« Бастауыш мектептегі жа?а педагогикалы? технологиялар»

Та?ырыбы: « Бастауыш мектептегі жа?а педагогикалы? технологиялар»

?азіргі уа?ытта ?аза?станда білім беруді? ?зіндік ?лтты? ?лесі ?алыптасуда. Б?л процесі білім программасыны? ?згеруімен ?атар ж?реді. Білім берудегі ескі мазм?нны? орнына жа?асы келуде. Ол бала?а ?зін-?зі ?зектелендіруге, ?зін толыту?а ж?не ?зін-?зі ж?зеге асыру?а ?мтылатын дамушы т?л?а ретінде ?алыптастыру?а ба?ыттал?ан. Дене Декартты? трактатында: «?зін-?зі тану жолында?ы е?бек - е? ??нды е?бек», деп к?рсетілген. Жа?а білім парадигмасы бірінші орын?а баланы? білім, білік, да?дысын емес, оны? т?л?асын, білім ар?ылы дамуын ?амтып отыр. ?азіргі уа?ытта педагогика ?ылымыны? бір ерекшелігі- баланы? т?л?алы? дамуына ба?ыттал?ан жа?а о?ыту технологияларын шы?арып, о?у ?рдісіне е?гізу. А?Ш-та, ?лыбританияда, Ресейде т.б мемлекеттерде ж?ргізілген зерттеулерде о?ытуды? технологиялы? т?сіліні? тиімділігі д?лденген.

?аза?стан Республикасыны? Білім туралы За?ыны? 3 таруыны? 11 бабында осылай айтыл?ан:

1 ) ?лтты? ж?не жалпы адамзатты? ??ндылы?тар, ?ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды ?алыптастыру?а, дамыту?а ж?не к?сіптік шы?дау?а ба?ыттал?ан сапалы білім алу ?шін ?ажетті жа?дайлар жасау;.

9) о?ытуды? жа?а технологияларын, оны? ішінде к?сіптік білім беру ба?дарламаларыны? ?о?ам мен е?бек нары?ыны? ?згеріп отыратын ?ажеттеріне тез бейімделуіне ы?пал ететін кредиттік, ?ашы?тан о?ыту, а?паратты?-коммуникациялы? технологияларды енгізу ж?не тиімді пайдалану;

Сондай- а? ?аза?стан Республикасыны? жалпы білім беру Мемлекеттік стандартыны? 4 б?ліміні? 4,6 тарауында: бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім мекмелері стандарт бойынша берілген о?ушыларды? дайынды? де?гейіне жету ?шін т?рбиелеуді?, о?ытуды?, дамытуды? денсаулы? са?тау ортасын ?амтитын ?р т?рлі ?діс- т?сілдер мен педагогикалы? технологияларды ?олдану?а болады, деп жазыл?ан.

Осы?ан с?йеніп, ?з басым о?ытуды? жа?а технологияларын ?олдану ар?ылы саба?ты? тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру ма?сатында жа?а технологияларды ?йреніп, оларды? саба??а берер пайдасы ж?не о?ушы білімін ке?ейту, ой-?рісін жетілдіру, тілдерін дамыту, шы?армашылы?тарын арттыру, о?у?а деген ынтасын жо?арлатуды? о?тайлы жолдарын табуды к?здедім. ?азіргі кездегі ке?інен ?олданылып ж?рген де?гейлеп саралай о?ыту технологиясы, дамыта о?ыту технологиясы мен модульдік о?ыту технологиясын осы ж?мыста барынша к?рсетіп, оларды? саба?ты? тиімділігін арттыруда?ы ?сері мол екенін айт?ым келеді.

2.1 «Технология» ??ымы ж?не оны? о?у ?рдісіндегі р?лі.

Елімізде о?ыту мазм?ны жа?артылып, 12 жылды? білім беру ж?йесіне к?шу ма?сатында жа?а буын о?улы?тарыны? негізінде жасал?ан ба?дарламалар бастауыш мектепті? жа?а ж?йеге к?шуін, ?рбір м??алімнен жа?аша ж?мыс істеуін, батыл шы?армашалы? ізденісін, о?ушыларды? белсенділігі мен ?ызы?ушылы?ын арттыруды талап етеді. Сонды?тан, м??алім ?з білімін жан-жа?ты жетілдіре отырып, о?ушыны ?ызы?тырып о?ыту керек екенін с?зсіз. ?лы неміс пегагогы А.А.Дистервег: «Жаман м??алім а?и?атты ?зі айтып береді, ал жа?сы о?ушыны? ?зін ізденуге жетелейді, ойлау?а ?йретеді» – деген.

