"Ұстазым - ұлағатты ұғым"

«Ұстаз – ұлағатты ұғым!»

Әр адамның өз жолы бар, ол оны таңдап, өмір бойы жүреді. Бақытты адам өз жолын анықтай алады және ол арқылы жүріп, өз таңдауына өкінбейді. Мен кішкентай кезімде заң саласында болғым келген, бірақ бұл тағдыр ма әлде солай болуы керек пе еді, мен Гуманитарлық колледжге қазақ тілі және әдебиет пәнінің мұгалімі мамандығы бойынша оқуға түстім. Мүмкін, бұл алдын – ала анықталған шығар, себебі мектепте оқып жүргенде мен бастауыш сыныптарына сабақ беруші едім, дәл осы пән бойынша, сонымен қатар мұғалімдер директор айтушы еді мұғалім мамандығы дәл сен үшін деп. Демек, мен бұл мамандықты таңдап қана қоймай, ол мені ұзақ уақыт таңдады. Менің мұғалім болуыма соңғы жыл қалды, мен мұғалім боламын. Қуаныш пен ащы, көтерілістер мен құлдырау, мұғалімнің көзінің жылуы және балалардың күлкілерінің нұры, көбінесе ұйқысыз түндер мен мектептегі балалардың танымдық сабақтары, бұлардың бәрі бір мектепте. Біздің жұмысымыздың құпияларын көпшіліктің түсінбегендері үшін бұл күнделікті болып көрінеді: дәптерлер, журналдар, сабақтар. Және, шын мәнінде, ол қуанышты, өйткені бізбен бірге ең таза, шынайы және лайықты адамдар – біздің оқушыларымыз. Және өте жауапты, өйткені бізге ең қымбат – балалар сеніп тапсырылды. Мен балаларды жәй ғана жақсы көремін, өйткені олар балалар – жарқын, эмоционалды, мейірімді. Бала бастапқыда қорғансыз тіршілік иесі, үміттерге толы, болмыстың жарқын жақтарына сену, ашылу қуанышы, әлемге ашық жан. Мұғалім болу өте жауапты іс. Біз әр баланың тағдырын модельдейміз: біз оның көзіндегі ұшқын байқаймыз, көмектесеміз, итермелейміз – және ол болашақта өмірде өз жолын табады; көрмейміз, өтпейміз – және ол көрінбейтін, айналмалы жолдармен өмір жолында құрылады. Сіз біздің кәсіпті басқалармен салыстыра алмайсыз, себебі: наубайшы нанын күйдіріп алса, бір – екі сағаттан кейін тағы пісіріп алады, ал құрылысшы болса кірпешті дұрыс салмаса деңгейін өлшеп, бәрін түзете аласыз. Бірақ тек мұғалімде нәтижесі бірден көрінбейді: бір сағаттан кейін емес, бір айдан кейін емес, бірнеше жылдан кейін көрінеді. Және оны түзету мүмкін емес. Біздің қателіктеріміз ең манызды, өмірлік, өйткені олар баланың жанын ауыртып, оны азаптайды. Бірақ көбінесе баланың жаны мұғалімнің немқұрайлығынан, оның тарапынан әділетсіздікті және немқұрайлықты адам мұғалім бола алмайтынына сенімдімін.

Мұғалім – жер бетіндегі ең маңызды мамандық. Бұл қуаныштын қайнар көзі, маған адаммен қарым – қатынас қуанышын, балалық шақтың әлеміне ену бақытын, осы өмірде жаңа дүниеге қатысу сезімін, болашаққа көз жүгіртуге мүмкіндік береді.

Бұл мамандықтың ерекшелігі – мұғалімнің ақыл – ойы, жүрегі мен жаны арқылы бүкіл адамзат өз дамуында өтеді. Өз өмірін балаларды оқыту мен тәрбиелеуге арнығысы келетіңдер моральдық принциптерге ие болуы керек. «Зиян келтірме» - дәрігердің ғана емес, мұғалімнің де өсиеті. Мен сіңілдеріме, бауырларыма, достарыма жиі айтамын, сіздің жаңынызда сіз сияқты адамдар бар, олардың мәселелері, қиындықтары мен қуаныштары бар, олар әртүрлі, сондықтан оларды қабылдау керек, олармен сөйлесе білу керек. Қоғамда өмір сүре отырып, сіз адамгершілік заңдарынсыз адамдарсыз жасай алмайсыз. Әрқайсысының өз жолы, өз орны бар демекші, менің үшін ол мектеп және балалар. Бұл менің балаларға деген үлкен махаббатымды, өзім өмір сүретін нәрсені жеткізе алатын жерім.

