөлөрү жана анын Латын Америкасындагы ээликтери Метрополия-өлкөлөр  Латын Америкасындагы ээликтери Улуу Британия Бермуде, Виргин, Кайман аралдары, Монсеррат, Ангилья, Терксжана Кайкос, Фолклен аралдары (спорная территория Улуу Британии жана Аргентинанын талаш жерлери) АКШ Виргин аралдары, Пуэрто-Рико ( АКШнын эркин ассоциациясы) Франция Гваделупа, Француз Гвиана, Мартиника, Сен-Пьер и Микелон Биримдик -Көз карандысыз мамлекеттердин мүчөлөрү Антигуа жана Барбуда, Багамские аралдары, Барбадос, Белиз, Гайана, Гренада, Доминика, Сент-Китс и Невис, Сент-Люсия, Тринидад жана Тобаго, Ямайка, Сент-Винсент жана Гренадины

Мамлекеттик түзүлүшү

33 эгемендүү мамлекет, 13 өлкө, Улуу Британия, Франция, Нидерланды жана

АКШнын ээлигинде

Метрополия өлкөлөрү жана анын Латын Америкасындагы ээликтери

Метрополия-өлкөлөр

Латын Америкасындагы ээликтери

Улуу Британия

Бермуде, Виргин, Кайман аралдары, Монсеррат, Ангилья, Терксжана Кайкос, Фолклен аралдары (спорная территория Улуу Британии жана Аргентинанын талаш жерлери)

АКШ

Виргин аралдары, Пуэрто-Рико ( АКШнын эркин ассоциациясы)

Франция

Гваделупа, Француз Гвиана, Мартиника, Сен-Пьер и Микелон

Биримдик -Көз карандысыз мамлекеттердин мүчөлөрү

Антигуа жана Барбуда, Багамские аралдары, Барбадос, Белиз, Гайана, Гренада, Доминика, Сент-Китс и Невис, Сент-Люсия, Тринидад жана Тобаго, Ямайка, Сент-Винсент жана Гренадины

Мамлекеттик түзүлушү Латын Америкасында унитардык мамлекеттер басымдуу, ирилери – федерациялык-Мексика;Венесуэла;Бразилия;Аргентина

Мамлекеттик түзүлушү

Латын Америкасында унитардык мамлекеттер басымдуу, ирилери – федерациялык-Мексика;Венесуэла;Бразилия;Аргентина

Мамлекеттик түзүлүшү Латын Америкада бардыгы — Республикалар. Куба — региондо жалгыз социалисттик мамлекет.

Мамлекеттик түзүлүшү

Латын Америкада бардыгы — Республикалар. Куба — региондо жалгыз социалисттик мамлекет.

Жаратылыш шарттары жана ресурстары Латын Америкасы жаратылыш ресурстарына бай: НЕФТЬ     Венесуэла, Мексика, Эквадор ТЕМИР РУДАСЫ   Бразилия, Венесуэла, Чили, Перу  , Мексика ЖЕЗ РУДАСЫ    Чили, Перу, Мексика БОКСИТ    Ямайка, Суринам, Бразилия АСЫЛ МЕТАЛЛДАР   Колумбия, Бразилия, Перу ЖЕР РЕСУРСТАРЫНА Аргентина ГИДРОЭНЕРГЕТИКА Итайпу ГЭСи 20 000 мВт-Парагвай,Аргентина, Бразилия Рекреациялык ресурс Гидроресурстарга Тропиктик токойлорго

Жаратылыш шарттары жана ресурстары

Латын Америкасы жаратылыш ресурстарына бай:

  • НЕФТЬ Венесуэла, Мексика, Эквадор
  • ТЕМИР РУДАСЫ Бразилия, Венесуэла, Чили, Перу , Мексика
  • ЖЕЗ РУДАСЫ Чили, Перу, Мексика
  • БОКСИТ Ямайка, Суринам, Бразилия
  • АСЫЛ МЕТАЛЛДАР Колумбия, Бразилия, Перу
  • ЖЕР РЕСУРСТАРЫНА Аргентина
  • ГИДРОЭНЕРГЕТИКА Итайпу ГЭСи 20 000 мВт-Парагвай,Аргентина, Бразилия

