Урок "Междометий"

1. Ф.И.О, Васильева Маргарита Ивановна

2. Место работы: МБОУ «Ильпанурская основная общеобразовательная школа»

3. Должность: Учитель марийского языка и литературы

4. Предмет: родной язык

5. Класс 7

6. Тема урока: Йӳк мут – междометий

7. Учебник: В.В.Кузнецов, Н.В.Кузнецова «Марий йылме», Йошкар-Ола, Марийское книжное издательство, 2018год.

8. Дополнительный материал: МарНИИЯЛИ имени В.М.Васильева «Марийский орфографический словарь», г.Йошкар-Ола, 2011г.

Тема: Междометий (йӳк мут) нерген умылымаш.

Урокын типше: у шинчымашым налме урок.

Палаш тыршымашым вияндыше цель:

1. Проблемым шынден, зрительно лудын, йӳк мут нерген умылаш, ойлымо годым ойсем дене ойыраш, онартыш мут деч ойыраш туныкташ.

2. Йӳк мутын вашталтдыме ойлымаш ужаш улмыжым эскераш.

3. Чын возаш туныкташ.

4. Йӳк мутын шкетын кучылталтмыж годым посна ойлончым ыштымыжым ончаш.

Ен-влак кокласе кылым вияндыше цель:

1. Йоча-влакын мут поянлыкыштым ешараш.

2. Ял озанлыкысе илыш дене палдараш да шке продуктын кӳлешлыкшым ончыкташ да кызытсе илышын бизнесшым эскераш туныкташ.

3. Руш да марий йылме кокласе икгайлыкым ончыкташ.

4. Группа дене пашам сайын ышташ туныкташ.

Ешартыш материал:

1. Марий йылме учебник.

2. Марий орфографий мутер.

3. Марий йылме теорий.

4. Проектор.

5. Ноутбук.

Ыштыме паша: тӳшкан, шке семын лудмаш, кычалмаш, синквейным ыштымаш, воктен шинчыше йолташ дене пашам ыштымаш, возымаш, эскерымаш.

Урокын эртымыже

1. Урок тӳналтыш.

Поро кече. Таче тендан ончылно Параньга районысо Элпанур школын туныктышыжо Маргарита Ивановна Васильева. Таче те мый денем палыме лийыда, мый да уна-влак кажныжым пален налнена да шӳм-чон шижмашым ончыктышо мут-влакым шымлаш тӳналына.

Таче 27 вӳдшор. Ура! Мый пеш куаненам, ойгыренам, шӳм-чонем дене тӳрлым шоненам. Но таче кечым вучен шуктышым да , йоча-влак, мый тендам шке Элпанур кундемышкем унала ӳжам, тореш огыда лий.

II Тӳн ужаш.

1. Проблемым шындымаш. Презентаций слайдым ончен, у темым тунемаш ямдылалтмаш:

Кузе ӳжам? Заочно. Мом тушто ужыда, йӳкын кутырен кертыда. Могайрак тендан шӳм-чон шижмашда лиеш, кузе тудым каласен кертыда, предложений-влакым кузе чонымо, эскерыза да адакат йӳкын лудса, чылан пашам ыштена. Икгайлык ден ойыртемым верештына, шке кундемда дене танастарыза.

(2, 3, 4, 5, 6,7 слайдым вашке ончымаш да кӳчыкын каласкалымаш).

2 слайд. Ах, Элпанур школыштак тунемынам! Да! Туштак туныктем.

3 слайд. Ай-ай-ай! Таза лияш кӳлеш!

4 слайд. Унала Павыл-Почингаш.

Павыл- Починга, вес семынже – Шеменер-Мучаш, Параньга районышто верланен. Ялна пеш мотор, сорале, корныжат – асфальт. Вольыкым ончена, ужалена, еш илышнам уланым ыштена,

5 слайд. Эр-кас шӧрым Люба кована

Сепаратор гоч колтеда.

Эх, шӧржо вет ола ушкалжын!

Лайже , ӳмбалже, ну и нугыдо!

Сепараторым кӧ ужын, молан тудо кӳлеш, оксам ышташ лиеш мо тыге? йодышлан вашмутым пуымаш. Мо тугай бизнес?, индивидуальный предприниматель, фермер?

