Разработка семинар

ХИМИЯ, ФИЗИКА, БИОЛОГИЯ, ГЕОГРАФИЯ САБАКТАРЫНДАДА «СТАРТТЫК ЭКСПЕРИМЕНТ» ЫКМАСЫН КОЛДОНУУ ӨЗГӨЧӨЛҮГҮ .

Жанычыл коомдо окутууда салттуу сабактардан айрымаланып, окутуунун коптогон жаны ыкмалары киргизилип жатат. « Старттык эксперимент,SEA»усулу кадимки сабактардан айрымаланат: тема айтылбайт, эксперименттин жыйынтыгы чыккандан кийин гана белгилуу болот. Бул усулду химия, биология, физика, география сабактарында лабораториялык сабактарды окутууда окуучулардын сабакка активдуу катышуусун жана алардын кызыгуусун онуктурот.

Бүгүнкү күндө окутулуп жаткан «химия, биология, физика, география» предметтеринин мазмунунда камтылган билимдерди «теориялаштыруу» илимий практикалык өңүттөн караганда, окуучулардын коомдо турмуштук тажрыйбага ээ болушуна көмөктөшө албай калды деген ойлор айтылууда [1]. Алтургай, булсистемаокуучуларарасында «пассивдуулукту» жаратууда. Ошондуктан« химия, биология, физика, география » предметтеринокутуудаокуучулардынактивдүүлүгүнөстүрүүмаксатында, заманбапинновациялыкметоддордунжаңыыкмаларынколдонууаркылуу, окуучулардынпотенциалдыкмүнкүнчүлүктөрүнкеңейтүүнегизгиплангачыгууда. Анткени, мектептегисабактардынилимийжанамазмунунундеңгээликанчалыкжогоруболсо, окуучуларгаошончолукжеткиликтүүболот. Химияныокутуунунинновациялыкметоддорунжакшыртуунуннегизгимаселелерининбири - булхимиясабагындаокуучуларгамазмундужеткиликтүүберүүмаксатындапедагогикалыктехнологиянынайрымэлементтеринпайдалануунуталапкылгандыгында. Башкатабигыйпредметтеркатарыэле, окуучулархимиянынтилиндегидүйнөгөилимийкөзкарашынжалпылоогожеткиликтүүболгонмаанилүүфактыларын, түшүнүктөрүн, теорияларынжаназакондорунөздөштүрүүмененкатар, инсандынинтеллектуалдыкжактанөрчүшүнө, өркүндөшүнөокуучунунэкологиялыкжактансабаттуу, максаттуужүрүш-турушунункалыптанышына, өзүнүнкертбашына, башкаадамдарга, айлана-чөйрөгөаңсезимдүүмамилежасоого, түшүнүүгөкөмөкалуусузарыл. Жалпыбилимберүүнүнэңмаанилүүмаксаттары: окутуунунжанатарбиялоонункаражаттарыартараптанөнүккөн, эркининсандыкалыптандыруужанаөнүктүрүүанынтурмуштаөзордунтабуусунажанаалганбилимин, билгичтиккөндүмдөрүнпрактикадаколдонуусуна, идеяларынкаалоолорунишкеашыруусунашарттүзүүболупсаналат. Коюлганмаксаттаргаөтүүүчүнмектептехимияданбилимберүүсистемасыдагыошондойбагыталышызарыл. Жогорудагыийгиликкежетүүүчүнмындайиштердиаткаруудажаңычылкоомдоокутуудатрадициялыксабактарданайырмаланып, окутуунункөптөгөнжаңыыкмаларыкиргизилипжатат.