Рекреациялык ресурс

Гидроресурстарга

Тропиктик токойлорго

Анд тоолорунда жез рудалары (Чили жана Перу), калай (Боливия), коргошун жана цинк (Перу) жашайт. Анд тоолорунун тоо этектеринде, айрыкча Венесуэла менен Колумбияда мунай жана жаратылыш газынын запасы көп. Түштүк Америка баалуу жана кооздук таштары менен белгилүү - топаз, агат, зымырыт (изумруд).

Анд тоолорунда жез рудалары (Чили жана Перу), калай (Боливия), коргошун жана цинк (Перу) жашайт. Анд тоолорунун тоо этектеринде, айрыкча Венесуэла менен Колумбияда мунай жана жаратылыш газынын запасы көп. Түштүк Америка баалуу жана кооздук таштары менен белгилүү - топаз, агат, зымырыт (изумруд).

Калкы Латын Америкасынын калкынын этникалык жана расалык курамы өтө татаалдыгы менен мүнөздөлөт, бул анын тарыхый өнүгүшүнүн өзгөчөлүгү менен байланыштуу. Азыркы мезгилде бул аймакта көптөгөн этникалык топтордун өкүлдөрү түзүлгөн. Алардын пайда болушуна үч негизги элемент катышкан:     жергиликтүү индей калкы,   Европа өлкөлөрүнөн келген эмигранттар  кулдар , Африкадан алынып келинген.

Калкы

Латын Америкасынын калкынын этникалык жана расалык курамы өтө татаалдыгы менен мүнөздөлөт, бул анын тарыхый өнүгүшүнүн өзгөчөлүгү менен байланыштуу. Азыркы мезгилде бул аймакта көптөгөн этникалык топтордун өкүлдөрү түзүлгөн. Алардын пайда болушуна үч негизги элемент катышкан:

  • жергиликтүү индей калкы,
  • Европа өлкөлөрүнөн келген эмигранттар
  • кулдар , Африкадан алынып келинген.
Калкы  Колумбияга чейинки мезгилде сакталып калган эстеликтер ацтектердин, майялардын жана инктердин маданиятынын жогорку деңгээлде өнүккөндүгүн күбөлөйт. Бул маданият испан-португал баскынчылары тарабынан толугу менен талкаланган. Эрнандес Кортез 1521-жылы Ацтек мамлекетин укмуштай мыкаачылык менен жок кылган. Франсиско Писсаро ушундай эле мыкаачылык менен Инкалар штатын кыйраткан. 1532-жылы алдамчылык жол менен колго түшкөн Алмаштырган Жогорку Инка Атаулпа  анын эркиндиги үчүн укпаган кунду сунуш кылган: анда ал камалган бөлмөнү алтынга толтурууну буйруган. Жогорку Инка сөзүнө турган, бирок испандар, алтын алып, аны өлтүрүшкөн. Колумбус келгенге чейин, жергиликтүү калктын саны калкынын саны 20 миллион адам болсо, ал эми 1521-жылы - 7,3 миллион адам. Мачу-Пикчу – инктердин байыркы шаары.  Ацтектердин байыркы храмы.

Калкы

Колумбияга чейинки мезгилде сакталып калган эстеликтер ацтектердин, майялардын жана инктердин маданиятынын жогорку деңгээлде өнүккөндүгүн күбөлөйт. Бул маданият испан-португал баскынчылары тарабынан толугу менен талкаланган.

Эрнандес Кортез 1521-жылы Ацтек мамлекетин укмуштай мыкаачылык менен жок кылган.

Франсиско Писсаро ушундай эле мыкаачылык менен

Инкалар штатын кыйраткан.