Бірде мен Л.Н.Толстойдың сөздерін оқыдым, олар менің жаныма кірді: «Егер мұғалім тек сүйіспеншілікке ие болса, ол жақсы мұғалім болады. Егер мұғалім тек оқушыға деген сүйіспеншілікке ие болса, әкесі мен анасы секілді, ол барлық кітаптарды оқыған мұғалімнен жақсы болады, бірақ бизнеске де, студенттерге де махаббат болмайды. Егер мұғалім өз ісіне және студенттерге деген сүйіспеншілігін біріктірсе, ол керемет мұғалім».

Мұғалім дүйсенбі және жұма күндері және тек мектепте сабағында бола алмайды. Барлық оқушыларды жақсы көру, әр балаға мұқият болу, қиын уақытта оны қолдай білу – мұнын бәрі тек жүректің шақыруымен, жанның қозғалысымен мүмкін. В.О.Ключевский: «Сіз істеп жатқан істі және үйретіп жатқан адамдарды жақсы көрініз», - деді. Балаларды сүю дегеніміз – олардың бағдарламаланған тіршілік иелері емес, кейіпкерлері, темпераменті, әдеттері бар адамдар екенін түсіну. Әлемде қабілетсіз балалар жоқ екенін түсіну үшін саңырау және соқыр ересектер бар, олар баланың жеке тұлға екендігіне сенбейді немесе қорқады. Мен, мұғалім, баланы үйретіп қана қоймай, ол менің шәкіртім, өзінің өмірлік тәжірибесіне қарамастан, маған өмірді түсінуге көмектесетінін түсіну. Біз бір уақытта үйренеміз. Шығармашылық, ынтымақтастық, келісім – менің мұғалім жолымды анықтайтын үштік.

Менің туыстарым мен таныстарым мұғалім болып жұмыс істеу қиын ба деп жиі сұрайды. Екіталай біреу, ол оңай. Ия, менде ерекшелік емеспін. Мұны мұғалімдер мен оқушылар жақсы түсінеді. Мектепке келген көптеген ата – аналар бұл әлемде басқаша таниды, ал балалар да, мұғалімдер де жаңа жолмен ашылады. Мектеп – бұл күн сайын алдыңғыға ұқсамайтын, әр сәт жаңа, қызықты нәрсені іздейтін, екінші және қажет емес уақытты қажет етпейтін ең таңғажайып ел. Көру маңызды емес, уақытты жіберіп алмаңыз. Мен үлгеруге тырысамын. Уақыт – бұл ең үлкен құндылық, оны ұсақ – түйектерге жұмсауға болмайды. Сіз әрқашан үйренуіңіз керек. Өмірінің соңына дейін барлық ірі ғалымдар сабақ беріп қана қоймай, оқыды. Оқуды тоқтатсаң – оқыта алмайсын!

Әлемде бірде – бір мамандық өзін – өзі дамытуға көптеген мүмкіндіктер бермейді. Мұғалім болу бақыт емес пе? Олар мұғалім болу емес туылу керек дейді. Мен жалпы шындыққа қайшы келмеймін. Бірақ мұғалім мақсатты және талантты адам болуы керек, бұл менің жеке сенімім. Мұғалім белгілі бір лауазымға ие болса да, маңсапшы емес. Ол мектепке мұғалім болып келіп, одан да мұғалім болып кетеді.

Мұғалім – дәрігер. Дәрігер денені емес жанды емдейтін. Біз көптеген «пациенттерімізді» жылдар бойы емдейміз, көбісі емделгісі келмейді және емделгісі келмейді. Сіздің бұрынғы пациентіңіз мұғалімнің оған не бергенін түсініп, рахмет айтқанға дейін он жыл өтуі мүмкін.