Адамзат баласыны? ?з ?рпа?ын о?ыту, т?рбиелеудегі е? озы?, тиімді, ізденістерін, т?жірибелерін жал?асытырып, ты? жолдарын іздеу, классикалы? педагогиканы? озы? ?лгілерін жа?ашылды?пен дамыту жал?аса бермек. «Педагогикалы? технология» дегеніміз не? Технология – tehne (шеберлік, ?нер, білім) деген ма?ынаны білдіретін грек с?зі. Академик В.М. Монаховты? айтуы бойынша: технология- о?ушы мен ?стаз?а бірдей ?олайлы жа?дай тудырушы, о?у процесін ?йымдастыру ж?не ж?ргізу, бірлескен педагогикалы? ?рекетті жобалауды? жан-жа?ты ойластырыл?ан ?лгісі. Ал педагог- ?алым Беспалько ?зіні? «Слагаемые педагогической технологии» деген е?бегінде былай дейді: «О?у т?рбие процесіні? алдын ала ж?йелі т?рде жоспарлануы ж?не оны? т?жірибеде ж?зеге асуы – белгілі бір педагогикалы? ж?йені? т?жірибеде ж?зеге асу жобасы».

Президентіміз Н.А. Назарбаев айт?андай, сапалы білім беру ?аза?станны? индустрияландыруыны? ж?не инновациялануыны? негізіне айналуы тиіс. Б?л м?селе жалпы білім беретін мектептерге байланысты айтылып т?р?анды?ы белгілі. Елімізді? болаша?ы орта мектептен толы? ?анды сапалы білім ал?ан, оны? ба?дарламасын толы? ме?герген баладан, я?ни, о?ушыдан шы?ары аны?, ?йткені, ерте?гі ел тізгінін ?стар азаматтар- б?гінгі мектеп о?ушысы.

Мектепте ж?мыс ат?аратын ?рбір м??алімні? алдына ?азіргі та?да ?ойылатын талап ?те ?лкен болып отыр. М??алім ?зіні? инновациялы? іс -?рекетін ?алыптастырып, оны ме?геріп, сол жа?а педагогикалы? технологияларды о?у-т?рбие ?рдісінде ж?йелі пайдалану ар?ылы о?ушыларды? білім сапасын арттыруы ?ажет. Сонда ?ана жа?а педагогикалы? технологияларды ме?герген, ?з практикасында ?олдан?ан ?рбір м??алім ?з саба?ын н?тижелі даму жа?ынан к?ре алады.

М??алім ал?аш жа?а педагогикалы? технологияларды: о?ып ?йренеді, екнішіден, ме?гереді, ?шіншіден, жа?а педагогикалы? технологияларды т?жірибеде ?олданады, т?ртіншіден, оны дамытып, н?тижесін тексереді.

Жа?а педагогикалы? технологиялар педагогика ?ылымыны? жа?а саласы. Инновациялы? ?рдісті? негізі – жа?алы?тарды ?алыптастыру, ?олдану, ж?зеге асыруды? т?тасты? ?ызметі. Инновация білім де?гейіні? к?терілуіне жа?дай жасайды. Инновацияны «жа?алы?», «жа?а ?діс», «?згеріс», «?дістеме», «жа?ашылды?», ал инновациялы? ?рдісті «жа?а ?дістеме ??ралы» деп атау?а болады.

Инновацияны ?олдану дегеніміз, инновацияны шаблон, трафарет ретінде пайдалану емес, ?йткені ?р м??алімні? ?з іс т?жірибесі бар. Біра?, инновацияны ?олдану ар?ылы м??алім ?з іс т?жірибесін байытып, е?бегін же?ілдетіп, белгілі бір н?тижеге жету- педагогиканы? е? асыл заты болып табылады. Ушинский К.Д. айт?андай, іс т?жірибе толы? к?шіріліп алынбайды, тек оны? негізгі ойы ?ана алыну м?мкін. Осы негізгі ойды т?сініп олар?а шы?армашылы? к?з ?араспен ?ара?ан м??алім технология бойынша ж?мыс ат?ара алады.

