Рим цифралары..

Мазмундук тилке:

Сандар жана туюнтмалар

Негизги компотенттуулукор

  Рим цифралары ,эсептоо системалары боюнча билишет.

1. Маалыматтык:

1.  Социалдык-коммуникативдик:

   Рим цифралары боюнча берилген эсептоолор ,маселелер  жонундо пикир алмашышат

1. Оз ишин уюштуруу жана койгойлорду чечуу:

Топтор менен иштеп , берилген тапшырмаларды оз алдынча так ,туура  аткарышат.

Сабактын милдеттери:

Кутулуучу натыйжа:

Корсоткучтор:

1.Когнитивдик:

Рим цифралары, алардын жазылышы, манжалар менен кобойтуу эрежелерин уйротуу.

2.Журум-турумдук:

Рим цифраларын колдонуп эсептоолорду жургузууну , маселелерди аткаруу жолдору жонундо тушунук беруу.

3.Баалуулук:

-Коммуникативдик кондомдорду тарбиялоо;

-Топто, жекече иштоодо,журум турум маданиятын калыптандыруу.

5.1.1.

Рим цифраларынын жазылышы ,аларды эсептоо , манжалар менен эсептоонун жолдорун билишет.

Натыйжага жете алат, эгерде окуучу:

1. Цифра жонундо билсе;

1. Цифра жана санды айырмалай алса.

1. Рим цифралары жонундо билсе.

1. Рим цифраларын колдонуп эсептоолорду жургузо алса.

Сабактын журушу:

Мугалимдин иш аракети:

Окуучунун иш аракети:

Баалоо

Комп.к

Убагы

1.Окуу ишмердуулугуно мотивация

-Окуу чойросун тузуу;

-Саламдашуу;

-Катышууну тактоо;

Жагымдуу маанай(муг. айтат.);

1.Менин атым Динара.мен газета окуганды жакшы кором.

2.Менин атым Максат ,Динара газета окуганды жакшы корот,мен эсеп чыгарганды жакшы кором.

.....................

-Саламдашат

-Окуу куралын алышат

-Ордунан туруп мугалимдин     айтканын кайталашат.

Ыраазычылык билдируу.                     

                      Нк 3

2. Алтын эреже кабыл алуу.

Келгиле балдар “Алтын эреже”ни эске салалы.

С- сабака конул бурабыз;

А- активдуу болобуз;

Б- б-бирибиздин оюбузду угабыз;

А- адептуу болобуз;

К- каталарды ондойбуз;

Т- так, тура жооп беребиз;

А- адептуу болууга умтулабыз;

                    5 мун.

3.Кутулуучу натыйжаны кабарлоо.

Балдар бугунку сабакта силер, Рим цифралары жонундо билип ,берилген мисал ,маселелерди так, туура аткара алсанар, оз оюнарды так айта алсанар жакшы жыйынтык бере аласынар.

-Ой жугуртушот;

- Тушунууго аракет кылышат;

            Озун -озу баалоо

                      П.К. 3.

                         5-мин

4.Отулгон теманы бышыктоо.

-Отулгон темаларда “Жашты аныктоо” “Туулган кунду “ аныктоо жонундо караганбыз

«Сиз канча жаштасыз?» – деген суроого Марина Юрьевна бир нече жылдан кийин мындай деп жооп берет: «Эгер менин жашымдан чөбүрөмдүн жашы алынса 81 болот. Анын жана менин жашымды жазганга колдонулган эки цифра бирдей». Марина Юрьевна канча жашта болот?

Чыг:Айырма 81 болгондуктан, чоң эненин жашы 82 же 83, же 84, … же 89га барабар болсо, анда цифраларды которуштуруп коюу менен, 28, же 38, же … 98 сандарын алабыз. Бул учурлардагы айырма 81ге барабар болуусу мүмкүн эмес. Кийинки мүмкүн болгон вариант — 90 жаш. Цифралардын ордун алмаштырып, 09ду алабыз. Сандарды окуу эрежелерине ылайык 09, 009, 0009 ж. у. с. жазылган сан 9. Чындыгында айырма 90 – 09 = 81. Демек, Марина Юрьевна 90, чөбүрөсү 9 жашта болооорун билебиз. Берилген тапшырманы аткаруу менен отулгон теманы, уй тапшырманы эске салып алабыз.

1. «Сенин туулган күнүң качан?» – деген суроого Акылай март айында төрөлгөндүгүн жана туулган күнүнүн цифраларынын суммасы 11ге барабар экендигин айтып жооп берди. Акылайдын туулган күнүн аныктагыла

Ч : Белгисиз санды аркылуу белгилейли. Анда, x + y = 11. Бул жерде х үчтөн чоң болушу мүмкүн эмес (х – бул ондуктун саны, ал эми март айында 31 күн бар). Демек, теңдеме 2 чыгарылышка ээ: а.) x = 2; y = 9 б.) x = 3; y = 8 Экинчи чыгарылыш Акылайдын 38-мартта туулгандыгын билдирет. Мындай болушу мүмкүн эмес. Демек, Акылай 29 мартта туулган.

2. «Сиз канча жаштасыз?» – деген суроого Кулнаар апа мындай деп жооп берди: «Эгер менин жашымдан чөбүрөмдүн жашын алса, анда 99 келип чыгат. Анын жана менин жашымды жазганга колдонулган эки цифра бирдей». Кулнаар апа канча жашта? Туура жоопту тандагыла: а.) 100; б.) 110; в.) 120; г.) 130;

           Шарик берилет       К.б.                                               

5-кл окуу китеби

5.Жаны теманын максатын аныктоо.

Цифра деген эмне ?

 Рим цифралары кандайча жазылат?

 Сабактын темасы, максаты, милдети, критерийлери талкууланат, аныкталат.