ПрофессорН. Ишекеев: «Мугалимсабактынкайсытибин, формасынтандапалбасын, үчпарадигманынтуруктуужанаүзгүлтүксүзкатышыптурарынбайкадым»- дейт [2]. Анынбири, адамзаттарабынантоптолгонбардыкбилим, билгичтикжанакөндүмдөрдүнокуучуларгамүмкүнболгонмаксималдуукөлөмүнберүүартыкчылыктуукасиет- депэсептегенилимиймаалыматтыкпарадигма. ОкутуутехнологиясынпрофессорЭ. Мамбетакуновтурмуштук, өндүрүштүкмисалдыннегизиндеэңжөнөкөйтүшүндүрмөсүнберген. Анда, технологиятерминибул-кандайдырбирнерсенинкасиетин, формасын, абалынөзгөртүү, кайраиштетүү, анданбашканерседаярдоонунжолдорудегенмаанинитүшүндүрөрүнбилдирген [3]. Сабактыуюштуруу - булокутуутехнологиясынынбирөзөктүүэлементиболот. Окутуужанатарбиялоомаселелерининичиненсабакэңнегизгиорундуээлепкелет. Ошондуктансабактынструктурасыбирмүнөздүүболбой, артүрдүү, кызыктуужанакөпварианттууболуусунунүстүндөнатыйжалууэмгектенүүазыркымезгилдинталабынажоопберетжанабулпроблеманынактуалдууэкендигинэскеалуумененжаңыбагытталганбилимберүүгөөтүүпарадигмасынынталаптарынэскеалганнегиздеишжүргүзүүабзел. Химиясабагындаокуучуийгиликтүүбилималуусубиринчилерденболупокууматериалдарынсалыштырууну, себеп-натыйжалардытабабилүүсү, аналитикалыкойдукалыптандыруусузарылэкендигинде. Химия мугалими окуучулардын психологиялык абалын концентрациялап, көңүлүн топтоп химиялык объектилерге буруусу зарыл. Химияны окутууда окуучулардын көңүл буруусун ийгиликтүү өнүктүрүү үчүн, ар кандай усулдарды колдонуу керек. Мугалим окутуунун бардык кырдаалында окуучуну байкагычтькка жана ойлонуп жооп бергенге үйрөтүү керек. Учурдагы химиялык объектилерде эмне өзгөчөлүктөр бар (атомдо, молекулада, затта, химиялык реакцияда, технологиялык процесстерде ж.б.)? Алар таанып билген химиялык объектилер жаңы химиялык объектилерден эмнеси менен айырмаланат? Ошондой эксперименталдык жаңы ыкмалардын бири катарында окуучулардын билим деңгээлин жогорулатуу максатында Кыргыз Республикасынын бардык аймактарындагы орто билим берүү жайларында жаңы “старттык эксперимент” усулу менен окутуу жайылтылууда.

