Салауатты ?мір салты

?азіргі кездегі ?леуметтік-экономикалы? жа?дай, тіршілік де?гейіні? ??лдырауы ж?не экологиялы? ?олайсызды? ?аза?стан Республикасыны? б?кіл хал?ыны?, ?сіресе, ?скеле? ?рпа?ты? денсаулы?ына кері ?серін тигізуде. Осы ретте, елбасымыз Н.?.Назарбаевты? «?аза?стан – 2030» ба?дарламасында?ы ?за? мерзімді басымды?ты? бірі – «Мемлекетіміздегі азаматтарыны? денсаулы?ы, білімі мен ?л ау?аты тарма?ында» ж?не кезекті Жолдауында денешыны?тыру мен спортты дамыту?а айры?ша к??іл б?лу ?ажеттілігі к?рсетілген. Б?гінгі та?да ?з т?уелсіздігін ал?ан егеменді еліміз осы ба?ытта жалпы білім беретін орта мектепте жан-жа?ты, дамы?ан, денсаулы?ы мы?ты, салауатты ?мір салтын м?рат т?т?ан жеке т?л?аларды т?рбиелеу басты талап етіп ?ойыл?ан. Барша азаматтарды? денсаулы?ын ны?айту, салауатты ?мір салтына ба?ыттал?ан елбасыны? жолдауын – егемендікті? кілтін ?стар жастарды? болаша?ына апаратын алтын с?рлеу десе болады. Б?гінде білім беру мекемелеріні? алдында т?р?ан міндеттерді? бірі – жас ?рпа?ты? салауатты ?мір с?руге к?з?арасын ?алыптастыру, оларды? денсаулы?ын са?тау?а, ?орша?ан ортаны таза ?стау?а ж?не жо?ары, сапалы білім алып, сол білімді келешектегі ?мірінде пайдалана білуге т?рбиелеу. Адамны? а?ыл-ой интелектісін оны? білімділік де?гейінен бай?ау?а болады. Білім – а?ыл-ойды? бастап?ы т?рткісі ж?не негізгі ??ралы, ?рі к?рсеткіші бол?анды?тан, ?рбір адам салауатты ?мір с?ру ?шін біріншіден а?ыл-ойын жетілдіру керек; екіншіден материалды? жа?дайын т?зеуі тиіс, ол ?шін адал е?бек етуі ?ажет. Егемен елді? ерте?і – б?гінгі жас ?рпа? десек, оларды? білімді де білікті, жо?ары м?дениетті, парасат-пайымы мол, сапалы азамат болып жетілуі т?лім-т?рбие беретін ?стаз?а, ата-ана?а, ?скен ортасына байланысты. Сонды?тан да білім саласын ?азіргі заманны? ?рпа?ын т?рбиелеуші орта ретінде о?ушыларды? бойына арнайы адамгершілік ж?не м?дениеттілік ??зіреттіліктерін ?алыптастыру мен жандандыру к?н т?ртібіндегі басты м?селе. Азаматты? дені сау болуы салауатты ?мір с?руді ?алыптастырумен тікелей байланысты, я?ни салауатты ?мір салтын ?алыптастыру – денсаулы? кепілі. Осы ретте, салауатты ?мір салтын ?алыптастыру ?шін ?андай жа?дайлар?а назар аудару керек дегенге келсем. Сонымен салауатты ?мір салты деген не? Б?л жеке адамны? тіршілік етуге ба?ыттал?ан м?мкіндіктерін ?алыптастыру. ?лт та?дыры – ?рпа? ?олында екенін жа?сы т?сінген ата-бабамыз жас жеткіншектерді е?бекке баули отырып, рухани-адамгершілік ізгі ?асиеттерге т?рбиелеу м?селесін ал?аш?ы орын?а ?ой?ан. Сонды?тан, біз болаша? педагогтар ?з кезегімде алдымыз?а келген ?рбір о?ушыны? деніні? сау болуы ?шін осы ба?ытта да т?