Мұғалім – құрылысшы. Біз адам тағдырын құрамыз. Бірақ құрылыс кезінде олардың бетоннан емес, хрустальдан жасалғанын ұмытпау керек. Бір қате сөз, дұрыс емес қозғалыс және сіз бүкіл құрылысты, ұзақ уақыт бойы салынған барлық нәрсені бұза аласыз.

Мұғалім – тәлімгер. А.Н.Колмогоров былай деп жазды: «кем дегенде ең кішкентай іздеу жұмыстарына белсенді қатысу нәтижесінде көрінетіндерден басқа, дарындылыққа арналған сенімді сынақтар жоқ». Әр оқушы шығармашылықтың қуанышын сезінуі үшін, тіпті ең аз дәрежеде, басқалардың актілеріне еліктемеу үшін, «Идея, Қолданыс, Жоба», және мен сабақтарда және сабақтан тыс жұмыстарда белсенді қолданамын. Жобалық іс – әрекет – бұл әр баланың жеке басын, оның танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін жағдайлар.

Мұғалім – ата – ана. Күн сайын біз балалар шамдарын жағамыз және отбасылық пештің жылуын ұмытпауымыз керек.

Мұғалім – сынып жетекші. Жыл сайын және ай сайын сабаққа қатысамын. Бірақ менің әр практикамда әр сыныптарымның ешқайсысы екіншісіне ұқсамайды, әрқайсысы ерекше. Сонымен қатар, әр сынып өзгеріп отырады: балалар өсіп келеді, оны күн бойынша емес, сағат бойынша айтуға болады. Сыныпта оқиғалар болады, оның көңіл – күйі өзгереді, жыл, тоқсан, апта, бір күн және тіпті сабақ. Әр жолы сабаққа кіріп, сабақтан кейін балалармен кездесіп, мектептен тыс уақытта мен жаңа бір нәрсені кездестіремін. Мұның бәрі менің мамандығым, мұғалім мамандығым ең шығармашылық екенін сөзсіз айтады.

Мұғалім – экспериментатор. Күн сайын өз қызметімізде педагогикалық шеберлігімізді жетілдіреміз. Енді мен білімнің түпкі мақсат емес, жеке тұлғаны дамыту құралы екенін түсінемін.

Мұғалім болу – қазіргі баланың қазіргі ақпараттық әлемде өмір сүретінін түсіну, сондықтан бүгінгі таңда оның пәнін, оны оқыту әдістемесін білу жеткіліксіз. Инновациялық технологияларды меңгеру, білім беру процесінде цифрлық және электрондық ресурстарды тиімді пайдалану қажет. Бүгінгі балалар компьютерлерде, смартфондарда, планшеттерде, ноутбуктерде және нетбуктарда, электронды кітаптарда тәрбиеленеді... кейде балалар бізді көбірек білетін және бізді үнемі жетілдіріп отыратын сияқты: компьютерлік бағдарламаларды үйрену, сабақта және сабақтан тыс уақытта барлық электрондық және сандық білім беру ресурстарын пайдалану, оқушылардың жобалық және зерттеу жұмыстарын басқару, оларды мультимедиялық өнімдері өз бетінше жасауға және әртүрлі байқауларда ұсынуға үйрету. Оқушыларға түрлі қабылдау арналары арқылы – графика, фото, видео, анимация және дыбыс арқылы жаңа ақпарат алуға және (мен үшін аса маңызды) жеке тұлғаға бағытталған оқытуды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін электрондық мультимедиялық оқу құралдарын қолдану. Ашық білім беру мультимедиялық жүйесін пайдалана отырып, оқушыларға арналған білім беру жобаларын әзірлеймін.

Ал сөз соның қорытындылап кетсем, бүгінгі ұрпақ – бақытты ұрпақ! Себебі, технологияның дамыған кезеңінде өмір сүріп жатқан жастарға алаңсыз білім алуға жан – жақты жағдай жасалған. «Мұғалім ісі сырттай қарапайым болғанымен – тарихтағы ең ұлы істің бірі», - К.Ушинский.