?мір талабы бойынша о?ушы ?азіргі кездегі саба?та ?она? болып отырмай, оны? негізгі кейіпкері болу керек. Осы?ан ?арай н?тижеге жеткізсе, ?р технология тиімді. О?у ?рдісінні? тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру ма?сатымен ?з басым жеке технологиялармен танысып, оларды о?ып, ?йренуге бет б?рдым.

?азіргі заманда жиі кезесетін технологиялар т?менгі кестеде к?рсетілген:

Б?л, ?рине, барлы? технологияларды? толы? тізімі емес.

М.Монаховты? жо?арыда айтыл?ан с?зіннен, технология- о?у ?рдісін жобалауды? ж?йелік ?дісі. Педагогикалы? технологияны д?рыс жобалау ?шін мынандай 5 элемент керек:

1. Ма?сат ?ою.

2.Болжау. О?ушылар е?бегін болжау дегеніміз: де?гейлік о?ыту?а ба?ытталып ??рыл?ан ?здік ж?мысы.

3. О?ушыларды? саба?тан тыс ?з бетімен орындайтын ж?мыстары.

4. Логикалы? ??рылым. Шы?ын ма?сатты? мазм?ны мен саны о?ушыларды? даму айма?ын ж?не уа?ыт бойынша ?р айма?ты? ?за?ты?ын аны?тайды.

5. Т?зету. ?арастырып отыр?ан с?ра?та?ы м?мкін болатын ?иынды?тар: о?ушыларды? к?п жіберетін ?ателері, о?ушыны? о?у стандартты де?гейіне к?теруді? педагогика?а т?н шаралар ж?йесі.

Сонымен ?атар, педагогикалы? технологияны ??руды? ал?аш?ы сатысы мынандай баптардан т?рады:

1. М??алімді ?дістемелік ?амтамасыз ету.

2. Мектеп о?улы?тарын дайындау ж?йесі.

3. М??алімні? к?сіпкерлік дайынды? ж?йесі.

4. О?у ?рдісін жобалау.

5. О?ушыны? жалпы ж?не о?у ж?ктемелері.

Н?тижесінде о?у технологиясы осы ма?саттар?а жетуі тиіс:

1. О?ушыны илеуге к?не ?оятын объект деп ?арамай, таби?ат берген ?асиетін, к?ш ?уатын шы?дайтын, ?абілетін дамытатын жеке т?л?а деп мойындау.

2. Жеке т?л?аны? мемлекеттік ж?не жергілікті жерді? м?ддесін ?штастыруы.

3. О?ушыларды? танымды? м?мкіндіктеріне, бейімділігіне, ?абілетіне ?арай білім мазм?нын міндетті т?рде игеретін де?гейлерін аны?тау.

4. О?ушы?а «Білім туралы» За??а с?кес ?з ба?асын та?дау?а м?мкіндік беру.

5. Жалпы білім беру мекемелеріні? к?п т?рлігін ?амтамасыз ететін білім мазм?ны? ??рылымын на?тылау.

2.2 Бастауыш сыныптарда де?гейлік саралау о?ыту технологиясы ар?ылы о?ушыларды? ?здігінен ж?мыс жасау да?дылары мен танымды? ?абілеттерін арттыру

Со??ы кезде о?ытуды? ?р т?рлі педагогикалы? технологиялары жасалып, мектеп практикасына енгізілуде. Сондай технологияларыны? бірі –де?гейлік саралау о?ыту педагогикалы? технологиясы. Бізді? елімізде осы технологияны? негізін ?алаушылары Кобдикова Ж.У., ?араев Ж.А. болып отыр. ?з басым саба?ты? тиімділігін арттыру ма?сатында о?ушы ?ызметін белсендету негізінде де?гейлік саралау технологиясын саба? ?стінде ке?інен ?олданамын.?йткені, о?ыту практикасында де?гейлеп о?ыту технологиясын енгізуге о?у а?параттары к?леміні? ?л?аюы, о?ушылар?а т?сетін «салма?ты?» артуы басты себеп болды.

Де?гейлеп о?ыту- о?ылатын а?паратты? азаюы ар?ылы емес, о?ушылар?а ?ойылатын талаптарды? ?р т?рлілігі ар?ылы ж?зеге асырылады.

Де?гейлеп о?ыту технологиясыны? ма?саты: ?рбір о?ушы ?зіні? даму де?гейіне о?у материалын ме?геруін ?амтамасыз етеуі.