рбие бере білуге тиіспіз. Білім алушыны сауы?тыруда дене шыны?тыру п?ні жетекші орын?а ие болатын болса, бас?а п?ндерді? ?з ?лесі болуы керек екені с?зсіз. Мектептегі ?рбір м??алім ?зіне бекітілген ба?дарламаны о?ытумен ?атар, о?ушыны? т?рбиесіне, оны? ішінде салауатты ?мір с?руді ?алыптастыруына да к??іл б?луі ?ажет. Мені? ойымша, ?р педагог ?з саба?ында жас?спірімдерді? назарын ?здері ?немі с?йіп жейтін т?тті та?амдарда?ы ??нарлылы??а аудар?аны ж?н. М?селен, тіске залалды конфет, печенье ?орабында?ы, консерв банкасында?ы ж?не бауыр?а ?атерлі пепси кола мен кока кола сыртында?ы жазуларды о?ыту?а болады. Сонымен ?атар, калория дегеніміз нені? ?лшеуі дегенше, латынны? «жылу» ма?ынасын беретін, жылу м?лшеріні? ж?йеден тыс ?лшем бірлігі екенін т?сіндіруі тиіс. Халы?аралы? ж?йедегі джоульмен оны? байланысына келсек, 1 кал=4,19 Дж. Осы ретте, м??алім ?ркімні? денсаулы?ына ??ыпты ?арап, ішкен асыны? шектен тыс аз немесе к?п а?уызды, майлы, к?мірсутекті болмауы ?шін «Та?амдар н?рлілігі» кестесінен хабардар болуы керек екенін ескерткені д?рыс. ?аза? ?лтыны? салауаттылы?, парасаттылы?, имандылы?, адамгершілік, т?лім-т?рбие туралы ?лмес ??нды ?лтты? м?расыны? дамуын шолып ?тсек, Ибн сина е?бектері, Шы?ыс аристотелі атан?ан ??лама ?л-Фараби, Омар Хайям рубайлары, т?ркі тілдес халы?тарды? б?ріне ?шпес рухани м?ра ?алдыр?ан: Ж?сіп Баласа??ни, Махм?т ?аш?ари, Ахмет Иассауи, Хайдар Дулати шы?армаларыны? орны ерекше. Ара?а бес ?асыр салып, ?олымыз?а са?ындырып жеткен ?алым ?тейбойда? Тілеу?абыл?лыны? «Шипагерлік баян» атты е?бегі, ?лтты? психологиядан болаша?ты? салауаттылы?ына, имандылы?ына арнал?ан мол ма?л?мат алу?а болатын е?бек. ?.Тілек?абыл?лы дене мен рухани д?ние т?р?ысында жас буынны? с?лулы?ты т?сіне білулеріне ерекше к??іл б?лді. Ол адамны? сырт?ы пішіміне, к?рінісіне аса назар аудар?ан. Егер адамны? сырт киімі таза, тартымды, с?лу келбетті болса, онда ол оны? к??іл к?йін жа?сартып, ж?рек жылуын оятады. Ойшыл-данышпан ара?-шараптан, наша?орлы?тан аула? болу?а ша?ырады. Бала дені сау болуы ?шін жас кезінен бастап оны шыны?тыру керек, дене е?бегімен ш??ылдандырып т?рбиелеу ?ажет дейді. ?аза? хал?ын ?лемге таныт?ан Шо?ан, Ыбырай, Абай е?бектеріні? ?рпа? т?рбиесінде алар орны ерекше. Б?кіл бір халы?ты? ?стазы ?лы Абай ?зіні? ?ара с?здерінде жан мен т?н тазалы?ы, имандылы? ?асиеттері «толы? адам», дені сау адамны? іс-?рекет н?тижелері, жалпы ?ауымны? игілігіне айналады деп т?жырымдайды. ХХ ?асыр басында ?аза? хал?ыны? білім беру саласында ?лкен бетб?рыстар болды. ?рпа?тан ?рпа??а жал?ас?ан м?раларды жина?тау, оны б?гінгі о?ушыларды? т?рбиесіне, салауаттылы?ын ?