6 слайд. Да-а! «Победа» ял озанлык эн ончылно!

А.Е.Павлов, «Победа» ял озанлыкын вуйлатышыже, Василий Мосолов лӳмеш премийын лауреатше 1999ий гыч оза улеш. Ура да поро кумылан пӧръенын озанлык ешыште ласкалык озалана, чылан пашам ыштат. Колхоз пенгыдын ончыко кая, пасушто шурно шӳк деч посна кушкеш, комплексыште 416 ола ушкал деч шӧрым лӳштат, презым шочыктат, ужален шогат..

7 слайд. Ушкал шӧр – кугу окса.

99 ен «Победа» озанлыкыште тырша, тургым жап годым 120-125 ен наре лиеш. Эн тӳнжӧ -ӧрканаш огыл»- Александр Евдокимович ойла. Ме тыгай вуйлатыше дене кугешнена!

Кумда теныз гае колхоз пасуна. О, шонымо гае шӳмбел кундемна!

2. Мутланымаш:

- Тендан вер-шӧрыштыда колхоз уло мо?

- Ушкалым ашнат мо?

- Слайдым ончыктен, мый шке кундемем дене кугешнышым, «Победа» ял озанлык дене моктанышым, оксам тыге шукемдаш лиеш манын ойлышым.. Тидлан йӳк мутым кучылтым.

3. У темым йоча-влакын шке семын тунеммышт.

А) Пален налме шинчымашым эн ончычак слайдыште ончымаш,

8 слайд. ӧрын ончаш, ӧрмаш – удивление (Ба, о, ну, ого);

Йывыртымаш, куанымаш – восторг (ах, ай, ура, браво, о);

Лӳдмаш – страх (ай, ой, ух, ужас, кошмар);

Чаманымаш, ӧкынымаш – сожаление (увы, ах, ох);

ӧпке,шыде-досада,

Келшыдымаш – недовольство (ох, тьфу, у)

Шонымаш, таратымаш – побуждения;

ӳжмаш – призыв;

Ойӧрӧ - запрет (эй, ау, шабаш, цыц, тсс)

ӳшаныдыме, ыштен моштыдымо – недоумение ( да ну, ну и ну)

Пудыранымаш, аптыранымаш – замешательство (гм, э, эге)

Куштылгын шӳлалташ – облегчение (уф, ух)

Б) Учебникысе теоретический материал почеш пенгыдемдымаш.

180с. «Марий йылме» 7 класс - правилым шке семын лудаш.

В) У терминым ончымаш.

Йӳк мут дене кутырышна, шке кумылнам почын пуышна, а руш йылмыште да марий йылмыштат тудым кузе маныт, орфоргафий мутер гыч терминым ончалына

Туныктышо: Междометий мутым кызыт марлаже вес семын маныт. Тидлан орфографий мутерын 59с. почына.

Урокын темыже могай?

Г) Тетрадьыште возымаш.

Йоча-влак, тетрадьышке числам, темым возена. (Листокышто)

Д). Продуктивный заданийым шуктымаш ( из опорных сигналов, спорные слова)

Изи ойлымашым тетрадьышке возена да йӳк мутым, онартыш мутым мут кӳшнӧ ончыктена, вара ваш тергена. (Тӳшкан возымаш)

Эх, шеремет, эрдене кынелман вет!

Эй, ушкалем, кузе тый дечет посна лийына ыле манын, авам ушкал лӳшташ топ-топ ведра дене пура. М-да, тудо ушкалнам мокта. Чыж-чыж-чож ушкалым лӳшта. Вара шӧржым марле гоч выж-ж-ж-ж йоктара. Икмыняр жап гыч шӧр умбач лайым поген налеш. Ушкална тауштен, онгыржым мырик-мырик мурыктылеш. Кутушкӧ лекмек, дзинь-дзинь, му-му-му-у йукшӧ торашкак шокта.

III Пенгыдемдымаш.

9 слайд. Йӳк мут – ойлышо енын шӳм-чон шижмашыжым ончыктышо ойлымаш ужаш.