Бастап?ы ?ылыми идеялар:

1. Де?гейлеп о?ыту ?р о?ушы?а ?з м?мкіндіктерін барынша пайдалана отырып білім алу?а жа?дай жасап, м?мкіндік береді.

2. Де?гейлеп о?ыту ?р т?рлі категорияда?ы балалар?а бірдей зейін аударып, олармен саралай ж?мыс істеуге м?мкіндік береді.

3. Де?гейлеп саралап о?ыту ??рылымында білімді игеруді? негізгі ?ш де?гейі ?арастырылады: е? т?менгі (минималды базалы?), ба?дарламалы?, к?рделенген де?гей.

Базалы? де?гей мемлекеттік стандарт бойынша аны?тал?ан е? т?менгі шек. Сонды?тан оны ?рбір о?ушы ме?геруі тиіс. Б?л де?гей о?ушы?а ?зіні? ??зы?ушылы?ы мен ?абілетін ескере отырып, уа?ыты мен к?шін д?рыс пайдалану?а м?мкіндік береді.

4. О?ушыны? жеке т?жірибесіне негізделген де?гейлеп о?ыту технологиясы тиімді де н?тижелі болу ?шін:

- Жеке т?л?а ерекшеліктеріне;

- Психикалы? даму ерекшеліктеріне /есте са?тау ?абілетіні? ерекшелігіне, ойлану ?абілеті, зейін ерекшелігіне, ?зіні? эмоциясын бас?ара білуіне/;

- П?н бойынша білімді игеру де?гейіне /о?ушыны? білімімен іс-?рекет т?сіліне назар аударып, к??іл б?лу керек/.2.3 Бастауыш сыныпта дамыта о?ыту технологиясыны? тиімділігі

Психолог Л.С. Выгодскийді? айтуынша «Бала дамуыны? е? шары?тау шегі- б?л тіл мен ойды? шы?армашылы?ы». О?ыту барысында жа?а технологиялы? ?дістерді пайдалану ш?кірттерді? ойлана білу ?абілеттерін дамытады, оларды? білім сапасын жа?сартады, ой ?рісін ке?ейтеді, есте са?тау ?абілеттерін ?сіреді. О?ыту мен дамыту ?дістеріні? екуіде жеке т?л?аны? ?алыптасуына ы?пал ететін ма?ызды ай?а?тар болып саналады. Дамыта о?ытуда о?ушыны? ойлау, ізденушілік, зерттеушілік ?абілеттері артып, талдау ар?ылы белгілі бір шешімге келуге, оны д?лелдей білуге, о?ушыны? ?з ой-пікірін айту?а м?мкіндік беріледі. Бастауш саты- б?л о?ушы т?л?асы мен санасыны? ?ар?ынды дамитын ??нды, ?айталанбайтын кезе?і. Сонды?тан бастауыш мектеп – о?ушыны т?л?а етіп ?алыптастыруды? ал?аш?ы баспалда?ы. Президент жолдауында: «?лтты? б?секеге ?абілеттілігі бірінші кезекте білім де?гейімен аны?талады»- деген байламы жеке адамны? ??ндылы?тарын арттыру, оны дайындайтын ?стаз жауапкершілігіні? ?суі, тынымсыз е?бек, сапалы н?тиже деген ??ыммен егіз.

Бастауыш сынып о?ушыларын о?ытуда негізінен дамыта о?ыту технологисы басшылы??а алынады. Себебі ?азіргі о?улы?тар дамыта о?ыту технологиясы негізінде жазыл?ан. Сонды?тан ?рбір бастауыш сынып м??алімі «Дамыта о?ыту» технологиясында?ы саба?ты? ??рылымын, ?діснамалы? негіздерін толы? ме?геріп, ?з іс-т?жірибесінде шы?армашылы?пен ?олдана білу тиіс.

О?у – адамны? психикалы? дамуыны? формасы, элементі. Кез келген о?ыту белгілі бір м?лшерде адамды дамытады. «Даму» ??ымы с?здікте «. м?лшерлік ?згерістерді? белгілі бір ?лшем шегінен шы?ып, сапалы? ?згерістерге айналуы» -деп т?сіндіріледі. «Даму» ??ымыны? психологиялы? аны?тамасы – жа?арту процесі жа?аны? ?мірге келуі, ескіні? жо?алуы деген ма?ынаны білдіреді. О?ыту мен дамытуды? арасында ты?ыз байланыс бар екенін психология ?ылымы жеткілікті д?режеде д?лелдеп берді деп айту?а болады. Б?л м?селені т?бегейлі зерттеп, бала дамуында?ы о?ытуды? р?лін, алар орнын аны?та?ан к?рнекті психолог Л.С Выгодский.