Химияны окутуунун методдорунун спецификасы биринчиден, химия илиминин – эксперименталдык-теориялык илим экендигинде, экинчиден, окуучулардын таанып билүү иш аракеттеринин өзгөчөлүгүндө, б.а. заттардын касиеттеринин, абалдарынын, түстөрүнүн реалдуу өзгөрүүгө туш келгендигин түшүндүрө билүүгө ой жүгүртүүсү, ошону менен бирге эле көзгө көрүнбөгөн микродүйнөдөгү айрым кубулуштарды теориялык билимди пайдалануу менен моделин элестетүүлөрдүн негизинде түшүнө билүүсү болуп саналат. Менин бул макаламда айрым темаларга старттык эксперимент методдун колдонуу менен сабак өтүүнүн ийгиликтүү жактары көрсөтүлгөн. “Старттык эксперимент SEA” методун германиялык педагог, психолог окмуштуу Юрген Шехер сунуштаган жана көпчүлүктүн колдоосуна татыган. Бул метод көбүнчө табигый илимдерге багытталган. Азыркы учурда өлкөбүздүн баардык аймактарында бул ыкма мугалимдердин арасында колдоого ээ болууда. Ал боюнча методикалык сунуштар дагы жазылган [4]. “Старттык эксперимент” аты билдирип тургандай окуучуларга сабак эксперимент менен башталат жана бул сабагы окуучуларга жандуу жана жансыз жаратылыштагы бардык кубулуштарды өз колдору менен аткарып, практикалык, лабораториялык байкоолорду жүргүзүп, андан жыйынтык чыгарууга, далилдөөлөрдү аткарууга мүмкүнчүлүк берет. Баса белгилеп кетчү нерсе, сабакта мугалим окуучулардын активдүү болушуна шарт жатат, ошондуктан окуучулар активдүү болушат жана бул ыкма окуучунун логикалык ой жүгүртүүсүн өнүктүрүү менен катар, жаратылышка байкоо жүргүзүүсүн күчөтүүсү мүмкүн. Химия-эксперименталдык илим болгондуктан, аны окутуу процессинде«Старттык эксперимент» ыкмасын колдонуу ыңгайлуу да, натыйжалуу да болушу мүмкүн.Себеби,мектеп окуучулары үчүн туура тандалып алынган старттык эксперимент окуучуларды байкоого, өз алдынча ой жүгүртүп, гипотеза (божомол) түзүүгө, гипотезаны тастыктоого, жыйынтык чыгара билүүгө, аны турмушунда колдоно билүүгө үйрөтөт. Старттык экспериментыкмасын колдонууда мугалим окуучуларга түшүндүрмө бербей туруп, темага байланыштуу эксперимент жасап көрсөтөт. Окуучулар байкагандарын жазып алып, анын тууралыгын өздөрү экспериментти кайтадан кайталап жасап, байкоолорун тастыкташат, өз алдынча ой жүгүртүп, суроо түзүшөт, суроолордун негизинде гипотеза (болжомол) чыгарышат. Гипотезанын түзүлүшүнө негиз болгон түйүндүү түшүнүктөрдү-(изилденүүчү параметрлерди) аныкташат. Ал эми старттык эксперименттеги параметрлердин тууралыгын верификациялык эксперимент аркылуу группага бөлүнүшүп текшеришет. Ар бир группадагы окуучулар аткарган иштери боюнча презентацияжасашып, ойлорун бөлүшүп, жыйынтык чыгарышат б.а. концепция түзүгө үйрөнүшөт. Старттык эксперимент ыкмасы окуучулардын сабакка активдүү катышуусун жана мотивациялык кызыгуусун камсыз кылуунун бир шарты деп айтсак болот. Ошондой эле окуучу менен мугалимдин педагогикалык кызматташуусун,окуучулардын информациялык,коммуникативтик компетенттүүлүгүн калыптандырууга өбөлгө түзүү менен,өзалдынча проблеманы коё билүү жана аны чече билүү компетенттүүлүгүнүн калыптанышына багыттайт. Бирок бул ыкманы химия сабыгынын бардык темаларында колдонууга болбойт. Анализ жүргүүзүнүн негизинде менин оюмча 8-класста 5 темага ал эми 9-класстага 6 темага колдонууга болот экендигин иштеп чыктым. Бул макалада мен жогоруда көрсөтүлгөн темалардын бири катарында төмөнкү тема боюнча пландаштырылган жана өтүлгөн теманын иштелмесин бердим. «Физикалык жана химиялык кубулуштар”- деген темада сабактын иштелмесин сунуш кылабыз. Мында максат окуучулардын өздүк аракетинин негизинде алардын физикалык жана химиялык кубулуштардын айырмасын ажырата билүү болчу. Сабактын жыйынтыгында бул аныкталды. Сабактын жүрүшү: Мугалим: Бүтүнкү сабагыбыз