1532-жылы алдамчылык жол менен колго түшкөн

Алмаштырган Жогорку Инка Атаулпа

анын эркиндиги үчүн укпаган кунду сунуш кылган:

анда ал камалган

бөлмөнү алтынга толтурууну буйруган.

Жогорку Инка сөзүнө турган, бирок испандар,

алтын алып, аны өлтүрүшкөн.

Колумбус келгенге чейин, жергиликтүү калктын саны

калкынын саны 20 миллион адам болсо,

ал эми 1521-жылы - 7,3 миллион адам.

Мачу-Пикчу – инктердин байыркы шаары.

Ацтектердин байыркы храмы.

Калкы  Индиялыктарды дээрлик толугу менен жок кылынышы колониалисттерге эмгек маселесин көтөрүлүп, ал Африкадан негр кулдарын алып келүү менен чечилген.  Америкага алып келинген кулдардын жалпы саны 10 млн. Ошентип, үч негизги расалык жана этникалык элементтер түзүлгөн ЕВРОПАДАН КӨЧҮП КЕЛГЕНДЕР ЖЕРГИЛИКТҮҮ КАЛК АФРИКАЛЫКТАР ИСПАНЦЫ, ПОРТУГАЛЬЦЫ (КРЕОЛЫ) АЦТЕКТЕР  МАЙЯ МУЛАТ МЕТИСТЕР САМБО

Калкы

Индиялыктарды дээрлик толугу менен жок кылынышы колониалисттерге эмгек маселесин көтөрүлүп, ал Африкадан негр кулдарын алып келүү менен чечилген.

Америкага алып келинген кулдардын жалпы саны 10 млн.

Ошентип, үч негизги расалык жана этникалык элементтер түзүлгөн

ЕВРОПАДАН КӨЧҮП

КЕЛГЕНДЕР

ЖЕРГИЛИКТҮҮ КАЛК

АФРИКАЛЫКТАР

ИСПАНЦЫ,

ПОРТУГАЛЬЦЫ

(КРЕОЛЫ)

АЦТЕКТЕР МАЙЯ

МУЛАТ

МЕТИСТЕР

САМБО

Калкы Тилдик курамы бир тектүү. Испан жана Португалия тилдери басымдуулук кылат.  Испан тили 18 мамлекетте расмий тил болуп саналат (250 миллион адам).  Португалдыктар бир мамлекетте, Бразилияда - 170 млн. Мексикада, Боливияда, Парагвайда испан тили менен катар расмий тилдер ацтек, кечуа. Француз тилинде-Гвиана, Мартиника,Гваделупа

Калкы

Тилдик курамы бир тектүү. Испан жана Португалия тилдери басымдуулук кылат.

Испан тили 18 мамлекетте расмий тил болуп саналат (250 миллион адам).

Португалдыктар бир мамлекетте, Бразилияда - 170 млн.

Мексикада, Боливияда, Парагвайда испан тили менен катар расмий тилдер ацтек, кечуа.

Француз тилинде-Гвиана, Мартиника,Гваделупа

Калкы бийик тоолуу орточо жыштыгы 25 км \кв . адамды түзгөн дүйнөдөгү калктын саны боюнча аз ,аймак тегиз эмес жайгашкан регион; калктын жогорку үлүшү;

Калкы

бийик тоолуу орточо жыштыгы 25 км \кв .

адамды түзгөн дүйнөдөгү калктын саны боюнча аз ,аймак тегиз эмес жайгашкан регион;

калктын жогорку үлүшү;

"жалган урбанизация" менен мүнөздөлөт.

