Адам жана коом предмети

Жаран таануу 11-класс

Сабактын темасы:

Улуттар аралык корпорациялар

Өндүрүш факторлоунун кыймылы.

• Силер билесиңер өндүрүш факторлору үчкө болүнөт.Жер, эмгек, капитал. Жер факторун чет өлкөгө экспорттой албайбыз, бирок эмгекти экспорттой жана импорттой алабыз. Мисалы: Мексикалыктар АКШга, түрктор Германияга, кыргыздар Россияга жумушчу күчун экспорттой алышат. Көбүнчө жумушсуздук деңгээли жогору жана жан башына кирешеси төмөн болгон өлкөлөр жумушчу күчүн экспорттошот. Бирок бул процесс абдан татаал, себеби башка маданий жана тилдик чөйрөгө түшүп калышат жана жергиликтүү калк жак-шы кабыл алышпайт. Капиталды экспорттоо жана импортто кыйла жөнокөй. Муну биз чет өлкөлүк инвестиция деп атайбыз.

Капиталды экспорттоо

• Инвестиция туз жана портфелдик болуп экиге бөлүнөт. Портфелдик инвестиция- баалуу кагаздарды(акция, облигация) чет өлкөлүктөр тарбынан сатып алынышы. Мында фирманын 10% акция-сынан ашыгын сатып ала албайт, б.а. контролдук кыла алышпайт жөн гана дивидент катары пайда алып турушат.
• Түз инвестиция- чет өлкөдө ишкана куруу же сатып алуу же ишкананын контролдук пакетине ээ болуу. Кобүнчо белгилүү фирмалар завод, фабрикаларын жумушчу күчү арзан өлкөлөргө курушат. Түз инвестиция кылуучу өлкөлөр АКШ, Япония, Германия, Англия, Франция, Нидерланды, Швейцария. Алуучулар Чыгыш Азия, Кытай, Латын Америкасы.

Улуттар аралык корпорациялар

Түз инвестициялардын жыйынтыгында пайда болгон улуттар аралык корпорациялар дүйнө жүзүнө жайылган. Биринчи кезекте булар америкалык жана англиялык корпорациялар болушкан. Мисалы: «Форд моторс» компаниясынын ишканалары Түштүк Африка Республикасында, Аргентинада, Белоруссияда, Филиппинде, Мексикада, Германияда, ж.б.өлкөлөрдө жайгашкан.IBM компаниясы компьютерлердин кээ бир жумуштарын Түштүк Кореяда, Сингапурда жасатышат.

Улуттар аралык корпорациялар

• «Адидас», «Мак Доналдс», «Кока-Кола», «Самсунг», «Нокиа», «Тойота», «Нестле», «Форд», «Эксон», «Дженерал Моторс», «Лукойл», «Apple», «Фейсбук», «Майкрософт», «IBM», «Гугл».

Түз инвестициялардын оң жана терс жактары.

• Чет өлкөлүк корпорациялардын келиши Ата Мекендик товар өндүрүүчүлөргө конкуренция жаратышат.
• Алар өлкөнүн пайдалуу кен байлыктарын алып кетүүгө кызыгышат.
• Алар товарды ички базар үчүн эмес, тышкы базар үчүн өндүрүшөт.
• Чийки заттарды да чет өлкөдөн ташып келишет.
• Жумушсуздук проблемасын чечүүгө жардам беришет.

Бышыктоо үчүн суроолор

• 1. Өлкөгө түз инвестициялар келиш үчүн мамлекет кандай шарттарды түзүүсү керек?
• 2.Түштүк Кореялык «Дэу» компаниясы Өзбекстанда автомобиль жыйноочу заводун ачты. Бул Өзбекстан, Түштүк Корея жана Россиянын экономикалары үчүн кандай оң жана терс таасирлерди тийгизет?