Ж: Эгер жазылган натуралдык санды оң жактан солду карай окусак (арабдарда ушундай кабыл алынган), анда биринчи цифра бирдик санын, экинчиси – ондук, үчүнчүсү – жүздүктү ж.у.с. сандарды билдирет. Мисалы: 29872 = 2·1 + 7·10 + 8·100 + 9·1000 + 2·10000.

I, II, III , IV, V, VI, VII , VIII, IX,X...

      Д.б.

            7 мин.

6.Жаны билимди оздоштуруу

     Адамзат арабча эсептөө системасына дароо эле келбегендигин белгилеп кетүү абзел. Бирдиктер, ондуктар жана жүздүктөр үчүн колдонулган белгилер көптөгөн байыркы системаларда бири-бирине окшогон эмес. Сандарды мындай жазуу учурларында белгилер каалагандай тартипте жайгашуусу мүмкүн эле. Ошол эле учурда жазылган сандардын маанилери да ээлеген ордуна жараша өзгөрчү эмес. Мындай системалар позициялык эмес система деп аталып, аларды байыркы египеттиктер, гректер, славяндар жана башка көптөгөн элдер колдонушкан. Ал системалардын бири ушул убакка чейин кеңири колдонулуп келе жатат — бул рим цифраларынын системасы. Бул системада бирдик I менен белгиленет. Үч санын жазуу үчүн ушундай үч таякчаны жазабыз: III. Беш саны V менен, он саны X, элүү L, жүз С, беш жүз D, миң М менен белгиленет. Демек, биз берилген тапшырманы аткаруу менен жаны теманы тушунуп алдык.

1. Араб системасын колдонуп, төмөнкү сандарды жазып чыккыла: а.)II б.)VIII в.)IX г.)XII д.)XXVIII е.)LXI ж.)CXCV 2. Рим цифраларын колдонуп, төмөнкү сандарды жазып чыккыла: а.)7 б.)9 в.)18 г.)6 д.)141 е.)99 ж.)273 3. Барабардык туурабы: а.) 77 – 7 = 7 ; б.) ХХ – Х = Х

              23 мин.

7.Практикалык иш

  Балдар бугун бизде “Кун системасы” модели бир нече суроолору менен келип олтурат.

-Биз суроолорго жооп берсек, ал бизге дагы ушунчалык суйунуп нурун чачат.

-Мугалим:- Тогузга көбөйтүүнүн төмөнкүдөй кызыктуу амалы, ондук системанын адамдын манжалары менен тыгыз байланыштуу экендигин даана сүрөттөйт: 9га көбөйтүү үчүн алаканыңарды столго жайып, бир манжаны бүгүп, сол жактан оңду карай эсептесек, ошол манжанын номеринин 9га көбөйтүүсү чыгат. Бүгүлгөн манжанын сол жагында турган манжалардын саны ондуктардын санына, ал эми бүгүлгөн манжанын оң жагында турган манжалардын саны бирдиктердин санына барабар болот. Мисалы, сол колубуздун үчүнчүсү болгон ортоңку манжабызды бүксөк, анда анын сол жагында эки манжа, оң жагында 7 манжа болот. Демек, 3·9 = 27 жыйынтыгын көрөбүз. Ошондой эле, солдон оңго эсептегенде сегизинчи болгон оң колубуздун ортоңку манжасын бүксөк, сол жагында 7 манжа, оң жагында 2 манжа болот. Демек, 8·9 = 72.  

Балдар оз алдынча манжалардын жардамында эсептоолорду жургузушот.

3 мин

8.Бышыктоо

Бышыктоо учун суроолор:

1. Бул кандай цифра акробат: Төбөсүнө тик турса – үчкө чоң болуп калат?
2. 2. Бир карасаң О го окшош, Бирок ичи бош болот. Баа алганда баркы жок, Бирге кошуп нөл жазсаң Анда туура ... болот.
3. Ширеңкенин эки талынан кантип 10 жасаса болот?
4. Ширеңкенин үч чийинен кантип алты жасаса болот? Ал эми төрттүчү?
5. Ширеңкенин төрт чийинен кантип жетини жасаса болот? Ал эми он экиничи?

3 мин

9. Уй тапшырма

Тапшырма 1.

Ашканага 11 киши келип, балык сурашты. «Тилекке каршы, бизде үч гана балык бар, бирок эгер сиздер кааласаңыздар, аларды он бир кылып бере алам» — деп, ашкананын кожоюну айта салды. Келген меймандар бул сунушка кызыгып, ал тургай, акчасын алдын ала төлөп берүүгө макул болушту. Ашкананын кожоюну өзүнүн убадасын кантип аткарды? Тапшырма 2.

 Алима ширеңкенин чийлеринен барабардык түздү, ал эми Индира аны тамашага салыш үчүн бир чийдин ордун алмаштырып койду. Жыйынтыгы мындай болуп калды: VI – IV = XI. Баштапкы барабардык кандай болгон?

Жекече баалоо

2 мин.

10.Баалоо

 Окуучулардын алган кызыл, жашыл, сары тегерекчелердин санына карап бааланышат

Алган тегерекчелерин эсептешип ар бир окуучу бири-бирине баалашат.

          Жыйынтыктоочу баа

         2 мин.

11.Рефлексия

5^б кл. 28 окуучу бар. Сабакта 26 окуучу катышты. 2 окуучу турдуу себептер менен катышпай калышты.Мен бул сабакта Рим цифралары боюнча билим бере алдым деп ойлойм.Алган билимдин натыйжасында балдар берилген маселелердин жардамы менен бышыктай алышты.Сабака келбей калган окуучуну кошумча сабак отуу менен жеткирууго аракет кыламын.

              П.К.2