Урбанизация

Латын Американын ири шаар - агломерациялары

  • Чоң Мехико (Мексика) 18 млн.киши (калктын20% жайгашып,жылына 300 миң мигранттар көчүп келишет))
  • Сан-Паулу (Бразилия) 17 млн.киши
  • Буэнос-Айрес (Аргентина) 12 млн.киши
  • Рио-де-Жанейро (Бразилия) 10 млн.киши

Айыл

24%

Шаар

76%

Чарбасы  Латын Америкасын өнөр жай өнүккөн аймак деп бөлсө болот, бирок анын бардык өлкөлөрү адатта өнүгүп келе жаткан өлкөлөр катарына кирет.  Дүйнөлүк дүң өнүмдөгү региондун үлүшү 8,5% ды түзөт. Бардык өнөр жай өндүрүшүнүн 4/5 бөлүгү же 75%ти үч экономикалык лидерлердин үлүшүнө туура келет - Бразилия, Мексика, Аргентина. Регион дүйнөлүк айыл чарба өндүрүшүндө көрүнүктүү орунга ээ.

Чарбасы

Латын Америкасын өнөр жай өнүккөн аймак деп бөлсө болот, бирок анын бардык өлкөлөрү адатта өнүгүп келе жаткан өлкөлөр катарына кирет.

Дүйнөлүк дүң өнүмдөгү региондун үлүшү 8,5% ды түзөт.

Бардык өнөр жай өндүрүшүнүн 4/5 бөлүгү же 75%ти үч экономикалык лидерлердин үлүшүнө туура келет - Бразилия, Мексика, Аргентина. Регион дүйнөлүк айыл чарба өндүрүшүндө көрүнүктүү орунга ээ.

Чарбасы ӨНӨР ЖАЙЫ  Узак мезгил бою аймактын өнөр жайы биринчи кезекте тоо-кен тармагынын өнүгүшү менен мүнөздөлүп келген. Бирок, акыркы жылдарда жетекчи ролду кайра иштетүү өнөр жайына (айрыкча кара жана түстүү металлургия, мунайды кайра иштетүү, ошондой эле электроника жана машина куруу) бурула баштады. Нефть,газ-Венесуэла, Мексика  Бразилияда электроника, автоунаа, кеме куруу, учак куруу өнүккөн;  Мексикада, Аргентинада - автоунааларды, станокторду чыгарат.

Чарбасы

ӨНӨР ЖАЙЫ

Узак мезгил бою аймактын өнөр жайы биринчи кезекте тоо-кен тармагынын өнүгүшү менен мүнөздөлүп келген. Бирок, акыркы жылдарда жетекчи ролду кайра иштетүү өнөр жайына (айрыкча кара жана түстүү металлургия, мунайды кайра иштетүү, ошондой эле электроника жана машина куруу) бурула баштады.

Нефть,газ-Венесуэла, Мексика

Бразилияда электроника, автоунаа, кеме куруу, учак куруу өнүккөн;

Мексикада, Аргентинада - автоунааларды, станокторду чыгарат.

Чарбасы АЙЫЛ ЧАРБАСЫ Эки  сектордо өздөштүрүлөт. . Биринчи сектор жогорку товардык плантация экономикасы. Дүйнөнүн эң ири банан өндүрүүчүлөрү Коста-Рика, Колумбия, Эквадор, Гондурас, Панама. Экинчи тармак - бул

Чарбасы

АЙЫЛ ЧАРБАСЫ

Эки сектордо өздөштүрүлөт.

.

Биринчи сектор жогорку товардык плантация экономикасы.

Дүйнөнүн эң ири банан өндүрүүчүлөрү Коста-Рика, Колумбия, Эквадор, Гондурас, Панама.

Экинчи тармак - бул "жашыл революция" таасирин тийгизбеген чакан керектөө экономикасы.

Ал жерде иштеген дыйкандар жүгөрү, маниока, буурчак, жашылча, картошка өстүрүшөт

Муздаткычтагы кемелерде банандын бардык коллекциясы Европага, АКШга экспорттолот жана алар жолдо бышат .

Кубада бардык иштетилген жерлердин 1/2 бөлүгүн кант камышынын плантациясы ээлейт. Кант заводдору жылына 5 миллион тоннадан ашык кант өндүрүшөт. Кант тармагы Кубада атайын өнөр жай болуп саналат.