алыптастыру?а пайдалануда т?лімдік ой-пікірлерімен ?аза? даласына із ?алдыр?ан Ш.??дайбердиев, А.Байт?рсынов, Х.Досм?хамед?лы, М.Ж?мабаев, Ж.Аймауыт?лы, М.Дулатов ж?не т.б. е?бектері – ?рпа? саулы?ы ?шін ?ам жеген денсаулы? м?селесіне арнал?ан м?раларыны? орны ерекше. А.Байт?рсын?лы «Т?ні сауды? – жаны сау» екенін айта отырып, «Е? ?уелі б?рінен б?рын тазалы?ты? ?адірін біл. Т?н саулы?ыны? тамыры – тазалы?та, жан саулы?ыны? тамыры – саулы?та» –, деп денсаулы?ты са?тауды? ма?ызды жолын ме?зейді. Себебі, денсаулы?ты? кепілі – т?н мен арды? тазылы?ы. Ол саулы?ты? іргетасын ?алайды. М?селен, М.Ж?мабаев ?зіні? «Педагогика» о?улы?ында «Сау жан сау денеде ?ана болады» деген адамзат д?ниесіні? ескі м?телін д?рыстай отырып, баланы? денсаулы?ы м?селесін «Дене т?рбиесі» б?лімінде егжей-тегжейлі ?арастырады. О?ушы болаша?ы оны? денсаулы?ына байланысты. О?у, білім алу, ?йрену немесе біреуді ?йрету ?шін адам?а мы?ты денсаулы? керек. Жеке т?л?аны? денсаулы?ын са?тау?а деген ??ндылы? ба?дары ?рдайым ?рт?рлі жа?дайларда ?зіні? ойлары мен іс-?рекеттерін денсаулы?ын са?тау?а ба?ыттай алуы. О?ушыларды? дені сау болу ?шін ?стаздар о?ан жа?сы д?ст?рлер мен ?деттерді сі?іріп, салауатты ?мір салтын са?тауды? ?ажеттілігі мен оны іске асыруды? жолдарын ?йретуі ?ажет. Салауатты ?мір салтын д?рыс ?алыптастыра алмау (режимні? д?рыс са?талмауы, ?имыл-?оз?алысты? аз болуы, д?рыс тама?танбау, жа?ымсыз жа?дайларды? к?п болуы, зиянды ?деттерге ?йір болуы) ?о?амымызда?ы келе?сіз жа?дайларды? таралуыны? басты факторы. ?азіргі ?о?амымызда халы?ты? таби?и ?сімі т?мендеп, сыр?аттанушылы? ж?не ?лім-жітім де?гейі арта т?сті. ?сіресе, балалар мен жастарды? денсаулы?ы ?ауіп тудыруда. Темекі тарту, ішімдік пайдалану, есірткіге ??марлы? ж?не улы заттар?а ?уестік, адамгершілікке жат мінез-??лы? ке?інен етек алуда. Д?ниеж?зілік денсаулы? са?тау ?йымы сарапшыларыны? дерегі бойынша, халы? денсаулы?ыны? 49-50 пайызы ?мір салтына, я?ни адамны? ?з денсаулы?ына ?алай ?арайтынына т?уелді, 17-20 пайызы ?орша?ан орта ерекшеліктеріне байланысты деп к?рсетілген. P.S. Жастары, болаша? мамандары ?лсіз, денсаулы?ы нашар, білімсіз, зиянды ?деттерге ?уес, жал?ау, т?рбиесіз болса, ол мемлекет ?ашан да ?лсіз, ?ор?ансыз. Ендеше, жас?спірімдерді? денсаулы?ын ны?айту, ж?йке психикасын д?рыс ?алыптастырып, шира?, жігерлі, сымбатты ?сіру ?рбір ата-ана мен педагогтарды? алдында т?р?ан ?лкен міндет. Мектептегі денсаулы?ты са?тау?а негізделмеген т?лім мен т?рбие ?рдісі тиімді болуы м?мкін емес. Сонды?тан да білім беру саласында?ы мамандарды? барлы?ыны? денсаулы?ты са?тау ?станымына негізделіп ж?ргізілген де ?ана н?тижелі болады.