Тема: Физикалык жана химиялык кубулуштар.

А) Старттык эксперимент

1. Кант майдаланды

2. Кант эриди

3. Кант күйдү

Материалдар: Ступка, фарфор чашка, кант, кайнак суу, спиртовка, фарфор кашык, ширенке.

1. Ступка менен фарфор чашкага 2 штук кант салып майдалайбыз. Майдаланган кант стаканга салынат да кайнак суу куюлат. Чай кашык кармагычка бекитилип даярдалат. Даярдалган чай кашыкка 2 мл өлчөмдөгүсуу куюлуп, жалынга акырындык менен ысыта баштайт. Эритме бууланат, жыт бөлүнөт. Карамель күйүп кара көмүр пайда болот.

Б) Байкоолор.

-Кант майдаланды.

-Кант сууда эриди

-Отко койгондо өңү өзгөрдү

-кайнап көбүктөр чыкты

-кашыктын үстүндө буу пайда болду

-өңүөзгөрүлүп кара түскө айланды

В)Тандалган байкоолор

-кант сууда эриди -кашыктын үстүндө буу, ичинде көбүкчөлөр пайда болду

-карамельжыттанып, аягында кара көмүр пайда болду

Г) Суроолор

1. Кант сууда эригенде кандай өзгөрүүлөр жүрдү?

2. Канттын эритмеси буулангандан кийин эмне үчүн түсүн өзгөрттү?

3. Бардык эле заттар күйгөндө көмүр пайда болобу?

Д) Божомолдор

-кант катуу абалдан суюк абалга өттү.

-эрүүчү заттар гана майдаланганда жакшы эрисе керек.

-канттын бөлүкчөлөрү суунун бөлүкчөлөрү менен биригиши мүмкүн.

-канттын суудагы эритмеси алынды.

-эритмеде кант эрип жок болушу мүмкүн.

-канттын эритмеси бууланганда анын составындагы заттын структурасы бузулушу мумкун.

-бардык заттар күйгөндө көмүр пайда болушу мүмкүн.

-айрым заттар күйбөшү мүмкүн.

-Органикалык заттар күйгөндө гана көмүр пайда болушу мүмкүн.

Е) Эмне изилденет?

А) Заттардын сууда эригичтигин аныктоо.

Б) Заттардын түсүнүн өзгөрүшүн аныктоо.

В) бир заттын башка затка өтүшүн аныктоо.

Ж) Эксперимент

1-топ. Заттар: кант, туз, бор, кум, муздак суу, кайнак суу.

А) Заттардын сууда эригичтигин аныктоо.

Б) Куралдар: 6 стакан, 3 айнек таякчасы.

2-топ.

А) Канттын эритмесин, туздун эритмесин, соданын эритмесин буулантуу жолу менен өңдүн өзгөрүшүн салыштыруу.

Б) Куралдар: 3 стакан, 3 кашык, спиртовка, ширенке.

3-топ.

А) жез зымын, айнек түтүктүн, кагаз, жыгач ж.б. заттар күйгөндө көмүрдүн пайда болушун текшерүү.

Б) Куралдар: Спиртовка, ширенке.

З) Концепция.

А). Сууда эруучу заттардын эригичтиги температурага көз каранды.

Б). Муздак сууга караганда ысык сууда жакшы эрийт.

В) Бардык эле заттар сууда эрибейт.М: Бор, кум, чопо ж.б.

Г) Айрым заттардын өңүөзгөргөн жок.М: туз, сода.

Д) Куйуучу заттар гана күйгөндө, көмүр пайда болот.

Е) Бардык эле заттар күйбөйт, бирок ысытканда формасын өзгөртөт.

Жалпы концепция. Майдаланган заттар жакшы эрийт. Эрибөөчү заттар эрибейт. Кант эригенде молекулаларга ажырайт. Кант күйгөндө көмүргө айланды. Бул жаңы зат. Бүгүнкү сабакта биз силер менен канттын мисалында физикалык жана химиялык кубулуштарды айырмалаганды үйрөндүк. Жаңы зат пайда болбостон, агрегаттык абалы жана формасы өзгөрсө, физикалык кубулуш деп аталат.М, Кантты майдалоо, айнектин эриши. Кубулуштун убагында жаңы зат пайда болсо бул химиялык кубулуш деп аталат, б.а. химиялык кубулушта реакция жүрүп жаңы зат пайда болот. М, кагаздын, жыгачтын, канттын күйүшү менен көмүрдүн пайда болушу жежез зымынын жез оксидине айланышы менен анын өңүнүн өзгөрүүсү. Химияны старттык эксперимент аркылуу окутууга болгон мындай мамиле окуу процессинде окуучулардын өз алдынчалуулугун, фантазиясын, креактивтүүлүгүн өстүрүүгө өз алдынча инициатива көтөрө билүүгө, ошол эле убакта өзүн өзү критикалоого, башкалардын идеяларын да уга жана баалай билүүгө үйрөнүштү.