Мал чарбачылыгы

Латын Америкасындагы жайыт чарбасынын өзгөчөлүгү - лама, альпака, викуна жана гуанако сыяктуу төө баккандарды өстүрүү, бирок кой, эчки жана ири мүйүздүү малдар ошол жерде багылат. Тоо оторчулугу негизинен Анддын жарым-жартылай кургакчыл аймактары менен чектелет, алар "пуна" же "альтиплано" деп аталып, деңиз деңгээлинен 3700-5000 метр бийиктикте жайгашкан.

Латын Америкасында мал чарбачылыгы негизги иш-аракеттери ушул региондо жана төрт өлкөдө: Аргентина, Боливия, Чили жана Перу.

Маанилүү кургак жерлерге Түндүк Мексиканын көпчүлүгү, Колумбия менен Венесуэланын Гуажира жарым аралы, Бразилиянын Серрадо жана Каатингасы, Аргентина, Боливия жана Парагвайдагы бадалдуу Чако кургак жерлери жана Аргентина менен Чилидеги суук Патагония талаалары кирет.

Перунун Анды жана Боливиянын бийик тоолуу аймактарынын 86 пайызга жакыны жайыт жерлерин пайдалануу үчүн гана колдонулат, Боливия жана Перу үчүн жайыттын өзгөчө тарыхый, маданий жана географиялык маанисине байланыштуу.

Борбордук Анд тоолорунда койлор бар, алардын төөлөрүнөн айырмаланып, малы 7 миллионго гана жетет, анткени козулардын жана койлордун жүндөрү чоң суроо-талапка ээ. Аргентинада койлор негизинен жүн үчүн багылып, анын 50 пайызы экспорттолот.

Бүгүнкү күндө латифундияны Латын Америкасында гана кездештирүүгө болот. Бирок, бул аныктама Испаниядагы, Португалиядагы жана колониалдык жана пост-колониалдык Боливиядагы, Бразилиядагы, Мексикада, Венесуэлада, Уругвайда, Кубада, Чилиде жана Аргентинада асьенда жана фазендаларды камтыйт. Латифундия колониялык мыйзамдар аркылуу күчтү жумушка тартууга жана аскерге жер бөлүп берүүгө жол берген. Колониалдык доордон кийинки мезгилде, агрардык реформа аркылуу латифундия бийлигине чекит коюу аймактагы бир нече өкмөттөрдүн популярдуу максаты болуп калды.

Бүгүнкү күндө латифундияны Латын Америкасында гана кездештирүүгө болот. Бирок, бул аныктама Испаниядагы, Португалиядагы жана колониалдык жана пост-колониалдык Боливиядагы, Бразилиядагы, Мексикада, Венесуэлада, Уругвайда, Кубада, Чилиде жана Аргентинада асьенда жана фазендаларды камтыйт. Латифундия колониялык мыйзамдар аркылуу күчтү жумушка тартууга жана аскерге жер бөлүп берүүгө жол берген. Колониалдык доордон кийинки мезгилде, агрардык реформа аркылуу латифундия бийлигине чекит коюу аймактагы бир нече өкмөттөрдүн популярдуу максаты болуп калды.

Транспорт Учактын транспорттук жабдуулары начар. Ички суу жана куур транспорту өнүккөн эмес, темир жолдун узактыгына карабастан, алардын өтүмдүүлүгү өтө төмөн 5%, аба жана автомобиль жолу жакшы өнүккөн. Трансамерика жана транамазонка магистралы. Деңиз транспорту жана деңиз порттору чоң роль ойнойт, аймактагы бардык жолдор деңиз портуна алып барат.

Транспорт

Учактын транспорттук жабдуулары начар. Ички суу жана куур транспорту өнүккөн эмес, темир жолдун узактыгына карабастан, алардын өтүмдүүлүгү өтө төмөн 5%, аба жана автомобиль жолу жакшы өнүккөн. Трансамерика жана транамазонка магистралы. Деңиз транспорту жана деңиз порттору чоң роль ойнойт, аймактагы бардык жолдор деңиз портуна алып барат.