И.Я Лернер «Даму» деген ??ымды педагоикалы? за?дылы?тар?а негіздей отырып, адамны? ?рт?рлі ?иынды?тарда?ы м?селелерді шеше білуге дайынды?ы деп т?сіндіреді. М?ндай аны?тама интеллектуалды? іс-?рекетті жо?ары орын?а шы?арады. М?селе ?аншалы?ты к?рделі болса, оны шешуге ж?мсалатын а?ыл- ой ?ызметі де соншалы?ты ке?, аума?ты, демек даму де?гейі де жо?ары болады.

Л.В. Занков а?ыл –ой ?ызметіні? т?мендегідей к?рсеткіштері дамуды іске асырады деп есептейді. Олар бай?ампазды?, ?з ойын еркін жеткізе білу, практикалы? іс- ?рекетті ат?ара білу. В.В. Давыдов а?ыл ойды? дамуыны? к?рсеткіші ретінде жина?тай, ?орытындылай алу да?дысын есептейді.

Т?тас ал?анда барлы? авторларды? даму туралы ойлары о?ыту барысында баланы? психикасыны? жа?а сапалы? де?гейге к?терілуі дегенге келіп саяды ж?не оны? басты шарты ретінде ?рекет алынды.

Метеп о?ушыларыны? танымды? ?ызы?ушылы?ын дамытуды? негізгі факторы оларды? білімі мен да?дыларыны? д?режесі ?ана емес, сонымен бірге, баланы? ма?ызды психикалы? ?ызметтерін, а?ыл –ой ж?мысыны? т?сілдері ?алыптастыру?а м?мкіндік беретін о?у процесін жол?а ?ою керектігі саналады. О?ушыны? шы?армашылы? ?абілеті де оны? ойлау мен практикалы? ?рекеттері ар?ылы ?ана дамиды. Ойлау?а ?йрететін саба?тарды дамыта о?ыту саба?тары деп білеміз.

Дамыта о?ытуды ?йымдастыру, бала?а а?ыл-ой ?рекетін ме?геруге жа?дай жасау деп ?арастыру керек. Дамыта о?ыту саба?та?ы ерекше ахуал, м??алім мен о?ушы арасында?ы ерекше ?арым-?атынас. М??алім б?л жа?дайда дайын білімді т?сіндіріп ?оюшы, ба?алаушы емес, танымды? іс-?рекетті ?йымдастыратын ?жымды? істерді? ?йыт?ысы. Тек осындай о?ыту ?ана баланы? интеллектісіні? к?зін ашып, шы?армашылы?ын дамытады.

Дамыта о?ытуды? ЕРЕКШЕЛІГІ:

? о?ушыларды еріксіз ж?не ?ыстамай о?ыту;

? о?ушыларды? білім алу?а деген ?ызы?ушылы?тарын дамыту ?шін та?ырыптарды жа?а бір ?ырынан ?айталауды ?сынып отыру;

? білімні? базалы? де?гейіні? барлы? о?ушылар

?шін міндеттілігі;

? о?ушы?а ?з де?гейін та?дау?а ерік беру;

? о?ушылар?а берілетін білімні? саралануы;

? о?ыту мен т?рбиені? бірлігі.

/Дамыта о?ыту/ деген термин психологиялы? ?ылымыны? ?ойнауында туып, баланы? дамуын ?арастыр?ан (Ж.Пиаже), ойлауды? ?рт?рлі де?гейін, типтерін (Л.В. Выготский, А.Н. Леонтьева, С.Л. Рубенштейн) ж?не бас?а да психиканы? функциясы зерттелген (Б.Г. Ананьев, Г.С. Костюк, А.А. Люблинская, Н.А. Менчинская) ж?не т.б. іс –?рекет теориясыны? психологиясын жаса?ан (А.Н. Леонтьев, П.Я.Гальперин) е?бектерінде жан-жа?ты талданды.

Н?тижеде дамыта о?ыту проблемасына арнал?ан екі іргелі эксперимент жасалып, оны? бірін Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, ал екіншісін Л.В. Занков бас?арды.