Междоме́тием называется неизменяемая и не имеющая специальных грамматических показателей часть речи, служащая для выражения чувств и волевых побуждений

10 слайд.- синквейн А ынде мыйын ыштыме синквейным лудына:

Йӳк мут

Ойлышо енын шӳм-чон шижмашыжым ончыктышо, вашталтдыме

Ойыралтеш, пачаш-пачаш каласалтеш, дефис гоч возалтеш.

Куан годым, лӳдмо, чаманыме, ойгырымо, шыдешкыме годым кучылталтеш.

Кутырымо стиль.

11 слайд. Суртышто ила ушкал-

Тиде пеш кугу пиал.

Кечын пуа лаян шӧрым

(Каналта лач йуштӧ телым)

ӳстембалне йыра, лай-

Илыш весела да сай.

Ир янлык Вольык Ойлышо енын шӳм-чон шижмашыжым ончыктышо ойлончым шонаш

Меран каза Э-э-э, меранже вет чодыраште ила! Палыза, айдыза, идалыклан кок ужгам вашталта, а полдыш ургаш ок ярсе. (меран)

О-о, ……………!

шордо имне М-да, …………. Ах, палыза, нылытше кушта, тӳжемже чучкалта.

ирсӧсна сӧсна Чу, ………….. Эх-эх-эх, ……

маска ушкал Ого-го, ………… Ура!............

12слайд. Таблица.

Мый тыланда листок дене таблицым пыштенам. Ончалза, сайын лудса, эскерыза, шымлыза тиде таблица дене. Могай икгайлык, могай ойыртем? (Самостоятельный ойлымаш ужаш, служебный ойлымаш ужаш, междометий (йӳк мут)-вашталтдыме ойлымаш ужаш)

Кум команде дене модын налына. Тидлан шке семын марий йылме теорий гыч правилым лудына. Ик командыже самостоятельный ойлымаш ужашым эскераш тӳналеш, весыже служебный ойлымаш ужашым, а кумшо командыже междометий (Вашталтдыме ойлымаш ужаш) лиеш. Мо тиде тыгай, сайын гына лудса.

Заданий. Синквейным шке ужаш дене ышташ. Кӳлеш мутым ешараш.

Ойлымаш ужаш

(Самост.), шке семын кучылталтше

Улеш, мом –гынат ончыкта, йодышыжо уло.

Предложенийын членже лиеш.

Морфологий.

Ойлымаш ужаш

Служ…, вес шомак дене пырля кучылталтше

Улеш, ок вашталт, член составыш пура.

Шкетын предложений член огеш лий.

Морфологий

Синквейн-шамычым лудына.

Таблицын икгайлыкшым да ойыртемжым шымлена: (листокышто ешараш)

Морфологий –(зоологий)

Икгайлык: Самостоятельный – шке семын предложений член лиеш, янлык (шке семын ила)

Служебный – вес мут дене пырля кучылталтеш, вольыкым( айдеме онча).

Междометий – самостоятельныйланат, служебныйланат( кучылталтеш, кумшо ужашым ышта).

7. Морфологически лончылымаш.

Учебникым почына. 180с. Правилым лудына, лончылымо радамым ончен лектына да шке шинчымашнам 184 лаштыкыште тергена.

13слайд. Ах, лайже могай нугыдо!

Ах – йк мут, куанен каласымым ончыкта, морфологически ок вашталт, ойлончо член огыл.

14 слайд.

Междометий могай член? Ура мут ойлончын членжат лийын кертеш. Айста ончалына.

Уремыште кенета ура-а-а! шергылте.

А) подлежащий Б) сказуемый В)рашемдык г)Ум.член

Урам кычкырыме йӳк кенета шыпланыш.

А) подлежащий Б) ешартык в) рашемдык г)подлежащий

Наречий «кызытеш», причастий «каваршаш», томаша – лӳм мут йӳк мутыш савырненыт да запятой дене ойыралтыт.

IY. Урокым иктешлымаш – рефлексий. Урокын темыжым, эртымыжым йӳк предложений семын каласыза.

Y. Мӧнгысӧ паша. Ялысе илышыште могай бизнесым ышташ лиеш? Але

Еш илышым кузе саемдаш лиеш? Йодыш почеш шке шонымашым возен толаш.