Латын Америкасынын экономикалык өзгөчөлүктөрү Өнүгүү жагынан алар Азия менен Африканын өнүгүп келе жаткан өлкөлөрүнөн алдыда Айыл чарбасынын үлүшү азайып, кайра иштетүү өнөр жайынын үлүшү өсүүдө Тоо-кен тармагында 80% - отун казылат, 20% - рудалык чийки зат Бразилия, Мексика, Аргентина өнөр жай өндүрүшүнүн 2/3 бөлүгүн түзөт Айыл чарбасында, жогорку товардык чарбалар чакан чарбалар менен айкалышкан Айыл чарбасынын алдыңкы тармагы - өсүмдүк өстүрүү, монокультура ИДПнын салыштырмалуу жогорку үлүшү айыл чарбасына туура келет, айрыкча Борбордук Америкада Айыл чарбасында адистешүү: Кофе - Бразилия, Колумбия, Гватемала; Шекер - Гайана, Куба, Белиз; Банан - Эквадор, Гондурас, Панама; Буудай - Аргентина

Латын Америкасынын экономикалык өзгөчөлүктөрү

  • Өнүгүү жагынан алар Азия менен Африканын өнүгүп келе жаткан өлкөлөрүнөн алдыда
  • Айыл чарбасынын үлүшү азайып, кайра иштетүү өнөр жайынын үлүшү өсүүдө
  • Тоо-кен тармагында 80% - отун казылат, 20% - рудалык чийки зат
  • Бразилия, Мексика, Аргентина өнөр жай өндүрүшүнүн 2/3 бөлүгүн түзөт
  • Айыл чарбасында, жогорку товардык чарбалар чакан чарбалар менен айкалышкан
  • Айыл чарбасынын алдыңкы тармагы - өсүмдүк өстүрүү, монокультура
  • ИДПнын салыштырмалуу жогорку үлүшү айыл чарбасына туура келет, айрыкча Борбордук Америкада
  • Айыл чарбасында адистешүү: Кофе - Бразилия, Колумбия, Гватемала; Шекер - Гайана, Куба, Белиз; Банан - Эквадор, Гондурас, Панама; Буудай - Аргентина
Рио-де-Жанейродогу Христос Искусителдин айкели Бийиктиги - 38 метр, анын ичинде постамент - 8 метр, салмагы - 1145 тонна, колунун узундугу - 30 метр

Рио-де-Жанейродогу Христос Искусителдин айкели

Бийиктиги - 38 метр, анын ичинде постамент - 8 метр, салмагы - 1145 тонна, колунун узундугу - 30 метр

Лономия - Жердеги эң коркунучтуу курт Түштүк Американын токойлорунда жашайт

Лономия - Жердеги эң коркунучтуу курт

Түштүк Американын токойлорунда жашайт

Psychedelic дарыясы Cano Cristales Анын, түбүн килемдей каптаган балырлар ичинде өсүп (сары, бирюза, жашыл, кара жана кызыл) түс беришет

Psychedelic дарыясы Cano Cristales

Анын, түбүн килемдей каптаган балырлар ичинде өсүп (сары, бирюза, жашыл, кара жана кызыл) түс беришет

Кататумбо - Венесуэланын түбөлүк шамалы Чагылгандуу жана бороондуу күндөр көп. Чагылган иш жүзүндө ушуну менен токтоп калбайт, бул көрүнүш венесуэлалыктар тынымсыз деп аташкан бороон кататумбо аталат.

Кататумбо - Венесуэланын түбөлүк шамалы

Чагылгандуу жана бороондуу күндөр көп.

Чагылган иш жүзүндө ушуну менен токтоп калбайт, бул көрүнүш

венесуэлалыктар тынымсыз деп аташкан

бороон кататумбо аталат.

 Дүйнөдөгү эң чуулуу пляж Сент-Мартин аралында жайгашкан Airport Runway  учактар ​​ушунчалык жапыз учушат,  ушул тилкенин башында эле,  жээктен башталат, эс алуучулар  бул жээкте дөңгөлөктөр тийиши мүмкүн  учак, жөн гана бир аз секирип жетсе болот.

Дүйнөдөгү эң чуулуу пляж

Сент-Мартин аралында жайгашкан

Airport Runway

учактар ​​ушунчалык жапыз учушат,

ушул тилкенин башында эле,

жээктен башталат, эс алуучулар

бул жээкте дөңгөлөктөр тийиши мүмкүн

учак, жөн гана бир аз секирип жетсе болот.

VI.Сабакты бышыктоо   Мугалим топторго бөлөт:   1-топ: Латын Америкасынын экономикалык-географиялык абалы, калкы, 2-топ: Анды өлкөлөрү:(Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили) 3-топ: Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр:( Парагвай,Уругвай , Аргентина) 4-топ: Бразилия 5-топ: Ортоңку Америка (Мексика, Борбордук Америка жана Вест-Индия),   Окуучулар топторго бөлүнүп иштешет. Презентациялашат. Суроолорго активдүү катышышат.

VI.Сабакты бышыктоо Мугалим топторго бөлөт:

  • 1-топ: Латын Америкасынын экономикалык-географиялык абалы, калкы,
  • 2-топ: Анды өлкөлөрү:(Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили)
  • 3-топ: Ла-Плата бассейниндеги өлкөлөр:( Парагвай,Уругвай , Аргентина)
  • 4-топ: Бразилия
  • 5-топ: Ортоңку Америка (Мексика, Борбордук Америка жана Вест-Индия),
  • Окуучулар топторго бөлүнүп иштешет.
  • Презентациялашат. Суроолорго активдүү катышышат.

Жыйынтыктоочу суроолор Дүйнөдөгү суусу мол дарыя (Амазонка). Эң узун кырка тоо (Анды). Жер бетиндеги эң бийик жанар тоо (Котопахи). Эң жазы кысык (Магелланов). Эң бийик жайгашкан көл(Титикака). Эң бийик шаркыратма (Керепакупаи Меру, более известный как Анхель или Ангел), 1054м. Эң чоң түздүк (амазонская) жана дүйнөдөгү эң чоң токой ( амазонка сельва). Дүйнөдөгү акула жашаган тузсуз көл, ( Никарагуа көлү). Деңиз деңгээлинен эң бийик жайгашкан борбор шаар (Ла-Пас) .

Жыйынтыктоочу суроолор

  • Дүйнөдөгү суусу мол дарыя (Амазонка).
  • Эң узун кырка тоо (Анды).
  • Жер бетиндеги эң бийик жанар тоо (Котопахи).
  • Эң жазы кысык (Магелланов).
  • Эң бийик жайгашкан көл(Титикака).
  • Эң бийик шаркыратма (Керепакупаи Меру, более известный как Анхель или Ангел), 1054м.
  • Эң чоң түздүк (амазонская) жана дүйнөдөгү эң чоң токой ( амазонка сельва).
  • Дүйнөдөгү акула жашаган тузсуз көл, ( Никарагуа көлү).
  • Деңиз деңгээлинен эң бийик жайгашкан борбор шаар (Ла-Пас) .

VII.Жыйынтыктоо: Мен жыйынтык чыгарам.     VIII.Үйгө тапшырма берүү : ⸹35 Латын Америкасы өлкөлөрүнө конспект,слайд түзүп,атластан экономикалык карта-схемасын түшүрүп келүү  IX.Окуучулардын билимин баалоо : Өзүн-өзү баалоо,окуучулардын жетишкендиктерине баа берүү

VII.Жыйынтыктоо: Мен жыйынтык чыгарам.

  • VIII.Үйгө тапшырма берүү : ⸹35 Латын Америкасы өлкөлөрүнө конспект,слайд түзүп,атластан экономикалык карта-схемасын түшүрүп келүү
  • IX.Окуучулардын билимин баалоо :
  • Өзүн-өзү баалоо,окуучулардын жетишкендиктерине баа берүү